ponerme ΠΣ λέχος a PEE N PRONUS. NRI pee SSICOQDCIROQONUNISTUSE ET T po HERRERHRRRHRRERRKI REIR AX RUNS MEA AS ΔΑ NITET UM OPVS EPISTOLARVM DES. ERASMI ROTERODAMI DENVO RECOGNITVM ET AVCTVM PER POS ADERNSM.OA. COLLEGII MERTONENSIS SOCIVM TOM. II 1514-1517 o uy. en / ài. ag à OXONII IN TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO MCMX PUBLISHER TO THE UNIVERSITY OF OXFORD. LONDON, EDINBURGH, NEW YORK TORONTO AND MELBOURNE 3 HENRY FROWDE, M.A. — E PREFACE Iw this volume appear the first instances of letters printed only from rough drafts. A considerable number of these are extant; having been preserved by their writers not merely through vanity or antiquarian instinct, but from the desire to be able to revive recollection of their letters, if answers should be slow in coming. The manuscripts vary from letters copied fair for despatch, but through some accident of circumstanee not sent, and therefore exposed to subsequent alteration, down to the hastiest scratehes dashed off on the spur of the moment and freely corrected and revised. Sometimes groups of letters are found repeating much the same news and written continuously without regard to pages; the name of the person addressed being added in brief at the head of each, but often with no dates except those of place. Such letters were probably written more or less at a sitting; and then, when suitable messengers presented themselves, copied out and despatched with the precise dates of sending filled in. In some cases, too, several drafts survive of the same letter, marking stages in its growth. But on the whole such evidence as is available goes to show that rough drafts give the substance of what the writer wished to say; though there may be sometimes an interval between composition and despatch, and in the final text some variation of phrases. It is neither possible nor desirable to reproduce such manu- seripts as closely as if they were finished letters; to show the numerous corrections and insertions, or the misspellings and repetitions which arise in the haste of composition known not to be final In consequence I have treated them with some freedom ; and occasionally, when drafts were very rough, with sentences wandering up and down the page, it has been necessary to construet the letter as best one might. Deletion, again, was so frequently preparatory to rewriting, that I have sometimes retained in the text passages of interest which the writer had struck out. In a few eases of alteration, where the words a2 iv PREFACE written over the top have proved illegible, I have adopted the first version without recording the fact. But where a sentence after much eutting about has been left with an imperfect con- struetion, I have noted any rectifications that I have made. As this edition advances, each volume contains more letters found and published by modern pioneers, Much of that work was done hurriedly and under pressure, for publication in fugitive periodieals ; so that its accuracy is not always so great as could be desired. It has therefore been necessary, before reprinting such letters, to collate them with the original manuscripts; and this has been done independently by my wife and myself. Manifest misreadings of our predecessors are not, however, included in the ecritieal notes; and in cases of diver- gence between this text and theirs, I would invite the reader to give the preference here. For, besides the first collation of the manuscripts, the proofsheets have been carefully corrected by each of us,in many cases not with the *copy' but with the original manuscript; and they have also enjoyed the benefit of searching revision by Mr. Ingram Bywater. Thus I venture to hope that error in this text has been reduced to a narrow compass. Asin the preceding volume, I have abundant aid to acknow- ledge. Besides the helpers mentioned in that preface, to many of whom 1 am again no less indebted, my cordial thanks are due to Dr. Lange and the authorities of the Royal Library at Copenhagen for the loan of a rich codex of Erasmus' rough drafts; to Count Grégoire Stroganoff and the Earl of Radnor for permission to reproduce the two portions of Metsys' diptych ; and to the late Major-General E. Renouard James for allowing me to publish Ep. 440—the existence of which was brought to my notice by Dr. Stein from Srinagar on his return from Central Asia. Dr. Reicke, Custos of the Town Library at Nuremberg, has most generously placed at my disposal all the material he has gathered in preparation for an edition of Pirckheimer's letters, Dr. Brom, Director of the Dutch Historical Institute at Rome, has eontinually remembered me in his work, and has communicated to me with the utmost readiness everything that he has found in the Vatican which seemed likely to be of use. Dr. Clauss, who has sueceeded Dr. Gény at Schlettstadt, has given me every facility and assistance; Dr. Cowley has inter- preted for me the occasional Hebrew; and for many varied PREFACE v contributions I am obliged to Professor Woodward, whose Renaissance Studies are a lively encouragement to those who labour in putting together bones that sometimes appear dry. In eonclusion I must add that most of the manuscripts enumerated on p. xi of vol i still elude me. At this point it is of special importance to me to discover the present home of the Codex Horawitzianus, the volume of Martin Lipsius correspondence which belonged to Horawitz and which is said to have been sold, after his death in 1885, to Rotterdam. P. S. ALLEN. LoNewALL CorTAGE, OXFORD. 17 December 1909. vi BRIEF TABLE OF EDITIONS OF ERASMUS' LETTERS (A fuller description will be found àn Appendix 7) A -— Iani Damiani Senensis Elegeia. 45. Basle. J. Froben. Aug. 1515. Epistole aliquot ad Erasmum. 4*. Louvain. ΤῊ. Martens. Oct. 1516. σοῦ ΟἹ -- Epistole sane quam elegantes. 4*. Louvain. Th. Martens. Apr. 1517. Idem. 45. Basle. J. Froben. Jan. 1518. Dp opa D! — Auctarium selectarum epistolarum. 45. Basle. J. Froben. Aug.r518. Idem. 45. Basle. J. Froben. March r519. Farrago noua epistolarum. Fol. Basle. J. Froben. Oct. 1519. F - Epistolae ad diuersos. Fol. Basle. J. Froben. 3r Aug. 1521. G -- Selectae epistolae. 49. Basle. J. Herwagen ἃ H. Froben. 1528. H -—Opus epistolarum. Fol. Basle. H. Froben, J. Herwagen & N. Epi- Sscopius. 1529. J -— Epistolae floridae. Fol. PBasle. J. Herwagen. Sept. 1531. K L M Goa Ι ng : ἢ — Epistolae palaeonaeoi. Fol. Freiburg. 4. Emmeus. Sept. 1532. — De praeparatione ad mortem. 459, Basle. H. Froben & N. Episcopius. (c. Jan.) 1534. De puritate tabernaculi. 4?. Basle. H. Froben ἃ N. Episcopius. (c. Feb.) 1536. ' LUNDINSAONS — Operum tertius tomus. Fol. Basle. H. Froben & N. Episcopius. 1538. Ξε Idem. Fol. Ibid. r541. . — Idem. Fol. Ibid. 1558. — Vita Erasmi. 49. Leiden. T. Basson. 1607. — Idem. 12. Leiden. ΕΟ. Basson. 1615. — Pirckheimeri opera. Fol. Frankfort. J. Bringer. τότο. Q - Epistolae familiares. 89, Basle. C. A.Serin. 1:779. Lond. — Epistolarum libri xxxi. Fol. London. M.Flesher & R. Young. 1642. LB. — Opera omnia. Tomus tertius. Fol 2 vols. Leiden. P. Vander Aa. 1703. Norr.—I have printed at the head of each letter a list of the editions in which it is found, with the necessary references. "The references to Lond. serve also for H and N. Sources, printed or MS., other than the editions above eatalogued, are indicated, when necessary, by Greek letters. In the critical notes any of these editions or sources which is not specified by the sigla must be understood to follow the reading of its immediate pre- decessor. "Thus, in Ep. τοῦ. τ, E stands for E, F, H, N!, N?, N3, Lond. and LB. Similarly, with the Greek alphabet this principle is generally followed ; but oecasionally, when the sources are diverse or there is some special reason for it, e.g. in Ep. 296, all the authorities are specified by their sigla. "The Corrigenda found in some of the volumes of letters have usually been treated as the true readings of those editions; but occasionally the uncorrected text and the correction have both been given ; the latter following immediately after the former. The small superior figures attached to letter- numbers refer to letters answered, the inferior to letters answering. Angular brackets ( ) denote additions by an editor, square brackets [ ] denote omissions. "oooduua TABLE OF LETTERS [* Not in LB. ** Printed here for the first time. t Autograph. (This sign should have been attached in vol. i to Epp. 207, 209, 212, 213, 2653.) Letters indented are written to Erasmus.] 1514 (continued) *298. John de Neve. Disticha .. I Àug. 1514 Louvain. 299. Andrew of Hoogstraeten. Deflexi . .(Aug. 1514) Liege. *800. Reuchlin. Cum .. Aug. 1514 Basle. 301. Mountjoy. Salue.. 30 Aug. (1514) Basle. *302. Wimpfeling. lumento.. I Sept. 1514 Strasburg. 308. Zasius. Perfricuisse . . 7 Sept. 1514 Freiburg. *304, Dorp. Caue.. (c. Sept. 1514) Louvain. *9805. Wimpfeling. Quid... 21 Sept. 1514 Basle. 306. Zasius. Quamuis.. 21 Sept. I514 Freiburg. 307. Zasius. Singularem . . 23 Sept. 1514 Basle. **1308. Reisch. Summis.. (Sept. 1514 Basle.) 809. Reisch. Humanissime .. 4 Oct. 1514 Freiburg. 910. Zasius. Hoc... II Oct. 1514 Freiburg. 311. Schürer. Bona.. I5 Oct. 1514 Basle. 312. Gilles. Vulgare . . 15 Oct. 1514 Basle. *318. Zagius. Ne.. 18 Oct, (1514 Basle. 314. Colet. Erasme .. 20 Oct. (1514 London. 315. Lefevre. Heri.. 23 Oct. (1514 St. Germain's, Paris. 316. Paliurus. Parce .. I Nov. 1514 (Basle.) 317. Zasius. Quando .. 7 Nov. 1514 Freiburg. 318. Pirckheimer to B. Rhenanus.9 Dec. 1514 Nuremberg. Meministi . 319. Zasius. Noli.. 22 Dec. 1514 Freiburg. 1515 320. Becar. Quum .. 4 Jan. 1515 Arlon. 321. Bebel. Cum... 20 Jan. 1515 ' Tübingen. 322. Pirckheimer. lam pridem . . 24 Jan. (1515) Basle. 323. Sapidus. Quod.. 31 Jan. 1515 Schlettstadt. *924. Reuchlin. lam .. I March (1515 Basle.) *925. Ruthall Mire.. 7 March 1515 Basle. *1326. The reader. Haud.. March 1515 Baale. **13269. Pirckheimer. Si.. (April 1515 Augsburg Ὁ) 327. B. Rhenanus. Cum.. I3 April 1515 St. Omer. 328. B. Rhenanus. Seneca.. 17 April 1515 Basle. 329. Nesen. Salue.. (c. 17 April 1515) Basle. 380. B. Rhenanus. Frobennius . . 30 April 1515 Basle. 391. Br. Amorbach. Salue .. I May 1515 Basie. 332. Gilles. Sirecte . . 7 May (1515) London. » 888. Riario. Quod.. 15 May 1515 London. 334. Grimani. Quo minus .. (15 May) 1515 London. 335. Leo x. Si.. 21 May [515 London. viii 336. Fisher. Perlegimus . . Dorp. Non.. 3398. Leo x. Letati.. 397. 339. Leo x to Henry virt. Carissime. Clarissime . . Ipsa .. Quamd-w 340. Riario. 'The reader. 349. Gerbell. 943. Gerbell. Seripsimus . . 344. Zasius. Quem. Zasius. Decretum 346. Badius. Domme .. **947. Dorp. Acceptis . . 348. Wolsey. Doleo. 941. 1845. 949. Gerbell. Accepi.. 350. Pace. Plane.. 351. Gerbell. Proximis .. 359. Gerbell. Non. 353. Sapidus. Nequiui.. 354. Sapidus. Qui.. 955. Kirher. Etsi.. 356. Gilles. Demiror . . 9594. Zasius. Ecquando .. 958. Zasius. 51... 359. Pirckheimer. Qua. 360. Ammonius. Belle.. 361. Kirher. Cum .. 362. Pirckheimer. Equidem .. 363. Angst. Obscur.. 364. Sapidus. Carmen .. 965. Hutten. Omnes. 1366. Zasius. Seripsi.. 9367. Zasius. Salutem . . 368. Volz. Nacti.. 369. Gerbell. Matthias. 370. Becar. Quas .. 311. De Molendino. 979. Volz. lLàtteras . . 373. The reader. Quanquam .. 974. Caesarius. Quoties . 1375. Pirckheimer. lterum .. 976. Zasius. Vide... 9314. Caraffa. Reuerendissime . . 978. Ammonius. CGaleatius . . 1979. Zasius. Vix.. 380. Zasius. Frobennius .. Dominus .. 1516 981. Andrew of Hoogstraeten. Vt. 382. Wimpfeling. Viuine. 383. Gerbell. Nequeo.. 984. Leo x. Inter... *885. Wimpfeling. Viuimus .. 386. U. Regius to J. Faber. Scripsi .. 387. Bedil. Erasme .. 988. More. Posteaquam .. 389. Ammonius. Quibus .. 990. Zasius. Patere .. -891. Basell. Quod.. 392. U, Regius. Exhibuit.. TABLE OF LETTERS Tod 1515) Halling. May fin.) 1515 Antwerp. Io July 1515 Rome. (10 July 1515 Rome. 18 July 1515 (Rome.) 30 July 1515 Basle. (Aug. init.) 1515 Strasburg. 8 Aug. 1515 Strasburg. 9 Aug. 1515 Freiburg. (Aug. init. 1515 Basle.) I9 Àug. 1515 Paris. 27 Àug. 1515 Louvain. 30 Aug. (1515) Basle. 31 Aug. 1515 Strasburg. 4 Sept. (1515) Basle. 9 Sept. 1515 Strasburg. 1I Sept. 1515 Strasburg. 12 Sept. (1515) Schlettstadt. 15 Sept. 1515 Schlettstadt. 16 Sept. 1515 Spires. (Sept. 1515 Basle.) 21 Sept.(1515) . Freiburg. (Sept. fin. 1515 Basle.) I Oct. (1515 Nuremberg. 2 Oct. (1515 Basle. (Oct. 1515) Basle. 16 Oct. (1515 Basle. I9 Oct. (1515 Hagenau. (c. Oct. 1515) Basle. 24 Oct. (1515) Worms. (Oct. 1515 Basle.) 30 Oct. 1515 Freiburg. 30 Oct. 1515 Hügshofen. (Nov. ? 1515 Strasburg.) 22 Nov. 1515 Arlon. 23 Nov. 1515 Tournay. 25 Nov. 1515 Schlettstadt. (c. Dec.) 1515 Basle. 3 Dec. (1515) Cologne. I3 Dec. 1515 Nuremberg. 16 Dec. 1515 Freiburg. 23 Dec. (1515) Basle. 23 Dec. (1515) Basle. (Dec. 1515? Basle.) 26 Dec. 1515. (Freiburg. .I0 Jan. (1516) Liege. Ig Jan. 1516 Schlettstadt. 21 Jan. 1516 Strasburg. I Feb. 1516 Basle. 3 Feb. (1516) Basle. (c. Feb. 1516) Ingolstadt. 1o Feb. (1516) London. (c. 17 Feb. 1516 London.) (18) Feb. (1516) London. 20 Feb. 1516 Freiburg. (c. Feb. 1516) Hirsau. 24 Feb. 1516 Basle. TABLE OF 393. Prinee Charles. Cum .. 394. U. Regius. Sie... 1995. Ellenbog. Doctissime . *896. Warham. "Tanta . *997. Anshelm. Multum. 398. Precell. Omnium .. 399. Sapidus. Merito .. 400. Baldung. Vir.. 401. Zwinghn. Sceripturum . . *402. Ellenbog. Hieronymus .. 4083. Budaeus. Dici.. *1404. Zwingli. Maiorem . *1405. Egli. Φθείρουσιν . . 406. Zasius. Video... 407. Pirekheimer. Nec.. **408. Bon. Amorbach. Quod .. 409. Pirekheimer. Ante.. Le Sauvage. Tandem. Rumaeclus. Tandem... More. Caeteris.. Fisher. Reuerende . Ammonius. Gaudeo .. Linaere. Tametsi.. Urswick. Equi.. W.Latimer. Per.. 418. Reuchlin. Mi.. 419. Froben. Quas .. **t1420. Br. Amorbach. Salue... 491. Budaeus. lam... 422. Brielis. 493. Colet. Non. 424. More. Iubes.. 425. Warham. Erasme .. .426. Bedill Erasme. 427. Ammonius. Semper.. 498. Caesarius. Habent... 429. Ammonius. Coclitem . . 430. Sixtin. Cum . . 481. Lupset. Etsi. 4939. Fisher. Eta.. 433. Alard. Salueto .. 434. Badius. Erasme . 435. Budaeus. Accepl.. 4986. Le Sauvage. Salue .. 497. Ruthall. Ormnatissime . 488. Dorp. Audiui.. **489. Br. Amorbach. Quid.. **440. Glareanus. Magnopere.. 441. Budaeus. Nactus.. 449. Hermann of Neuenahr. rayos 443. Barbirius. 444. Viterius. Ets. 445. Grey. Tametsi.. 446. Leo x. Abunde. 447. Grunnius. Hactenus .. 410. 411. 412. 413. 414. 415. 416. 417. Postquam .. 4418. Sixtinto Gilles. Quanquam . 449. Bullock. Tuus.. 450. Watson. Tertio .. Quamprimum .. LETTERS ix (c. March 1516 Basle.) 7 March 1516 Basle. 30 March 1516 Ottobeuren. 1 April 1516 Basle. I April 1516 (Basle.) 5 April 1516 Ulm. 1I Ápril 1516 Schlettstadt. 24 April 1516 Ensisheim. 29 April (1516) Glarus. (April 1516 Basle.) I May (1516) Paris. (c. 8 May 1516) Basle. (1516? Basle.) 9 May 1516 Freiburg. 12 May 1516 Basle. (c. 12 May 1516) Basle. 20 May 15316. Nuremberg. 1 June (1516) Antwerp. 1 June (1516) Antwerp. (e. 3 June 1516 Brussels.) 5 June (1516) St. Omer. 5 June (1516) St. Omer. 5 June (1516) St. Omer. 5 June (1516) St. Omer. 5 June (1516 St. Omer.) 5 June 1516 Stuttgart. 17 June (1516) Basle. - c. I7 June 1516 Basle.) €. I9 June 1516 Antwerp.) 20 June (1516 20 June (1516 Stepney. (c. 21 June 1516 London.) 22 June (1516) Otford. 22 June (1516) Otford. 22 June (1516) London. 23 June 1516 Antwerp. 26 June (1516) Westminster. 26 June (1516) London. 28 June (1516) London. (c. 3o June 1516) Rochester. I July 1516 Louvain. 6 July 1516 (Paris) 7 July (1516) Paris. 8 July 1516 Brussels. 9 July 1516 Antwerp. 1o July (1516?) Brussels. 13 July (1516) Antwerp. (c. 13 July) 1516 (Antwerp.) 14 July (1516) Antwerp. Lite- 14 July (1516) Cologne. 18 July 1516 Brussels. 2 Aug. 1516 Paris. 5 Aug. (1516) Paris. 9 Aug. 1516 London. (Aug. 1516 London.) .12 Aug. (1516 London.) 13 Aug. (1516) Cambridge. (c. 13 Aug. 1516 Cambridge.) TABLE OF LETTERS 451. Ammonius. Precor.. (c. 14 Aug. 1516 London.) 452. Ammonius. Precibus .. 17 Aug. 516) Rochester. 458. Ammonius. lta.. (e; 19 Aug. 1516) Westminster. 454. Melanchthon. Kparjpas .. 20 Aug. 1516 Tübingen. 455. Ammonius. Plane .. 22 Aug. (1516) Rochester. 456. Bullock. Ex.. (22?) Aug. 1516 Rochester. *457. Reuchlin. Nullo... 27 Aug. (1516) Calais. 458. Snoy. Salue... I Sept. (1516?) Gouda. 459. Capito. Recte .. 2 Sept. 1516 (Basle) 460. B. Rhenanus. Quam.. 3 Sept. 1516 Basle. 461. More. Nusquamam .. 3 Sept. (1516) London. *462. Nesen. Siue .. 5 Sept. 1516 Antwerp. 468. Glareanus. Si.. 5 Sept. 1516 Basle. 1464. Br. Amorbach. Salue .. 5 Sept. 1516 Basle. 465. Warham to More. Post .. 1i68ept. {πῖον Otford. *1466. Ammonius to Leo x. Beatis- sime .. (Sept. 1516 Westminster) 467. More. Accepi.. (c. 20 Sept. 1516 London.) 468. More. Erasme .. (22 Sept. 1516) London. 469. Nesen. Doleo.. (Sept. 1516) Frankfort. 470. J. Busleiden. Vel.. 28 Sept. (1516) Antwerp. *471. Reuchlin. Cum . . 29 Sept. (1516) Antwerp. 472. Badius. Accepi.. 29 Sept. 1516 Paris. 473. Nesen. Etsi.. (Sept. fin. 1516 Basle.) 474. More. Iam .. 2 Oct. 1516 Antwerp. 415. Ammonius. Vin'.. 6 Oct. (1516) - Brussels. 476. Gilles. Nactus . . 6 Oct. 1516 Brussels. A77. Gilles. Matura .. 17 Oct. (1516 Brussels. 478. Ammonius. Ris... 20 Oct. (1516 Westminster. *1479. Ammonius. Obsignatis.. 22 Oct. (1516) London. 480. Budaeus. Mium.. 28 Oct. 1516 Brussels, 481. More. Rescribo .. - 31 Oct. (1516) London. 482. Hexapolitanus. Noram .. | (Autumn 1516? Brussels Ὁ) 488. Ammonius. Male.. 9 Nov. 1516 Brussels. 484. J. Busleiden. Ecce... 9 Nov. (1516) Mechlin. 485. Alard. Quod... 1I Nov. 1516 Louvain. 486. Mountjoy. Accepi.. 12 Nov. (1516) Tournay. 487. Geldenhauer. Vtopiae .. 12 Nov. 1516 Louvain. 488. Ber. Quemadmodum .. 12 Nov. 1516 Basle. 489. Canossa. Ea.. I3 Nov. 1516 Amboise. 490. Glareanus. Quod... 13 Nov. (1516) Basle. 491. Gilles. Deum .. 18 Nov. (1516) Brussels. 492. Adrian to Cornelius Barland. Literas . . (c. Nov. 1516) Louvain. 498. Budaeus. Identidem . . (26 Nov. 1516) Paris. 494. Deloynes. Miraberis . . c. 26 Nov. 1516) Paris. 495. Lister. Cum .. Nov. fin. 1516 Zwolle.) 496. Dorp. Quae... Nov.fin. 1516) Louvain. 497. Paludanus. Mitto .. c. Nov. 1516 ? Brussels ?) *1498. Ammonius. Aegre... 4 Dec. (1516) Westminster. 499. More. De.. c. 4 Dec. 1516 — London.) 500. Lister. Longicampianum .. (c. Dec. 1516) Zwolle. 901. Spalatinus. Quanquam .. [11 Dec. 1516 Lochau. 502. More. Non . 15 Dec. (1516) London. 508. Viterius. Salue . . 18 Dec. 1516 (Paris.) 504. Lister. Lectis.. 28 Dec. (1516) Zwolle. 505. Ammonius. Ipós.. 29 Dec. 1516 (Brussels.) 506. Alvar. Erasme .. (1516 fin. ? Brussels ?) TABLE OF LETTERS xi 1517 907. Ber. An.. I Jan. 1517 Brussels. 508. Mountjoy. Litteras .. 4 Jan. (1517) Tournay. 509. Dorp. Quod .. (Jan. 1517) Louvain. 510. Barland. Quum... (Jan. 1517 Louvain.) ὅ11. Agge. Cogitantem . IO Jan. (1517?) Paris. 512. Watson. Quam... I3 Jan. 1517 Brussels. 518. More. Maruffi. I3 Jan. (1517 London. *1514. George of Saxony. Cum . (Jan. 1517 ? Weimar? "515. Gilles. Mei . . 18 Jan. (1517) Antwerp. 516. Gilles. Te.. 20 Jan. (1517) Brussels. *517. Leo. X to Ammonius. Ex- poni .. 26 Jan. 1517 Rome. *518. Leo x. Vitae... 26 Jan. 1517 Rome. 519. Leo x. Vitae .. 26 Jan. 1517 Rome. 520. W. Latimer. Redditae .. 30 Jan. (1517) Oxford. 521. Gigli. Venerabilis . . 31 Jan. 1517 Rome. 522. Budaeus. In... 5 Feb. (1517) Paris. 528. Cop. Quod .. 6 Feb. (1517 Paris. 524. Clava. Quod .. 6 Feb. (1 pd Ghent. 525. de Keysere. Salue .. (c. 6 Feb. 1517) Ghent. 526. Gilles. Quod . . (Feb. init. 1517 Dae 527. Pirckheimer. Hieronymus . . (Feb. 1517? Nuremberg. 528. Grey and Viterius. Eodem.. 13 Feb. 1517 Brussels. 929. Poncher. Quanquam.. 14 Feb. 1517 Antwerp. 530. Clava. De.. (c. 14 Feb. 1517) Antwerp. 591. Budaeus. Nae.. 15 Feb. 1517 Antwerp. 532. Morillon. Non.. 18 Feb. (1517) Brussels. 533. Francis r. Cum. 21 Feb. 1517 Antwerp. 984. Budaeus. Vix .. 21 Feb. 1517 Antwerp. 595. Deloynes. Video .. 21 Feb. 1517 Antwerp. 95396. Dorp. In.. 21 Feb. (1517) Antwerp. 1537. Cop. Ofelicem .. 24 Feb. 1517 Antwerp. 538. Canossa. Et.. 24 Feb. 1517 Antwerp. 539. Ammonius. Vix.. 24 Feb. 1517 Antwerp. 540. W. Latimer. Vt. (Feb. 1 ΠΝ, Antwerp. 541. Capito. Non.. 26 Feb. 1517 Antwerp. 542. Afinius. Gratulari . . (Feb.) 1517 Antwerp. 543. More. Nuper.. 1 March 1517 Antwerp. 944. Accard. Cum .. I March 1517 Brussels. 545. More. Misi.. 8 March 1517 Antwerp. 546. Rescius. Est.. 8 March (1517) Louvain. 947. Bartholinus. Herasme.. March 1517) Antwerp. 548. Bartholinus. Venissem . . c. Io March 1517 Antwerp.) 549. Bartholinus. Mirum .. 10 March 1517 Antwerp. 550. Huttich (?). Quanquam... (c. March Ὁ) 1517 Antwerp. 551. Ammonius. Àn.. 11 March 1517 Antwerp. *552. Ammonius. Accepi.. 15 March (1517) Antwerp. 9593. Emser. Salue... 15 March 1517 Dresden. 954. Dunghersheym. Non.. 18 March 1517 Leipzig. 559. Pirckheimer. Quamuis.. 20 March 1517 Nuremberg. 956. B. Rhenanus. Impendio .. 22 March 1517 Basle. **1557. Br. Amorbach. Quod... (c. 22 March 1517 — Basle.) 558. Warham. Erasme .. 24March (1517) Canterbury. 559. Giustinian. Putabam .. (March 1517 ? London.) 560. Mosellanus. Quanquam .. 24 March (1517) Leipzig. 961. Capito. Alterum . . 24 March 1517 (Basle.) 562. Reuchlin. Adea.. 27 March 1517 (Tübingen ?). xii TABLE OF LETTERS 563. Oecolampadius. 564. Accard. Saepe... 565. Barbirius. Salue .. 566. Leo x. Vt vbique . 567. Gigli. Duplicasti . . 568. Budaeus. Duas .. 569. Brixius, Redit.. 570. John of Hérinnes. 571. Tunstall to Budaeus. 572. Tunstall. Binas .. 573. Corn. Batt. Quum. 574. Sagundinus to Musurus. Maxi- mo s 575. B. Rhenanus. Reddidit 576. Watson. Benigne.. 577. Wolsey. Reuerendissime . . 578. Stromer. Doctissime . 579. Bullock. Quum .. 580. Bullock. Apage. 581. B. Rhenanus. Cum.. 589. Ber. litterae .. 583. Budaeus to Tunstall. Eadem . 584. More. Calendis . 585. Clava. Et.. 586. Frederick and George of Saxony. Wibrens 587. Morllon. Helena.. 588. Egnatius. 589. Asulanus. 590. Sagundinus. 591. Giustinian. Ex.. 592. Fisher. Quantum . 598. Colet. Subirascor . Prefaces to B, C, D. Vbinam . . Sacris .. Quod .. Vdalrieus . . Mirabiliter . Quanquam .. 27 March 1517 Weinsberg. I April 1517 Brussels. 3 April 1517 Brussels. c. 4 April) 1517 Brussels. c. 4 April) 1517 Brussels. 5 April (1517) Paris. 6 April 1517 Paris. 6 April 1517 Enghien. (April 1517 Antwerp.) 22 April (1517) — Antwerp. 22 Àpril 1517 Groningen. 22 April 1517 London. 24 April 1517 Basle. (April 1517) Peterhouse, Cambridge. (c. 28 April 1517) London. 30 April 1517 Frankfort. I May (1517) Cambridge. 4 May (1517) Cambridge. Io May 1517 Basle. 11 May 1517 Basle. 19 May (1517) Paris. (30 May) 1517 (Antwerp.) 4 June (1517) Ghent. 5 June 1517 Antwerp. 5 June (1517) Ghent. 21 June 1517 Venice. (c. 21 June 1517 — Venice.) 22 June 1517 London. 29 June 1517 London. (c. June 1517) Rochester. (c. June 1517) London. xiii LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED (For A, B, C, ..... Q, Lond., LB., denoting editions of Erasmus' letters, see p. vi and vol. i. pp. 599-602.) ConnLECTIONS ΟΕ LETTERS AE. — Les correspondants d'Alde Manuce, 1483-1514; par P. de Nolhac. (Studi e documenti di storia e diritto, 1887, 8.) Rome, 1888. AI. E. — i. Lettres familieres de Jéróme Aléandre, 1510-40; par J. Paquier. Paris, 1909. ii. Jéróme Aléandre et là principauté de Liege; par J. Paquier. Paris, 1896. Am. E. — Bonifacius Amerbach und die Reformation; von Th. Burckhardt- Biedermann. Basel, 1894. BE. — Epistolae Gulielmi Budaei. Paris, J. Badius, 20 Aug. 1520. BE? -— Epistolae Gullielmi Budaei posteriores. Paris, J. Badius, March 1522. BE -—G. Budaei Epistolarum Latinarum lib. v, Graecarum item lib. i. Paris, J. Badius, Feb. 1531. ΒΕ." — Répertoire de la correspondance de Guillaume Budé ; par L. Delaruelle, Toulouse—-Paris, 1907. Bl. E. — Briefwechsel der Brüder Ambrosius und Thomas Blaurer, 1509- 1548; bearbeitet von T. Schiess. t. 1, 1509-38 (Badische historische Kommission). Freiburg i. Br., 1908. BRE. — Briefwechsel des Beatus Rhenanus; herausgeg. von A. Horawitz und K. Hartfelder. Leipzig, 1886. EE.-— Briefe an Desiderius Erasmus von Rotterdam; herausgeg. von J. Fórstemann und O. Günther. (xxvir. Beiheft zum Zentralblatt für Bibliothekswesen.) Leipzig, 1904. EE- Briefe an Desiderius Erasmus von Rotterdam; herausgeg. von L. K. Enthoven. Strassburg, 1906. GE. — Roberti Gaguini epistole et orationes; ed. L. Thuasne. t.2. Paris, 1904. : HE. — Epistolae Vlrichi Hutteni; ed. E. Bócking. t.2. Lipsiae, 1859. JE. — Der Briefwechsel des Justus Jonas; herausgeg. von G. Kawerau. (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen, xvir.) t.2. Halle, 1884, 5. La. E. — Lasciana; herausgeg. von H. Dalton. Berlin, 1898. LE. — Dr. Martin Luthers Briefe, Sendschreiben und Bedenken; herausgeg. von W. M. L. de Wette. t. 5. Berlin, 1825-8. LE? - Dr. Martin Luther's Briefwechsel; bearbeitet von E. L. Enders. Frankfurt am Main, 1884- ME. — Philippi Melanthonis epistolae, praefationes, consilia, iudicia, schedae academicae; ed. C. G. Bretschneider (Corpus Reformatorum, I-X). t. 10. Halis, 1834-42. xiv | LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED MHE. — i. Michael Hummelberger; von A. Horawitz. Belin, 1875. ii. Analecten zur Geschichte des Humanismus in Schwaben; von A. Horawitz. Wien, 1877. iii. Analecten zur Geschichte der Reformation und des Humanismus in Schwaben; von A. Horawitz. Wien, 1878. iv. Zur Biographie und Correspondenz Johannes Reuchlin's; von A. Horawitz. Wien, 1877. (11, ΠῚ, iv in Sitzungsberichte der phil.hist. Classe der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 85, 86, 89.) M RE. — Der Briefwechsel des Mutianus Rufus; bearbeitet von C. Krause. (Zeitschrift des Vereins für hessische Geschichte, N. F., rx. Supplement.) Kassel, 1885. MRE? — Der Briefwechsel des Conradus Mutianus; bearbeitet von K. Gillert. (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen, xvirr.) t. 2. Halle, 1890. OE. — Oláh Miklós Levelezése; kózli Ipolyi Arnold. (Monumenta Hun- gariae historica: diplomataria, XXV.) Budapest, 1875. Ra. E. — Religiosissimi viri fratris Ioannis Raulin, artium et theologiae pro- fessoris scientissimi, epistolarum . . . opus eximium. Lutetiae Parisiorum, A. Ausurdus expensis I. Petit, 1521, Cal. Ian. RE. — Johann Reuchlins Briefwechsel: herausgeg. von L. Geiger. (Biblio- thek des litterarischen Vereins in Stuttgart. cxxvr.) "Tübingen, 1875. SE. — Christoph Scheur!s Briefbuch; herausgeg. von F. von Soden und J. K. F. Knaake. t.2. Potsdam, 1867-72. TE. — Ioannis Tritemii, abbatis Spanhemensis, epistolarum familiarium libri duo. Haganoae, P. Brubachius, 1536. VE.— Vadianische Briefsammlung; herausgeg. von E. Arbenz und H. Wartmann. (Mitteilungen zur vaterlàndischen Geschichte, 24, 5, 27-9.) (5 parts and 5 supplements (s'-s*).) St. Gallen, 1890- ΖΕ. — Vdalrici Zasii epistolae ; ed. J. A. Riegger. t.2. Vlmae, 1774. Zw. E. — Huldrici Zuinglii Opera, voll. vir, virr, Epistolae ; ed. M. Schuler et J. Schulthess. t.2. Turiei, 1830-42. OTHER SOURCES 4.08. — Allgemeine deutsche Biograpbie. Leipzig, 1875- Agric — Rodolphi Agricolae opuscula; ed. Petro Aegidio. Anuerpiae, T. Martinus, prid. cal. Feb. 1511. Agric? — Rodolphi Agricolae lucubrationes, tomus posterior; ed. Alardo Aemstelredamo. Coloniae, J. Gymnicus, (1539). Agric? — Unedierte Briefe von Rudolf Agricola; von K. Hartfelder. (Fest- schrift der badischen Gymnasien.) Karlsruhe, 1886. AHVN. — Annalen des historischen Vereins für den Niederrhein. Kóln, 1855— ANGB. — Acta nationis Germanicae universitatis Bononiensis; ed. E. Friedlànder et C. Malagola. Berolini, 1887. Anselme — Histoire généalogique et chronologique de la maison royale de France; parle P. Anselme. 3? édition, t. 9, Paris, 1726-33. Athenae Cantab. — Athenae Cantabrigienses, 1500-1609; by C. H. Cooper and T.Cooper. 2 vols. Cambridge, 1858-61. BEr. — Bibliotheca Erasmiana, listes sommaires. Gand, 1893. LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED xv BEr. — Bibliotheca Erasmiana ; extrait de la Bibliotheca Belgica, publiée par F. Vander Haeghen, R. Vanden Berghe, et T. J. I. Arnold. Adagia. Gand, 1897. Admonitio etc. Gand, 190o. Apophthegmata. Gand, 19gor. Colloquia. t.3. Gand, 1903-7. Bergenroth. — Calendar of letters, despatches, and state papers, relating to the negotiations between England and Spain, preserved in the archives at Simancas and elsewhere, 1485- ; edited by ἃ. A. Bergenroth, and con- tinued by P. de Gayangos and M. A. S. Hume. London, 1862- BN. — Biographie nationale. Bruxelles, 1866— Bócking — Index biographicus et onomasticus; cur. E. Bócking. (Vlrichi Hutteni Operum supplementum: tomi posterioris pars altera.) Lipsiae, 1870. Brewer — Letters and papers, foreign and domestie, of the reign of Henry vii; arranged by J. S. Brewer, and continued by J. Gairdner and R. H. Brodie. London, 1862- Bulaeus — Historia vniuersitatis Parisiensis; authore C. E. Bulaeo. t. 6. Parisiis, 1665-73. Burchard — Iohannis Burchardi Argentinensis, capelle pontificie sacrorum rituum magistri; Diarium (1483-1506); ed. L. Thuasne. t. 3. Paris, 1883-5. Butzbach — Beitráge zur Geschichte des Humanismus am Niederrhein und in Westfalen; von C. Krafft und W. Crecelius. (Zeitschrift des Bergischen Geschichtsvereins, VII, pp. 213-97.) Heft r. Elberfeld, 1870. Butzbach? — Zur Kritik des Johannes Butzbach ; von G. Knod. (AHVN, lii, pp. 175-234.) Kolmn, 189r. Butzbach? — Beitrige zur Geschichte des Humanismus in Schwaben und Elsass; von W. Crecelius. (Alemannia, VII, pp. 184-9.) Bonn, 1879. BWN. — Biographisch woordenboek der Nederlanden. Haarlem, 1852-78. Campbell — Annales de la typographie néerlandaise au xv? siecle; par M. F. A. G. Campbell. La Haye, 1874. Chevalier — Répertoire des sources historiques du moyen àge: Bio-biblio- graphie; par U. Chevalier. 29 édition. t.2. Paris, 1905-7. Ciaconius — Vitae et res gestae Pontificum Romanorum et S. R. E. Cardina- lium, opera A. Ciaconii; ab A. Oldoino recognitae. t. 4. Romae, 1677. Copinger — Supplement to Hain's Repertorium bibliographicum ; by W. A. Copinger. 2 parts. London, 1895-1902. CPR. — Das Chronikon des Konrad Pellikan; herausgeg. durch Bernhard Riggenbach. Basel, 1877. CR. — Corpus Reformatorum. Voll. 1-28. Melanthonis Opera; ed. C. G. Bretschneider et H. E. Bindseil. Halis et Brunsvigae, 1834-60. Voll.29-87. Calvini Opera; ed. G. Baum, E. Cunitz, E. Reuss. Bruns- vigae et Berolini, 1861-1900. Voll. 88- . Zwinglis Werke; herausgeg. von E. Egli und G. Finsler. Berlin, 1904- . Creighton — ἃ history of the Papacy during the period of the Reformation ; by M. Creighton. 5 vols. London, 1887-94. (Vols. 1 and 2; new edition. London, 1892.) de Nolhac — Érasme en Italie; par P. de Nolhac. 2? édition. Paris, 1898. xvi LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED de Reiffenberg — Histoire de l'ordre de la Toison d'Or; par le Baron de Reiffenberg. Bruxelles, 1850. DNB. — Dictionary of national biography. London, 1885-19o1. Ducange — Glossarium mediae et infimae Latinitatis, conditum a Carolo du Fresne, domino Du Cange; ed. L. Favre. ὦ, το. Niort, 1883-7. Dugdale — Monasticon Anglicanum, by Sir Wm. Dugdale; edited by J. Caley, H. Ellis, and B. Bandinel 8 vols. London, 1817-30. EEV. — Epistolae aliquot eruditorum virorum, ex quibus perspicuum quanta sit Eduardi Lei virulentia. Basle, J. Froben, Aug. 1520. EHR. — The English Historical Review. London, 1886- EOV.- Epistolae obseurorum virorum, ed. E. Bócking. t. 2. Lipsiae, 1864-70. Fantuzzi — Notizie degli scrittori bolognesi, raccolte da G. Fantuzzi. t. 9. Bologna, 1781-94. Foppens — Bibliotheca Belgica; cur. J. F. Foppens. t.2. Bruxellis, 1739. Gachard — Collection des voyages des souverains des Pays-Bas ; publiée par L. P. Gachard et C. Piot. (Collection de Chroniques Belges inédites.) t. 4. Bruxelles, 1874-82. Gams — Series episcoporum Ecclesiae Catholicae; ed. P. B. Gams. Ratis bonae, 1873. GC. — Gallia Christiana; opera D. Sammarthani, monachorum congrega- tionis S. Mauri, et B. Hauréau. t. 16. Parisiis, 1715-1865. Goethals — Dictionnaire généalogique et héraldique des familles nobles du royaume de Belgique; par F. V. Goethals. t.4. Bruxelles, 1849-52. Hain — Repertorium bibliographicum ; opera L. Hain. t.2. Stuttgartiae et Lutetiae Parisiorum, 1826-38. Henne — Histoire du regne de Charles-Quint en Belgique; par A. Henne. t. το. Bruxelles— Leipzig, 1858-60. Herzog — Realencyklopádie für protestantische "Theologie und Kirche; begründet von J. J. Herzog. 35 Auflage; herausgeg. von A. Hauck. t. 21. Leipzig, 1896-1908. Hod;; — De Graecis illustribus libri duo ; e codd. potissimum MSS. deprompsit H. Hodius. Londini, 1742. Horawitz — i-iv. Erasmiana ; von A. Horawitz. Wien, 1878, 80, 83, 85. v. Erasmus von Rotterdam und Martinus Lipsius; von A. Horawitz. Wien, 1882. (in Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 1878, 79, 82, 84, 82.) Jünig — Liber confraternitatis D. Marie de Anima Teutonicorum de Vrbe ; ed. C. Jànig. Romae-— Vindobonae, 1875. Jortin — The life of Erasmus; by J. Jortin. 2 vols. London, 1758-60. Knight — The life of Erasmus ; by 8. Knight. Cambridge, 1726. LB.i-x — Desiderii Erasmi Roterodami opera omnia; ed. J. Clericus. t. 1o. Lugduni Batavorum, 1703-6. Le Glay — Négociations diplomatiques entre la France et l'Autriche durant les trente premieres années du XVI? siecle, publiées par E. Le Glay. (Documents inédits sur l'histoire de France: premiere série.) t.2. Paris, 1845. Legrand — Bibliographie hellénique ou description raisonnée des ouvrages publiés en grec par des Grecs aux xv? et xvi? siecles; par Émile "Legrand. t. 4. Paris, 1885-1906. LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED xvii Le Neve — Fasti Ecclesiae Anglicanae, by J. Le Neve; continued by T. D. Hardy. 3 vols. Oxtord, 1854. Luc. Ind, — Lucubrationum Erasmi Roterodami index. Louanii, T. Martinus. Cal. Ian. 1519. Mazzuchelli — Gli scrittori d'Italia, (A-B), del Conte G. Mazzuchelli, t. 2. Brescia, 1753-62. Molinet — Chroniques de Jean Molinet, 1474-1506; publiées par J. A. Buchon. (Collection des chroniques nationales frangaises, XLIII-XLVII.) t. 5. Paris, 1827-8. MSH. — Messager des sciences historiques. Gand, 1823- Muratori — Rerum Italicarum scriptores, 500-1500; ed. L. ἃ. Muratorio, t. 25. Mediolani, 1723-51. NAKG.- Nederlandsch Archief voor kerkelijke Geschiedenis. Leiden, 1829- . NBG. — Nouvelle biographie générale. Paris, 1855-66. ANéve — Mémoire sur le college des trois-langues à l'université de Louvain ; par F. Néve. (Mémoires couronnés par l'Académie Royale de Belgique, XXVIIL) Bruxelles, 1856. Nicéron — Mémoires pour servir à l'histoire des hommes illustres dans la république des lettres, par J. P. Nieéron. t. 43. Paris, 1729-45. Nichols — 'The Epistles of Erasmus, from his earliest letters to his fifty-first year, arranged in order of time. English translations... with a com- mentary ...; by F. M. Nichols. 2 vols. London, 19ot-4. OHS. — Publications of the Oxford Historical Society. Oxford, 1885- Opmeer — Opus Chronographicum . . . usque ad annum M.DO.XI. auctore Petro Opmeer Amstelrodamo. Antverpiae, 1611. Panzer — Annales typographici, opera G. W. Panzer. t. 11. Norimbergae, 1793-1803. Proctor — Index to the early printed books in the British Museum; by R. Proctor. Part I, to MD: 4 sections, London, 1898, 9 ; and 4 supplements, 1899-1902. Part II, wxnr-Mpxx: London, 1903- Reich — Erasmus von Rotterdam. Untersuchungen zu seinem Briefwechsel und Leben in den Jahren 1509-18; von M. Reich. (Westdeutsche Zeit- schrift für Geschichte und Kunst: Ergünzungsheft ix, p. 121.) Trier, 1896. Henouard — Annales de l'imprimerie des Alde; par A. A. Renouard. 538 édition. Paris, 1834. * Richter — Erasmus-Studien; von A. Richter. Dresden, 1801. Rot. Parl. — Rotuli Parliamentorum. 6 voll. fol. 5.1. οὖ ἃ. Ruelens — Notice sur la jeunesse et les premiers travaux d'Érasme ; dans Erasmi Roterodami Silva Carminum, reproduction photo-lithographique. Bruxelles, 1864. Rymer — Foedera, conventiones, literae, . . . inter reges Angliae et alios quosvis imperatores, reges, etc. 1101-1654; accur. T. Rymer et R. Sanderson. t.20. Londini, 1704-35. Sanuto — I diarii di Marino Sanuto (1496-1533); pubblicati per cura di N. Barozzi, G. Berchet, R. Fulin, F. Stefani, M. Allegri. t. 58. "Venezia, 1879-1903. Schmidt — Histoire littéraire de l'Alsace (xv9-xvi€); par C. Schmidt. t. 2. Paris, 1879. ALLEN II b xvii LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED Seebohimm — The Oxford Reformers, John Colet, Erasmus, and Thomas More ; by F. Seebohm. 3rd edition. London, 1887. Steif — Der erste Buchdruck in Tübingen (1498-1534); von K. Steiff. Tübingen, 188r. Stokvis — Manuel d'histoire, de généalogie et de chronologie de tous les états du globe; par A. M. H. J. Stokvis. t.3. Leide, 1888-935. Stow — À survey of the cities of London and Westminster, by J. Stow; edited by J. Strype. 2 vols. London, 1720. Tiraboschi — Storia della letteratura italiana; del Cavaliere Abate G. Tira- boschi. 2* edizione. t.9. Modena, 1787-94. Trith) — Liber de scriptoribus ecclesiasticis disertissimi patris domini Iohannis de Trittenhem. Basileae, Jo. de Amerbach, 1494. Trith.? 2 Cathalogus illustrium virorum Germaniam suis ingeniis... exor- nantium domini Iohannis Tritemii. (Moguntiae, P. Friedberger, c. 1495.) Trith? — Disertissimi viri Iohannis de Trittenhem .. . de scriptoribus eccle- siasticis collectanea, additis nonnullorum ex recentioribus vitis et nomini- bus. Parrhisius, B. Rembolt et Jo. Paruus, 1512, die xvi m. Octobris. Trith.* — Dn. Iohannis Tritthemii ... de scriptoribus ecclesiasticis . .. liber. ... Appendieum istarum prior (Trith.)) nata est nuper in Galliis: posterior nunc recens additur, authore Balthazaro Werlino Colmariensi. Coloniae, P. Quentel, m. Martio, 1546. Trith." — Zusátze des Trithemius zu seinem Catalogus illustrium virorum Germaniae aus der in der Würzburger Universitátsbibliothek befindlichen Handschrift: in Johannes Trithemius, von I. Silbernagel, pp. 253-63. Regensburg, 1885. van Heussen — Historia episcopatuum foederati Belgii; ed. H. F. van Heussen. t. 2. Lugduni Batavorum, 1719. van Iseghem — Biographie de Thierry Martens d'Alost; par A. F. van Iseghem. Malines-Alost, 1852. Vischer — Érasmiana; von W. Vischer. Basel, 1876. Voigt — Die Wiederbelebung des classischen Alterthums; von G. Voigt. 3? Auflage. t.2. Berlin, 1893. Wilkins — Concilia magnae Britanniae et Hiberniae, 446-1717; ed. D. Wilkins. t.4. Londini 1737. xix ADDENDA AND CORRIGENDA Vor. I P.7,1.22n.,1l. t, 2. For the spring of 1476 read 1475. l5. For brother read cousin. P. 28,1.37 n. The late M. André Meyer of Paris pointed out to me in Oct. 1906 that LE. 533 is printed in the Iudicium Erasmi Alberi de Spongia, Erasmi ; of which BEr!. mentions two editions c. 1524, one by Schott at Strasburg. P. 200, 1. 9n. Adrian Barland, 16 rebus gestis ducum Brabantiae, . Louvain, R. Reseius, 1 May 1532, ff. w? v? and οὗ, states that Standonck's eollege at Louvain was founded in 1498. P. 266, last line. For Ep. 115 read Ep. 103. P. 378, Ep. 164 introd. There is an Italian translation of the Enchiridion by Emilio di Emilii, Brescia, Lodovico Britannico, 1531. P. 375, Ep. 164. 39n. For 300 read 3ot. P.388, Ep. 175 introd. The date of de Keysere's printing of Houcarius' Tractatus de penitentia, should be 11 March 15:2 ; for he only rebought the Lynx in July 1513. See V. Vander Haeghen, op. cit. in Ep. 525 introd., p. 18. P.390. The presentation manuscript of Ep. 177 and the Declamations is in the Library of Trinity College, Cambridge. P. 406, Ep. 182 introd. For the manuscripts used by Valla see A. T, Russell, Life of Lancelot Andrewes, 1860, pp. 282 seq. P. 418, Ep. 184 introd. For C read ΟἹ. P. 455, Ep. 218 introd. Some verses by Andreas Arena Lucensis appear in an edition of an oration of Nic. Tegrimus tendering the submission of Lucea to Julius rr, 20 Dec. 1503; see E. G. Ledos in Revue des Bibliothéques, vii. (1897), p. 163. P. 459, Ep. 222 introd. The earliest Froben edition is dated March 1515, not May. P. 498, Ep. 251. 12n. For Arribale read Annibale. P. 507, 1. 137 n. SE. τ shows that Beroaldus' death must be placed in 1505. P. 518, Ep. 262. 6n. For LB. 66 read LB. App. 66 ( — Ep. 433. 32, 3). P. 520. On 28 Dec. 1512, during his residence in London, Erasmus was paid 20s. for composing the epitaph for Lady Margaret's tomb in Westminster Abbey; see C. H. Cooper's Memoir of Margaret, Countess of Richmond, and Derby, ed. 1. E. B. Mayor, 1874, pp. 124 and 200. P. 526, Ep. 270 introd. In the autumn or winter of r5:3 Pirckheimer heard from Beatus Rhenanus that Erasmus was still living (BRE. 422). On 6 Dec. 1513 Mutianus announces Erasmus' death, and on 7 June 1514 had only recently learnt that he was still living (MRE.! 323 and 363; MRE.? 331 and 358). P. 533, Ep. 275 introd. l. 4. For tres read lres (lettres). P. 564, Ep. 296 is printed in Eobanus' Epistolae, 1543, pp. 259-64. "The text there given appears to be an extremely inaccurate copy of 47. Vor. II P.8. Noteon Aueuparius. For 12 Jan. 1522 read τὸ Jan. 1522. P. 38, Ep. 316 introd. 1,. Klett was Dr. of Laws at Basle in 1515 and Dean of the Law Faculty in 1520, 1523, 1527; see Athenae Rauricae, p. 108. P. 153, Ep. 363 introd. Angst's friendship with Hutten dated from Frankfort on the Oder, where they both matriculated in 1506; and where Angst was B.A. 17 Feb. 1507. See G. Bauch in Centralbiatt für Bibliothekswesen, Xv (1898), p. 3or. In the same essay Bauch places this letter in 1516, relying largely on the fact Xx ADDENDA AND CORRIGENDA that the battle of Marignano (13, 4 Sept. 1515) is mentioned in Eov. i. 35. But the news of the battle had certainly reached Basle by 2 Oct. (Ep. 360), and perhaps earlier; and it is therefore by no means impossible that it should have been known to the authors of Eov. in time for the insertion of it in one of the later letters (Eov. i contains only 41 in all) and the publication of the book by 19 Oct. Bauch's typographieal arguments are discussed in the Centralblatt, xv, pp. 490 seq. by Steiff; who enforees his former and seemingly unanswerable demonstration (Buchdruck in Tübingen, pp. 217, 8 n), that the first edition of Eov. was printed by Gran at Hagenau. P. 164, Ep. 373 introd. Dr. M. R. James has shown that the scribe of the Leicester Codex was a Greek, Emmanuel of Constantinople (xv?^. med.) ; and that the MS. was perhaps written by him in Cambridge after 1472 : see Journal of Theological Studies, v (1904), pp. 445-7, and xi (Jan. 1910). F. 182, 1l. τ, 2o. I p. 14. 5 seq. should have been cited in addition to the references to 1v. P. 209. Nie. Basell was a friend of Mutianus in 1503 and probably earlier; see RE. 87 and MRE!. 295 - MRE-. 2 and 302. P. 209, Ep. 395 introd. Ellenbog's correspondence with Gallus Knóringer, Prior of the Benedictine monastery of St. Magnus at Füssen in Bavaria, is eopied in a manuscript volume belonging to Knóringer ; which is now the property of the Ponickau estate at Füssen. P.295,1. 98n. For xv?. read xv*. P. 390, Ep. 493 introd. From the frequent agreement between C! and f, extending even to the reproduction of errors (cf. Ep. 522. 52), I incline to think that Budaeus must have used Οἱ, and not his own manuscripts, as the basis for the text of those letters (Epp. 403, 435. 493, 522) which he printed in BE*. Similarly for Ep. 583 he seems to have used as his basis either D? or F; cf. Ep. 583. 158 and 294. LIST OF PLATES PAGE 1. Deventer Letter-book, f. 121 v?, written by Hand A in its straight and curved form ; Ep. 370 . 160 In the manuscript the difference of ink makes it easy to discern the operations of the xviii^. editor (not Leclerc: presumably De la Faye); e.g. in 1. 1, the enlargement of the initial o of octobribus, in l. 4 the alteration of o to u, and the addition of c (l. 5) to perontari. To him are due also the heading (copied, without scrupulous accuracy, from the foot of the preceding page), the marginalia, the underlines, the accents over a and e, and the commas of upright form (e.g. after quidem, l. 2; after perlatae, 1. 3). 9. Deventer Letter -book, f. 164, written by Hand A in its curved form, and corrected by Erasmus; ; Ep. 481 : 971 In1.2 the stroke above qua is eee through by both Hand αὶ and the xviii. editor. In the margin Erasmus writes Agmodi phi, which is expanded and altered by the xviii*. editor. Im 1. 11 the last letter of siue added by Erasmus is made by the xviii. editor to t; but e seems clear. 3. Diptych of Erasmus and Gilles; from the originals by Quentin Metsys, in the collections of Count Grégoire Stroganoff and the Earl of Radnor : 576 4. Deventer Letter-book, f. 211, written by Hand B and corrected by Erasmus, with the numeration of Hand C or D in the Y right-hand corner; Ep. 588 . 987 Erasmus' obliterations are usually intensified with a finer pen by the xviii*. editor; who in ll. 1 and 10 alters i into j, and in 1. 10 adds the accent over Erasmus' correction a. 998. To JoHN DE NEVE. Opuscula aliquot f». A v, Louvain. I Àugust 1514. [The preface to Opuscula aliquot Erasmo Roterodamo castigatore, Louvain, Th. Mar- tens, Sept. rsr4 (a); which include QCafonis praecepta, Mimi Publiami, Septem Sapientum celebria dicta and Institutum Christiani Hominis carmine pro pueris ab Erasmo compositum. ^ Van Iseghem (9o) mentions another edition by Martens in Sept. 1515; but the copy specified by him I have not been able to trace. In Oct. 15:5 Sehürer published a new edition revised by Erasmus at his request, with considerable alterations in the preface (8*); and this is followed by his editions of Oct. rs16 (8*5, Nov. 1517; and Aug. 1519. The undated edition by Martens (y) may be placed in the latter part of 1517, after Erasmus' settlement at Louvain. It was reprinted by Martens in Nov. r518 and by Froben in Oct. 1520 and June 1526. Badius reprinted one of Martens' editions, probably the latest, 13 Aug. 1527 (δὴ) and again in Nov. 1:533; and the last edition produced during Erasmus! lifetime by any of his authorized printers is that of Froben and Episcopius in 1534 (€). The date of the preface is unquestionable. Erasmus' statement that his work on Cato eost him only a day (Ep. 421) is perhaps to be understood of the work of final revision for the press; cf. Epp. 384 introd. and 428 introd. The book may have been brought with its dedication ready written (cf. Ep. 199 introd.); for Erasmus! stay in Louvain at this time was short, and the book was left behind with Dorp to be printed (Ep. 304. 156-9). ! The Royal Library at Munich has a copy of 8! (4? A. Lat. a. 24) with the following autograph inscription by Erasmus: *'Iohanni Oecolampadio Vini- montano amico évrigoráro munus haudquaquam βαρύτιμον donauit Erasmus ὃ ῥοδερόδαμο-.᾽ John de Neve of Hondschoote, S. E. of Dunkirk, was B.A. from the College du Lis at Louvain in 1497, and M.A. in 1499. He subsequently became Bachelor of Theology, Regent of his College, and Feb.-Aug. 1515 Rector of the University. Erasmus knew him intimately during his residence in the College du Lis, from 1517 onwards. His name does not occur among the followers of the Muses at Louvain in the Epithalamiwm Petri Aegidii, composed in r5r4 but rewritten probably ec. 1517-8 (Ep. 312. 86 n.) ; but after his death Erasmus wrote a letter of regret (Lond. xxiii. 5, LB. 671) which was published with his Exomologesis, Basle, Froben, (c. Sept.) 1524. The date of de Neve's death—which occurred suddenly of paralysis—has not been certainly established. On the ground of Erasmus' letter it has usually been placed in 1524 ; but John Heems of Armentier, who is there mentioned as de Neve's successor, is shown by the University records to have become Regent in 1522, and after holding office for more than thirty-seven years to have died on 1 July 1560. See E. Reusens in Analectes pour . . . U hist. ecclés. de la. Belgique, vol. xx (iv in 2nd ser.), pp. 293-326 and 361r; cited in EE. pp. 357,8. Fórstemann and Günther place EE. 5, which answers a letter of Erasmus inquiring about some books which he seems to have left behind at Louvain with de Neve, in 1522; but from a similarity in contents with EE. 13. 24 and also in month-date I incline to think that both letters belong to 1522 : in which case de Neve's death may be placed at the end of 1522. Dorp's Dialogue (p. 1r) is dedicated to him.] ERASMVS ROTERODAMVS M. IOANNI NEVIO HONDISCOTANO, LILIANORVM LOVANII GYMNASIARCHAE, SALVTEM D. P. DisrrcHA moralia vulgo Catonis inscripta titulo, Neui theologorum decus, primum diligenter a mendis repurgauimus collata Planudis TIT. LOVANII G: APVD INCLYTVM LOVANIVM y: 0m.e. 1. Neui..,decus ad4. B, 2. Planudis] Maximus Planudes was sent on an embassy to Venice in (ce. 1260-1310), a Byzantine monk, who — 1296. He translated into Greek a ALLEN II B σι IO I σι 20 25 2 LETTERS OF ERASMUS [1514 interpretatione, tametsi Graeculus ille Romani carminis sententiam saepenumero non assequitur. Addidimus et scholia, perbreuia quidem illa, sed aliquanto commodiora, ni fallor, iis commentariis quibus duo quidam opusculum hoe contaminauerant; quorum alter in- sulsissime rhetoricatur, homo ipsa infantior infantia, alter ineptissime philosophatur, vterque οὐδὲν πρὸς ἔπος loquitur. Porro cuius autoris sit hoe opus et vtrum vnius an plurium, non admodum referre puto ; Catonis ob id tantum arbitror dici, quod sententias habeat Catone dignas. Adiecimus his Mimos Publianos falso inscriptos Senecae prouerbia. Atque his quoque castigatis (offendimus enim deprauatis- simos) adseripsimus breuissima scholia, reiectis iis quae perperam erant admixta ex aliorum libris, tum appositis aliquot ex Aulo Gellio et Senecae controuersiis. Sed interim clamabit vitilitigator aliquis, Hui, theologum in tam friuolis versari nugis? Primum ego nihil fastidiendum duco, quan- tumuis humile, quod ad bonas pertineat literas, nedum hosce versus tanta Romani sermonis mundicie tamque ad bonos mores con- ducibiles. Quamquam eur me pudeat in hoc genere pauculas horas collocare, in quo non pauci scriptores Graeci non mediocri cum laude sunt versati? Nam extant et hodie Theognidis sententiae, Phocylidis et Pythagorae praecepta non abs re aurea dicta. Denique si mihi indecorum esse volunt emendasse haec tam humilia et ex- planasse, multo foedius erit eadem et deprauata fuisse et (quod ex ipsorum liquet commentariis) ista tam puerilia non intellecta fuisse ab iis viris qui se nihil nescire putant. Nam Publii Mimos quis contemnat, quos Aulus Gellius lepidissimos, Seneca disertissimos vocat, cuiusque sententias, vt idem testatur, non piguit summos 3o etiam rhetores aemulari? Addidimus et Septem Sapientum celebria 35 dieta et Hominis Christiani Institutum, quod nos carmine dilueido magis quam elaborato sumus interpretati, conscriptum antea sermone Britannico ἃ Iohanne Coleto, quo viro non alium habet mea quidem sententia florentissimum Anglorum imperium vel magis pium vel qui Christum verius sapiat. Hoe quiequid est laboris tibi nuncupandum duximus, mi Neui ornatissime, simul vt habeas quod tuis praelegi cures alumnis, quos nulla neque litterarum neque morum barbarie sinis infici, simul vt 14. Aulo Gellio a: Auli Gellii noctibus f. r8. pertinet e. 21. non pauei ay : pauci f. 32. antea add. γ. 34. florentissimum add. B. number of the Latin elassies, includ- ^ Anthology. His version of Cato was ing the Disticha attributed to Cato; published by Aldus in Feb. 149. often very imperfectly. See Ovidi 28. Gellius] 17. 14. 3. Heroides, ed. Palmer, 1898, chap. 3. He Seneca] Controu. 7. 3. 9; cf. ibid. is more famous as the editor of the 4.8 298] TO JOHN DE NEVE 3 hoc qualecunque monumentum non sinat nostram necessitudinem intermori. Quod equidem ita assecuturum me confido, quum propter natiuam tuam humanitatem ac vetus in me studium, tum etiam quod hae lueubratiuncula tuo satisfaciam desyderio, qui iam olim (vt mihi Dorpius noster narrauit) summopere expetas sententias probati cuiuspiam auctoris ita expoliri vt et animos adulescentum ad virtutes et linguas ad rectam eloquutionem forment ; quorum vtrumque nisi heae Catonis ac Publianae Septemque Sapientum sic castigatae atque elucidatae faciant, nullae faciant. Bene vale. Louanii Anno. rn.w.xinr, Kal. Aug. 399... ΤῸ ANDREW OF HOOGSTRAETEN. Epistolae ad diuersos p. 473. Liege. HN: Lond. xii. 8: LB. 296. (August 1514.) [A younger branch of the Borsselen family (cf. Epp. 8o and 93 introd.) aequired the lordship of Hoogstraeten in 1437 (Stokvis iii. 1o, geneal. το, 16); so that Erasmus' ancient friendship with this Andrew, who was perhaps a dependant on the same footing as Peter of Courtebourne (Ep. 169), may have dated baek to the Tournehem days.] ERASMVS ROT. ANDREAE HOOCHSTRATO SVO S. Dzrrrexi nonnihil ab itinere meo, vt et te veterem amicum meum viderem et vrbis tam celebris conspectu fruerer; verum vtrunque frustra malo quodam meo fato. Nam et tu aberas, et vrbs ita placuit vt à nulla vnquam disceesserim lubentius. Bene vale. Leodii. | Anno u.p.xvrr.] 799800. ΤῸ JoHN REUCHLIN. Illustrium virorum epistolae f^, s*. v^. (a). (Basle.) RE. 190. (August 1514.) [This letter and Epp. 324, 457, 471 are included in Illustrium virorum epistolae, Hebraicae, Graecae et Latinae, ad Ioannem Reuchlim Phorcensem, Hagenau, Anshelm, May 1519, but were never reprinted by Erasmus. The volume is an album of letters, the first part of which, published by Anshelm at Tübingen in Mareh I514, was intended to show that Reuchlin had the support of the learned world in his controversy with Pfefferkorn on behalf of Hebrew learning; the second: part, to which these letters belong, testifies the general satisfaction at the Spires decision (Ep. 290) and the encouragement shown to Reuchlin in the later stages of the contest. See RE. pp. 2,3. 298. 4o. Quod ,.47. nullae facianta: Non me clam est quam sit hoc plus quam leuidense munuseulum impar magnitudini tuae, qui cum eruditione rara tum moribus non minus integris quam festiuis et ornas ornatissimum theologorum ordinem et illustrissimam Louaniensium scholam illustras. Verum eonfidebam fore vt optimo viro libellum quantumuis pusillum ipsa commendaret vtilitas β : (illustrissimam ... scholam om. 8 per lapsum). 48. D.w.xinr af? : p.w.xv f: 1513 e. Kal. Aug. om. e. B2 40 A σι σι 25 1 LETTERS OF ERASMUS [1514 Geiger dates from Louvain, but the letter is clearly written from Basle. The eontrast between the proposal to move on to Italy in l. 41 and the intention of staying through the winter expressed in Ep. 305. 217, 8, shows that Erasmus was writing shortly after his arrival, before he had settled into Froben's circle. ] ERASMVS IOANNI CAPNIONI SVO S. D. Cvw agerem apud Britannos, redditae sunt mihi tuae literae vna cum absolutione Episcopi Spirensis ; communieaui cum doctis ali- quot amicis quorum nullus est quin et suspiciat ingenium tuum tam foelix tanque foecundum. Riserunt et a me damnatum illum libellum vehementer efflagitarunt, vel hine coniectantes rem esse praeclaram, quod talibus displieuisset. In primis autem Episcopus Roffensis, vir singulari morum integritate ac theologus absolutissimus, deinde Ioannes Coletus, decanus Saneti Pauli apud Londinum. Me tamen nonnullus adhue habebat scrupulus ne quid scripsisses in- cautius, quod viderem Episcopi sententiam subtimide seriptam esse ac pene meticulosam, quod adderet *haeresim apertam ' et * accedente tractatu, donee Moguntiae naetus ipsum libellum, articulos illos * haereticos irreuerentiales et impios'legissem ; iam risum tenere non potui. Posteaquam autem damnationem illam, bone Deus, quam belle compositam, legissem, absolui te, eaque mihi apologiae vice fuit, maioremque in modum optabam vt ea in eruditorum omnium manibus esset. At simul atque legissem et Apologetieum tuum, tanta alacritate, tanta fiducia, tanto eloquentiae fulmine, tanto acumine, tam multiiuga eruditionis vbertate conscriptum, iam mihi videbar non audire reum pro se dicentem, sed victorem de subaetis hostibus triumphum agentem. Vnum illud desyderabam, mi Capnion, (loquar enim simpliciter et amice)—malebam te in locos illos comunes parcius digredi aut certe minus immorari, ad haec magis temperasse a manifestis conuitiis. "Verum illud si vitium est, vitium est hominis eruditione ac literis superfluentis; hic difficile est alieno dolori modum praescribere. Rem facies eruditis omnibus gratissimam, si curaris illum libellum in Angliam transmittendum, vel ad Ioannem episcopum Roffensem vel ad Coletum, decanum S. Pauli. Ipse quoque, si potero, mittam meum, tametsi vnicum mihi. Seripsimus annotationes in Nouum Testamentum vniuersum, lta- 2. aliquot corr. Geiger : aliquod a. 4. tanque correxi, cf. Ep. 396: tanQ a. 5. libellum] Augenspiegel. LB. x. 1668 ΡῈ and Ep. 332 introd. r2, Moguntiae] Cf. Ep. 314. 4. For 11. fhaeresim' etc.] These seem to Erasmus' enthusiastie reception by be allusions, though not verbal, to the Reuchlin and H. Busch see MRE. 533. — Bp.'s judgment (Eov. ii. 550, 1) and to It was on this occasion that he met the attacks on Reuchlin by Hochstrat Hutten for the first time; οἵ. Spongia, ^ and Arnold of Tongres. 300] TO JOHN REUCHLIN 5 que est animus excudendum curare Nouum Testamentum Graecum adieetis nostris annotamentis. Aiunt tibi exemplar esse emenda- tissimum ; cuius copiam si feceris Ioanni Frobennio, gratum facies non solum mihi atque illi verum etiam studiosis omnibus. Codex integer et incontaminatus ad te redibit. "Vale et rescribe. Ad literas quas in Anglia accepi, respondi ; an redditae sint nescio. Tuas literas expectabo. Rursum vale, totius Germaniae vere vnieum decus et ornamentum incomparabile ^ Magnopere cupiebam tecum coram colloqui, verum, vt video, non licebit. Nam ad Idus Septem- bres hinc in Italiam pergo, nisi si quid extiterit interea noui. Iterum atque iterum vale. 301. To WinLiAM Brouwm, LoRD MouwTyov. Farrago p. 200. Basle. F. p. 335: HN: Lond. vii. 46: LB. 182. 30 August (1514). [1514 is the only year in which Erasmus journeyed to Basle at this season. The main part of the letter was evidently written from Ghent in the middle of July, and the postscript was added on arrival at Basle. Erasmus may be traced on his journey at Hammes, St. Omer, Ghent, Antwerp, Bergen, Louvain (Epp. 298 and 304), Liege (Ep. 299), Mainz (Ep. 300), Strasburg, Schlettstadt (Ep. 305) ; and so to Basle, probably along the left bank of the Rhine. ] ERASMVS ROTERODAMVS GVILHELMO MONTIOIO. SALvE, Mecoenas optime. | Biduum apud Abbatem commoratus sum ; eos dies multa cum hilaritate transegimus. —Dimisit non sine xenio, pollicitus item amantissime multa. Denique laeta omnia, et ecce subito me fortuna perdidit docuitque nulli rerum successui fidendum esse. "Vix egressus sum diuersorium quoddam, quod est medio ferme spatio inter Rusellam et Gandauum, cum equus meus visis pannis aliquot humi stratis consternatur, dumque inflexus paro nescio quid dicere ministro, rursum territus equus in diuersum fertur, atque ita distorquet imam dorsi spinam vt repente magnis clamoribus cruciatum intolerabilem testari cogerer. | Conor ex equo descendere, non possum; minister manibus exceptum deponit; 300, 33. exemplar] Basle MS. AN. 1v. 2; cf. Ep. 373 introd. It was borrowed by Reuchlin from the Dominicans at Basle in 1488, and was not returned to them until after his death (see KE. 15n.). For a full description of the MS. see Lake, Cod. 1 of the Gospels (Cambridge Texts amd Studies, vii. 3), pp. ix-xiv. 37. literas] Probably an intimation that Erasmus had already replied to Ep. 290; cf. Epp. 324. 1 and 573. n. 1. Ep. 290. 25-8 perhaps refers to previous correspondence with Reuchlin. 40. Idus Septembres] The stay in Basle was intended to be short (ef. BRE. 40), but the journey to Italy was gradually postponed and finally abandoned, though it was stillin view in Mareh 1515, Epp. 323. 21, 324. 27. 301. τ. Abbatem] of St. Bertin's at St. Omer ; see Ep. 143. 6. Rusellam] Rousselaer (Roulers), about twenty-seven miles from Ghent. 9. distorquet] spinam dorsi fregit Erasmus. E. in marg. σι 6 LETTERS OF ERASMUS [1514 saeuit dolor nullis explicandus verbis, maxime si corpus inflexissem. Erectus minus affligebar, sed tamen ipse me non poteram erigere semel ineuruatus. Eram illie in agris, nulla diuersoria nisi frigidis- 15 sima et rusticissima, et aberam a Gandauo sex maximis passuum milibus. Sensi ambulatione minus saeuire malum, et tamen longius erat iter quam vt vel a sano pedibus confici posset. Cogita quid mihi hic fuerit animi. Voui diuo Paulo me com- mentarios in epistolam ad Romanos absoluturum, si contingeret hoe 20 perieuli euadere. Aliquanto post cum desperarem, coactus sum experiri num equum possem conscendere; conscendi praeter spem, ambulo lente, fero; iubeo ministrum progredi paulo celerius, fero, tametsi non sine cruciatu. Gandauum peruenio, descendo ex equo, ingredior cubiculum ; ibi dolor se totum prodit, maxime a quiete. 25 Stare non poteram, nisi a duobus vtrinque sublatus in altum, idque valide; quod si vel paulum me remisissem, intolerabilis redibat dolor. Nee sedere poteram, iacens nec tantulum me poteram mouere. Aeccerso medicum et pharmacopolam. Ita modis omnibus affectus fui vt nihil nisi de morte cogitarem. Mane dum aluum paro deiicere, paulum conor me mouere lecto ; procedit, sto, moueo, sedeo, nullo sustinente. Ago gratias Deo et Paulo. Manet adhuc sensus mali, maxime si corpus distorqueam. Itaque Gandaui dies aliquot commoratus sum, amicis retinentibus et malo ita suadente: de quo nondum securus sum. Neque enim vulgare fuit, quiequid fuit. Offendi hie Praesidem Flandriae, virum in omni literarum genere doctissimum, et consiliarios duos, Antonium Clauam et Gulielmum Vualam; nam Caesarem et alios quosdam antea noueram. Nunc Hantuuerpiam pergam, si modo per morbum licebit; et vbieunque locorum ero, reddam te de valetudine mea 40 certiorem. Bene vale. Principem Veriensem salutaui Bergis vna cum matre, sed offendi sollicitum ; nam vxor a partu nonnihil aegrotabat, et nunciabantur ex Selandia parum laeta. Salutaui illum tuo nomine et admonui de 30 3 σι 26. me add. H. 18. commentarios] Cf. Ep. 296. 157. 530). On4June 1532 he was created 35. Praesidem Flandriae] John Le Sauvage; see Ep. 410. 37. Clauam] Ep. 175. 1o n. Vualam] Wm. de Waele, Lord of Hansebeke, a prominent citizen of Ghent. In mid-August r514 he was elected first sheriff of the court known as La Keure; and at some period he visited the Holy Land and became a Kt. of Jerusalem. ΒΥ 2 June 1518 he was Treasurer and Garde des Chartres! of Flanders Gachard, ii. a member of the Council of Flanders, as his father and grandfather had been before him. In 1539, during the troubles in Ghent, an attempt was made to arrest him, but he seems tohave escaped. See Hoyncek, Analecta Belgica, 1743, vol. vi, pp. 378 n., 384 n. : OE. p. 479; and Lond. xxvii. 5, LB. 1230. Caesarem] Robt. de Keysere ; see Epp. 175 and 525. 41. matre] See Ep. 8o introd. 42. partu] See Ep. 93 introd. 3o1] TO WILLIAM BLOUNT, LORD MOUNTJ oY 7 fauore quo vsus esses in illi subditos. Basileam veni post iannun- eiationis. ^ Germania tanto honore me excepit vt propemodum 45 puderet. Nune inclusus aestuariis Germanicis euro aedendas nugas meas, non minus tumultuans in hoc negocio quam Caesar in ex- pugnandis Venetis. Reditum maturabo quantum licebit. —Faxit Deus vt vos omnes offendam incolumes. Basileae. r11 Cal. Septemb. [Anno millesimo quingentesimo decimo- 5o quinto. ] 302,4, FRow JawEs WIMPFELING. Gouda ΜΗ. 1323, f. 24 v? (a). Strasburg. De Copia f. 73. I September 1514. (This letter, which was written by Wimpfeling in the name of the Strasburg Literary Society after Erasmus' departure for Basle, has survived by reason of its answer. "The best text for both letters is in the Gouda manuscript (App. 9). They were printed first in Schürer's edition of the De Copia, Dec. 1514 (8); and subsequently in many editions of that work. I have collated Schürer's of Oct. 1516 (y) and Froben's of April 1517 (δ). The date assigned is clearly correct. ] DESIDERIO ERASMO IACOBVS WIMPHELINGVS. IvwENTO nonnunquam ineptiori manticae et sarcinae imponuntur ; sic et mihi veterano minusque idoneo Sodalitas literaria apud Argentoracum id oneris imposuit, vt te omnium nomine saluum iubeam, tibi bene esse exoptem, tuas literas quae status tui nos certiores efficiant, ad nos propediem mittendas expostulem. Credi- mus autem te a Basiliensi gymnasio humaniter exceptum atque perbenigne foueri inter doctos doctissimum. Praecipue vero in conuentu illo philosophieo nihil tibi, quod iucunditatem possit praestare, Beatum Rhenanum, qui te alioqui amat, colit, obseruat, speramus negaturum. Io Commendat sese tibi vniuersa nostra Sodalitas literaria, inque tua commoda omnia deditissimam sese offert: Sebastianus Brantus, σι 801. so. Anno . . . decimoquinto add. H. 302. TIT. "WIMPHELINGVS à: VVIMPHELINGYS SELETSTANVS NOMINE SODALITATIS LITERARIAE ARGENTINEN. f. 6. autem te a : te quoque f. 8. conuetu illo a : conuictu B. 9. alioquin colit, amat 8. II, inque tua . . 12. offert om. B. 301. 44. subditos] at Tournehem; 302. 2. Sodalitas] A very similar cf. Ep. 266. 5 n. list of this society in r516 occurs in annunciationis] 25 March, which ^ BRE. 54. isimpossible. Assumptionis, i5 August, 12. Brantus](e. 1457—10 May r521). is the easiest correction. On 2 Sept. From 1475-1500 he was at Basle Uni- Erasmusissaidto have arrived fnuper- ^ versity, first as a fellow-student of rime' (BRE. 40): but hehad certainly ^ Reuchlin, later as Dean of the Faculty reached Basle some time before the οὗ Law. His interest in the classics end of August ( Ep. 300 introd.). induced him to write much poetry, 45. Germania] Cf. Epp. 302. 305. and also to correct many of Froben's 8 LETTERS OF ERASMUS [1514 Iacobus Sturmius, Thomas Rappius, Thomas Aucuparius, Mathias Sehurerius, Ioannes Rudalfingius, Stephanus Tielerus, Petrus Hel. i5 dungus, Ioannes Guida, Hieronimus Gebulerius, Ioannes Ruserius, publieations for the press. He pub- lished the famous Narrenschiff in 1494. In r50o he returned to Strasburg, his native town, for the remainder of his life; and held there the offices first of Syndic and in 1503 of Secretary to the Magistrates. See Schmidt, i, with a good bibliography, and ΑΒ. 13. Sturmius] (ro August 1489—30 Oct. 1553) of ἃ good Strasburg family, a kinsman of Wimpfeling. He studied in Heidelberg (1501-4) and then under Zasius at Freiburg; where he still was in igi (MHE. i. 8. Wimpfeling de- sired to guide him into theological studies, but he inclined to the life of polities and diplomacy. Τὸ this he obtained an entry in 1517, and perhaps before, as secretary to the Palgrave Henry, Provost of Strasburg Cathedral; in whose service he discharged several missions. In 1524 he left the Provost and was elected à member of the Council of Strasburg. '"lhenceforward he played a brilliant part in the poli- ties of Germany during the Reforma- tion; with which he wasin considerable measure in sympathy. See Ioannis Sturmii consolatio ad senatum .Argen- tinensem, de «orte . . . lacobi Sturmi, 1553; and ADB. Erasmus mentions him with commendation in the Nowwn Instrumentum (11. 555). Rappius | Viear of Strasburg Cathe- dral, and friend of Beatus Rhenanus, who in 1515 dedicated to Rapp his edition of Seneca's Ludus de orte Claudii Caesaris (BRE. 44). He was useful in proeuring a MS. of Ter- tulian for Beatus! edition of 1521 (BRE. 179 and 207). Aucuparius] Thos. Vogler (t4 Mareh 1532) of Obernai, also ealled Didymus and Myropola. After travel- ling in Italy, in rsor he was almoner of Strasburg Cathedral and poet lau- reate. Beatus Rhenanus dedicated to him some of Baptista of Mantua's poems, Schürer, 20 June στὸ (BRE. 17); and Vogler's own literary work in- cluded an edition of some unpublished writings of Poggio (151r) and a Terence forschools(Feb.r51r),besidesnumerous verses in books published by his friends, and a commendatory letter for Fries? edition of Ptolemy, dated r2 Jan. 1522. In 1524 the citizens of Stras- burg nominated him for a proposed commission to dispute with the Re- formers. His last years were spent in the convent of Stephansfeld, near Strasburg. See Schmidt, ii. 14. Rudalfingius] John of Rudol- fingen (? near Trullikon in Canton Zurich), Vicar of Strasburg Cathedral, to which in 1505 he presented a collec- tion of MSS. He was famed as a musician, and Nachtgall's Musicae In- stitutiones (1515) are dedicated to him. Gerbell dates the preface to a Terence (Sehürer, Jan. 1516) *ex aedibus Ru- dalphingii, studiosorum Moecenatis,' and in a preface to Philostratus' Vitae Sophistarum | (Schürer, March 1516) speaks of his numerous friends. Eras- mus found him again at Strasburg in Sept. 1518 (Lond. v. 25, LB. 357). See Schmidt, ii. Tielerus] mentioned also in the list referred to in 1l. 2 n. Heldungus] (6. 1486-1561) of Obernai, afterwards steward to the Cathedral Chapter at Strasburg. See Schmidt, i, and BRE. 305. 15. Guida] of Schlettstadt, a pupil of Wimpfeling, whom he helped in the production of Aeneas Sylvius' Germania, Strasburg, Beck, τό June 1515. He appears in Eov. p. 288, as à defender of good learning; cf. Bóck- ing, p. 386. Gebulerius] (c. r473—21i June 1545), of Horburg, near Colmar. He studied in Paris (B.A. 1491-2); then matriculated at Basle (1492) and was à pupil of Brant; but returned to Paris to complete his course (M.A. 1:495). In i498 he was schoolmaster at Breisach ; and in the end of i501: he succeeded Crato Hofman as master of the celebrated school at Schlett- stadt, where Boniface Amorbach,Beatus Rhenanus and John Sapidus were among his pupils. He was Cathedral sehoolmaster at Strasburg, 1509-24; and then moved to the school at Hagenau (cf. EHR. xxii. 753), where he remained till he died, See Schmidt, ii; G. Knod, Aus d. Bibliothek d. Beatus Rhenanus, p. 16 ; J. Gény, Die Reichsstad! Schlettstadt, p. 55 ; and Strüver, Die Schwule eu Schlettstadt. Ruserius] of Ebersheimmünster. He worked for Schürer's press (Lond. vi 24, LB. App. 242 and 167), and was a friend of Beatus Rhenanus, who 302] FROM JAMES WIMPFELING 9 Othmarus, et ceteri omnes quorum nomina recensere longum esset : et egoin primis. Bene vale. Ex Argentoraeo. prima septembris: anno mo. v^. 14. 303,-. FRoMw UrnmrcH Zàstr. Deventer ΜΆ. 9r, f. 200. LB. App. 9. [Ulrieh Zàüsi or, as he styles himself in an early poem on the Nativity (Stuttgart MS. Poet. 4?. 47, f. 183 v?), * Udalrieus Siguardus cognomento Zisi (1461—24 Nov. 1535), was born at Constance of a good burgher family. He matrieulated at Tübingen 27 Apr. r48r, and after some years there returned to Constance to work as ἃ notary in the Bishop's court. In 1491 he went to Freiburg with the appointment of town-clerk, and used his leisure to study law. In 1:496 he resigned his post to become head of the town-school and taught Latin for three years; but his interest was for law, and on τὶ Nov. 1499 he matrieulated in the University, becoming Dr. of Civil Law in 1500 or r. For a time he had to be content with a Lectureship in Poetry, and it was not till 16 June 1506 that after much struggle he received the Lectura ordinaria legum, which he held for the rest of his life. His sturdy, if somewhat can- tankerous, character combined with great legal ability made him an attractive teacher, enthusiastically admired by his pupils. In :508 he received an Imperial Councillorship; and he was soon recognized as a lawyer of great eminence. The friendship formed with Erasmus at this time lasted un- broken. His legal writings were numerous, but are not easily accessible; the editions printed during his lifetime being rare. After his death his works were collected by his son, and published in six volumes. See a life by his pupil J. Fichard, in Vitarum . . . Iureconsultorum Periochae 1537 ; ZE.; alife by Stintzing, 1857, with a bibliography and documentis; Schreiber, Gesch. d. Univ. Freiburg i. 190-210; two programms by J. Neff, 1890-1 ; and EE.] Freiburg. 7 September 1514. SESE commendat. Perfricuisse iam frontem, magne Roterodame, mihi videbar, vt modica certe tibi scriberem ; sed obstabat maior diuinae eruditionis tuae maiestas, ita ob oculos obuersabatur, vt non auderem. Qui enim nulla sum iusta doctrina initiatus, quomodo 302. 16. omnes om. B. — recensere longum esset a : me fugiunt β. 17. Bene om. B. dedicated to him an edition of Pliny?s Letters, Schürer, Feb. 1514 (BRE. 437, 36 and 66). He became a priest of the Order of St. John and died in their house at Schlettstadt on 28 Oct. 1518. See Gény, op. cit. pp. 56,7 and Schmidt. 302. 16. Othmarus| Nachtgallor Lusci- nius, also Philomela, Progneus or Aédos (e. 1487—Sept. init. 1537) of Strasburg, where he was a pupil of Wimpfeling. About 1508 he studied in Paris under Faustus Andrelinus and Aleander, and after visiting Louvain, Padua, and Vienna he travelled into Hungary, Greece, Turkey and Asia Minor. In i510 he had returned to Augsburg, and after making the acquaintance of Botzheim at Constance in 1512 and of Reuchlin at Spires in 1514, he returned to Strasburg, where he was appointed organist of St. Thomas' Church in March 1i515,and vicar in the August following. He was the first to teach Greek at Strasburg, and was one of the leaders of the classical revival, though his publications also include books on musie and law. In 1520 his posts at Strasburg were taken from him and he withdrew to Augsburg I523-9, where he received a prebend. In 1529 he went to Freiburg, in 1531 to Marseilles, in 1532 to Mainz ; thence he returned to Freiburg, where he died in the Charterhouse. See Schmidt, ii ; C. C. am Ende in 6. T. Strobel's Mis- cellaneen, vol. iv (1781); and EE. 303. r. Sese] This formula, without heading, is frequent with Zasius. 10 LETTERS OF ERASMUS [1514 5 sacratiora tua adyta temeritate aliqua impiarem? — Sed Bonifacii adulescentis optimi suasu fidentior factus, qui tuam singularem humanitatem praedicare non cessat, haec rurestria ad te dedi; tantum precatus me non quidem clientibus tuis (nec enim me tali dignor honore), sed mediastinis certe seruitiis adscribas. Ero enim ita tibi 103 pedibus, ab atriis, à pauimento, a verriculis, a scopis seruus, vt reiectaneorum nihil sim abominaturus, dum vel vestibula tua mihi verrere concedatur. Vale, decus orbis, non dico Germani, sed omnium viuentium splendor. Nos in iure ciuili, quod profitemur, mendicula quaedam 15 pro veris intellectibus contra aliorum communia sensa meditamur ; in quibus mihi, vt mortalibus Deus, praedicaris. Denuo vale. Ex Fryburgo vii idus Septemb. 1514. Tuus Vdalrieus Zasius, Legum et doctor et ordinarius in Achademia Fryburgensi. 804... FRoM ManriN vaN Donr. Gouda MS. 1324, f. 51 v?. Louvain. Enarratio in Ps. 1, fo. E, vo. (c. September 1514.) Brussels MS. 4850-7, f. 68. [This letter was not at hand (cf. Ep. 356) when Erasmus! reply was printed by Froben in A, August 1515. The best text of it (a) is supplied by one of the Gouda manuscripts (App. 9). It was first published in Martens' reprint of Erasmus! Enarratio in prinvum Psalmum, Oct. 1515 (8), and afterwards by Badius, with Ep. 337, in the Moria, 24 June 1524 (8?). 'The Bibliotheque Royale at Brussels has a manuscript copy (y) in the volume written by Martin Lypsius (ef. Ep. 296 introd.); which was probably made from the printed book like some of Lypsius' other extracts in the same volume. "There is also a xvii^ manuscript copy in the University Library at Utrecht (No, 843, f. 83) by the hand of Arnold Buchelius (1565-1647); but as some specimen readings, with which Prof. van Someren has kindly furnished me, agree uniformly with 8! , it may be inferred that the manuscript was probably copied either directly or indirectly from the printed book. 14. mendicula scripsi : inedieula MS.: modicula Riegger. Cf. Ep. 380. 26 n. IS. contra Riegger, cf. Ep. 319. 42» : ceu MS. r6. mortalibus scripsi: mortales MS.: mortalis Riegger. praedicaris scripsi secumdum. Ep. 307. 49, cf. Ep. 319. I9: praedicatis MS. 5. Bonifacii] Amerbach. See Ep. but he is mentioned in Zasius' Orafio 408. de laudibus legum (Opera, v. 168,9); IS. pro veris intellectibus] His In- ^ sicuti Erasmo Roterodamo magno illo tellectus Singulares (Opera, vol. v), which ^ dicente, littora validius communiri contain such headings as !Intellectus — solent quae vehementissimis fluctibus verus...contra communes opiniones; impelluntur. It was Zasius' custom ...Contra omnes doctores; ... contra to deliver an oration at the opening doctorum sententiam.' They were first οἵ term after the summer vacation, published by Cratander at Basle, Jan. and this one, which was delivered by 1526. him as 'ordinarius, may possibly be- 16. praedicaris] I eannot find any long to this year. I cannot trace the reference to Erasmus in the In/ellectus, ^ words quoted in it from Erasmus. 304] FROM MARTIN VAN DORP 11 In &? I have collated the variants and about half the text, and find that with the few exceptions recorded here it invariably follows 8!. Jortin (ii. p. 336) prints this letter *from Von der Hardt, but I have not been able to discover in which work of that voluminous writer he found it. It is not in the Hist. literaria Reformationis, 1717, from which Jortin cites his next letter; nor in several other of Von der Hardt's publieations. "The text given is so corrupt that its variations are not worth recording, but on the whole it agrees with wv. The date is given by the reference in ll. 156-9 to the Opuscula (Ep. 298). Martin Bartholomew van Dorp (1485—31: May 1525) of Naaldwyk in Holland, was a nephew of James Hoeck, Dean of Naaldwyk, the friend of Wessel of Groningen. After completing his course at the College du Lis in Louvain University, 1504, he became professor of philosophy in that College. He spent some years in teaching, during which he superintended the performance of Plautus! Aulularia, 3 Sept. 1508, and subsequently of the Miles Gloriosus ; and €. 1509 he was appointed University Lecturer (BRE. 126). On receiving a benefice (cf. 1. 161 n.) he began the study of theology, and in this his later years were spent. He was elected member of the council of the University 28 Feb. r51o. In 1515 on taking his Doctor's degree in theology he received a Professorship in that faculty and the accompanying Canonry in St. Peter's church ; and in September of the same year he was elected President of the College du Saint- Esprit. He resigned this office on 14 Nov. 1519, but remained at the University ; of which he was Rector Feb.—4Aug. 1525. He worked with Martens and wrote verses and prefaces for many of the books issued by him ; see van Iseghem. His own writings include ἃ sermon on the Assumption, delivered 15 Aug. 1510; an Oratio in laudem .Aristotelis, 3 Dec. 1510; an Oratio de laudibus sigillatim. cuiusque disciplinarum, delivered ri Oct. 1513 at the opening of the autumn session; a Dialogue on the temptation of Hercules (c. 1514); and an Oratio in praelectionem epistolarum diui Pauli, delivered in 1516 (Ep. 438). On this and subsequent occa- sions he was instigated by the theologians of Louvain (for whose intentions, as reported by Reuchlin at this time, see RE. 198) to attack Erasmus ; but in spite of temporary disagreements (cf. Ep. 474) their relations remained cordial, and at Dorp's death Erasmus wrote an epitaph for him. See Neve, Mém. sur le Collége des Trois Langues and Renaissance em Belgique, pP. 174-92 ; Val. Andreas, Fast. Acad. Louan. ; BRE.; EE.; and BN.] MARTINVS DORPIVS ERASMO ROTERODAMO SACRAE THEOLOGIAE PROFESSORI VNDECVNQVE DOCTISSIMO SALVTEM DICIT PLVRIMAM. CaAvE credas, mi Erasme (nam hoc solum nomen ita nune est doctrinae excellentiaeque nomen, vt nihil sit adiiciendum)— caue, inquam, eredas vllum esse omnium amicorum tuorum, quos sane pro ista eruditione omniiuga istisque tam candidis moribus habes plurimos, vbique ferme qua patet ditio Christiana sparsos, qui te; syneeriore complectatur amore quam ego, primum olim tibi familia- rissimus, deinde nuper qum hie esses, humanissime abs te iussus aecersi pene solus; postremo, quod non in extremis habendum puto, conterraneus eciam tuus, vt ne dicam tantus admirator ingenii praecoque gloriae tuae quantus nemo alius. Proinde quicquid ad te, ro quamuis libere, seribam, id ex amicissimo tibique deditissimo pectore proficisci persuadeas tibi, vt tuo nomini honorique consulatur. 3. quos tu sane £y. 4. omniiuga om. βγ. 8. non... habendum a: in prima parte Bw. II. tibique deditissimo om. Bw. I2. honorique om. Bv. 6. olim] For this intimacy cf. Ep. 337. 6, 7 ; it was presumably in 1502-4. 13 LETTERS OF ERASMUS [1514 Nam tua arbitror refert scire quid de absente vulgo senciant homines. 15 Itaque primum scito Moriam tuam multum omnino 'turbarum excitauisse, idque inter tui nominis pridem studiosissimos. Quis enim non candide faueat isti pectori, quod. sibi Musae, quod philo- sophia sibi, quod theologia gratissimum sibi delegit hospicium? Nec defuerunt tamen, vti et nune non desunt, qui rem gnauiter 20 exeusarint; sed qui omnibus numeris probauerint, ii sane fuere perpauci Quid enim? inquiunt. Eciam si verissima scripserit, nonne demenciae est nihil aliud se fatigando quam odium querere ? Nonne stultum sit, si vel optimam agas fabulam, quam nemo spectet inoffensus quaque plurimi vehementer offendantur? lam vero 25 theologorum ordinem, quem tantopere expedit non contemni a plebe, quid profuit, immo vero quantum oberit, tam acriter suggillasse? vt donemus interim vera (te) de quibusdam dixisse. Preterea de Christo vitaque beata, an hoc piae ferant aures, quod illi stulticiam tribuat, hane nihil aliud dieat futuram quam demen- 3o ciae quiddam ? Neque enim quod falsum est, id solum scandalo esse constat; sed quiequid infirmis fratribus possit esse ruinae occasio, pro quibus aeque ae pro magnis sophis animam suam impendit Christus. Multa in plerisque concilis damnata fuisse eiusmodi, alioqui verissima (id quod de concilio Constanciensi manifestum est), 35 Iohannes Gerson doctor praeclarus affirmat. Equidem, mi Erasme charissime, quid ego iis argumentis responderim longum foret narrare; certe nunquam obmutui, nunquam cessaui quod e re tua esse censuerim sagaciter animaduertere, non modo quid illi de te loquantur, vt amusi, ita neutiquam mali, verumeciam quid pessimus 4o quisque effueiat, quo possit vel coram ab amicis vel abs te absente litteris refelli. Neque eo confugias velim, Quidnam ad me pertinet quod blate- rones isti illitterati ae barbari obstrepunt? Mihi ad conscientiam abunde sat est doctissimis quibusque me meaque probari, tametsi ab 45 115. qui damnant numero superatis. Quid enim vetuit et parum litteratos, ne dicam barbaros, tuam eruditionem admirari, praedicare I3. scire a: resciscere fw. r6. exceitasse Bw. pridem a8 : olim γ. IQ. eta: nee v. non a: minime fw. 20. exeusauerint Bv. probarint By. fuerunt By. 24. vehementer om. By. 31. eonstat om. Bw. 33. Multaque By. consiliis a. 34. consilio a. manifestum est Iohannes om. Bw. 35. affirmat a: quique eius pars magna fuerit, affirmet fy. 37. cessaui B? : cessi aflw. ea: ex By. 38. sagaciter om, βγ. illi a: ii Bv. 42. Quidnam a : quid By. quod a : quidnam £y. 43. obstrepunt a: moleste obstrepent Bw. Mihi quidem ad βγ. 44. Satis By. qui- busdam fy. etsi By. 45. damnent βγ. 22. demenciae] Cf. Sall. Zug. 3. 3. 29. illi] LB. iv. 498 4. hanc] LB. iv. 500 4. 304] FROM MARTIN VAN DORP 18 atque, quod, sedulo prius factitabant, in celum ferre? | Deinde quid inde fructus, immo quantum mali, si iidem ipsi offensi palinodiam canant, detrahant, ealumnientur ae toto agmine infesti tuo nomini obscurare famam Erasmicam nitantur? Aspere facetiae, eciam vbi 5o multum est veri admixtum, acrem sui relinquunt memoriam. Pridem mirabantur te omnes, tua legebant auide, praesentem expetebant summi theologorum ae iureconsultorum, et ecce repente infausta Moria quasi Dauus interturbat omnia. Stilum quidem et inuentio- nem aeumenque probant, irrisiones non probant, ne litterati quidem. 55 Et profecto, Erasme eruditissime, quid isthue sit velle solis litteratis placere haud satis intelligo. Nonne praestet vel a rusticis probari quam reprehendi? Nonne volupe est si vel catelli cauda velut amicitiae symbolo adblandiantur? Sed vt bonus sis recteque facias praestare potes; vt alii bene de te senciant, vt nihil obloquantur, id 6o praestare non est in tua manu. Ideoque Christi exemplo Phariseos spernis vtpote maleuolos, cecos et cecorum duces. Audio sane istud, mi Erasme, omnium longe charissime. Atqui humanum quid paciuntur qui te tuaque damnant; infirmitate faciunt, non malicia ; nisi forte putes sola humanitatis studia, non eciam philosophiam, 65 non sacras litteras, bonos efficere, Occasione faciunt, non accepta solum ab eis verumeciam abs te vt videtur data ; quam vt non dares in te situm erat. Sed quid, inquies, tandem faciendum ὃ Quod semel factum est fieri non potest vt non sit factum. . Cupio mutare consilium, cupio vt quieunque amice vnquam fauerint, ii nunc quoque faueant. O mi Erasme mellitissime, o si isthue sencias dicasque a me persuasus. Tibi pro ista industria non deerit consi- lium, neque conuenit vt ego tibi Mineruae sus. Sed spero pro meo captu omnia facillime consequeris, si contra Moriam composueris Sapientiae laudem eamque aedideris. Argumentum est fecundum, dignum tuo ingenio tuisque studiis, amabile ac gratissimum vniuersis futurum ; et quod tibi multo plus fauoris, amicitiae, celebritatis, addo - o -I σι 48. immo a : immo vero βγ. ipsia: illi Bw. 49. calumnienter a. 50. famam Erasmicam om. f^. Aspere Bv: Acerbae a. eciam om. Bwy. 52. auide om. Bw. 53. ac iureconsultorum a: summi etiam iuriscon- sultorum fw. 56. Erasme a: mi Erasme multo fw. 57. haud satis a: neutiquam fw. 58. velud a. 59. blandiantur Bw. 61. nona: vide- licet non £y. 62. spernis a: contemnis £y. cecos et a : caecosque ae βγ. istud om. Bv. 63. quid om. βγ. 64. damnant a: damnant vel oderunt βγη. 65. forte om. βγ. 66. non item sacras βγ. 671. non a: ne fv. 71. quoque a; etiam Bw. sencias .. 72. persuasus a: dicas a me persuasus, o siistuc sentias Bw. 14. facillime om. By. 15. laudem a: apologiam Bv. 716. ae gratissimum a: gratissimumque βγ. 171. est aníe fauoris add. B. 50. Aspere facetiae] Cf. Tac. 4nn. 15. — (LB. App. 513, I913 4, 1915 0), gives 68. 4; and 5. 2. 3 for the reading of a. — the reading of βγ. More, in quoting this passage twice 54. Dauus] Ter. Andr. 663, edd. vef, 8o oo σι 9o 95 IoO 105 14 LETTERS OF ERASMUS [1514 et emolumenti, eciam si hoe contemnas, est conciliaturum quam Moria illa vti videtur inauspicata. Hoc consilii siue probes siue non probes, ego certe tuus sum eroque semper. Quod reliquum est huius epistolae tam verbosae argumentum, audio te diui Hieronimi Epistolas à mendis, quibus hactenus scate- bant, repurgasse, adulterina obelis iugulasse, obscura elucidasse; rem profecto fecisti te dignam et qua de theologis optime sis meritus, iis potissimum qui sacris litteris policiem elegantiamque volent eonnectere. Sed Nouum quoque Testamentum te castigasse intelligo, et supra mille locos annotasse, non sine fructu theologo- rum. Hic denuo est quod amicissimus amicum commonitum esse velim ; et in primis taceo quod Laurentius Valla et Iacobus Faber eadem in harena desudarint; quos tu quidem, nihil ambigo, longe lateque superabis. Verum cuiusmodi istud sit litteras sacras easti- gare, idque ex Grecis Latinos codices, dispiciendum est. Nam si ostendam Latinam translationem nihil habere falsi errorisue ad- mixtum, nonne fateberis superuacaneam esse operam omnium qui eam emendare conantur, nisi subinde admoneant sicubi signifi- cancius quippiam vertere potuisset interpres? Sed ego nunc de veritate integritateque disputo eamque nostrae peruulgatae aedicioni assero. Non enim est consentaneum vniuersam ecclesiam tot iam seculis errasse, quae et vsa est semper et nunc quoque tum probat tum vtitur hae aeditione. Neque verisimile est falsos fuisse tot sanctos patres, tot viros consummatissimos, qui eidem innixi arduis- sima queque in conciliis generalibus definierunt, fidem defenderunt elueidaruntque ac canones aediderunt, quibus et reges suos fasces submiserunt. Et huiusmodi concilia rite congregata nunquam errare, quatenus fidem contingunt, apud plurimos tum theologos tum iureconsultos in confesso est. Quod si qua noua necessitas nouum exposceret generale concilium, hanc proculdubio sequeretur 7j8. et a: etiam fw. eciam sia: etsi βγ. est om. Bv. 79. illaa: ista tam B'4:istaB8*. ^ Hocconsilii a: Habes meum consilium quod βγ. 80. non probes a: minus f£. 81. argumentum add. Bx. 82. hactenus scatebant a; perscatebant Bw. 84. fecisti om. By. 85. policiem a : ornatum βγ. 86. volunt By. 89. Vallaa: Vallensis 8? : om. 8'w. 9o. desudauerint Bv. 91. lateque om. Bwy. istud a : istue By. 93. admixtum add. Bw. 95. emendare conantur a : student emendare βγ. 100. verisimile est a: simile est vero By. 102. consiliis a. definiuerunt By. IO4. consilia a. 107. consilium a. 82. Hieronimi] Cf. Ep. 296. 153. 86. Testamentum] Cf. Ep. 296. 156. 89. Valla] Cf. Ep. 182. Faber] in an edition of St. Paul's Epistles, from the Vulgate, Paris, H. Stephanus, c. 25 Dec. 1512. Side by side with the Vulgate is a para- phrase of his own, entitled Infelligentia ex Graeco, which he offers, though with an apology, on the ground that the Vulgate version was not the work of Jerome. 92. ex Grecis] In an Oratio printed in 1519 (see Ep. 438 introd.), though first delivered in :51:6, Dorp entirely retraets what he says here on this subject. See pp. 38,9 of Froben's edi- tion of the Oratio, Jan. 1520. 304] FROM MARTIN VAN DORP 15 aeditionem, quocies de fide nodus incideret. Aut ergo fatendum est temere fecisse patres temereque facturos, si hanc edicionem inter- pretaeionemque sequantur, aut eam veram et integram esse. Quid autem ? An libros Graecos credis esse Latinis emendaciores? Nun- quid maior illis fuit quam Latinis cura integre seruandi libros sacros, apud quos religio Christiana sepenumero sit labefactata, quique praeter vnum Iohannis Euangelium cetera omnia affirment nonnihil erroris continere, vt alia interim taceam, qum apud Latinos semper inuiolata perseuerauerit sponsa Christi ecclesia? Iam vero quinam scias te in castigata, si modo pluscula sis nactus, incidisse exemplaria, vt vel maxime donem aliqua esse Graecis castigata ? His racionibus adducor, mi Erasme, vt Laurentii Fabrique operas non ita magnifaciam; nam contemnere nihil velim non omnino malum. Neque video quid illi tanto molimine contulerint, nisi quocies significantius, vt dixi, aliquid verti potuisse admonent, hoc libens recipio, eciam si quando graecissasse interpretem, si quando barbare vertisse notent. Nam elegantius multo verti potuisse quis nescit? Quod si sentenciam a Latino interprete redditam a Graeco codice in veritate discrepare contendunt, ibi valedictis Grecis ad- hereo Latinis, quod animum inducere non possim Latinis codicibus Graecos esse integriores. Atqui Augustinus iubet Latinos riuulos ex Graecanicis fontibus irrigari. Ita sane ipsius seculo, quo neque ita erat ab ecclesia recepta vna aliqua aeditio Latina, neque ita corrupti Greci fontes, vt nune esse verisimile est. Sed dices: ' Nolim in tuo eodice quiequam immutes, neque credas falsam esse Latinam aedi- tionem ; solum ostendo quid in Graecis voluminibus deprehenderim, quod diserepet a Latinis; et hoc quid officiet ?' Officiet mehercle, Erasme. Nam de sacrarum litterarum integritate disputabunt plurimi, ambigent multi, si vel tantillum in iis esse falsi, non dico ex tua opera didicerint, sed narrantem duntaxat quempiam audie- rint; et fiet quod ad Hieronimum scribit Augustinus: Si ad Scripturas sacras admissa fuerint vel officiosa mendacia, quid in eis remanebit autoritatis ? Hee omnia me induxerunt, Erasme charissime, vt orem te obse- cremque per amicitiam inter nos mutuam, quam tu absens tueris, perque natiuam humanitatem candoremque tuum, vt vel solos illos Noui Testamenti locos emendes, vbi manente sentencia significantius aliquid substituere potes ; vel si omnino mutandam esse sentenciam annotabis, iis racionibus in epistola liminari respondeas. IIO. integramque fv. III. credas fw. 125. af: nesciat w. I26. in om. By. 10] a : ibi vero Bw. 131. Sed a: At enim fy. I34. officiat ? Ita mehercle officiet Bv. 136. iis aB : his y. 146. hiis B!: his £*y. 138. Augustinus] Ey. 28. cap. 3 (ed. Migne). IIO 1I5 120 125 130 135 140 145 16 LETTERS OF ERASMUS [1514 Habes epistolam et prolixam et ineptam, sed quae tibi ingrata esse non potest, vtpote ab tui amantissimo profecta. "Theodoricus Alustensis chalcographus, qui Enchiridion et Panaegyrieum im- 150 pressit, orauit me vti se commendarem tuae humanitati. Cupiuit plurimum videre te, cupiuit hospicio comiter ac liberaliter excipere, et ea de eausa Antwerpiam profectus, vt resciuit te non illie sed Louanii esse, ilico recurrit ac totam ambulans noctem venit postridie Louanium sesquihora ferme postquam abiuisses. Si qua in re potest 155 tibi gratificari, omnia pollicetur, et haud scio an omnium hominum viuat homo tui amantior. Catonem abs te castigatum mihique creditum castigate impressit, me erratorum vindice. Eam operam magistro loanni Neuio, Lilianorum gymmnasiarchae, vti iussisti, dicaui; qui te ob hoc beneficium ita complectitur, v& qum redieris, 160 sis profusissime sensurus. ΟῚ aliquam tuarum aeditionum domino Meynardo, abbati Egmondano, Mecenati meo, dicaueris, certo seio gratissimum illi futurum et beneficium haud illiberaliter pensaturum. Quod vt facias, te eciam atque eciam oro. Hollandus est et religionis Hollandicae primas, vir doctus quidem, sed religiosior tamen quam 165 doctior, tametsi doctos omnes non mediocriter amet, et qui tibi, si vsu veniat, multis in rebus possit esse auxilio. Bene vale, doctissime mihique multo charissime Erasme. Louanii. 147. et prolixam et a: prolixam ac βγ. 148. profecto γ. 149. Alustensis chaleographus a : Martinus Alustensis, calehographus noster fw. I50. com- mendem fy. 151. comiter ac om. By. I52. a; Antuerpiam 8?: Anuerpiam B!v. 159. ob aB ; vt y. 160. profusissime a : aliquando fy. Si τότ, Mecenati «a: Editionum tuarum si aliquam domino Abbati Haecmundensi patrono gw. r6r. certo om. Bw. 163. religionis... primas à: Hollandiae nostrae primas religionis βγ. 166. Nomen eius est Menardus Vir pos! auxilio add. βγη. 167. Bene om. Bw. Louanii om. Bwy. addressed to him a letter which was 152. non illie] Erasmus had diverged printed in the first edition of Adrian to Bergen (Ep. 3or). His visits there and at Louvain must have been very brief; cf. ll, 7, 8 supra. 156. Catonem] Cf. Ep. 298. 161. Meynardo] Meyn. Mann (1 1526) of Wormer, S. of Alemar ; 36th Abbot of Egmond, W. of Alemar. He rebuilt the Abbey after its destruction in a fire which caused the death of his prede- cessor, 30 Oct. 1509; see van Heussen, Baiavia sacra, 1714,1i. 430. Dorp was indebted to him for a benefice (see the preface to his Oratio de laudibus discipli- narum, Louvain, Th. Martens, 14 Oct. 1513, dedicated to Mann); and also of Utrecht's Quodlibetica, Louvain, Th. Martens, March 1:515, but not in later editions. Corn. Gerard (Ep. 17 introd.) praises him at length in Batauia, 1586, p. 17, for his antiquarian interests ; and John Murmell of Roermond dedi- cated to him his Charoleia, Louvain, Th. Martens, s.a., with a preface dated 24 April 1515. Erasmus did not act upon the sugges- tion made here; but mentions Mann with praise in dedicating Eucherius to Alard of Amsterdam (Ep. 433), who was Mann's kinsman. 365] 17 902305. ΤῸ JAMES WIMPFELING. Gouda MS. 1325, £. 25. Basle. De Copia f. 73 v?. 21 September 1514. [The best text is again that of the Gouda MS. ; but I have disearded its some- what barbarous orthography in favour of that of 8, except in the date and in eontemporary proper names.] DESIDERIVS ERASMVS IACOBO WIMPHILINGO, GERMANVS GERMANO, THEOLOGVS THEOLOGO, LITERARVM SCIENTISSIMO LITERARVM SITIENTISSIMVS SALVTEM DICIT. Qvrp ais, mi Wimphilinge? [Itane tu vocas istud, boui clitellas, quod tibi potissimum ad nos scribendi datum est negocium? At mihi plane videtur illud, quod Graeci dicunt παροιμιαζόμενοι, τὸν ἵππον eis πεδίον. Nam euius humeris aptius ista sedisset sarcina, aut cui rectius hoc muneris delegare poterat Argentinensis illa sodalitas (sic enim tu vocas) non literatissima modo sed et humanissima, quam Wimphelingo, cum bonarum literarum apud suos facile principi, tum omnis humanitatis antistiti? Neque vero commissurus eram vt vos anteuerteretis officio literarum, ni labor hie recognoscendi locuple- tandique meas annotationes, quasin Nouum scripsimus Testamentum, ita totum me sibi affixum ac veluti pistrino alligatum haberet, vt vix etiam capiendi cibi suppetat ocium. Non enim vsqueadeo stupidus est Erasmus vt tam inauditam in se benignitatem non in- telligat, neque tam obliuiosus vt non meminerit, neque tam inciuilis vt dissimulet, neque tam ingratus vt non pro virili conetur respon- dere.. Nam quoties mihi venit in mentem tam celebris eruditissimo- rum hominum coetus, quam obuiis, vt aiunt, vlnis me nouum hospitem exceperit, quam singulari consuetudinis iucunditate fessum refecerit, quanta benignitate fouerit, quanto studio germanum suum complexus sit, quanto candore quamque amice suspexerit etiam hunc homuncionem longe positum infra mediocritatem, quibus ornarit, immo pene onerarit, officiis, quam hospitaliter dimiserit, quam officiose produxerit, partim apud me pudore quodam suffundor, quippe mihi conscius quam istis tam magnificis officiis non respondeat nostra tenuitas et curta, quemadmodum ait Persius, domi suppellex ; partim Germaniae nostrae gratulor, quae tam multos, tam eximios gignat et alat viros, non solum omni doctrinae genere praecellentes verum- etiam pari morum integritate parique modestia praeditos. Quin et ipse mihi (cur enim non effundam in sinum tuum affectus meos?) nonnihil placeo blandiorque, quod viris longe probatissimis 3. mapouua(ópuevot . . . 4. πεδίον B: Hie Greca a. I3. in se add. B. r7. hominum add. B. 25. B: Parsius a. 25. Persius] 4. 52. ALLEN II 8 σι 30 18 LETTERS OF ERASMUS [1514 videar, non ausim dieere probatus, sed certe non improbatus fuisse. Neque enim vsque adeo perfrieui frontem vt laudes istas, quas mihi vos tribuitis, agnoscam. ^ Et tamen nonnihil faueo meis laudi- bus; quas ego certe sie interpretor, vt existimem in hoc tributas, 35 quo vel exhortaremini cessantem vel animum adderetis parum forti vel amicum nudulum vestris opibus ornaretis ac locupletaretis, quasi non peeuniam modo verumetiam gloriam oporteat inter amicos esse communem. Nam nec errare iudicio possunt tam eruditi nec derident tam amici nec adulantur tam integri nee simulant Germani. Dicerem 4o amore lapsos, nisi hie ipse vester in nos amor e iudicio natus esset. Neque enim ob id me talem iudicastis quod immodice amaretis, sed ob id ecoepistis amare quod talem iudicaueritis. Atque vtinam aliquam et iudieii vestri portionem mihi possim asserere; nullam profecto gloriam malim quam talium virorum calculis approbari. 45 Verum hoc magis debeo pro vestris laudibus, quo minus promereor ; Siquidem meritam laudem aliquoties et inimicus tribuit inimico. Eius nomine debemus maxime, quod gratuito donatum sit. Sed, vt finiam, siue residi calear addere voluistis, debeo pro studio, siue pu- tidulum erigere, debeo pro officio, siue nudam cornieulam vestris 50 plumis exornare, debeo pro benignitate, siue facit amor quidam in nos propensior vt talis videar qualem praedicatis, magis debeo pro tam singulari beneuolentia ; siue est in me nonnihil eorum quae tribuitis, debeo pro tam candido suffragio. Iam vero non me fugit et illud vobis deberi, quod ornatissimus 55 Argentinensis reipublicae vterque praefectus magistratus, qui me praesentem tam admiranda complectebatur humanitate, tam non vulgari prosequebatur honore, nunc absentem, et tam procul absen- tem, salutationis obsequio prosequitur. Negas futurum vt vnquam ilis veniam in obliuionem, imo ipse nunquam desinam istos vere 60 proceres et meminisse et dictis pariter ac scriptis pro virili celebrare ; quibus emoriar si quid vnquam vel expertus sim humanius vel viderim omni virtutum genere cumulatius. Crede mihi, mi Wimphelinge, nullo sermone consequi queam, nedum epistola, quantam animo persenserim voluptatem, quamque iucundum mihi fuerit spectaculum, 65 antique cuiuspiam ac philosophicae ciuitatis videre simulachrum, tot egregios optimates vel ipsa (quod aiunt) fronte totoque corporis habitu singularem prudentiam, summam integritatem ac plane maie- statem quandam prae se ferentes, sed mira conditam modestia. 43. et add. B. possim ay: possum β. 5o. B: benig-/tate a. 57. absentem posí procul a6: absentientem B. 58. obsequio a: officio B. 62. mi om. B. 65. B : philsophicae a. 39. Germani] Cf. Ep. 269. 38. 55. praefectus] Cf. l. 120 n. 35] TO JAMES WIMPFELING 19 Foelicem se fore putat apud Homerum Agamemnon, si sibi decem contingant Nestori similes. ^O saepius foelicem augustissimum 7o Maximilianum, eui tot sunt in vna republiea Nestores, vel potius Scipiones et Catones, aut si quid iis quoque vel sapientius vel in- corruptius. Si quando grauitatem hominum contemplabar, prorsus veteres illos Areopagitas mihi videre videbar ; si morum integritatem, multos Aristides videre me putabam; si mores placidos ac sedatos, 75 imaginabar meros Fabios. Rursum vbi victus et cultus sobriam mundiciem et mundam frugalitatem perpendebam, priscorum Lace- daemoniensium imago quaedam obuersabaturanimo. Demum quoties inspicerem, vt mira quadam temperatura factum esset vt vicissim et seueritatem condiret morum comitas et comitatem ornaret grauitas, 8o ila quondam laudatissima Massyliensium respubliea sese nobis representabat, quae miris modis Romanam disciplinam eum Grae- corum vrbanitate copulasse legitur, prorsusque iis fuisse institutis vt ab vna virtutum omnium ciuilium exempla omnia peti possent. Lieuit apud vos in ciuitate vna cunctarum laudatarum dotes con- 85 spicere, Romanorum disciplinam, Atheniensium sapientiam, Lace- daemoniorum continentiam. Maiorem in modum me delectabat mirifieus ille rerum concentus ex diuersissimis veluti sonis in summam modulatus concordiam. "Videbam tot senes absque tristicia, tot imaginibus illustres absque fastu, tot potentes absque supercilio, 9o tot plaebeios clarissimorum heroum ornatos virtutibus, tantum hominum numerum sine vlla turba. Denique videbam monarchiam absque. tyrannide, aristoeratiam sine factionibus, democratiam sine tumultu, opes absque luxu, foelicitatem absque procacitate. Quid hae harmonia cogitari potest foelieius? Vtinam in huiusmodi rem- 95 publieam, diuine Plato, tibi contigisset incidere ; hic nimirum, hic licuisset illim tuam ciuitatem vere foelicem instituere. Diuus Hieronimus in epistola facundissima pariter et eruditissima quam ad Gerontiam scripsit de monogamia, inclytae ciuitatis istius facit mentionem, vt intellivas et olim fuisse nobilem, eamque tum a :co barbaris euersam deplorat. Quid si nune eandem conspiceret? Vnam tribus irriguam fluuiis, sic munitam, sic et opibus florentem et ciuibus ; super omnia talibus ornatam institutis, a talibus gubernatam proceribus. An non illi nomen commutaret, proque Argentoraco Auratam appellaret? Adde iis quod diutina iam pace fruitur, - o5 12. iis a: his B. 76. Rursus f. 84. virtutum a5: virtute f. omnia add. B. IOS. lisa : his β. 69. Homerum] 11]. 2. 371,2. name Gerontia; which in the editions 98. epistola] No. τὶ in Erasmus'edi- of St. Maur and Migne appears as tion of 1516, vol. i. f. 39. In his Ageruchia. The reference to Strasburg scholia he gives various forms of the [15 αὖ the end. ca 20 LETTERS OF ERASMUS [1514 immunis ab expilationibus, immunis ab insanissimis bellorum tumultibus, quibus iam annis aliquot mundus fere miscetur vniuer- sus. Fruitur clementissimo principe Maximiliano, euius potentiam non aliter sentit nisi cum illius benignitate sapientiaque iuuatur. 110 Atque haee demum vere magno imperatore digna laus. Vt enim mundus hie Dei potentiam non aliis modis experitur quam illius in se beneficentia, ita puleherrimum est imperium quod ciuium liber- tatem tuetur, non opprimit, quod opes suorum auget, non exterminat, quod omnia reddit fÉorentiora. Huiusmodi est summi numinis i15 imperium in mundum, huiusmodi animi in corpus, vt vbique prosit, ledat nusquam. Verum hisce de rebus dabitur alibi loeus copiosius et exactius disserendi. Iamdudum finem exigit epistola et interpellant inter- missi labores. Proinde fae vt egregiis istis e£ optime de me meritis 120 primatibus, nominatim autem clarissimo viro Henrico Ingoldo, Argentinensis reipublicae praefecto maiori, reliquisque proceribus humanissimis vicissim meo nomine salutem annuneies; et si quid erit quod meo studio, meis literis, mea industria praestari possit, id totum istis audacter ex me pollicearis. Ad haec magnopere te rogo 125 vt elegantissimam istam sodalitatem, hoc est Musarum et Gratiarum omnium collegium, diligentissime meis resalutes verbis ; nominatim incomparabilem illum iuuenem Iacobum Sturmium, qui maiorum suorum imagines illustrat morum integritate, iuuentutem ornat senili morum grauitate, doctrinam haudquaquam vulgarem in- 130 credibili modestia mire condecorat. Deinde Thomam Rappium, ipsis oculis, ipso vultu, suauitatem et candorem ingenii prae se ferentem. "Thomam item Aucuparium, quem ego sane vel ob hoc laurea dignum existimo, quod ab omni fastu longe sit alienissimus ; cui morbo fere genus hoc hominum videmus obnoxium. Hune cum 135 plurimi faciam, tamen quo parcius laudem, ipse fuit in eausa, qui me suo earmine laudarit, non dicam quam vere sed prorsus amantissime; ne quis illud in nos iaciat, muli mutuum scabunt. Ad hec Mathiam Schurerium, virum cum aliis multis nominibus egregie mihi charum, tum hoc etiam chariorem quod hune quoque fertilis illa tot erudito- 14» rum hominum, tot foelicium ingeniorum, edidit Selestadium, cui et Beatum Rhenanum et loannem Sapidum debeo et ipsum denique 120, Heinrico f. 122. humanissimis a: optime de me meritis B. 128. suorum om. B. 136. quam add. B. 140. Selestadium αδ : Stlesestadium β. i20. Ingoldo] (f 1523): member of Denkmüler in Elsass, 2nd ser. vol. 22, the town council of Strasburg 1491; 1908, pp. 207-222. and Burgomaster 1509 and 1514. See 136. carmine] printed at the end of A. M. P. Ingold's Les Ingold, in Mitteil. this letter in 8 and later editions, with d. Gesellschaft f. Erhaltung d. geschichtlichen Erasmus! poem of reply ; οἵ. l. 256. 305] TO JAMES WIMPFELING 21 Wimphelingum. Mathiam igitur nisi vehementer amem, merito diear ferrum et adamantem gestare in pectore, adeo me prior et offieiis suis et beneficiis ad amicitiam prouocauit. Neque committam vt animo certe studioque videar superatus, etiam si ille priores oeeupauit; assequar aliquando et officiis, si modo non desint animo vires. Ad haee salutabis aecuratissime Hieronimum Gebulerium, vnum omnium quos adhue viderim humanissimum, qui me suis laudibus, doetissimis quidem illis sed plane, v& Germanus Germane dicam, vanissimis, ad coelum vsque vexit. Et sie orationis suae praestigiis mihi imposuit, vt prorsus ipse mihi viderer aliquid esse, vixque post biduum ad me redierim, quis essem agnoscens. Praeterea Ioannem Rudalphingium, plane μουσικότατον non solum arte sed et moribus, hoe est festiuissimum et compositissimum, qui me vna cum Hieronimo ad proximum diuersorium est prosecutus. Neque prae- ieribis Othmarum, hominem citra ostentationem, vt mihi videtur, eruditum, qui nos suis toties vocem mutantibus cannis, vt vel lusciniam vincerent, adeo delectauit vt diuina quadam voluptate rapti videremur. Eadem opera salutabis optime spei iuuenem Ioannem Ruserium, nostri vt visus est studiosissimum. ltem elegantissimos iuuenes, Stephanum Tielerum, loannem Guidam, Petrum Heldungum, et, vt finiam, eaeteros omnes; quorum et si nomina me fugiunt, tamen memoria praecordiis intimis poenitissime insculpta est et erit semper. Nam Sebastianum Brant, vt eximium, extra omnem et ordinem et aleam pono; quem ego virum, mi Wimphelinge, tanti facio, 510 amo, sic suspicio, sie veneror, vt magna quaedam foelicitatis pars aecessisse mihi videatur, quod illum coram intueri, coram alloqui et amplecti contigerit. Iam quod scire cupis quomodo iter reliquum successerit, paucis accipe. Ad oppidum Selestadiense, tuam patriam, foeliciter perueni. Ibi continuo primores reipublieae, haud scio cuius indicio, de meo aduentu facti certiores, per publicum nuncium treis exquisitissimi vini misere cantaros xenii nomine, sed eos ecantaros vt vel decem irieongiis satis esse possint. Inuitarunt ad prandium in diem poste- rum, verum exeusaui, properans ad hoc negocium in quo nunc sum. Ioannes Sapidus, tuus in bonis literis alumnus, qui te moribus quoque mire refert quique te non secus ae patrem et amat et suspicit, 152. ipse add. B. 154. B : musicotaton a. 158. suis a0 : sua B : suà w. 165. ac semper erit f. 166. et ante ordinem add. B. 171. Selestadiense a0: Slezestatense B. 177. bonis om. B. 150. Germanus] Cf. 1. 39 supra. a Panegyrie on Schlettstadt, which was 171. Selestadiense] In acknowledge- printed in A, and afterwards in the ment of this hospitality Erasmus wrote ^ Epigrammata. 145 150 155 160 165 170 175 180 [2] oo σι 190 195 200 5 marum cedere debeat. 22 LETTERS OF ERASMUS [1514 Basileam vsque nos est prosecutus. Illic admonueram hominem ne me proderet; delectari me paucis amieulis sed exquisitis ac delectis. Primum itaque non aderant alii quam ii quos maxime volebam, Beatus Rhenanus, cuius ego prudenti modestia et acerrimo in literis iudicio vehementer delector,— nec est quiequam huius quotidiana con- suetudine mihi iucundius ; item Giraerdus Listrius, medicae rei non vulgariter peritus, ad hec Latinae, Graecae, et Hebraicae literaturae pulehre gnarus, denique iuuenis ad me amandum natus. Bruno quoque Amorbachius singulari doctrina, trilinguis et hie. Ioanni Frobenio reddidi literas ab Erasmo missas, addens esse mihi cum eo familiaritatem arctissimam ; ab eodem de edendis illius lueubrationi- bus negoeli summam mihi commissam, vt quiequid egissem, id perinde vt ab Erasmo gestum ratum fore; denique me illi adeo similem vt qui me videret, Erasmum videret. Is postea risit intel- lecta fraude. Socer Frobenii, resolutis omnibus quae debebantur in diuersorio, nos vna cum equis ae sarcinis in suas aedes traduxit. Post biduum huius Academie doctores per theologicae professionis Deeanum et alterum quendam in posterum diem nos ad coenam voearunt. Aderant omnes omnium facultatum, vt voeant, doctores. Aderat et Ludouicus Berus aut, si Latine mauis, Vrsus, huius Academie rector, apud Parhisios theologicam lauream assecutus, vir aetate quidem virens adhue, sed ea doctrina, ea vitae castimonia, ea denique prudentia, vt existimem eum non vulgare decus suae Ger- maniae appositurum. Est enim Basiliensis, quam vrbem et alias non incelebrem doctissimus ille Guielmus Copus, alter nostri temporis Hippocrates, sic et moribus et literis illustrauit vt nulli nobilissi- Erant me quotidianis officiis oneraturi, ni iam accinctus ad laborem institutum rogassem vti me mihi relin- querent. Contulit hue sese nostri visendi gracia Ioannes Gallinarius, 186. Bruno quoque a: Ad haec Bruno f. 193. a0: Frobennii 8. eausa B. 196. Deeanum] Maurice Finiger, of Pappenheim, S. of Weissenburg in Franeonia, an Austin friar who was admitted to the Theological Faculty at Basle in 1500, and was Dean of it for eight annual periods (1 Oct.—30 Sept.) between r502-20, including 1513-14. 207. Gallinarius] John Henlin of Heidelberg, ἃ kinsman of Wimp- feling ; through whom he was perhaps à pupil of Crato Hofman at Schlett- stadt, since he eomposed an epitaph for Hofman (T 1501); see Knod, Aus d. Bibl. d. Beatus Rhenanus, 1889, p. 16. He matriculated at Heidelberg r April 197. vocarunt a8: vocauit B. 188. a5: Frobennio &. 207. gracia a: 1495, and taught there for a time ; but by r503 (Knod, op. cit. p. 15) he had moved to Strasburg, where he took part in many books issuing from the presses, and also became schoolmaster at New St. Peters Church. In Wimpfeling's De integritate, Strasburg, Knoblouch, 5 March 1:505, is ἃ dedi- catory letter to him from Thos. Wolf the younger dated 3r Jan. r505. He subsequently became parish-priest of Scherweiler, near Schlettstadt; and in 1516 was parish-priest of Breisach (BRE.62). But he *found the air too strong ' there, and was endeavouring 305] TO JAMES WIMPFELING 23 vir vària doctrina praeditus, ad haee moribus doctrina dignis. Est hie quoque poeta laureatus, Henrieus Glareanus, mire candidus ac festiuus et summae spei iuuenis. Ab Vdalrico Zasio, qui Friburgis magna eum laude leges Caesareas profitetur, vnas atque alteras accepi literas, ex quibus mihi perspicere videor hominem non tantum erudi- tum et eloquentem, verumetiam raro quodam ingenii eandore ac singulari praeditum prudentia. Audio passim apud Germanos esse viros insigniter eruditos, quo mihi magis ac magis arridet et adlubeseit mihi mea Germania, quam piget ac pudet tam sero cognitam fuisse. Proinde facile possum adduci vt hie hyemem vsque ad Idus Marcias; deinde confectis quae volo in Italia negociis, ad Idus Maias vos reuisam. Atque id faciam lubentius, si velut de eodem, quod aiunt, oleo eademque opera vniuersas lueubrationes meas hybernis his mensibus liceat emittere. Adagiorum opus iam excudi coeptum est. Superest Nouum Testa- mentum a me versum et e regione Graecum, vna cum nostris in illud annotamentis. Tum epistolae diui Hieronimi a nobis recognitae et a suppositielis ac nothis repurgatae, necnon et scholiis nostris illu- stratae. Praeterea Senecae oratoris omnia scripta non sine maximis sudoribus a nobis emaculata. His fortasse et scholiorum nonnihil adiieiemus, si dabitur ocium. Sunt et alia minutula, de quibus minus solliciti sumus ; quae si suscipiet hic chaleographus, abdemus nos testudinum ritu, non ad somnum sed vt toti versemur in hoc negocio. Ex Italia reduces, vti spero, dies aliquot salutandis et cognoscendis Germaniae proceribus sumemus. | Nam hos vere pro- ceres existimo, non qui funes aureos collo circumferunt quique parietes et vestibula pictis maiorum imaginibus ornant, sed qui veris ac suis bonis, hoc est eruditione, moribus, eloquentia, patriam suam ae suos non solum illustrant sed etiam adiuuant. Reuerendo patri Christophoro Basiliensi episcopo tuas nondum reddidi literas, in 209. Henricus om. B. 210. summae a: optime B. Friburgi 5. 215. insigniter a: eleganter f. mihi add. B. a0: ac magis om. y. 221. his B : iis a. 2271. His fortasse a: Fortassis B. 234. imaginibus aó : magistratibus £. 236. Reuerendo patri Christophoro om. f. 237. reddi 9. to transfer himself to another eure in — Ep. 306 had already been delivered. 1521 (Gény, Die Reichsstadt Schlettstadt, p. 109) and again in 1525 (BRE. 446) : which is the last glimpse we have of him. He may perhaps be identified with a Io. Gallinarius, who matricu- lated at Cologne 30 June 1509 ; but the Io. Henlin, author of the Expositio Antiphone seu Cantici Salue Regina, Basle, Furter, 20 Jan. 1505 (Panzer ix. 391), was probably a different person. See Sehmidt and Bócking. 212. literas] Ep. 303; and apparently 217. possum adduci] On 24 Sept. (1514) Bruno Amorbach writes to Boniface : * Dominus Erasmus apud nos hyematurus est, Basle MS. G. IL. r3. 9o. The letter (an autograph) is dated xx4 (more probable than xxr) Sep- tembris Anno xpxii; but a final stroke has evidently been dropped in the year-date by mistake. 223. a me versum | The first mention ofanintended translation ; cf. pp. 182, 3. 237. Christophoro] of Utenheim. t2 to i27] en 240 aderat in hae vrbe. 24 LETTERS OF ERASMUS [1514 quibus facile coniieio nihil aliud esse quam amiea quaedam de Erasmo mendacia (vide quam sim ambitiosus); at primum non auocet. Nunc omnem fugio occasionem quae me a libris An tu non gratulaberis Erasmo tuo, qui propicia Iunone et Ilithia foelieiter enixus est? Audis fecunditatem meam, qui saepius pariam quam ipsi ceunieuli: quoque magis gratuleris, edidi foetum saxeum, non sine laboriosissimis nixibus. 245 Lucina, mi Wimphelinge. Ita mihi semper faueat Ludis, inquies, in re tam misera? qui minus ego quam Socrates, qui iocans bibit cieutam, iocans mortuus est? Absolutissimum virum dominum Ioannem Reuchlinum, tot literis, tot linguis praeditum vt plura corda quam Ennius habere videatur, 250 vnieum mea sententia totius Germaniae decus, lumen et ornamentum, tam proeul hine abesse doleo, vt aegre literis etiam colloqui liceat. Ioannem Sapidum, eum viderem a nobis vix auelli posse, tetrasticho sum consolatus. Et quo pignus esset charius amanti, vel deamanti ac depereunti magis, meis digitis scripsi; id ad te mitto. 255 hoc quod ex itinere scripseram ad incomparabilem virum Sebastianum Mitto et Brant; nam in eo voculas aliquot mutaui Adieci quod ad Aucu- parium non scripseram sed effutieram. Porro tempus et res ali- quando suppeditabit oecasionem idoneam testificandi animum meum erga proceres vrbis Argentinensis. 260 Priorem loannitam, amieum tuum et meum. honorande et amice sincerissime. Saluta venerabilem dominum Bene vale, frater Basilee, 11r. Calendas Octobris, 1514. 306... LB. App. 1o. Fnow UrmicH Zasius. Deventer ΜΆ. οἱ, ff. 138 v^. (a) and 201 (8). Freiburg. 21 September 1514. [This letter is copied twice in the Deventer book; by Hand A in each case. On the second occasion it is marked to follow Ep. 303; to which no answer had yet been received. ] 241. Àn tu non a: At non tu f. Reuchlin 8. meum om. f. 248. Reuchlinum] He was now in Stuttgart; cf. RE. 249. plura corda] Quintus Ennius tria corda habere sese dicebat, quod loqui Graece et Osce et Latine sciret." Gell. 17. 17. 252. tetrasticho] .4d Ioannem Sapidum swwum in discessu ; printed in B after this letter. 255. hoc] Also printed after this letter in 8. 256. ad Aucuparium] Cf. 1. 136 n. 252. loannem om. B. 261. sincerissime a : 246. ego om. B. 254. B: deperienti a. 248. a8: 260. et incomparabilis 8. 260. Priorem] In the list of Priors given in Ingold's edition of Grandidier, vol. v. p. 44, Colmar, 190o, Thos. Erber is shown as Prior 1492-1539; but the length of this period suggests a gap. The house of the Strasburg Knights of St. John, a favourite resort of Maxi- milian, was on the Grüne Waórth (viridis insula), now the Schlacht- hausplatz: cf. Strassburg wu. seine Bauten, 1894, pp. 299 and 301, and A. Seyboth, Das alte Strassburg, p. 282. 306] FROM ULRICH ZASIUS 25 SEsE commendat. Quamuis, vir magne, (magnum autem ideo dico, quia omnia in te summum magnitudinis gradum obtinent)—quam- uis, inquam, potui nouisse me non esse tanti, qui pumili mea littera- rum (dote) tibi obstreperem, amor tamen in magnas illas animas et in te potissimum me propulit vt scripserim. Proinde quia siles atque &deo meas forte litteras tanquam incoctas auersaris, temeritatis labem a me deprecari volui, qui non iniciatus adyta tua accesserim. Crede igitur nulla me alia fine perpulsum quam vt genio meo, qui in tua nomina gestit, subsilit, satisfacerem. Scio illud Vatinii ad Ciceronem, qui negat viros magnos nisi in magnis adiri debere. Nos si cum exiguis istis te adiuimus, non alia re fecimus quam vt feruoris in te flagrantis flammam temperarem. Vale, vir magne, decus vniuersi orbis, Ex Fryburgo xi Cal. Octob. 1514. Girardo, viro solidae eruditionis, me multis nominibus commenda, quem spero olim mihi propiorem et magis coniunctum futurum. Tuus Vdalrieus Zasius, ll. doctor ordinarius. 3030807 |; ΤῸ ULRICH ZASIUS. Farrago p. 387. Basle. F. pp. 472and 615: HN: Lond. xii.7: LB. App. 11. 23 September 1514. Munich ΜΗ, Lat. 1470, f. 199. [In the Munich manuscript from which Ep. 313 is derived there is a copy of this letter (a) by the same hand. "The eopy seems to have been made from a manuscript, because there are gaps where the writer was evidently unable to decipher his original. Of the several printed editions its text agrees most elosely with E; but as it has ἃ few substantial differences, it was probably copied either mediately or immediately from the autograph. There are, how- ever, so many palpable blunders that it cannot be given precedence; and therefore, whilst preferring some of its readings, I have adopted the text of E as à basis; though for convenience in the sigla I have placed a before E in the apparatus criticus. .À few specimens of the blunders are given below; but it would serve no purpose to record them all. In F through an oversight this letter was printed twice, though without variation ; but the second text is removed in H. The date is confirmed by the list of works on which Erasmus was engaged ; cf. Epp. 269, 396, 373, 311, 312, 272, 297, 325.] ERASMVS ROTERODAMVS VDALRICO ZASIO, EXIMIO LL. DOCTORI, GERMANIAE DECORI INCOMPARABILI 5. D. SINGVLAREM eruditionem tuam cum pari coniunctam eloquentia nuper e duobus eruditissimis nec minus faeundis cognoui; primum ex Beato Rhenano, mox ex loanne Gallinario. Facetiam tuam non vulgarem ex literis intelligo ; siquidem cum tu, vir omni virtutum 306. τ. Sese commendat 8: VDALRICVS ZASIVS DOMINO ERASMO 8. a. 7. inici- tatus B. 8. alio a. meo B : me a. 9. sussilit a. 13. 11 Cal. Octob. 14 a. 14. Girardo... 16. ordinarius add. B. 307. TIT. "VDALRICO -.. S, D. G: ZASIO SVO S. E. 306. r5. Girardo] Lister ; οἵ, Ep. 495. IO 20 40 26 LETTERS OF ERASMUS [1518 laude ecumulatissimus, non grauatus esses nos, qui nihil sumus, politissimis literis tuis ad amicitiam prouocare, quantum ego felici- tatis nee optare vnquam ausus fueram, mox altera epistola crimen impudentiae deprecaris quod tantulus ad tantum heroa seripseris. Vt missas faciam istas delicias quibus apud Italos vulgo docti sese delinire consueuerunt, e£ homo Germanus eum Germano germana illa et simplici veritate agam, ipse me meo, quod aiunt, pede metior, et noui quam sit mihi curta supellex, tantum abest vt laudes agnoscam quas tu mihi tribuis. Caeterum ex animo nostrae gratulor Germaniae, quae iam olim bellicae rei gloria florens nunc passim tot etiam eximiis in omni literarum genere viris illustratur, qua quidem gloria non alia neque verior neque diuturnior; quos quanquam omnes vehementer suspicio, sicuti par est, tamen nullius stilo magis capior quam tuo, non tantum ob id quod castissimus est et ab omni neuo purissimus, verumetiam ob id quod Politianieam illam Venerem ac delicias mire referre videtur, cuius viri ingenio semper ita sum delectatus vt nullius aeque. Porro cum in Politiano summa laudum sit eloquentia, quanto rectius te, mi Zasi, conuenit suspicere, in quo, quod in tanto viro summum, in te accessorium est et velut auctarium. Proinde debeo Beato, debeo Gallinario, per quos te primum coepi cognoscere, sed magis tibi debeo, cuius humanissimis simul et ele- gantissimis literis etiam in amicorum tuorum numerum cooptor ; qua re nihil mihi potuit accidere iucundius aut honorificentius. Neque vero commissurus eram vt tu priores occupares, ni huic pistrino sic essem affixus et alligatus vt vix sit ocium capiendo cibo. Adagiorum opus ita loeupletatur vt aliud videri possit. Apparatur mox excudendus Hieronymus cum annotamentis et scholiis nostris. Adornatur Nouum Testamentum nostris purgatum et illustratum scholiis. ^ Aeditur a nobis recognita Copia; aedetur et Similium liber. Opera quae verteram e Plutarcho iam formulis excusa sunt. Paratur et Seneca Anneus a me summis laboribus emaculatus. Cum horum vnum quodlibet huiusmodi sit vt totum hominem, et quidem non Erasmum sed adamantinum aliquem, desyderet, facile potes coniecturam facere quam mihi nihil sit vacui temporis. Vnde veniam des oportet, primum quidem quod ad tuas literas tam elimatas tam inconditis respondeo, plane χρύσεα χαλκείων ἀμειβόμενος" deinde si posthac aut rarius aut paucioribus quam tu velles tecum. agere videbor. Simulatque hisce me laboribus nonnihil extricauero, libebit vel iustis voluminibus cum meo Zasio congredi. 7]. ausus a E : ausurus a 2n marg. 9. . Via H : , vÀ E. IO. , eta: . Sed vt E : , sed vt H. 17. tamen 7: tum E: tn tm a. 26. etiam E: eta. coopter E. 29. obligatus Z. το. Germanus| Cf. Ep. 269. 38. ir. metior] Cf. Hor. Ep. τ. 7. 98. 307] TO ULRICH ZASIUS 27 Quod moliris in ius Caesareum illustrandum, precor vt Musae bene fortunent; seis, opinor, Budaeum Parisiensem tale quiddam esse conatum ; et Cutbertus Tonstallus, Cantuariensis Archiepiscopi cancellarius, vir vtriusque literaturae callentissimus, innumeros habet loeos annotatos. Quod in tuis commentariis nostri mentionem facis meque paras immortalem reddere, magnopere gratum est laudari a viro omnium laudatissimo. "Vnum illud a te rogo, ne posthac tam inuidiosis titulis oneres Erasmum, ne quam nasutulis irridendi mei praebeas ansam. Quis enim non rideat Erasmum magnum appellari, qui nulla non parte minimus sit? ad haec felicem, cui nihil est quod fortunae possit acceptum ferre? Bonifacium, iuuenem iuxta modestum atque eruditum, quaeso ne graueris meo nomine salutare. Resalutat te Gerardus Listrius noster ex animo, vt tui studiosissimus, ita dignus profecto quem tu mutuo, sieut facis, diligas. Bene vale. Basileae. nono Calendas Octob. w p.xur. 308,, ΤῸ (GnEGORY REISCH). Basle MS. G. II. 132. 47. (Basle.) (September 1514.) [Àn original letter, in Erasmus' autograph throughout, except for the address, which he left to be added by another hand ; probably in these early days having heard of Reisch's attainments without gathering his name. But even so the address is not completed. From the fact that all the points on which Erasmus consults Reisch oecur at the beginning of the first volume of Jerome in the 1516 edition (Ep. 396), and that Erasmus was already at work on his scholia at this time (Epp. 307 and 313), it is clear that the date given by the Deventer MS. for Ep. 309 is correct. Gregory, sometimes wrongly George, Reisch (t 9 May 1525) of Balingen in the Wurtemberg Sehwarzwald, matriculated at Freiburg 25 Oct. 1487 and became B.A. 1488, M.A. 1489. Subsequently he seems to have studied at Heidelberg, where he composed his Margariía philosophica, a kind of encyelopaedia for the purposes of catechetical instruction ; first printed by John Sehott at Freiburg, c. 13 July 1503. Before that time he had entered the Carthusian house of the Mount of St. John Baptist, near Freiburg, where John Eck was one of his pupils (Eck, Epist. de raf. síudiorum suorum) ; and in 1502 had risen to be Prior. Later he became Visitor of the Carthusians in the province of the Rhine, a title which is given to him in his Priuilegia ordinis Cartusiensis, Basle, Io. Amorbach, 15 Jan. 1510. An edition of Geiler's Nauicula Penitentie, Augsburg, J. Otmar, c. 8 Sept. 1511, is dedicated to him by his pupil James Otther; who in his preface, r5 Nov. 1510, speaks of the friendship subsisting between Reisch and Geiler. For his interest in Jerome at this time see p. 211. He was confessor to Maximilian, to whose deathbed he was summoned at Wels in r519. He died at Freiburg during the Peasants' Revolt. The Hebrew dictionary and 44. vt Musae bene E : Musae bonae a. 45. E : Bariscensem a. 46. Cut- bertus Tonstallus E: ut Bertus Donstanus (cf. Epp. 207. 22 et 471 prooem.) a. 50. a ante te add. E. 56. Listrius add. F. ex animo vt a: , ex animo vt E: , vi ex animo HH. 58. w D.xirir, add, E. 45. Budaeum] Annot. in Pandectarum 46. Tonstallus] His work on this Libros, Paris, J. Badius, 17 Nov. 1508. — subject does not seem to survive. 45 σι σι σι 1o 15 20 25 30 35 28 LETTERS OF ERASMUS [1514 grammar whieh Conr. Pellican composed in r5or, were undertaken for Reisch's benefit (CPR. pp. 22 and 140). See Schreiber, Gesch. d. Univ, Freiburg, i. 64,5 ; Schmidt, ii. 89 ; Basler Chroniken i ; and ADB.] SaLvrEM plurimam, reuerende pater. Summis sudoribus adnixi sumus et adhue adnitimur, vt diui Hieronymi epistolas castigatas emittamus in manus hominum ; quibus nihil dici aut fingi potest deprauatius: cum meo iudicio vnus fere sit Hieronymus dignus qui ab omnibus legatur, inter theologos duntaxat Latinos. Ordinem hunc instituimus. Primo loco ponemus que vere sunt illius. Secunda, que falso Hieronymo tribuuntur, sed digna tamen que legantur. "Tercio loco adulterina quoque subiiciemus, a nebulone nescio quo insulsissimo atque impudentissimo subdita. Addemus causas cur ea nobis non videantur esse Hieronymi. ta pariter fiet vt neque decipiatur lector mendacibus titulis neque quiequam in volumine desyderet cui talia placent deliramenta. ^ Deprehendi stilum vnius rabule qui multa miscuit et Augustini operibus, vt sermones eremiticos, et Ambrosianis addit sermonem Ambrosii gratulatorium de baptizato Augustino. Video te eodem animo in hune diuinum esse virum quo nos, et ordinem tuum non improbo; quem tamen sequi sine magno meo labore non possem : essent enim omnia retexenda. Preterea periret mea separatio. Postremo sunt multe epistole que alio quodam ordine inter se coherent; siquidem ipse Hieronymus iubet libellum quem scripsit ad Nepotianum copulari cum eo libello quem scripsit ad Heliodorum. Itaque veterum ordinem sequemur exceptis adul- terinis, e£ loco ordinis quem tua paternitas excogitauit, indicem ponemus, vt duplex sit ordo duplexque commoditas. Addidimus argumenta in singulas et scholia, v£ non admodum eruditi inoffensius eum possint legere. Explicuimus allusiones ad loca seripturarum diuinarum, eas duntaxat quas non quiuis etiam theologus sensurus erat. Gratulor profecto sanctissimo viro qui mirabili cura doctissimorum iuuenum Amberbachiorum tam emendatus in lucem prodire coeperit. Non grauabitur paternitas tua reuerenda nobis impartire si quid habes emendatorum codieum, aut si qua loca feliciter annotata. In epistola ad Heliodorum cuius initium est, Quanto amore, varie legitur hic loeus, cui nos morituros relinquis? etc. ^ Aperi nobis, si molestum non est, quid tu sentias. In epistola ad Rustieum cuius 20. coheret MS. 32. emedatorum 178. 094. mor ituros ] In his text (1516, f. 1) nonvno modo confusum ac deprauatum Erasmus prints seruituros; but in the ex peruetusto quodam exemplari sie scholia morituros, adding *Hune locum — restituimus. 308] TO GREGORY REISCH 29 initium, Nihil Christiano eíc., torquet nos locus de filiis Ionadab, quos ait in Psalmo seriptos, quod primi sustinuerint captiuitatem. De his lego apud Hieremiam ; apud Psalmographum non memini quiequam esse. In epistola ad Nepotianum que incipit, Pefis a me, torquet nos loeus, T'stwudineo Grunnius incedebat gradu, versibus 4o aliquot. maxime ibi, Hic bene nwmmatus etc. In epistola ad Letham offendit locus, Quibus coraz, niphus, miles. Multa diuinauimus, omnia non possumus. Rursum in eadem, Cibws eius olusculum sit et simila, caroque et pisciculi, diuino legi debere, Cibus eius olusculum (sit) et e simila garoque pisciculi. 45 Sunt et alia; quid enim ibi non deprauatum ? Sed non est ocium de singulis seribere. Bene vale, pater optime. Erasmus tuus per omnia. Venerabili patri ac domino D. Frib(urgi). 308309. FRow GREGORY RkEISCH. Deventer MS. οἱ, f. 171 v?. Freiburg. LB. App. 12. F. GREGORIVS, PRIOR CARTVSIAE, DOMINO ERASMO ETERNAM IN DOMINO CONSEQVI SALVTEM. 4 October 1514. HvMANiSSIME ac doctissime Erasme, gaudeo plurimum peruulgatam tuam auctoritatem Hieronymo nostro accessisse; credo diuinitus ita factitatum, vt praeconceptus labor non prius in publicum prodiret, donee exercitatissimum ingenium tuum ea quae vel manca vel detruncata et erroribus obfuscata haud dubium semper manerent, 5 castigationis lima illustraret ac restitueret. Placet quam maxime vt quae falso Hieronymo tribuuntur, similiter et adulterina, ab aliis quae vere illius sunt segregentur ^ Ordinem meum, quinimmo Ammerbachii senioris feliciter defuncti, si immutaueris, iudicio mul- torum iacturam non paruam vendentibus facies, forte non minorem τὸ legentibus; nam confuse valde epistolae cum libris et tractatibus 309. 9. feliciter LB : felicitate MS. 308. 36. Ionadab] In the scholia (1516, f. 19) Erasmus explains this difficulty by reference to the rxx. title of Ps. 71. 39. Nepotianum] Α wrong reference. These passages also are in the Epistola ad Rusticum (1516, f. 22 v^) ; and are explained in the scholia on ff. το νυ, 20 with allusion to Grunnius Corocotta. Cf. Ep. 222. 37,8. 42. Quibus corax] For Erasmus! con- jeetures see f. 24 of the 1516 edition; the text is on f. 25 v?. 43. Cibus] Erasmus prints his emended version in the text (f. 27) and gives the corrupt reading in his notes (f. 25). In 1526 (f. 57) he reads raroque. 309. 9. Ammerbachii] John of Amor- bach in Lower Franconia (c. r430— 25 Dec. 1512), the famous Basle printer. After taking his M.A. at Paris he returned to Germany, and became corrector in Koberger's press at Nuremberg. About 1475 he set up his own press in Basle, and his first book was published in 1478. "Throughout 30 LETTERS OF ERASMUS [1514 collocantur in aliorum impressuris, vti cernis. Sepius audio a do- etioribus me reprehensam istiusmodi aggregationem et titulationem, vt liber integer sub epistolari numero, quo tamen allegari non solet, τι imprimatur, et modieus vel pene nullus materiarum ordo seruetur; dum Augustini opera in tomos seu partes distincta placuere multis, et his qui impensas laborum faciunt; nam parum conduxit talis distinctio. Eapropter, si fieri poterit, maneat praescriptus partium ordo, hoc 20 saluo vt epistolae quas libri vel tractatus exigunt, istis praemittantur, et quae falso attributa sunt, iam sequantur. Argumenta vetera nunquam placuerunt; optime facis addendo alia, similiter et scholia. Nullus emendatorum apud me codicum est, nullas vnquam feci annotationes, demptis dictionibus Hebraicis quae sunt in exemplari- 25 bus. Signata loca in certis epistolis perfecimus ; impressoris recessu videre non potui. et exercitatissimus non potes, inuenire posse. felicissime. Diffido tamen, quod tu omnium doctissimus Valeat dominatio tua Raptim ex Cartusia Friburg. in die Saneti Francisci 1514. $07810,., FRoM Epistole ad Exasmum fo. 15, v. ULRICH ZASIUS. Freiburg. Ü? p.256: Ἐπ}: 93: HN: Lond-n, 15- "DB, 161, VDALRICVS ZASIVS, PVBLICVS VTRIVSQVE IVRIS PROFESSOR APVD FRIBVRGVM, ERASMO SVO 5. 11 October 1514. Hoc velut puncto in praesentem tabellarium, magne Roterodame, nostrae aetatis Varro, incidi, quem nisi comitibus meis literis abire non sum passus; licet iam in cardine obeundae ciuilis lectionis Bartolus et Baldus caeterique id genus illatini autores auribus circum- 5 streperent. Tuis elegantissimis literis me, si qua est in doctissimorum 309. 16. partes LB : pte MS. his eareer he aimed at printing books which should promote the cause of good learning; and this enthusiasm he transmitted to his sons, and to his partner Froben, who joined him in 1500 and carried on the high traditions (cf. CPR. p. 27) of his press. His ambition was to publish worthily the four Doctors of the Church (cf. 1v. 256 seq.. Ambrose appeared in 1492, Augustine in r506, and Jerome he lived to see well on the way to com- pletion. His will was signed on "Tuesday, 13 Dec. 1513 (Basle MS. C. VI. 3ofin.). The date of his death is given in a family inscription, in the hand of 25. perfecimus scripsi: pfeci9 MS. his son Boniface (Basle MS. D. IV. 5. p. 423) : * Vixit Pater Ann. LxxxIII, OB. ineuntis anni w.p.ximnr. vin Kl. lan. which is undoubtedly to be understood of a year beginning at Christmas. Beatus Rhenanus' draft for this inscrip- tion (Basle MS. KA. C. r. 2. 1. 14 ; see BRE. 1:61) differs from Boniface's in almost all its dates, but is clearly of less value. See C. C. Bernoulli in Basier Büchermarken, 1895, pp. xiv, xv; EE.; and ADB. A large quantity of his correspondence is preserved in the Basle University Library. A speci- men of his vigorous Latinity is printed in EHR. xxii. 742. 310] FROM ULRICH ZASIUS 91 virorum congressu beatitudo, plane beatum fecisti; et tanta sane mihi gratificandi simul et respondendi sylua in eis offertur, vt alio ad eam rem et tempore et loco opus esse existimem. Hoc habe, tuam ilam, tuam inquam illam mellitulam epistolam toto nostro gymnasio circumferri, a scholasticis adpeti, mirari tantos eloquentiae puros fontes, mirari Roterodami numen, de coelo desumptum ignem ; Zasium magni fieri, digitis denotari, hune esse cui Roterodamus, eui Cicero Germaniae nunc aetatis nostrae, tam humaniter, tam amice scripserit; felicem quem 60 fortuna dignetur honore vt Roterodami preconio referatur: non minus Achille qui Homerum bueceinatorem, non minus Augusto quem Virgili tuba, non minus Scipione qui Sillii classico innotuerit, non inquam minus quocunque qui à viro laudato laudatus sit, fortunatum. Ita mihi vna haec epistola existimationem auxit, magni viri conflauit amicitiam, et supra Croesi diuitias opulentum fecit. Quae igitur censes, Rotero- dame, tibi sunt agendae gratiae ? Sed aliud, vt dixi, tempus expostulat. Haec nostra rudior epistola, quamuis temere, praeuolat tamen praeluditque ; vt interim alio tibi genere quemadmodum gratificer cogitare possim. Vale et nostros aliquando, si tu magnus Iupiter Faunorum casulas non dedigneris, lares digneris inuisere, optatissimus nobis hospes futurus. Bonifacius te plurima salute impartit, cui post amoena illa humanarum literarum virecta insuetus est ad duriusculos iuris ciuilis scopulos callis; sed peruincet ingenium, sedulitas, fides si qua est interpretis. Vale delicium, non dieo meum, quod maxime dico, sed vniuersi literati orbis, ex Friburgo quinto idus octobris Anno. M.D.XIIII. Nolo mihi rescribas tantis rebus fatigatus; sat mihi erit meis ineptiis vel oculos admoliri. Tuus ab animo Vdalricus Zasius ll. doctor. 311. To MarrHiAs SCHÜRER. De Copia (1514) f. 2. Basle. N: Lond. xxviii. 27 : LB. App. 13. I5 October 1514. | The preface to De duplici Copia verborum. ac rerum commentarii duo ab authore ipso diligentissime recogniti et emaculati atque in plerisque locis aucti, published together with the letters between Wimpfeling and Erasmus (Epp. 302 and 305) and the Parabolae (Ep. 312) by Schürer, Dec. 1514 (a). For the effect of this transaction on Badius, the original publisher (Ep. 260), see Epp. 346, 434, 472, and Lond. vi. 24, LB. App. 242. Schürer's edition of Oct. 1516 follows a, but Froben's of April 21. H : sint B. 26. inuisere H : reuisere P. 33. Nolo B : Non H. 35. Tuus... doctor om. H. 26. inuisere] The correction made 2307. 24, 5, that Erasmus and Zasius in H confirms the inference from Ep. — had not as yet met. [2 IO :᾽ὸο 5 o 35 “σι IO M σι 20 25 92 LETTERS OF ERASMUS [1514 1517 (B8) has some slight changes. In Froben's edition of March r51g this preface is removed ; but it is one of those collected by the editors of N for inclusion according to Erasmus! wish (cf. 1. p. 39. 26-8).] ERASMVS ROTERODAMVS MATTHIAE SCHVRERIO STLEZESTANO 5. D. Boxa pars istorum qui formulis excudunt libros, Matthia Schureri, vel inscitia literarum inopiaque iudieii pessimos authores pro optimis suscipiunt, vel auiditate quaestus eum librum optimum esse ducunt vnde plurimum emolumenti rediturum sperent. Vnde quod caeteris in rebus fere solet, id in hae quoque arte videmus vsu venire, vt quod ad summam studiorum vtilitatem sit excogitatum, id abutentium vitio in grauem vergat pernieiem. Qua quidem in re tu mihi duplici nomine laudandus videris; primum quod pro tua non vulgari erudi- tione proque acri iudieio ea deligas quae ad veram eruditionem conferant; deinde quod ingenuo quodam erga bonas literas amore nostris studiis potius quam tuis scriniis consulere gaudes, vnum hoc agens vt libros quam optimos quam emendatissime excusos in lucem emittas. Proinde Copiam nostram ad te misimus a nobis diligentissime recognitam et emaculatam, vt pridem apud Britannos concepta, apud Parrhisios vtcunque edita, nune rursus velut abiectis exuuiis nitida prorsus et expolita, in foelieissima Argentoratorum ciuitate foeliciori- bus auspiciis exeat in manus hominum. Si modo videbitur non indigna tuo praelo, erit vel ob id ipsum omnibus bonarum literarum amatoribus commendatior, quod e Sehureriana prodierit officina; ex qua lam persuasum est nihil proficisci quod non sit et authoris elaboratum ingenio et tua cura castigatissimum. ^ Adiecimus et ὋὉμοιώσεων librum, nusquam adhue editum sed ab ipsis quod aiunt follibus ad te profectum. Lueubrationes Rodolphi Agrieolae, hominis vere diuini, iam- dudum expectamus; cuius ego scripta quoties lego, toties pectus illud sacrum ac coeleste mecum adoro atque exosculor. Bene vale. Basileae. Ann. w.p.xirr. ad Idus Octob. 919. To PETER GILLES. Parabolae (1514) tit. v^. Basle. Lond. xxix. 17: LB. i. 559. I5 October 1514. (The preface to the Parabolae siue Similia, published with the De Copia (Ep. 311) by Sehürer, Dec. 1514 (a). It was revised for Martens, who reprinted it at Louvain in June r515 (8); cf. Ep. 369. on. Sehürer also printed it again in TIT. SELESTANO β : SELATANO N. 9. deligis B N. 25. Agricolae] It is much to be re- see BRE. 36; Ep. 342. 43; Lond, gretted that Sehürer never carried out vi. 24, LB. App. 242, 154, 167; and this projected publieation: for which ^ EHR. xxi. pp. 305,6. 312] TO PETER GILLES 88 Feb. (y) and Nov. 1516 (δ), July 1518 (O) and Feb. 1521 (5). In 1516 Erasmus sent a copy of 8 to Badius with the suggestion that he should reprint it (Epp. 434 and 472). Badius, who held strict views about copyright (cf. Ep. 263 and Lond. vi. 24, LB. App. 242), was at first unwilling, but ultimately issued an abridgement of the work (c) with some explanatory notes by himself (cf. Luc. Ind. and Badius! preface to Peter Gilles, * Aduersanorum a libellis? dated 29 Nov.1516). His text of Erasmus' preface was followed by Froben in editions of Feb. 1518, Feb. 1519, and July 1521, his notes being added at the end of the Parabolae without his name ; but in a revised edition of Aug. r522 (0), perhaps in consequence of representations from Erasmus, who had then returned to Basle, Badius' authorship of the notes was acknowledged and some slight changes made in this preface. In the Opera of 1540, vol. i. p. 466, the text of the preface follows e. ] ERASMVS ROTERODAMVS PETRO AEGIDIO, CELEBRATISSIMAE CIVITATIS ANTVVERPIENSIS A LIBELLIS, S. D. VvrLGARE quidem et crassum istud amicorum genus, Petre ami- eorum candidissime, quorum vt omnis vitae, ita necessitudinis quoque ratio in corporibus sita est, si quando proeul seiunctos agere contigerit, anulos, pugiunculos, pileolos atque alia id genus symbola erebro solent inuicem missitare; videlicet ne vel consuetudinis inter- missione languesceat beneuolentia, vel longa temporum ae locorum intereapedine prorsus emoriatur. Nos vero, quibus animorum con- iunctione societateque studiorum omnis amicitiae ratio constat, eur non potius animi xeniolis et literatis symbolis identidem alter alterum salutemus? Non quod vllum sit perieulum ne propter interruptam vitae consuetudinem frigus aliquod obrepat, neue tantis regionum interuallis semota corpora copulam ae nexum soluant animorum; qui vel hoc arctius sibi conglutinari solent, quo vastiori- bus spaeiis illa fuerint dirempta: verum vt si quid ex amicitiae fructu detrahere videatur absentia, id huiusmodi pignoribus literariis non sine foenore sarciamus. Proinde nihil quidem vulgarium xeniorum ad amicum adeo non vulgarem, sed plurimas in vno libello gemmas mitto. Cur enim non 516 appellem has Ὁμοιώσεις ex opulentissimo summorum authorum mundo selectas? Nuper enim dum Aristotelem, Plinium ae Plu- tarehum loeupletandis Adagiorum Chiliadibus relego, dum Anneum Senecam a mendis, quibus ille non eontaminatus erat sed prorsus extinctus, repurgo, has obiter annotaui tibi munuseulum haud qua- quam ingratum futuras. Sie enim augurabar, quod et te perspicerem ad orationis elegantiam natura compositum esse, et intelligerem non nitorem modo sed vniuersam prope sermonis dignitatem ἃ meta- phoris profieisei. Nihil autem aliud est παραβολὴ, quam Cicero collationem vocat, quam explieata metaphora. Caeterorum orna- TIT. A LIBELLIS α : ΑΒ ACTIS θ. 1r. aliquod ex: aliud 8. 21. Adagiorum] Cf. Ep. 269. 22. Senecam] Cf. Ep. 325. ALLEN II D IO 20 94 LETTERS OF ERASMUS [1514 mentorum singula suam quandam ae peculiarem adferunt gratiam 3o et commoditatem dictioni; metaphora sola cumulatius praestat vni- uersa quam exornationes reliquae singula. Delectare vis? nulla plus habet festiuitatis. Docere studes? non alia probat vel efficatius vel apertius. Flectere paras? nulla plus addit acrimoniae. Studes copiae ? nusquam suppellex locupletior. Placet Laconismus? nulla 35 plus eogitationi relinquit. Sublimitatem affectas? haec quiduis quantumuis attollit. Est quod velis extenuare? nulla magis deiicit. "Evápyeuv captas ac lucem ? nulla melius rem ob oculos ponit. Hae fere condiuntur adagia, huie gratiam suam debent apologi, haec com- mendat apophthegmata, huius accessione conduplieatur sententiae 4o dos, adeo vt Salomon ille, vir diuinus, oracula sua non alio magis quam parabolarum titulo voluerit commendari. "Tolle metaphorae suppellectilem ex oratoribus, ieiuna erunt omnia. "Tolle parabolas e propheticis et euangelicis literis, magnam gratiae partem detraxeris. At fortasse dicet aliquis, Belle hie munus suum ornat verbis; quasi 45 vero magni sit negocii similitudines nusquam non obuias adducere. Verum nos non passim obuias sumpsimus, nec lapillos in littore sparsos collegimus ; sed exquisitas aliquot gemmas ex abstrusis Musarum thesauris deprompsimus. Neque enim haec a tonstrinis aut sordidis fori conciliabulis petuntur, quae doctorum aures et oculos 50 morentur. Ab intimis naturae arcanis, e poenitissimis disciplinarum aditis sunt eruenda, ab eloquentium poetarum eruditis fabulis, a nobilium historicorum monumentis. Qua quidem in re, vt duplex est difficultas, ita gemina laus debetur. Primum illud ipsum nonnihil est, peruestigasse quod sit egregium. Neque vero minus est, quod 55 deprehenderis, id concinniter accommodare. Quemadmodum est aliquid primum insignem repperisse gemmam ; deinde nonnulla laus est repertam apte sceptris aut anulis addidisse. Addam exemplum quo res fiat dilucidior. Ciecuta venenum est homini, vinum cicutae ; quod si cieutae vinum admiseeas, iam venenum multo praesentius 60 et prorsus immedicabile reddis, propterea quod vis et impetus vini veneni noxam citius ad vitalia membra perferat. Iam hoc ipsum rem naturae tam abstrusam tenere, nonne pars est eruditionis nec in- elegans nee iniucunda? Age iam, si quis ad hune vsum aecommodet vt dieat adulationem amicitiae praesentaneum esse venenum, verum 65 ei rursum veneno venenum esse libertatem admonendi quam Graeci vocant παρρησίαν : quod si libertatem prius inficias, et ita commiseeas cum adulatione vt tum maxime aduleris amico, cum maxime videris obiurgare, iam immedicabile malum esse; nullane hie ingenii laus esse videbitur? Non mediocris, opinor. 34. B0: Laconissimus ay. 35. Be: relinquet ay. 57. Be : repertum ay. 62, naturae a LB : natura Lond. 312] TO PETER GILLES 35 Neque velim tamen aueupari gratiam, vbi nihil promerear. Quibus hie titulus praefertur ex Aristotele Plinioque, in his mea est col. lationis inuentio. Porro quae ex Plutarcho Senecaque desumpta testatur inscriptio, in his nihil mihi vindico praeter colligendi ex- plieandique laborem et si quid laudis meretur commoda breuitas. Neque vero me clam est quantum Similium pelagus possit e rerum omnium naturis, e tot disciplinis, e tot poetis, e tot historiographis, e tot oratoribus aggregari. Verum quae dementia sit quod infinitum est velle persequi? ^ Gustum dumtaxat dare voluimus, vt ingenia iuuenum ad his similia conquirenda excitaremus. Εἰ Plutarcho eomplura recensuimus, partim quod is author Graecus est, partim quod in hoc genere sic excellit v& cum hoc nemo vel eloquentissi- morum iure conferri queat. E Seneca, quoniam in eo tum aliud agentes versabamur, non ita multa decerpsimus. Non alienum fuerit hunc libellum Adagiis aut, si mauis, Copiae commentariis ceu coroni- dem adiungere, quod cum illis plurimum habeant affinitatis et ad hane vel in primis faciant. Epithalamium tuum quo minus οὖ absolutum sit et editum, famulus meus in causa fuit, qui Louanii me quidem imprudente reliquit exemplum. Bene vale. Basileae. Anno a Christo nato w.p.xr1mr. Idibus Octobriis. 310313. ΤῸ ULRICH ZASIUS. Munich ΜΆ. Lat. 1470, f. 199 v?. Basle. . 18 October (1514). (This letter occurs in à manuscript volume of 217 ff. belonging to the Royal Library at Munich. The volume is the work of several hands, the earliest of whom signs himself as à monk at Wessosprunn, in Bavaria, in 1456. The copyist of this letter, also perhaps a monk at Wessosprunn, filled ff. 78-102 and 175-205 in the manuscript with miscellaneous contents : the first series including (f. 94) a eopy of a letter dated 23 Dec. 1517 ; the second containing, besides this letter and Ep. 307, the Iwlius Exclusus, finished (f. 185 v9.) by the writer on 31 Dec. 1518, some letters (ff. 186-95) from the Illust. vir. epist. ad Io. Reuchlin, March 1514 and May r519 (Ep. 300), and some extracts (ff. 202 v?-205) from Erasmus' Adagia and translations of Lucian and from A. The handwriting is of the early sixteenth century, and thus bears out the inference suggested by these dates, For the character of the copyist's work see Ep. 307 introd. This letter is printed by Prof. Neff, Udalricus Zasius, pt. 2 (1891), p. 33; not que δὰ d The date is given by the third edition of the A4dagi«s; cf. p. 269. 71. et aliis nonnullis pos! Plinioque add. 6, 18. est e: sita, 85, 6. aq: habeat ... faciat e0. Be : affinitatem ay. 87. sit Be: est ay. 71. titulus] Parabolae siwe Similia e — written, probably c. 1517-18, with phajsicis, pleraque ex. Aristotele et Plinio. allusions. to the death of Jerome 86. Epithalamium] Petri Aegidii, Busleiden (Ep. 205), and the founda- afterwards ineluded in the Colloquia of tion of the Collegium Trilingue intro- Sept. 1524 (LB. i. 746). It was re- duced. ΟΥ̓ also Ep. 356. D2 [9 oo o 85 96 LETTERS OF ERASMUS [1514 INCOMPARABILI IVRIS VTRIVSQVE PROFESSORI, VDALRICO ZASIO, ERASMVS ROTERODAMVS S. D. Nz tuis responderem litteris, doctissime Zasi, obstabat Adagiorum opus, quod tereio iam nascitur, quiddam etiam supra Bachum bis natum referens. Et renascitur sie auctum, sie locupletatum, vt prorsus aliud videri possit. Multo vero magis obstabat diuus Hiero- 5 nymus, quem mihi non paulo maioribus sudoribus constat emaculare et scholiis explieare quam ipsi constiterit scribere. Demum ad- monebant et tuae litterae ne responderem. Verum isdem illis ad respondendum extimulas, quibus ne respondeam mones, ac nouo quodam modo renitens efflagitas, condonans exigis, non cogendo 10 maxime cogis. Eiusmodi Zasii mei simulacrum epistola veluti depingit ac repraesentat, nimirum hominis qui tria quedam eximia bona ex aequo copularit, in quorum singulis excellentes paucos reperire licet; quantum illie eruditionis, quantum verae facundiae, postremo quantum humanitatis ac candoris! Foelix academia Fri- 15 burgensis, quae tanti viri facunda eruditione et erudita facundia simul et illustratur et eruditur, quae tam parata humanitate fruitur; immo foelix Germania tam incomparabili ornamento dotata. Quod scribis meam epistolam istic cireumferri, hoc est meas tam. ineptas ineptias in manibus omnium esse traducique, minus moleste ferrem, si scirem 2o omneis eodem esse candore quo Zasius est, qui quantumuis neglectim effigiatus venias, potes boni consulere. Bene vale. M. Conradum, amicum meum et bonarum litterarum candidatum, adiuua tuo fauore, si quid opus erit. Basileae natali Lucae. 314. Fnow ΨΦΟΗΝ Corrr. Deventer MS. οἱ, f. 152. London. LB. App. 85. 20 October (1514). [The answer to a letter written from Basle on the same date as Ep. 3o1 and narrating the events of the journey.] IOANNES COLETYS DOMINO ERASMO $. EnaswE charissime, accepi litteras tuas Basileae scriptas 3. Cal. Septemb. Gaudeo quod intelligimus vbinam locorum es et sub quo coelo viuis; gaudeo etiam quod vales. Εδο votum persoluas Paulo, vt inquis, factum. — Maguntiae tanti te factum fuisse quantum scribis, 313. 15. facunda corr. Neff: fatü MS., sequente lacuna. 16. huanitate MS, IO. minus scripsi : mitius AS. 20. omneis scripsi (oeis) : esse is MS. (eeis). 813. 2. Bachum] Cf. Ep. 260. 3. cf. Ep. 331. 5 n. 22. Conradum] Probably Fonteius; 314. 3. Paulo] Cf. Ep. 301. 18-20. 314] FROM JOHN COLET 97 facile credo. Gaudeo te reuersurum aliquando ad nos; tamen non 5 possum id sperare De vberiore fortuna tibi nescio quid dicam, nisi quod qui possunt nolunt, qui volunt non possunt. "Tui hie omnes valent; Cantuariensis semper est solita suauitate, Lincolniensis regnat nune Eboracensis, Londinensis non cessat vexare me. | Cotidie meditor meum secessum et latibulum apud Cartusienses. Nidus τὸ noster prope perfectus est. Reuersus ad nos, quantum coniicere possum, illie mortuum mundo me reperies. Τὰ cura vt valeas, et quo te conferes fac sciam. Vale ex Londino xxx» die Octob. 915. FRoM JAMES LEFEVRE. Epistole ad Erasmum f». h. St. Germain's, Paris. F. p. 92: HN: Lond. ii. 13: LB. App. 427. 23 October (1514). [Evidently written on hearing of Erasmus' first arrival in Germany. For Erasmus' eorrespondence with Lefevre at this time see his Apol. ad Iacobwm Fabrum, LB. ix. 20 AB. T James Lefevre (ec. 1455-1536) of Etaples in Picardy, the forerunner of the Reformation in Franee, after taking his M.A. at Paris went to Italy and was a pupil of Hermolaus Barbarus, from whom he acquired a strong interest in Aristotle. On returning to Paris he brought out a Paraphrase of the PAysics (Paris, J. Higman, 1492), and in the next fifteen years published a number of philosophieal and scientific writings drawn from Aristotle, Dionysius the Areopagite, and Boethius; his life being varied by journeys in search of MSS., notably to Rome in ri50o, to Mainz and Cologne in 1509. By 1504 he had become secretary to Wm. Briconnet, Bp. of Lodéve, a former pupil (cf. a preface by Jo. Molinaris in C. Bovillus' Methaphisicum, Paris, G. Marchand, 3o Jan. 1502; also BRE. 430). In 1507] he was established at St. Germain-des-Prés by Brigonnet, who had just received the Abbacy ; and from thjs time forward his studies were principally Biblical, though with little Greek and less Hebrew he was inadequately equipped. He published a Quincuplex Psalterium, 509, Commentaries on the Epistles of St. Paul 1512 (p. 14), and on the Gospels 1521 ; after which he began a translation of the Bible into French, which he published complete—the first entire in French—at Antwerp in r53o. In 1520 he was taken by Brigonnet to Meaux, his patron's new see; and whilst there was attacked by the Sorbonne in r52r and again in 1523 for Lutheranism, but was protected by the King and the Bp. During Francis' captivity in 1525 he was again attacked, and fled for some months to Strasburg, where he dwelt in Capito's house; but on Franeis' release he returned to France and was protected by royal favour for the remainder of his life. See Trith.?; NBG.; EE.; and asketch by C. van Proostdij, Leiden, 1900, in which 1435 is given for the date of his birth. For a study of his work see Delaruelle, Budé, pp. 45-54-] 6. nisi scripsi : nescio MS. 9. Eboracensis] by Papal Bull dated (vol.i. p. 225) at Isleworth across the 15 Sept. 15314. The temporalities had river, both having been founded by been granted on 5 August. Henry v in r414. See Dugdale, vi. Londinensis] Cf. Ep. 270. 44 n. 29. Colet perhaps made some enlarge- το. Cartusienses] The Carthusian ment of the buildings as a sort of house of Jesus of Bethlehem at Shene — payment for the shelter he was to near Richmond, on the S. bank of the receive ; see Lupton, Life of Colet, Thames; twin foundation with Sion 215-19. 98 LETTERS OF ERASMUS [1514 DOMINO ERASMO ROTERODAMO, LITERARVM SPLENDORI, IACOBVS FABER 5$. D. Hznr cirea crepusculum noctis praesentium tabellarius me conuenit et nomine tuo dixit salutem ; quae non nisi gratissima esse potuit : sed eo vberiore laetitia animum meum oppleuit, quo te intellexi in Germania inter typographos versari Publica enim vtilitas (vt s continuo concepi) et literarum feliciter propagandarum amor te Brytannos deserere suasit, et nobis quidem oppido quam optabiliter ac vtiliter. Quid enim aliud faceres, qui plenus es omnium bonarum literarum, nisi non tibi sed vtilitati publicae eas studiis ac studiosis propagares, imitator publici solis? Sie nanque mundi sol eandidae 1o lucis plenissimus non intra se illam occulit, sed omnibus mortalium oculis non suo sed illorum vsu manifestat àc ingerit. Quis non suspiciat, amet, colat Erasmum ? Nemo non, qui bonus et literatus fuerit. Ergo qui prorogat vitas, fila vitae tuae faciat quam maxime longeua, vt merita meritis diutius cumulans serus ad felieiora regna 15 de toto quam optime meritus mundo transeas; non solum gloriae famam posteris relinquens, sed vitam iam cum superis viuens heroicam. Vale felix et viue nobis et nostro saeculo, et ama te colentem et amantem. Ex coenobio diui Germani iuxta Lutetiam Parisiorum. x. Cal. No. 916. FnRoxw Lucas KLETT. Deventer MS. 9r, f. 158. ( Basle.) LB. App. 3or. 1 November 1514. [The manuscript date, which is misread in LB. into 1518, is confirmed by Ep. 317. 3 seq. ; from which it is plain that Erasmus complied with Paliurus' request. Lueas Klett of Ruffach, S. of Colmar, matrieulated at Basle early in 1509 and was M.A.at Christmas 1512. In 1514 he was keeping a school at Basle (BRE. 38 ; dedieating to Klett an edition of Bapt. Guarino's De modo et ordine docendi, Strasburg, Schürer, March 1514) ; but he subsequently took up law—his request to Zasius in this letter is perhaps connected with these studies—and by 1517 had become Chancellor to Christopher of Utenheim, Bp. of Basle (Lond. iii. 23.4 ; LB. 239,262). There was perhaps an interval in his tenure of this office ; for in 1526 he was at Tübingen (EE. 50). But in 1530 he is found in it again and he was still holding it in 1538. See some letters from him to Boniface Amerbach (Basle MSS. ἃ. II. 30. 106, and KA. C. v. 1*) ; in the last of which he gives the clue to his name, with the signature ' Lucas Klet, aut si mauis Paliurus/ One of Erasmus! epigrams, composed c. 1515, is addressed to him. He is perhaps to be identified with the Doctor Lucas (CPR. p. 71) who was intimate with Jodocus Gallus of Ruffach.] DOMINO ERASMO VNDECVNQVE DOCTISSIMO LVCAS PALYVRVS S. PancE, mi Erasme, si tuam magnificentiam rudiori Minerua ob- tundam; patrocinii tui certe vbique terrarum multum ponderis et authoritatis habentis adminiculo parumper opus habeo. Noui ego 316] FROM LUCAS KLETT 39 quantum te faciat Zasius ille, nostrae tempestatis iuriseonsultus absolutissimus. Vellem igitur eidem non tam me quam negocium s meum litteris tuis commendares. Quo autem commendationis argu- mento opus sit, Frobenius tuus exploratum faciet, Has si preces (me hercules) humili e pectore fusas non surda aure pertransieris, ita me tue magnificentiae deuinctum obligabis vt nihil sit quod pro Erasmo illo maximo, humanissimo et doctissimo praeceptore meo, subire τὸ ' pertimescam. Vale, ex aedibus nostris, turbulentis curarum vorticibus angustiato, die omnibus superis dicato 1514. 917. FRow ULRICH ZASIUS. Deventer ΜΕ, οἱ, f. 200. Freiburg. LB. App. 14. 7 November 1514. [The manuseript date is confirmed by the gift of Plutarch, and by the reference in ll. 11-13 to Epp. 303, 306, 307. 50-54.] Qvaxpo, ter maxime Erasme, nunc tempus latiora ad te scribendi non suppetebat, articulo et temporis et legittimi muneris exclusus, modica haec aecipe. Lucae nostro, viro optimo et diserto, suppetias ferre paratissimus sum, tum quia doctrinae specimen haud mediocre praebet, tum maxime quia tuis commendatus ornatissimis litteris, 5 tuis inquam quem [non] perinde ac lumen de coelo delapsum veneror. Quod porro Plutarcho tuo Latiali per te veste intecto me donasti, non est eius generis quod verbis remetiar, quando nec ieiuno mihi ea verborum flumina suppeterent, quibus tam gratum, tam amabile, adde tam eruditum, opus consequerer! et si maxime facundus essem, non to verbis sed re ipsa vel sunt vestigia gratitudinis exhibenda. Superiori- bus litteris tu Iupiter ita fulmine intonuisti, cum magnum, eum felicem te nominarem, vt attonitus manum nune retraxerim et pro magno ter maximum nominauerim. Quid enim aliud dicerem ? quo alio titulo nominarem ? qui omni mortali praeconio sis superior, qui, si vnquam quisquam in mille annis, te verum heroa qui paulo sit immortalibus inferior referas. Scio dices Zasium adulatili effoeminari stilo, Germano Germanum, quod dedeceat, blandia dare; hoc enim aliquando, vir integer et erectus, acris et fortis, in me carbone nigro notasti. At alia non potui; sic me animus meus, genius, feruor, 2o affectio impellunt. Τὰ enim, o Erasme, fama ingens (vt Ciceronis M- σι 816, το. praeceptori MS. 317. 2. non LB: e MS. muneris scripsi, cf. Epp. 83. 2 n., 388. 41 n. e£ 494 : nu/meris MS, : numeri LE. exclusus MS. : notabile anacoluthon. 7. per te LB : parte MS. II. vel MS. : forsitan verae legendum. 317. 3. Lucae] Paliurus. Cf. Ep. 316. — Aen. τι. 124, which Maerobius (Sat. 6. η. Plutarcho] Cf. Epp. 272 and 297. 2. 33) notes to have been imitated from 21. Ciceronis] An allusion to Verg. Cicero's lost work on Cato. 40 LETTERS OF ERASMUS [1514 verba vsurpem), factis ingentior, quomodo non omnibus sis numeris celebrandus? in quo celebrando iam numerus non erit numerus, iam mensura, iam pondus a suis terminis excurrent. 25 Sed iam sistendum est, quia ad ff. veteris lectionem vado. Caetera pluribus, quia tecum confari, tanquam cum Eudaemone, ex animo delector. Vale, anima mea, decus meum, imo decus philosophiae et philosophiae encyclieae ; parce si parum ex iusto graecissaro, homo in talibus peregrinus. 39 Ex Fryburgo vii idus Nouemb. Anno 1514. Tuus Zasius. Bonifacius ille tuus, imo noster, quando fulgure tuo praestrictus manum (scribere) non audet, rogare non cessat se tibi commendem, te suo nomine salutem. Quod equidem, quando semel factus sum 35impudens illotas meas ad te dandi, lubens facio; et vt sim gnaue impudens, e£ v& morem geram ei amico quo mihi hie Fryburgi nil est dulcius. Ergo verba salutis nomine Bonifacii a distincto isto vernula suscipe. 818. FRoM WILLIBALD PIRCKHEIMER TO BEAT Birp or RHEINAU. Deventer MS. οἱ, f. 143. Nuremberg. LB. App. 15. 9 December 1514. [Evidently on the occasion of Erasmus' first visit to Basle. Cf. also Epp. 322 and 3264. Willibald Pirckheimer (5 Dec. 1470— 22 Dec. 1530) was born at Eichstadt; and after beginning his education there was in Italy, 1490-7, studying Greek at Padua and law at Pavia. On returning to Germany he settled with his father at Nuremberg, of which town he soon became councillor. In this capacity he attracted the notice of Maximilian, who made him an Imperial Councillor and consulted him about literary matters. He served Nuremberg till 1522, when he resigned his office in consequence of local jealousies, and gave himself up to learned leisure. He had been left a widower in 1504 with five young daughters, whom he educated carefully, and who afterwards became as famous for learning as the daughters of Sir Thomas More. His writings include translations from Lucian and Plutarch, a description of Germany, and a history of the Swiss wars. His wealth and position enabled him to assist less fortunate men of learning, one of whom was Dürer, who illustrated some of Pirckheimer's works. Of these a collected edition (P) was printed in r61o. See his Autobiography, printed with his De Bello Eluetico by K. Rück (Munich, 1895) from the British Museum MS.; and ΑΒ. xxvi. 810-7. Dr. Reicke of Nuremberg and Dr. Reimann of Berlin are editing his correspondence. The latter has made some detailed researches into the history of the Pirckheimer family, in which the fate of Willibald's library is traced. For Pirckheimer's previous interest in Erasmus cf. BRE. 422 (autumn 1513).] 25. Caeteri MS.: corr. LB. 33. Posí manum deesse videtur verbum. aliquod in fine versus ; admouere add. Riegger. Cf. tamen Epp. 319. 3, 376. 28. cessat LB- cesset MS. 25 1 The aecepted abbreviation origin is uncertain, but it is thought for the Digest; cf. Ep. 319. 41 n. Its tobeacorruption of PP. for Pandectae. FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER 41 318] BILIBALDVS PIRCKHEYMER BEATO RHENANO $. D. MzwriNIsTI, vt arbitror, vir optime, intercessione olim Conradi Peutunger, amici communis, amicitiae iure te mihi conciliatum esse. Eandem operam ac maxime in eodem officii genere nunc quoque a te familiariter vielssim exigo; audio siquidem Erasmum Roterodamum, non absque honoris praefatione nominandum, Basileae nunc agere; quem vnum ex omnibus incognitis notissimum mihi amicitia copulari summopere cuperem. Quamuis enim gratiam Imperialem meruerim, variorum principum fauorem acquisiuerim, hominum clarorum ae doctorum familiaritatem consequutus sim, reliqua denique amicorum turba belle mihi pollere videar, amicitiam tamen viri tam eruditi ac clari non in vltimis bonis collocarem, sed et rebus preciosissimis longe anteponerem. Τὰ itaque enitere, oro, vt amicitiam tanti viri acquirere valeam, qua re nil mihi gratius facere poteris. Promisisti te aliquando (in literis) hue venturum ; o si talem mihi adduceres hospitem, qua beneuolentia, quanto illum prosequerer amore! Spero enim ac animus spondet, me ex humanis non excessurum priusquam illum viderim coramque alloqui detur. desyderio, quem nullo maiore officio demereri poteris. Amici igitur tui satisfacias Vale, et si quando reliqua ex testamento nostri humanissimi Ioannis mihi relicta transscripseris, ad me pergant curato. Iterum vale. ex Nuremberga nona Decembris 1514. 2. Peutunger] of Augsburg (15 Oct. 1465—28 Dec. 1547). He went to Italy in 1482 to study law, and visited Padua, Bologna, Florence, and Rome. In 1490 he entered the service of Augsburg, and in 1497 was appointed town-clerk; the missions which he discharged in this capacity and in the service of the Swabian League in all directions—to Rome 1491, to Vienna 1506, to the Netherlands 1513 and 1520—enabled him to pursue the study of arehaeology by collecting coins, MSS., &c. His Romanae vetustatis Frag- Tenia in Augusta Vindelicorum, et eius diocesi, Augsburg, Ratdolt, 1505, was the first attempt to deal with Roman inseriptions in Germany ; and he is also eredited by Zasius with a profound knowledge of Roman law. He was made an Imperial Councillor by Maxi- milia to whom he was much attached, and the construction of whose memorial at Innsbruck he subsequently superintended. In 1534 he resigned his appointment as town- clerk and gave himself wholly to his studies, in which throughout his life he was assisted by his gifted wife Margaret. Some portions of his library and collections still exist in the libraries of Augsburg and Munich. See ΑΒ. The famous map which bears his name was bequeathed by him to Celtis. His acquaintance with Beatus Rhenanus had perhaps begun already in 1510 (BRE. 18) ; and in 1513 he dedicated to Beatus an edition of Paulus Cortesius in Sententias (BRE. 33). 19. loannis] John Kuno (Conon) of Nuremberg (c. 1463—21 Feb. 1513), à learned Dominican, who studied under Aldus and John of Crete at Venice, and under Marcus Musurus and Scipio Carteromachus at Padua. In 1:505 he was sent by Aldus to request Maxi- milian's patronage for the Neacademia (AE. 50 ; ef. a letter of Aldus in Archivio Veneto, xxi, 1881, p. 269). He became an eminent Greek scholar, and in 1507 published at Padua a translation of Basils 2e differentia οὐσίας καὶ ὑπο- στάσεως, dedicated to Jodocus Gallus (cf. CPR. p. 69). In 511: or perhaps earlier he came to Basle and worked for Amorbach's press, helping with Jerome (Ep. 335. 3055seq.); and teaching his sons Bruno and Boniface, who were 5 IO I5 20 LETTERS OF ERASMUS [1514 3819. FRoMw ULRICH ZASIUS. Deventer ΜΆ. 9r, f. 201. E. p. 386: F. p. 471: HN : Lond. xii. 6: LB. 152. [1515 is hardly possible, since this letter is so different in tone from Epp. 376 and 380: so that 1514 may stand.] Freiburg. 22 December 1514. SresE commendat. Noli mirari, Erasme ter maxime heros, si rarius ad te literas dedero; imo magis mirabere quod aliquas vsquam dedi, ita ad augusta illa tua nomina et oculos praestringor et mentem. Quem enim Platones ipsi, Cicerones, Fabii suorum ordini inseruissent, suis fuissent sedibus dignati, nos elingues, infantes, barbari, quo loco, quo honore, qua venerantia prosequemur? Profecto nisi tua me animasset admirabilis humanitas, quam noster ille Bonifacius Amer- baechius, adulescens virtute et doctrina clarus, praedicare non cessat, nisi optatissimi tui muneris, quo me ornasti, beneficentia inuitaret, quin potius perurgeret, manum calamo (quod boni consulas) prorsus abstinuissem. Mediocris enim ista mea literatio, si in optimis doctrinis perquam exigua mihi contulit, ea certe me discretione instruxit, v& noscam homo infans non ita magnorum heroum auribus esse coram obstrependum, sicut absentium sunt laudes praedicandae, quod illud non nisi doctrinae politioris gradu receptis, hoc omnibus licuerit. Proinde si sileo, veneratio me tui elinguat, nulla abflectit ingratitudo. — Equidem vbivbi gentium degam, quoquo profieiscar, multus mihi in ore, multus fando Erasmus versatur. Huius eminentiam cireunfero; hune mea quamlibet exigua praedicatione celebro; eam venerandam et omni aetati admirabilem doctrinam extollo, pro numine adorandam iubeo; non hominem esse terrenum sed ignem de coelo sumptum defendo. Hoe doctissimus nostra aetate iurisconsultus Pius Hieronymus Baldagnus, Caesareae maiestatis consiliarius, principalis consistorii 1. Sese commendat MS. : VDALRICVS ZASIVS ERASMO ROTERODAMO S. £. 3. MS. F: perstringor £. 7. Amorbachius E. I4. sunt om. E. I6. si sileo add. E : stat lacuna in MS., amanwensi fortasse Zasii manwm, valde difficilem, mon vati- cinante. I9. E : praedicatum 778. 20. eam 778. : eius E. 24. Baldu- ginus £. joined in August rs5:ir by Beatus Rhenanus (cf. MHE. ii. 7). Hebrought a number of Greek MSS. from Italy, I510—are now in the Scehlettstadt Library; having been inherited by Beatus (cf. BRE. 45), who was a devoted and published a translation of Gregory of Nyssa's philosophical works (Stras- burg, Schürer, May 1512) dedicated to Beatus (BRE. 25), and an oration of Gregory Nazianzen dedicated to Thomas Truchses; besides an unpub- lished translation from Chrysostom (MHE. ii. 6. Some MSS. copied by him—one dated 1:509, Padua, another pupil, and composed the epitaph for his tomb in the Dominican church at Basle. See rv. 261-8, ADB. (Conon) and BRE. Erasmus suggests in the scholia on Jerome (vol. i. f. 139, ed. 1516) that his death was hastened by Straitened circumstances. 7. humanitas] Cf. Ep. 303. 7. 9. muneris] Cf. Ep. 317. 7. 319] FROM ULRICH ZASIUS 43 nostrae prouinciae regens, testabitur ; ad cuius, vt veteris amici, eoenam cum hoc dierum in oppido Ensisheim (ibi enim moratur) voeatus adessem, tuas incomparabiles dotes (quod semper facio) in partem epularum eitaui: atque ita citaui vt, cum ipsa vltro coena omne genus fereulis splenderet, tua tamen nomina splendori auctarium et quidem memorabile addiderunt. Ignorauit Hieronymus tam te nobis vicinum agere, imprecarique fortunae videbatur quod tantus vir tam diu eum (quod minime decebat) latuisset. Is tibi notior esse eupit, amicus esse desyderat; in tuas ardet literas, quibus vt eum impartias et rogo et hortor. Vir est et iuris peritissimus et insuper omnibus humanitatis studiis ex pari doctus; et, vt verbo dicam, eum comperies Hieronymum, quem pro sua iuuenta (nee enim tricesi- mum annum agit) vix alium Germania nostra superior tibi exhibebit. Quod ad me attinet, ita Zasio vtitor vt seruo a pedibus. Iam enim me candidiori hostia litasse putabo, si me dignum haberi sensero vt vel inter calunculos tuos dinumerer. Glossae, quas in certas iuris ciuilis partes meditor, Summa ff. veteris cui iam manus fere imposita est, Intellectuum iuris ciuilis veritas quae contra communia sensa doctorum propediem prodetur, De aduocatis opus non poenitendum,— quae omnia pari sub ineude sudant—ea de te praedicabunt quae 25 30 35 40 ne coram scribam et modestia prohibet et terret pudor. Vale, decus 45 doctorum, quod simile vix aliqua videbit posteritas. Ex Fryburgo xi Cal. Ianuarii. 1514. Tuus Vdalrieus Zasius ll. doctor. 920. FRow JonuwN BEkcaR or BORSSELEN. Deventer MS. ΟἹ, f. 120 v?. Arlon. LB. App. 18. 4 January 1515. [Plainly prior to Ep. 370, and therefore only 1515 is possible; since it is evident that both letters are addressed to Basle.] IOANNES BECAR BORSALIS ERASMO ROTE. S. P. D. Qvvx nullam decreueram scribendi ad te occasionem vnquam omittere, praeceptor prae omnibus obseruande, eam ob rem nuncium quempiam nactus qui isthuc erat profecturus, nolui committere quin vel paucis ad te scriberem, tametsi plane nescirem isthicne ageres 319. 26. Ensishem E. 29. E : ferculi MS. 30. quidem MS. H : quiddam E. adderent E. 31. tantus vir MS.: ea res E. 36. Hieronymum add. E. quem...nec MS. : quo pro ratione aetatis, necdum Ε. 37. MS. Lond. : supe- riorem N?. tibi om. E. 39. E: censero MS. 41. ff. MS. : digesti E. manus fere MS.: prope manus E : prope summa manus Z. 42. contra E: ceu AMS., cf. Ep. 303. 15 n. 43. propediem add. E. 45. E : prohibebit MS. 46. doctorum MS.: doctrinarum E. 41. Friburgo E. 48. Tuus.. doctor om. E. 319. 42. Intellectuum] Cf. Ep. 303. 15 n. 5 IO - σι 25 [2] σι 40 44 LETTERS OF ERASMUS [1515 adhue an iam Romam esses profectus; id quod vehementer et suspieabar et metuebam, multo certe scripturus verbosius, si quidem scissem certo te nondum isthine discessisse, Itaque in incertum epistolam hane missurus, volui et pauca scribere, et ea duntaxat quae etiam quemuis alium legere facile patiar, ne quando epistola ad me remittatur sine responsione cuiusquam, quod quidem de litteris ad te in Britanniam missis est factum. Primum itaque significo tibi me relieta patria et amicis omnibus atque cognatis, praeterea studiorum sociis et plurimis patriae commoditatibus, suasu ac iussu propemodum veteris patroni mei, Hieronymi Busleidii, in hane terram Lucenburgensem (concessisse, vt eius) nepotulum et ingenuos mores et litteras politiores doceam ; viuoque cum illius pueri matre, muliere probissima, Arelini ac subinde Lucenburgi—commutamus enim sedes interdum-—et viuo condicione honesta in primis et quaestuosa satis, sed mihi nonnihil molesta, quod extra litteratorum conuentum et ferme in solitudine mihi nunc viuendum est tantisper, dum mittemur ad aliquod publieum gymnasium. Nondum enim mulieri persuaderi potest vt filiolum aetate adhue tenera, vnicum defuncti mariti solatium, a se ableget. Cupio vicissim fieri abs te certior quos isthic libros impressioni mandaueris; intellexi enim cum ex litteris quibusdam tuis, tum ex lis qui te isthue proficiscentem conuenere, quod constitueris castigationem Noui Testamenti, et item Epistolarum diui Hieronymi, antequam Romam te conferres, isthic impressoribus seu calcographis committere; et alia item nonnulla, quae te scripsisse ex tuis ad me litteris aestate hac proxima cognoui Quod si Britannia egressus me quoque Middelburgi conuenisses, quod quidem vehementer cuplebam et tu te facturum, si commode posses, significaueras, certius multo sciuissem omnia et nonnulla etiam coram vidissem. Nune vero fuerit mihi gratissimum, si qui isthie libri abs te impres- sioni commissi sint, et quanti singuli veneant, atque etiam quo pacto huc possim tanto locorum interuallo curare aduehendos, significaueris. Quod si is qui litteras has tibi reddidit, ferendorum ad me librorum prouinciam suscipere voluisset aut etiam ad me quouis modo diri- gzendorum, emi iussissem quotquot isthie sunt impressi Si vero vel Treuerim vel Metim mitti possent ad bibliopolam quempiam, quando ipsi inter se negocia multa habent communia chalcographi et biblio- polae, vt inde certo pretio ego petam, fuerit id mihi multo gratis- 37. li/borum AS. 5. Romam] Cf. Ep. 300. 40 n. ro. litteris] Perhaps the letter referred to in Ep. 291. 43. It evidently was not answered by Erasmus, since the news is repeated in Ep. 291. r5. nepotulum] Cornelius Erdorf; see Néve in the Annuaire de l'Univ. Cath. de Lowvwain, 1874, pp. 399-409, where a letter written to him at Louvain by Jerome Busleiden in 1516 is printed. 3o.litteris] Evidently in answer to Ep. 291 ; cf. Ep. 573, note 1. 320] FROM JOHN BECAR OF BORSSELEN 45 simum ; euplo enim omnes emere, vt modo dixi, quotquot isthic emisisti in publieum. Quod si quid aedideris exiguum, quod citra incommoditatem hic ferre secum velit et possit, id cupio mitti per 45 hunc. Vale, Bursalumque tuum credito semper futurum tui etiam absentis amantissimum et obseruantissimum. Ex Areluno vel, vt antiquitatis inuestigatores censent, Araluno, oppido terre Lucenbergensis, pridie nonas Ianuarias 1515. Tuus Ioannes Becar Borsalus. . 5o Si quis alius Erasmo absente, illius nominis et eruditionis amator atque obseruator, hanc epistolam resignauerit, id quod iussi fieri in superscriptione, hunc oro vt ob communem mihi secum Erasmi amorem paucis rescribat, fungaturque in hoe negocio Erasmi nostri officio; cui si ignotus et longe absens nullam gratiam referre potero, 55 maximam tamen semper habebo et agam. 921. FnRow HENRY BEBEL. Deventer MS. οἱ, f. 172. Tübingen. LB. App. 19. 20 January 1515. [The manuscript date may be accepted, since the tone of the letter accords well with Erasmus' first visit to Basle; and 1516 would be lengthening the interval denoted by nuper (1l. 1) to between two and three years. Henry Bebel (1472-1518) of Justingen, near Ulm, studied at Craeow and Basle (matrice. 1495), and in 1497 was appointed to a Lecturership in poetry and rhetorie at Tübingen, where he remained for the rest of his life. He was an enthusiastic patriot. and delivered before Maximilian an oration in praise of Germany, which in r5o4 he expanded into a book. He was a considerable Latin scholar, and after receiving the poet/s laurel in r5or he wrote Com- mentaria epistolarum, conficiendarum, 1503, Ars Versificamdi, 1506, Latimwum. idioma, 1509, De institutione puerorum, 1513, and other works; he was popularly known through a volume of Facetiae, published in 1506 by Grüninger at Strasburg. See a life by Zapf (1802); MHE.; Trith 55; ADB. ; and Bócking. HENRICVS BEBELIVS IVSTINGENSIS DOMINO ERAS. S. D. Cvx nuper falso rumore, vir doctissime, deceptus Beatus Rhenanus te e medio viuentium sublatum in quadam epistola euulgasset, dolui profecto vicem tuam, dolui [ob] communem litterarum et Germanicae laudis iacturam. "Verum cum nunc intelligo te esse Basileae in- columem et bonas litteras gnauiter promouentem, gaudeo mirum in 5 modum; nec temperare mihi potui quin te litteris meis licet subrusticis salutarem, quem, vt loquar ex animi sententia et com- muni in Sueuia doctorum consensu, vnicum existimo cui in multiiuga eruditione, singulari quoque vtriusque linguae peritia, cedant omnium nunc viuentium ingenia; vt, non Germanos modo verumetiam Gallos τὸ 921. rrr. 1NSTIGENSIS JS. 2, euulgasset corr. Erasmus ipse, pro emisisset ab amamnwensi scripto. 8. ob deleuit Erasmus. IO. nunc corr. Erasmus pro modo. 321. 2. epistola] BRE. 35 ; cf. Ep. 270 introd. 15 σι 46 LETTERS OF ERASMUS [1515 et Italos longissimo interuallo praecedens, sis cum antiquitate atque vetustis litteratorum nominibus comparandus connumerandusque. Proinde hoc vnum te rogo, vt ità palam te Germanum declares tuis scriptis, ne vllo modo aut Angli aut Galli, gens in suam laudem satis effusa, possint de te superbire aut suum te ciuem immodice gloriari. Vale, vir doctissime, atque patere me aequo animo incultis te litteris obtundere, cum ex summa in te obseruantia et admiratione proueniant. Iterum vale. Ex Tubingha 20. die Ianuar. 1515. 922 5,3: 10 WILLIBALD PIRCKHEIMER. British Museum MS. Arundel 175 f. 17 (a). Dasle. P. p. 267 : ΟΣ. p. 152: Lond. xxx. 21: LB. App. 48, 24 January (1515). [The earliest source for this letter is ἃ manuseript volume in the Pritish Museum which contains some miscellaneous writings by Pirckheimer. Some of these are autographs, including the De Bello Eluetico and the autobiography edited by Rück (p. 40) ; others are written by a late sixteenth-century hand, including a copy of the De Bello Eluetico, four letters of Erasmus to Pirckheimer (this ; Ep. 362 ; Lond. xxx. 41, LB. 740 ; and oneunprinted) and two draft title- pages. From a comparison of these with the title-page of P it seems probable that their owner, John Imhof, a great-grandson of Pirckheimer, intended to include these papers in that edition of his ancestor's works, and that they were in fact prepared for that purpose. The manuscript has therefore good authority for these letters, which were perhaps copied from the originals; and the text which it gives for the three published in P is certainly the better. The contents of the volume, which is described in detail by Rück, elearly formed at one time part of the Pirckheimer papers, most of which are now in the Town Library at Nuremberg. In 1636 some of the papers were sold to "Thomas, Earl of Arundel, from whom they passed, by channels described in the British Museum catalogue, into that institution. This letter, which is in effect an answer to Ep. 318, must be dated 1515, because the Adagia (Ep. 269) are still in progress. On 24 Jan. (1515) Lister, who was assisting at the printing, wrote to Boniface Amerbach expressing a hope that they would be finished by 2 Feb. (Basle MS. G. II. 2o. f. 220).] ERASMVS BILIBALDO SVO 5. D. ΤΑΝ ῬΕΙΡῈΜΝ ardebam desiderio tui neque mediocrem amoris in te flammam e tuis conceperam lucubratiunculis, in quibus mihi visus sum Bilibaldi mei velut expressum simulacrum agnouisse, hominis vel potius herois cuiuspiam incomparabilis, in quo vicissim et fortunae splendorem ornarent litterae et litteras illustraret fortunae splendor, vtrumque commendaret morum integritas, et haec pari ingenii eomitate suauitateque cumulata. ^Accendit ardentem, et iuxta Graecorum prouerbium πῦρ ἐπὶ πῦρ addidit Beati Rhenani, quo 321. 13. vnum corr. Erasmus pro vnicum. 322. 5. illustraret a : ornaret P. 321. 13. Germanum] For the French — Cf.also a note on Ep. 529. In the Nowwm desire to claim Erasmus cf. BRE.24; Instrumentum (ii. 555) he says: * (Ger- Erasmus asserts his adhesion to Ger- | mani) censentur hodie qui Germanice many in Ep. 269. 38 and elsewhere. loquuntur. 322] TO WILLIBALD PIRCKHEIMER 47 non alius tui nominis studiosior, praedicatio. Nam huius pene cotidiana consuetudine, doctissima pariter et mellitissima, sic delector vt hae re me plane putem esse quod ille dicitur. Is mecum de nemine confabulatur vel saepius vel honorificentius vel amantius quam de suo Bilibaldo. Super haec accessit epistola tua, non illa quidem ad me, sed tota de me scripta ; et tamen ad me quoque Scripta, quandoquidem ad eum data est quem ego vere μίαν ψυχήν possim appellare. .Ambis nostram necessitudinem et optas consuetu- dinem, quorum vtrumque iam pridem ipse magnis votis suspirabam verius quam sperabam. Quamquam seiuncti sumus, nihil vetat quo minus arctissima necessitudine copulemur. Demus operam vt mutuis item fruamur amplexibus. Eduntur Adagiorum Chiliades sic emendatae, sic locupletatae, vt nouum opus videri possit. Eduntur vniuersa diui Hieronymi monumenta, argumentis et scholiis a me illustrata, nec sine summis sudoribus emendata, notatis ac semotis quae notha fuerant admixta. Emendauimus totum Nouum Instrumentum, additis scholiis ; moli- mur obiter et alia. His laboribus sie obruimur iam sextum ferme mensem, vt vix valetudinem tueri possimus. Et tamen non potui mihi temperare quin his plus quam extemporariis nugis Bilibaldum lacesserem. — Sciebam quid tua postulabat dignitas, quid eruditio; sed boni consules quod non suasit sed imperauit amor tui Praeter expectationem nuntius hie oblatus est. Malui eum ineptis quam nullis meis litteris comitatum venire. Dabitur breui plusculum otii, iamque non litteris sed voluminibus tecum agam. "Vtinam propius abesses! nam mense Martio Britanniam repeto. Bene vale, praeci- puum nostrae Germaniae decus. Basileae. 1x. Cal. Febr. Splendidissimo domino Bilibaldo Pirckheimerio, Caesareae Maie- statis consiliario, senatori Norembergensi. 923. FROM JoHN Wrirz. Deventer MS. ΟἹ, f. 156 v?. Sehlettstadt. LB. App. 20. 31 January 1515. [The manuscript date may be accepted, because of Erasmus' proposal to go to Italy; ef. Ep. 324. John Witz, or Sapidus ( 8 June 1561), was edueated under Hofman and Gebwiler at Sehlettstadt, of which town he was probably a native, and then went to Paris where he became B.A.1506-7, M.A. 1508. After his return to Schlettstadt he worked for a time under Gebwiler as assistant in the Latin school; cf. Basle MS. G. II. 30. 178. 9, which must be dated 1508-9. In Dec. 1509 ἃ successor was appointed to Gebwiler ; but at the end of a year the appoint- 25. Instrumentum a : Testamentum 0?, 28.nugisa: magis P. 34. adesses FP. I3. epistola] Ep. 318. 34. Britanniam] Cf. Ep. 324. 27 n. 20 "3 σι 30 35 σι Io 48 LETTERS OF ERASMUS [1515 ment lapsed and Sapidus was chosen to fill the vacancy (cf. MHE. i. 6), at first for a year, and then, 12 Feb. 1512, on a more permanent basis (cf. Ep. 364. 30 n.). His tenure was marked by great prosperity, the school numbers rising under him to goo. In August 1525, however, he resigned ratherthan take part in what he considered an obsolete church ceremony, his sympathies being with the Reformers. "The citizenship of Schlettstadt was conferred on him shortly after- wards, but in Oct. 1526 he abandoned it and withdrew to Strasburg, where he continued his scholastie and humanistic activities until his death. At Sehlettstadt he was a prominent member of the literary circle to which Beatus Rhenanus, Wimpfeling, Volz, and many others belonged. Α volume of his Epigrammata was printed there by Laz. Sehürer, March 1520 ; and the Epistolae eruditorum virorum (p. 126) contains a letter from him to Lee with some remark- ably free-spoken abuse. See Gény, Die Reichsstadt Schlettstadt; Sirüver, Die Schule zu Schlettstadt ; BRE. ; MHE. iii; and ADB.] IOANNES SAPIDVS DOMINO ERASMO 5, Ὁ. FP. Qvop iam diu quamplures occasiones ad te scribendi silentio praeteriuerim, nee quidem eo inficias; sed non modo propter scholares et domesticas occupationes id factum esse scito, quae me sibi semper rapiunt, vix aliquid ocii vel respirandi impartientes, verum etiam studiis tuis et illis in rem tam litterariam quam Christianam laboriosissimis obstrepere meis nugis veritus sum; quae quanta sint, nemo studiosorum cum maxima nominis tui celebratione non olim praedieabit. Nolo tamen eam ob taciturnitatem me abs te putari tui oblitum, quum nec minimam quidem horulam sine tui honestissima iuxta ac duleissima mentione, ne memoria dixerim, agere possim, et Erasmo nouos amatores parere non desinam; qualis est dominus Iacobus Specularis (vt alios interim omittam), diui 323. 12. Speeularis] James Spiegel of Schlettstadt (c. 1483—p. 3o June 1547), a nephew of Wimpfeling. After his father's death in 1493 he was educated by his uncle at Spires. On 7 Oct. 1497 he matriculated at Heidelberg as *Iacobus Wimpfling alias Spiegel', and he was B.A. 20 Jan. 1500. He then studied law, probably at Freiburg under Zasius, and in the autumn of 1504 entered the Imperial Chancery. He accompanied the Archduke Philip on the campaign against Gueldres 1504-5, and in June 1:505 attended the Diet at Cologne. In Feb. r5o06 he was secretary to Peter Bonomo, Bp. of Trieste, AE. 58, from which it appears that some Russian letters received at the Imperial court were sent to Spiegel at Trieste for translation. An oration on the death of Philip in 1506 brought him an offering of books from Aldus, whom he afterwards visited at Venice, perhaps in 1:508. In 1511-12 he studied at Tübingen, and in 1513 he was Professor of Law at Vienna; where he is said to have studied previously under Conrad Celtis, and where he published at this time a translation of Isoerates' De regno gubernando (H. Vietor and J. Singren, 13 Feb. 15:14). He subsequently returned tothe Chancery, but on the death of Maximilian (12Jan. 1519) his appointment lapsed ; whereupon he settled at Schlettstadt and interested himself in letters, publishing amongst other works 7» hymnum awiae Chrisii ἄρνα dictum ab Erasmo .Roterodamo Scholia, Augsburg, S. Grimm and M. Wyrsung, 4 Mareh 1519. He attempted without success to enter the service of the Abp. of Mainz, but in May 1520 obtained employment in the Chancery of Charles V, and attended the Diet of Worms as Imperial Secretary, where Aleander found him a useful source of information. At the end of 1522, with Erasmus' reeommendation, he entered the service of Ferdinand, from which he retired in 1526. See a life by Knod ; Gény, Die Reichs- stadt Schlettstadt ; BRE. ; VE. ; EE. ; and ADB. 323] FROM JOHN WITZ 49 Maximiliani P. F. A. ἃ secretis, vir praeter magnam eruditionem etiam mira integritate praeditus; qui quidem pridem ex Vienna Austriae patriam rediit. Is studio te visendi meis stimulis multum incensus est seque te aditurum promisit quam primum sibi per oportunum ociolum licuerit. Interim vero tibi supplicat vt se in amicorum tuorum album adsumere non dedigneris. Si autem quaeris eur scribam tibi iam non minus occupato litterariis negociis quam priori tempore, respondeo me non im- memorem Calendarum Mar., quae te forte propediem Italiae tradent. Persuasi itaque mihi e re mea fore, si meis litteris digressum tuum praeuenirem, quae Sapidi memoriam, tui mehercle omnium studiosis- simi, tibi tanquam hulcus refricearent sieque reintegrarent. Nullis enim verbis vnquam consequi possum quantum mihiipsi applaudam atque congratuler, quandocunque mihi infantissimo doctorum familia- ritas contingit. "Tanto itaque mihi de tua magis placeo, quanto tu alios praecellis eruditione, sapientia et probitate; ita autem excellis vt tibi, quum omnibus par sis, similem inuenire non possis Sed quid soli lumen infero ? Vale festinanter pridie cal. Feb. ex Schlestat 1515. 9924. To JouwN REUCHLIN. Illustrium virorum epistolae f^. s. ( Basle.) RE. 1133. 1 March (1515). [For the source see Ep. 300 introd. 1515, because Erasmus is still contem- plating the journey to Rome. Geiger is quite wrong in dating r51ro.] ERASMVS REVCHLINO SVO $. D. IAx bis ad te scripsi, fortassis negligentius quam decuit ad tantum virum, sed tamen amice simpliciterque: at tu ne verbo quidem. respondes. Non possum quiequam de te suspicari nisi quod sit eruditissimo simul ^et humanissimo viro dignum. Episcopus Roffensis, vir absolutissimae doctrinae, in suis ad me literis ita de te meminit : *Quod mei meminisse volueris et me per literas salutare, gratias ago tibi maximas, et praecipue quod de Reuchlin tam dili- genter omnia scripseris; cui ego valde faueo, quanquam incognito mihi. Ae paulo post: ' Ad Reuchlin illum redeo, cuius opera, si qua ediderit quae apud nos non fuerint, cures quaeso ad nos perferri. Nam mihi valde placet hominis eruditio, vt, qui vicinius ad Ioannem Picum accesserit, alium extare neminem eredam. Vellem, Erasme, 323. 25. appllaudem 278. go. quid...? LB: quia... MS. 323. 13. P.F.A.] Pii Felieis Augusti. letter mentioned there in l. 37. 324. τ. bis] Ep. 3oo and the previous 5. Roffensis] Fisher; cf. Ep. 229. ALLEN II E 5 30 σι 15 Vocabulario suo Hebraico apposuit. 50 LETTERS OF ERASMUS [1515 sciscitareris ab eo per literas, si forte illum non conueneris, vnde aeceperit genealogiam illam sacrosanctae virginis Mariae quam Vehementer enim scire cupio vnde habeat ea res authoritatem, simulque quonam modo fieri possit vt, cum iuxta Philonis breuiarium Solomonis linea penitus intercisa fuerit, ipsa nihilominus ex Solomone illie descendisse tradatur. Coneris, Erasme, vt meus Reuchlin dignetur me de his duobus 20 certiorem facere. Rursum in fine: 'Vale, optime Erasme, et me ipsi Reuchlin ceommendatissimum facias ; quem haud dubie viserem ipse, si non his sacris vestibus essem indutus. Haec, mi Reuchlin, vir ille clarissimus suapte manu ad me scripsit ; quae ad verbum ad te tran- scripsi, vt ex his intelligas quanti te faciat. Dignus est cui morem 25 gerat humanitas tua, vel ob hoc ipsum quod te tam ardenter amat. Nos hoe in procinctu scripsimus, et quidem occupatissimi ; nam 30 Romam auolamus. Quod attinet ad editionem operum Hieronymi, tantum abest vt vel pilum tuorum laborum aut gloriae mihi velim vindieare, vt citius aliquid de meo in te transfuderim. Cum eum laborem susciperem, ignorabam te in eodem versari: quanquam non agimus idem. I4. genealogiam] On pp. 19-31 of Reuchlin's Eudimenta Hebreica, Pforz- heim, Anshelm, 27 March :506. It is compounded of the two given for Joseph in Matt. r and Luke 3; and folows the latter, vv. 31-8, from Adam to David, and 24-7, from Shealtiel to Matthat, the former, vv. 6-12, from David through Solomon to Shealtiel. The pseudo-Philo's Breuia- rium de Temporibus, which was printed in Latin at Rome and Venice in 1498 and at Paris in r510 and 1512 in a small collection of writers on ehronology, perhaps forged by their first editor, Annius of Viterbo, repre- sents the seed of Solomon as being cut off and one of the descendants of Nathan as carrying on the line; thus agreeing with — Luke. |Reuchlin's genealogy makes Matthat the father of Jehoiakim (whose name he states on the authority of the same Brewuiariwm to be equivalent to the Heli who in Luke is the father of Joseph) and Jehoiakim the father of Mary. He uses it merely as a convenient instru- ment for teaching Hebrew letters and syllables ; and states in his prefatory remarks that his readers will have heard it *saepe in ecclesia, licet indoete pronunciatam, festis diebus '. This is perhaps the occasion on which Erasmus wrote to consult De Hebraicis literis nihil arrogo mihi, quas primo- Reuchlin on behalf of an English theologian ; see his Resp. ad Annot. Lei, Basle, Froben, 21 July 1520, p. 73 (LB. ix. 160 A). Butifso, his memory was at fault in the details. 27. Romam] Mr. Nichols proposes to read síatim, on the ground that Erasmus eould hardly have been contemplating a journey to Rome so shortly before he actually went to England ; but Ep. 323. 21 shows that he had fixed 1 March as the date of his departure for Italy; for the motive of the journey see Ep. 328. 36n. From Ep. 322 it appears that he was hesitating between Italy and England. 28. tuorum laborum] Pelliean (CPR. pP. 38,9) states that in 1508 he began at John Amorbach's request to revise the Hebrew passages in Jerome; and that Reuchlin had already done the same for the Greek. But in view of RE. rog and RE. p. 360 Pellican's date should probably be :i509. In July- Aug. r5ro Reuchlin visited Basle to give further assistance with the Hebrew (MHE. i. ri) See also iv. 260 and RE. In r50o9 Conrad Leon- torius (RE. pp. 360,1) and in 1512 Sapidus (Basle MS. G. II. 30. 178. 4) also took some part in the work. 31. Hebraicis literis] In the Jerome Erasmus had help from the Amorbachs for the Hebrew (Adag. 2001 fin. and 324] TO JOHN REUCHLIN 51 ribus duntaxat gustaui labris. In summa dabitur sua cuique laus, idque eandidissime. Bene vale et Erasmum in eorum adscribito numerum qui tuo nomini vere et ex animo fauea(n)t. Kar. Martiis. 825. To THoMAS RUTHALL. Seneeae Lucubrationes ἔθ, a? (a). Basle. Gouda MS. 1324, f. 23 v? (8). 7 March 1515. [The preface to the edition of Seneca's Lucubrationes, for whieh Erasmus had prepared in England and which he left to be printed by Froben after his departure from Basle. The book was begun in April (Ep. 328. 17 n.) and finished in August r515. In 1. p. 13. 14-24 Erasmus enlarged upon the careless- ness of the friends whom he had left in charge of the work and on the fraudu- lencee of one in partieular, who removed part of the manuseript. Beatus Rhenanus (Epp. 328 and 330) plainly was one of those censured by Erasmus, who does not mince his words even about his friends; and possibly the Amorbachs also helped with the edition. But itis clear from a comparison of Erasmus' various tutteranees on the subject that the chief offender was William Nesen (ef. Epp. 328, 329, 330; and Lond. xxi. 4, xix. 3, xxi. 26; LB. 689, 714 and 782). In an emended edition of Seneca published in March 1529, Basle, H. Froben and J. Herwagen, with a new preface, Lond. xxviii. 12, LB. roro, Erasmus speaks of him with more moderation. From the same preface it appears that the Lwcubrationes did not reach Ruthall until Erasmus' return to England in 1516 (ef. Ep. 437) ; and that Ruthall was in consequence annoyed. There is ἃ copy of this letter in one of the Gouda manuscripts (App. 9) ; but as there are no variants except such as might be made by a clever but not over- eareful writer, copying from the printed book, I have not given it precedence. For Erasmus! work at the tragedies of Seneca also see r. p. 13, and Ep. 263.) AMPLISSIMO PATRI D. THOMAE RVTHALLO, EPISCOPO DVNELMENSI, SERENISSIMI BRITANNIAE REGIS SECRETARIO MAGNO, Á ERASMVS ROTERODAMVS 5. D. MrnE videtur euenisse, Praesul ornatissime, vt vtrique diuerso quidem genere sed tamen haud ita dissimilem militiam eodem tempore militauerimus. Etenim dum tu primum regis vere inuictis- simi felicibus auspiciis Gallos in fugam agis, deinde a castris in castra reuersus Scotorum regem maximis et instructissimis copiis in ditionis tuae fines irrumpentem repellis, fundis, conscindis, ego duos omnium optimos sed omnium deprauatissimos autores, diuum Hieronymum et Senecam, a mendis, teterrimis videlicet litterarum hostibus, quibus hactenus non contaminati fuerant sed prorsus extincti, summo studio vindieaui. Et mihi cum geminis hostibus fuit res, nec vsquam arbitror in vestris castris plus fuisse difficultatis 325. 1l. vsquam a: vnquam f. Epp.334. 125, 62nd 396. 2723eq.); and France with the King in June; but later also from Oeeolampadius (Ep. was soon sent back to take part in 373. 72 seq.) for the New Testament. organizing resistance to the Soottish 325. 3. dum tu] See the correspond- invasion. See Brewer i. 4460-2 for his ence of 1513. Ruthall went over to letters to Wolsey after Flodden. E22 μι o 52 LETTERS OF ERASMUS [1515 aut sudoris quam mihi fuerit in hoc negocio. Quanquam hoc etiam vinco nomine, quod vnus ipse dux pariter ac miles cum tot hostium milibus conserui manum. lam nec strages in hoc conflictu minor 15 quam in vestris praeliis. Nam aduersus Gallos, quo minus cruenta fuerit pugna, ciuilitas hostium (nam quo potius appellem nomine?) in eausa fuit, qui sie ad primum statim congressum cessere melioribus, vt appareret in hoec ipsum venisse, quo vobis praedam adducerent. Caeterum e Seotis ingens quidem eontigit vietoria, nimirum ipso 20 rege eum innumeris optimatibus caeso, et eo rege qui gladiatorio (quod aiunt) animo summam perniciem vniuersae Britanniae moli- retur. "Verum ea contigit multo vestratium empta sanguine. At ego vnico conflietu supra quatuor hostium, imo portentorum, milia iugulaui, eonfodi, deleui; tot enim opinor mendas vel ex vno 25 Seneca sustuli. Adde quod Seotus miles vix primos Britannicae ditionis fines fuerat ingressus, eb vnicam duntaxat occuparat arcem, vnde mox depulsus est. At totum Hieronymum totumque Senecam multis iam saeculis infinitus mendarum numerus oceuparat, vt nihil vsquam esset reliquum quod non ab hostibus teneretur. Atque hac quidem in re mihi pro gladio calamus fuit, pro Marte Musae, pro copiis ingenium. Nee vllum alioqui auxilium in tantis rerum difficultatibus praeter duos vetustos codices, quorum alterum exhibuit e sua bibliotheca summus ille meorum studiorum Moecenas et incomparabile nostri saeculi decus, Gulielmus archiepiscopus Cantuariensis ; alterum Regium apud Cantabrigienseis collegium suppetias misit; sed vtrunque primum mutilum, deinde vulgatis etiam exemplaribus mendosiorem, vt minus fidendum fuerit auxiliari- bus eopiis quam ipsis hostibus. Illud tamen profuit quod non consentiebant errata, id quod accidere necesse est in his libris qui 49 ex eodem exemplari formulis excuduntur. Proinde quemadmodum aliquoties fit vt peritus et attentus iudex e multorum testium oratione quorum nemo tamen verum dicat, rem colligat, ita nos e diuersis mendis veram coniecimus lectionem. Ad haec permulta velut olfecimus, ipsa litterarum et apicum secuti vestigia. In nonnullis 45 diuinandum fuit; quanquam id quidem fecimus parcius, non ignari 30 [29] σι I3. vincam f. 34. Guielmus f, 39. his a: iis B. 42. tamen a : bn 8. 17. cessere] Cf. Ep. 283. 138 n. Warham; and I can find no trace in 26. arcem] Norham Castle; see them of use by Erasmus. Brewer i. 4457. 32. alterum] Perhaps one of the Lambeth MSS. 1:38 or 232 (xiii*.), each of whieh contains works printed in the Lucubrationes; see Todd's Catalogue. There is nothing, how- ever, to show that they belonged to 35. Regium] This MS. seems to have already disappeared in 1526; for when Aldridge was asked by Erasmus to collate it again for the new edition of 1529 it was not forthcoming. See Lond. xxi. 26, 55, LB. 782, 852, and Aldridge's intermediate letter, EE?. 40. 325] TO THOMAS RUTHALL 53 Sacram esse rem tantorum virorum monumenta, et in his non modo cireumspecte verumetiam religiose versari oportere. Quapropter multa reliquimus aliis excutienda. Quae falso Senecae titulum oceuparant, ea non resecuimus quidem, ne quid a lectore desyderaretur, sed in extremum locum relegauimus. Caetera ordine 50 commodiore digessimus. Addidimus festiuissimum pariter et erudi- tissimum libellum de morte Claudii, nuper in nostra repertum Germania et eruditissimis Beati Rhenani scholiis explanatum. Atque vtinam extaret liber de terrae motu cuius ipse meminit in Naturalibus Quaestionibus, et alius item de matrimonio cuius testimonium 55 adducit Hieronymus scribens aduersus Ilouinianum, ac tertius ille de superstitione vnde quaedam ad verbum recenset Augustinus in opere cui titulus De Ciuitate Dei. Neque vero me clam erat nullum esse laboris genus quod plus adferat autori molestiae, gloriae minus; sie enim fructus omnis redit ad lectorem, vt nec sentiat beneficium 6o emendatoris. Porro cum nihil magis pereat quam quod confertur ingrato, tamen magis etiam perit offieium quod confertur in non sentientem. Atque id cum haud nesciremus, tamen hoc honoris duobus his habendum putauimus. Siquidem vnum habemus Hieronymum 65 quem in diuinis litteris Graeciae quoque possimus opponere. Quo 51 eareamus, profecto non video quem omnino producere possimus vere dignum theologi nomine; liceat modo verum fateri. Et Senecam tanti fecit diuus Hieronymus vt hune vnum ex omnibus ethnicis in Catalogo scriptorum illustrium recensuerit, non tam ob 7o epistolas illas Pauli ad Senecam et Senecae ad Paulum (quas nec a Paulo nec a Seneca scriptas probe nouerat, vir naris emunctissimae, tametsi ad autoris commendationem hoe est abusus praetextu) quam quod hune vnum dignum iudicarit qui non Christianus a Christianis, legeretur. Nihil enim huius praeceptis sanctius; tantoque ardore 75 hortatur ad honesta, vt prorsus appareat illum hoc egisse quod praecepit. Solus hic animum auocat ad res coelestes, erigit ad rerum vulgarium contemptum, inserit odium turpitudinis, inflammat ad amorem honesti; denique meliorem dimittit, quisquis hune hoc animo sumpserit in manus, vt melior esse cupiat. Nec enim me 8o magnopere commouent veteres quorundam calumniae, quorum nemo tamen vitam hominis ausus est incessere, sed in dictione modo 46. his a: iis f. 49. oceupauerant f. 52. Caesaris add. B post Claudii. 56. diuus add. B ante Hieronymus. 59. autori om. B. 64. his a : iis B. 66. possumus f. 67. possimus a : queamus f. 771. hie a: sie B. 52. libellum] Also printed by Froben 54. Nat. Quaestionibus] 6. 4. 2. in the volume containing the Moria, 56. Hieronymus] adv. Iouin. τ. 49. Mareh 1515 ; cf. BRE. 44. 57. Augustinus] de Qiu. Dei 6. τι. 54 LETTERS OF ERASMUS [1515 desyderant nescio quid. Caligula Senecae orationem appellauit harenam sine calce; sed idem Vergilium et Liuium adeo contempsit 85 vt parum abfuerit quin eorum imagines ex omnibus eraderet biblio- thecis. Genus dicendi non probat Quintilianus, sed ita vituperat vt summam pene tribuat laudem. Taxat hunc acrius A. Gellius, sed immodico quodam Ciceronis studio Senecae quam par est iniquior. Quanquam est quod ipse quoque mutari malim. Offendunt verba 9o quaedam humiliora, et alicubi submolesta est senilis quaedam loquacitas; tum ioci nonnunquam procaciores, epiphonemata suffri- gida, sermonis impetus abruptus; tum quod abunde sibi tribuit, alieni ingenii parum candidus aestimator. Etenim in controuersiis dietu mirum quam vix vllum probet, quam multos velut e sublimi 95 derideat. Proinde exemplum illius in ipsum, vt fit, recidit, opinor. Verum quis vnquam extitit autor tam absolutus vt nihil in eo requireretur? Tantum est in hoc sanctimoniae vt, etiam si infantis- simus esset, tamen legendus fuerit omnibus quibus est bene viuendi studium ; tantum autem eloquentiae vt eloquentissimo illo saeculo 100 inter eloquentiae proceres haberetur, et periclitaretur Quintilianus ne inuidere Senecae putaretur. Neque vero me fugit plurimum adhuc restitisse mendarum ; sed quae sine veterum auxilio codicum sub- moueri vix ab ipso possent Seneca. Hie igitur tam salutaris autor nostra industria quoad licuit 105 restitutus tui nominis auspiclis exibit in lueem, ornatissime Praesul. Memini eum e castris vltramarinis in Angliam redisset, mihi forte tum obuio nonnihil de Gallieanis manubiis impertiit tua benignitas, vt qui belli fueram expers, non essem tamen expers praedae. Ego vicissim meae trophaea militiae tibi dedieo consecroque, ne tot tuis 110 prouocatus et offieiis οὐ beneficiis videar omnino tuorum in me magnitudinem meritorum vel dissimulare vel non agnoscere ; quorum alterum ingratitudinis sit, alterum stuporis. Bene vale, clarissime Praesul. Basileae, Nonis Martiis. Anno salutis. w.Dp. xv. 3926. To THE READER. Basle MS. A. IX. 56 (a and 8!) Baale. Hieronymi Opera (1516) vol. ii. f. 189 (&?). March 1515. [The second volume of Jerome (ef. Ep. 396) contains three prefaees by Erasmus addressed to the reader, ff. 2, ror, 189. The first is of the nature of à critieal essay and is too long to be printed here ; the second is only a few lines 83. Caius add. 8 ante Caligula. 94. specula add. B post sublimi. IO7. manu- briis B. ro8. expars B bis. 114. Christianae add. B ante salutis. 83. Caligula] Suet. 53 and 34. 87. Gellius] 12. 2. 86. Quintilianus] ro. r. 125 seq. rog. manubiis] Cf. Ep. 28r. 5,6. 326] TO THE READER 55 in length ; from the third, whieh is also very long, I have selected two passages as suitable for inclusion in this edition. The original manuseripts of the first and third prefaces are in a packet of papers belonging to the Basle University Library,together with a great number of the scholia on Jerome in Erasmus' hand. Besides Erasmus' autograph for this preface (a) the packet contains also a manuseript copy by Conrad Fonteius (p. 67), which seems from notes and marks on it to have been made for use in the press (β1). In illustration of the critical standards of the age it may be remarked that even 8! does not reproduce a with minute fidelity, and that in 8? the printers followed the established orthography of their press rather than that of Erasmus as represented by Fonteius. "These differences of orthography are, however, too numerous to be shown here in detail. The insignificant variants in the revised edition of 1524-6, vol. iv. pp. 407 and 412 (y), are doubtless due tothe printers. In Chevallon's edition, Paris, 1533-4 (see p. 21r), the text of this preface, vol. iv. f. 138 v?, follows the variants of v. It is noticeable that the second extract, ll. 63-130, is not found in the first drafts of either a or 8!, but forms part of a passage inserted later; clearly after the receipt of Ep. 304, to which it is a reply resembling Ep. 337, and thus (ef. Ep. 337. 1) after the visit to England on which Erasmus determined to dedicate the New Testament to Leo x instead of to Warham. The date given is unquestionable.] ERASMVS ROTERODAMVS DIVINARVM STVDIOSIS LITTERARVM 5. D. Haud me fallit, optime lector . . . (f. 189) Sunt rursum quibus non omnino deest iudicium, sed vix est eredibile quantum valeat imaginatio persuasioque, si prior animum occeuparit ; idque non solum in vulgo verum etiam in eruditissimis magnique iudicii viris. Sic cotidie falluntur oculi, sic populi totius aures olim Parmenonis suem requirebant; quae quidem res et in prouerbium deinde cessit. Non pigebit fabulas aliquot hoc referre loco, quo magis quod dieo fiat perspicuum. Fuit olim iuueni mihi eum Petro Santeramo Siculo, homine non minus festiuo quam aerudito, familiaritas in edibus inclyti viri Henrici, vulgari cogno- mento de Bergis, episcopi Cameracensis. Is, vti referebat, cum Parisiis ageret, ludens huiusmodi scripserat epigramma, veluti τὴν ἠχώ referens: Tempora fatalis quoniam sic limitis itis, Tristia concentu funera solor olor. Affinxerat titulum, Cygnus moriens pro specu. Sub id adhibuit scribendi pulehre peritum artificem, qui distichon hoc quam maxime posset ad imitationem antiquitatis pingeret, litteris aliquot data opera relictis mutilis ceu iam oblitteratis vetustate. Carmen adornatum exhibuit Fausto Andrelino, qui multos iam annos illic σι Lal 5 poeticen profitetur. Addidit eam schedulam inter vetustissimas 20 antiquitatis reliquias sibi repertam fuisse, videlicet quod sciret hominem aspernaturum, si dixisset nudius tercius apud sese natam. 9. erudito f. 8. Santeramo] Cf. Ep. 71 introd. and App. 5. 56 LETTERS OF ERASMUS [1515 Legit iterum atque iterum Faustus et difficile dictu quam stupuerit, quam[quam] exoseulatus sit, quam pene adorauerit doctam illam 25 et inimitabilem antiquitatem. ^ Nec finis nee modus admirandi anti- quitatem, donee ipse Santeramus sui proditor rem omnem in risum verteret. Lusit olim ad consimilem modum Gulielmus Copus, immortale Basiliensis vrbis ornamentum, quae talem prodiderit heroa; imo 3o totius nostrae Germaniae nunquam intermoriturum decus: Galliarum felieitas, quae tanto viro tot iam annis fruitur et vtinam quam diutissime fruatur, aule regalis honestamentum, in qua apud Regem regum omnium haud dubie principem principem agit medicum ; imo (vt quod est illo dignius dieam) totius orbis praesidium, cui rem 35 omnium saluberrimam, nempe medicinam, inscitia profitentium propemodum extinctam eruditissimis suis lucubrationibus vindicat ae restituit. Is igitur, vt est non solum integritate doctrinaque singulari verumetiam gratissima quadam morum festiuitate pre ditus, sed quae bonum virum nequaquam dedeceat, cum in coena 4o catinus appositus esset diuersi generis olerum plenus, et forte fortuna complures simul aceumberent medici, vulgo quoque notissimam herbam delegit, quam Greci petroselinon appellant, apii genus. 'Medicorum' inquit 'est herbarum formas et vires nosse. En adsumus tot medici. Dicat qui potest, quod sit huie herbae nomen. 45 Nemo ausus est pronunciare, quod omnes iam teneret persussio rarum aliquod ae peregrinum oleris genus esse, de quo vir tantus tam sollicite percontaretur, donec ipse problema risu solueret, et accersitam culinae famulam pro medicis respondere iuberet. Ea nihil contata nomen edidit. zo lam terciam quoque fabulam accipies, sed ἀνώνυμον. Cuidam apud Italos inter primos erudito in manum dedit nescio quis paginam e codice quopiam reuulsam, sic vt nullus esset titulus qui proderet autorem. Qui tradiderat admonuit sibi videri recentioris cuiuspiam scriptoris opus esse. Erat autem is ex istorum numero qui studio 55 fauoreque vetustatis omnia neoterica fastidiunt. Ibi protinus offensus homo spurcicie sermonis, vt tum quidem videbatur, multa conuicia congessit in barbarum scriptorem, qui tam indoctis nugis miseras perdidisset chartas. Nec modus aut finis irridendi, donec alter ostenderet id quod tantopere damnasset fragmentum esse Ciceronis. 6o Agnouit admonitus et risit homo doctus tantam ex imaginatione delirationem. Tantum valet in eruditis quoque praesumpta per- suasio, nec alia res in iudicando magis vel auertit vel adimit oculos. 24. quam a bis per lapswm, in fine et initio linearum ; quamque B perperam. gri. et a: atque wy. 34. cui a: qui B. 56. spureitiae 8': spurcitia £*. 326] TO THE READER 57 (f. τοῦ) Et superiore praefatione satis, opinor, demonstratum est nullum esse seriptorum genus quod non alieubi sit subditiciis huius- modi libris contaminatum. Num illud pium et candidum esse duces, 65 cuiuis indocto permittere vt quidlibet inuehat, deprauet quidlibet : non permittere studiosis et eruditis vt quod suppositum fuerit reiieiant, quod viciatum emendent? Sed illud fortassis exigis vt hoe autoritate fiat episcoporum. Ὁ rem preposteram! Non in- dignantur impostori qui citra vllius autoritatem viciauit sacros 79 libros; in eos stomachantur qui citra totius ecclesie autoritatem que vieiata sunt corrigunt. Quanquam nos haud conamur preire prineipibus ecclesie, sed illorum occupationes hac nostra qualieunque adiuuamus opera. Admonemus, non decernimus; indicamus, non iudieamus. Neque quiequam addubito quin [et] illi vel potissimum 75 sint nostram comprobaturi sententiam. Sed odiosum est, inquiunt, tot iam seculis recepta labefactare. At quid olim septuaginta editione receptius? Nec tamen hanc veritus est Hieronymus, frustra re- clamantibus cum Augustino quibusdam episcopis, sua interpretatione corrigere. Quid illa de septuaginta cellulis fabula decantatius? | At 8o non dubitauit Hieronymus rem nulli non creditam, non solum Augustino mendacium appellare. An quiequam est hae Noui Testamenti editione vulgatius? At quid decessit de pondere veritatis euangelice, quod Laurentius, homo rhetorieus magis quam theologus, locos aliquot reprehendit perperam ab interprete redditos? An 85 minore fide iam epistole Paulinae leguntur, quod earum editionem hane qua vulgo vtimur Iaeobus Faber Stapulensis, vir non minus integritate vite quam eruditione probandus, negauit esse Hieronymi, quod Laurentium imitatus permulta mutauit vel deprauata vel male reddita? Qua quidem in re nos quoque per idem tempus nauabamus 90 operam, ac mire factum est vt cum vterque de altero nesciret, tamen ambo rem eandem eodem moliremur tempore, etiamsi [si] illius - anteuortit editio. Quae vtinam esset eiusmodi vt nostra quam paramus prorsus superuacanea videri possit. Plurimum tribuo Fabro vt viro non vulgariter erudito; veneror vt optimum, faueo 95 vt amicissimo. Verum si in prophanis rebus Aristoteles veritatis potius quam amici Platonis rationem habendam esse iudicauit, multo magis id par est facere in his litteris, quas inter sacras habemus, vt ita dieam, saeratissimas. Nee hoe dixerim quod illius editionem 65. Num af? : Nam β3. 69. B : pposterum a. B? : indignatur a. 71. a8? : stomachatur !. 15. et ab Erasmo deletwm add. B. 96. B2: Aristotelis a. 81. Hieronymus] adv. Ruf. 2. 25. 90. nos quoque] Cf. Ep. 337. 844 seq. 84. Laurentius] Valla; cf. Ep. 182. and pol. ad Ia. Fabrwm, LB. ix. 19 Ec. 87. Faber] Cf. Ep. 304. 89 n. 96. Aristoteles] Eíh. N. τ. 6. τ. 58 LETTERS OF ERASMUS viro dissentire. [1515 100 minus approbem, sed vt mihi detur venia, sicubi videbor a tanto Verum vt ad id quod agitur redeam, quid proximis hisce diebus accidit eeclesiae? Num labascit orbis Christianus quod Paulus Middelburgus, episcopus Forosemproniensis, publicum de ratione 105 festi Pascalis errorem libris editis coarguit ὃ Quod si tantarum nouatione rerum non solum non labefactatur ecclesiastica autoritas verum etiam constabilitur, quid pauitant ne celum ruat, si nos ab eruditissimis Hieronymi libris illitteratas ineptias studuimus semo- uere ? Atque vtinam quod in epistolarum voluminibus prestitimus, 110 in ceteris item illius commentariis prestare licuisset. Quod si omnino requiritur autoritas, molimur hec multis ae magnis, et his eruditis, praesulibus fauentibus, adhortantibus, extimulantibus, nec appro- bantibus modo verum etiam effusissima liberalitate nostram in- dustriam adiuuantibus. Quorum princeps et antesignanus, vnieus i15ille studiorum meorum Moecenas, Gulielmus Waramus, archi- episcopus Cantuariensis, totius Anglie primas, vir omni litterarum ae virtutum genere sic absolutus vt que vix singula reperias in aliis, in hoe mireris vniuersa; et vnus abunde sufficiat ad omnes con- summali praesulis dotes veluti in tabula representandas. 120 Sane sua laude fraudabuntur; verum in praesentia non est onerandus Illud modo adiieiam. Admonitus est longiore prefatione lector. Nee ali iampridem super hoc nostro labore Leo Pontifex modis omnibus maximus, idque non tantum meis sed complurium item excellentium virorum litteris: à quo ceu doctissimo simul et optimo non illud 125 Solum expectamus, vt hos conatus nostros sua comprobet autoritate, verum etiam vt amplissimis premiis prosequatur. io4. B?: Semproniensis a. 123. meis a: mei w. i04. Middelburgus] Paul of Middel- burg (1446—14 Dec. 1534), after educa- tion at Bruges and Louvain, was appointed to the chair of astronomy at Padua a. 1479, for which year he issued a Prognosticon (Copinger 4034). "There are also annual prognostications by him for the years 1480-4, one dedicated to Duke Frederick of Urbino. He had probably returned to the Netherlands by 1484, when Leeu printed for him Prenostica ad viginti annos duratura at Antwerp. In the same year with an Epistola, apologetica (Copinger 4036) ad- dressed to the Doctors cf Louvain he engaged in a eontroversy de anno dominice passionis, Louvain, John of Westfalia ; in which he was opposed by Peter de Rivo, Dr. of Law in the IIT. sic add. B*. 119. velut β3. University. (On his appointment in 1494 to the see of Fossombrone, near Urbino, he was summoned to Rome, where he laboured hard to promote the reform of the calendar. The work alluded to here, Pawlina, de recta Paschae celebratione, was published, together with a treatise on the precise date of the Crucifixion, by Oct. Petrutius, Fossombrone, 8 July :i5:3. On the eleetion of Clement vir he dedicated - to him a Prognostic for 1524; in the same year he resigned his see. See D. Marzi, La Questione della Riforma del Calendario mel Quinto Concilio Latera- nense, Florence (Pubblic. del R. Istituto), 1896 ; where Paul's life by Bern. Baldi (1553—1617) is printed for the first time. 326] TO THE READER 59 Verbosius quidem hee, fateor, a nobis sunt disputata quam pro- logorum modus patiatur. Sed nihil non tentauimus, nullum non mouimus lapidem, quo nemini non esset satisfactum, vt alios alie res vel offendunt vel placant. Quod si quis adhue reperietur vel adeo stupidus vel adeo sibi ipsi inimicus vel ita diutina consuetudine corruptus, vt in hisce blateramentis bonas horas velit male collocare, ne is quidem habebit quod nobis suecenseat; quandoquidem per nos habet omnia quae superiores editiones complectebantur, eaque multo quam antehac emendatiora, nonnullis etiam additis quae illie non : habebantur. Adeo cauimus ne quem offenderemus, vt eruditis pariter et ineruditis, aequis et iniquis, deploratis simul et bonae spei ingeniis studuerimus morem gerere. Bene vale, lector amice, Basileae, An. xw. p. 15. Mense Martio. μι 322926^. FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER. Nuremberg MS. PP. No. 131. (Augsburg ?) (April 1515.) [ἃ rough draft, autograph, by Pirckheimer amongst his papers at Nuremberg (Ep. 322 introd.): for additions made to the contents in the fair copy see Ep. 375. Epp. 362 and 375 show that the letter did not reach Erasmus. Sir Robert Wingfield was in Augsburg throughout April and May,and was then hoping to return soon to England (Brewer ii. 294 and 377); but at the end of May he was sent to Innsbruck (ibid. 531 and 563). ] Sr alieui de amicorum splendore gloriari licet, me non plane vltimum hae in re esse arbitror, vtpote qui non solum hominum priuatorum sed et illustrium ae maximorum cum Germanie tum Gallie et Italie principum amicicia mihi excellere videar. "Verum ita me bona adiu(u)et fortuna, inter vniuersos amicos istos nulli z secundus sed maximus et precipuus es, mi eruditissime ac iucundis- sime Erasme. Legi epistolam tuam longe mihi gratiorem et acceptiorem quam si a quopiam rege etiam maximo ad me perscripta esset; non quoniam laudes quas in ea mihi attribuis agnoscam, sed 20 35 quia amieiciam tuam exoptatissimam mihi obtigisse conspiciam. τὸ Beato itaque meo, qui talem ac tantum virum mihi conciliauit, gratias ago, nec minores tibi habeo, qui tam humanum ae facilem te prestitisti. Mihi vero precipue hanc ob rem gratulor ac horam hanc que tam fortunatas mihi at(t)ulit litteras merito candidiori signo lapillo: quibus profecto quamprimum respondissem, ni tardissime aduenissent. :5 Cum enim 9 Kl. Februarii scripte essent, non nisi post Aprill. mihi consignate fuere Kl., ac iam Francfordensibus finitis nundinis, quo 326. 139. Martio a: Augusto f*. 326^. rr. Beato] Cf. Ep. 318. 20 τ σι 60 LETTERS OF ERASMUS [1515 te in Britaniam proficiscentem venturum intellexeram. — Verum- tamen hae neglecta occasione aliam repperi viam per quam etiam Occeanum te nauigantem litteris meis consectarer. Nam R(obertum) W(imphildum), qui oratoris munere apud Caesaream maiestatem Anglorum regis (nomine) fungitur, virum clarissimum ae doctis- simum mihique amicum, rogaui vt has ad te mitteret litteras ; qui, vt spero, id quod opto efficiet. Bene igitur et tu feceris, mi Erasme, si amiciciam nostram inchoatam litteris celebrare perges; qua re nil iueundius mihi facere poteris. 3297. To BEATUS RHENANUS. St. Omer. 13 April 1515. Lucubrationes (1515) p. 235. Lond. xxix. 31: LB. Y. 17x. [The preface to Enarratio allegorica in primwm Psalmwm, printed in Erasmus' Lucubrationes, Strasburg, Schürer, Sept. 15:5 (a). "The Enarratio was printed separately by Martens at Louvain, Oct. 1515, without change in the preface. There isa slight alteration in Schürer's edition of the Lucubrationes, June 1516 (B), which is followed by his of Nov. 1517 and Jan. 1519 and by Froben's of July 1518 and Oct. 1519. "There are also signs of revision in Froben's edition of Exactissimae enarrationes in aliquot Psalmos (*y), s.a. (1524 ὃ), reprinted in Feb. 1525. I have not been able to examine y, but have taken a volume with the same title published by Cervicornus at Cologne in 1524 asa reprint of it ; in view, however, of certain publieations of Cervicornus in 1524 it is possible that his edition of the Enarra- !iones has the priority over Froben's. Mr. Nichols, guided by the dates assigned to the printed versions of Epp. 333,4, alters the place from St. Omer to London ; but the manuscript date of Ep. 333 removes the necessity of finding Erasmus in London at this time. Beat Bild (22 Aug. 1485—20 May 1547) was the third son of Antony Bild, 3 butcher of Schlettstadt, whose family originated from the neighbouring village of Rheinau. 'The young Beatus was educated first at Schlettstadt, under Hofman and Gebwiler (p. 8). Leaving his father's house on 25 Apr. 1503 he arrived in Paris on 9 May, and matrieulated in the University, taking his B.A. in 1504, and M.A. 1505. For two years he worked as a corrector in the press of Henry Stephanus; but in the autumn of 1507 returned to Schlettstadt, where he remained for about a year. During that time he began to write prefaees for books published by Schürer, who in June 1508 had opened his press at Strasburg ; and in the winter of 1508-9 he moved to Strasburg, in order to take more active part in Schürer's undertakings. On 3r July 1511 he arrived in Basle, attracted by the fame of Kuno of Nuremberg (p. 41); and there he remained for 15 years, living with Amorbach and Froben and devoting himself entirely to the service of good learning in editing and superintending new books. In 1526 he returned to Schlettstadt, which became his home for the remainder of his life. His literary output was very great. In BRE. 68 volumes are enumerated in which he avowedly had a share, including the editio princeps of Velleius Paterculus (Basle, Froben, November 1520), from the MS. found by him in 1515 in the abbey of Murbach, near Gebweiler in Alsace. Τὸ Erasmus he was devotedly attached, and he was content to efface himself and conceal his own labours in supervising the publication of his friend's innumerable writings. His library, which is exceedingly rich in books of the period, is preserved almost intact in the Town Library at Schlettstadt. 21. Wimphildum] Sir Robt. Wing- field (c. 1464—18 March 1539) had been employed since 1508 on important diplomatie missions; and in spite of frequent maladroitness he continued to serve on embassies until 1526 and also as privy councillr. He was deputy of Calais 1526-31, and mayor 1534. See DNB. His name can be supplied here from Epp. 359 and 375. 321] TO BEATUS RHENANUS 61 See a life by Sturm (1551), reprinted in BRE ; numerous other publications by Horawitz ; Knod's Aus d. Bibliothek d. B. Rh. ; and ADB.] ERASMVS ROTERODAMVS BEATO RHENANO SLESTADIENSI S. D. Cv« videamus, Beate optime, illiteratum etiam hominum vulgus xeniolis vltro citroque missitatis necessitudines suas vicissim alere, non putaui conuenire vt in optimarum literarum cultoribus haee ciuilitatis et offieii pars cessare videatur, praesertim in nobis quos communis studiorum ardor tam arcta necessitudine copulauit vt 5 aretiore non possit. Nuper igitur cum itineris labore delassatis equis dieculas aliquot apud diuum Audomarum cogerer subsidere, ne tempus hoe omnino periret studiis, de parando tibi xeniolo coepi cogitare, et commodum veniebat in mentem quod grauiter admonet Seneca noster, cum primis esse dispiciendum non solum vti munus dignum sit eo qui mittit, verum etiam aptum ei cui mittitur ; sic enim fieri vt quae per se vilissima sunt, hoc ipso reddantur pre- ciosissima, quod commode fuerint delecta. Quid autem magis mitti deeuit ab homine theologo quam eximium aliquem floseulum ex vernantissimis diuinarum literarum areolis decerptum ? Quid autem magis conueniebat mitti Beato quam ipsam vere beati formulam diuini Spiritus penicillo depictam ὃ Diuinum plane cognomen, vt quod hominis naturam superet. Vnde Graeci poetae numinibus hoc ceu peculiare tribuere consueuerunt, uáxapas eos appellantes. Neque prorsus in vllum mortalem tam eximii cognominis honor competit, nisi qui 516 insitus sit Christo vt iam veluti transfiguratus et vnum eum illo factus, quemadmodum in ipsius immortalitatis, ita et in tam egregii cognominis consortium ascisci mereatur. Nihil enim magis abest a verae beatitudinis appellatione quam isti quos stultis- simum vulgus beatos appellat. Sie enim illis tribuit beatitudinem vt tribuit et diuinitatem, vel turpiter errans vel turpius assentans. "μι o - 5 Toties in mysticis literis iteratur hoe beati cognomen ; nec tamen vsquam tributum offendimus opulento, nusquam monarchis, nusquam Sardanapalis. Lego ' Beatos qui timent Dominum, qui ambulant in viis eius". Lego ' Beatum cui non imputauit Dominus peceatum '. 3o Lego Beatum qui intelligit super egenum et pauperem'. Lego * Beatos immaculatos in via, qui ambulant in lege Domini. Tot sunt beatitudinis ordines, et tamen istorum ὥσπερ τῶν Μεγαρέων οὐδεὶς λόγος, quemadmodum habet Graecorum prouerbium. Primus beatus ille quem Dei timor a peccando cohibet. Rursum beatus et is qui pro- lapsus quidem est in vitia, sed ita lachrymis commissa diluit vt ei 327. 7. dieculas aliquot] The Enarratio 3o. Beatum] Ps. 31. 2. is described in its closing passage as 31. Beatum] Ps. 40. r. * xeniolum plusquam extemporarium '. 32. Beatos] Ps. 118. r. 29. Beatos] Ps. 127. 1. 33. τῶν Μεγαρέων] Adag. 1079. 35 62 LETTERS OF ERASMUS [1515 clemens Dominus non imputet quod admisit. Neque non beatus ille qui pietatis et charitatis officiis vitae superioris errata pensat; nam hune in die iudicii a malo liberabit Dominus. Sed beatior est 4o quem diuinae legis intuitus ab omni vitiorum inquinamento custo- dierit immunem ; beatissimus autem quem hoc Psalmo describit, cui non solum contigit nullis inquinari vitiis, sed ita iugiter versatus est in praeceptis diuinis vt, cum ipse perpetua vitae floreat innocentia, tum aliis exemplo morum salutarique doctrina fructum pulcherrimum 45 afferat. Mitto igitur te tibi, hoc est Beatum Beato. Quid enim aliud magis quadrabat? praesertim eum tu vt ingenium nactus es nullis obnoxium vitiis, ita vitam pariter et famam ab omni vitiorum labe intactam tueri studes, tamque infatigabili studio versaris in optimis literis, vt 5o Christo tuos pulcherrimos conatus bene fortunante et ciuitatulae tuae iam tot egregiis ingeniis editis nobili non mediocre lumen ae decus addas, et spes sit fore vt toti Germaniae eum aliquando virum ex- hibeas, vt intelligant homines Beati vocabulum tibi non fortuito sed diuini numinis consilio contigisse. Proinde xeniolum hoc non solum 55 te commonefaciet Erasmi tui verum etiam teipsum tibi proponet. Faxit Deus Opt. Max. vt sieut hactenus studiorum societate duleis- sime coniuncti fuimus, ita posthac aeternae veraeque beatitudinis consortio simul frui promereamur. Vale, amicorum optime. Apud diuum Audomarum. Anno w.p.xv. Idibus Aprilibus. 398. FnRow BEATUS RHENANUS. Deventer ΜΆ. οἱ, f. 113. Basle. LB. App. 21. 17 April 1515. [The date is confirmed by the mention of Seneca ; cf. Ep. 325. Conrad Resch, the Paris bookseller, was the bearer of the letter; see Ep. 330. 14 n.] BEATVS RHENANVS ERASMO ROTERODAMO S. SENECA belle procedit, eloquentissime vir; duobus enim praelis imprimitur. Nesenus est admodum in recognoscendo diligens, atque vtinam in restituendo tam essem ego felix quam hic in olfaciendis erratis non est naris obesae. Ceterum cum exemplar sit adhuc 5 multis mendis deprauatum (quod ipse nosti) tuam vnius operam adhue posceret. Incidi easu nuper in id caput quarti libri de Bene- ficiis, cuius hoc est initium: 'Non ideo per se non est expeten- dum, eui aliquid extra quoque emolumenti adhaeret. .Eero enim pulcherrima quaeque multis et aduentitiis comitata sunt dolis, sed 927. 49. studeas y. verseris vy. 52. spes sit fore vt add. B. 328.6. caput] 23. "The xv? editions begin at Non ideo, and have the readings tempore and animwm. The Venice edition of 1492 also has alligatis. 328] FROM BEATUS RHENANUS illas trahunt, ipsa praecedunt. Num dubium est quin hoc humani τὸ generis domicilium circuitus solis ac lunae vicibus suis temperet ? quin alterius ealore alantur corpora, terrae relaxentur, immodici humores comprimantur, alligatis omnia hyemis tristitia frangantur, alterius tempore efficaci ac penetrabili rigatur maturitas frugum ? quin ad huius eursum foecunditas humana respondeat, quin ille anómwm obseruabilem (fecerit) cireumactu suo ?" Haee extempore, cum ea charta iam imprimi coepisset, in hunc modum, nescio si tam docte quam audaciter, restitui: (Fere enim pulcherrima quaeque multis et aduentitiis comitata sunt dotibus, sed illas trahunt, ipsa praecedunt. Num dubium est quin hoc humani 20 generis domicilium circuitus solis ac lunae vicibus suis temperet? quin alterius calore alantur corpora, terrae relaxentur, immodici humores comprimantur, alligantis omnia hyemis tristicia frangatur, alterius tepore efficaci et penetrabili rigetur maturitas frugum ? quin ad huius eursum foecunditas humana respondeat, quin ille annum obseruabilem 25 fecerit cireumactu suo?' Hactenus Seneca. Hoc idem in multis praestiti locis, νύ cum pro clementisse dementissime, pro perierat peierat, pro de stabili via detestabili via, pro nota vota, plurimaque id genus alia reposui. Sed nolim meo semper iudicio fidere, prae- sertim extemporario quodque ab impatientibus morae hominibus 35 exigatur. Verum si nobis exemplar aliquod vetustum adesset, nihil agerem lubentius quam vt hunc autorem in his quae supersunt in- castigata restituerem : hoc enim agendo cum studiosis prodessem, tum honori consulerem tuo, quanquam tu non omnes mendas sed plurimas te dispunxisse praefatus es. 35 Petit Frobennius Nouum abs te Testamentum habere, pro quo tantum se daturum pollicetur quantum alius quisquam. Is negat a Duneello sibi quiequam de mittendis vestibus fuisse commissum, eum tamen ab vtrisque vobis aliud intellexerim. Doleo te litteras quas (vt e Neseno didici) mihi scripsisti, non Lachnero tradidisse. Si 4o Schurerio dedisti, nescio quando sim recepturus ; nosti enim hominis miram negligentiam. Et fortassis nune ad quaedam responderem. 63 MT 5 I6. fecerit addidi in fine lineae. 40. vt correxi: ἃ MS. 27. vt corr. LB: ἃ MS. 30. more MS, 14. rigatur] Haase reads regatur. r7. ea charta] f9. d?, p. 39. The signatures show that the book was printed straight through, beginning with the preface. The printing was therefore only just begun at this time. Cf. 1l. 53, 4. 36. Testamentum] Evidently Eras- mus had not yet arranged for the print- ing of the New Testament ; cf. Ep. 330. He perhaps hoped to have it printed in Italy ; and hence the frequent men- tion of a. journey to Rome (cf. Ep. 324. 27n.). See Ep. 384 introd. 38. Duncello] This name appears as Dinckellius in Ep. 330. 21. The person intended had evidently accompanied Erasmus to England, probably as a secretary ; from Froben's responsi- bility in the matter, his son Jerome, now aged r4, is possibly meant. 39. litteras] Cf. Ep. 330. 15,16. A σι 5 5 o en 64 LETTERS OF ERASMUS [1515 Scriberem tibi quo paeto Glareanus noster in aulam sophistarum, qui disputationis causa de Paruorum vtilitate Logicalium conuenerant, insidens equo fuerit ingressus ; nisi stultiora putarem quam quae ad te scribantur, virum certe sapientem, si quisquam vspiam sapiens est. Ex Moriae mille et octingentis exemplaribus non nisi sexingenta supersunt. Statim igitur denuo imprimetur; vbi poterunt addi (si voles) Searabeus, Sileni, Gryllus Plutarchi, Parasitiea et Museae Encomium Luciani. Porro Lucubrationes tuas (hune enim titulum libellus in frontispicio praefert) euestigio Frobennius excudet, simulac intellexerit non esse tibi integrum ei libello quiequam adiicere de- mereue. quam est a carceribus (vt aiunt) parum adhue progressus. Nesenus te salutat, qui cuperet tam esse vicinus metae Si quid comparandis Duncello vestibus aliisue rebus expenderis, id omne dissoluturum Frobennius sancte promisit; qui tibi laeta omnia pre- 47. sexingenta MS. : 43. Glareanus] Though teaching publiely at Basle with the title of Professor, Glareanus was still only a Master ; and the authorities had not yet determined whether he should be allotted a seat among the Doctors at University assemblies. Resenting a position among the Masters Glareanus adopted this theatrical way of foreing a decision ; ef. Schreiber's life, pp. 23,4. In addition to the authorities there quoted the following account is given by Myeonius in his copy of the Moria (Ep. 394 introd.). *Memini tamen me audiuisse a iureconsultis non infimi subsellii, vt sibi videbantur, dum publice disputatum est Basileae a quodam baeculario theologo vtrum Parua Logiealia essent vtilia, dumque Glareani mei equus cui insidebat tedio ex tali disputatione affectus (aulam enim eollegii magni eques Glareanus inscenderat) foedissime cacaret, asser- tum neminem bonum perfectumque iureconsultum fore nisi qui sophisti- cam calleret ad vnguem, Quid ergo dieent philosophi? Anno rs. f^ H?, against the words asininam. philosophi. Cf. also Epp. 463, 529, and VE. 141. 44. Paruorum . . . Logiealium ] More than one of the regular textbooks of logie bore this title. One was the work of Marsilius of Inghen, an ex- Rector of Paris, who in 1386 became the first Rector and *Founder' of Heidelberg University (see Rashdall, Universities, i. 441 and ii. 248); for another see Ep. 447. 98 n. 47. Moriae] The first Froben edition is of March 1515; not May, as I have sexaginta LB. praue. 54. carceribus LB.: cautibus MS. wrongly given twice in Ep. 222 introd. sexingenta] This form, whieh is modelled on septingenta, &e., occurs sometimes in Renaissance Latin ; e. g. in a letter of Boniface Amerbach, dated r519, Basle MS. D. IV. r8. 350. The corruption in LB. enhances the rapidity of the demand, but is quite without foundation. Even 1,200 copies in a month would be a remarkable sale, the spring fair at Frankfort not- withstanding. 48. denuo] Froben's second edition was issued without date, but with a new title page: IoAwwEs FROBENIVS Lrcromr. (Habes iterum Morias Enco- mium..., and on the v? a list of contents, to which was added Ep. 337. It was not actually undertaken till 1516; see Ep. 419. 49. Searabeus] This and the Sileni Alcibiadis are two of the Adagia, Nos, 2601 and 2201. They were printed separately by Froben in 1517; the Sileni in April, the Scarabeus in May. Cf. Ep. 575. Gryllus] This and the works that follow were not printed by Froben with any of Erasmus' writings. In Sept. 1516 (Ep. 473) Beatus had com- pleted his translation of the Gryllus, but I eannot find that it was ever printed ; he was still proposing then to attach it to the Moria. 5o. Lueubrationes] Froben did not print these till July r518: perhaps beeause Sehürer had an edition now in hand, which appeared in Sept. ; see Epp. 93 introd. and 342. 28 n. 53. metae] of Seneca. 328] FROM BEATUS RHENANUS 65 eatur. Glareanus noster in Italiam concessit ; nos laeti tuum reditum ad Septembrem expectamus. Bene vale, eloquentissime vir, Beati tui memor. ex Basilaea 17 Aprilis 1515. 60 329. FRow WiLLIAM NESEN. Deventer MS. οἱ, f. 149. Basle. LB. App. το). (c. 17 April 1515.) [Probably contemporary with Ep. 328, because of Seneca. William Nesen (1493—5, 6 July 1524), of Nastátten (Anaxopolis) between Coblenz and Mainz, was of peasant origin. He matriculated at Basle in r51r, M.A. r515; and was not long in making his way among the printers. In rsr2- r3 Beatus Rhenanus dedicated to him Platus! De Carcere (BRE. 28). In July 1514 Nesen edited Mich. Lochmayers' Parochiale Curatorum, Basle, M. Furter. In [515 he was employed by Froben as corrector for Erasmus' Seneca (Ep. 325); but his work did not give satisfaction. He was still with Froben in 1516 (Ep. 469), when he received from Erasmus the dedication of a new edition of the Copia (Ep. 462) ; but for a time during this period he kept a school (BRE. 135). Early in 15317 he went to Paris as tutor to the sons of Nicholas Stalberger of Frankfort; and remained with them till 1519, when Erasmus persuaded him to come to Louvain. His lectures on Mela being prohibited by the University, on the ground that he was not a member of it (Neve, p. 135; cf. Ep. 433 introd.), he aecepted an invitation to become head of the new Latin school at Frankfort, and presided over it 1520-3. He then visited Luther at Wittenberg, and joined the Reformers; and his relations with Erasmus became less cordial in conse- quence. He was drowned in the Elbe at Wittenberg whilst boating for pleasure. See a life by Steitz in Archiv f. Frankfuris Gesch. N.F. vi; 187;; BRE; Zw. E. ; and ADB.] DOMINO ERASMO ROTE. NESENVS S. SALvE, doctissime Erasme. In operibus Senecae que tuo labore maxinio politiorum litterarum candidatis restituisti, offendimus in margine quaedam tua manu veluti adultera et supposititia notata, his quidem verbis, / Haec ἃ quodam nebulone addita' ; rescribe, quamuis ego indoctior quam vt a doctissimo litteras expectare debeam, an sint 5 haec expungenda vel cum ceteris imprimenda. Vale, Erasme doctissime, et inter tuos etiam (me) ministros connumerato. Raptim apud nauem, Basileae. 9330. FnRow BrEATUS RHENANUS. Deventer MS. οἱ, f. 115. Basle. LB. App. 23. 30 April 1515. (Shortly after Ep. 328, and dealing with the same subjecta. ] BEATVS RHENANVS ERASMO ROTERODAMO 5. FnosENNIvs Nouum Testamentum a te cupit habere; Lucubra- tiuneulas quoque tuas, Enchiridion videlicet Christiani Militis, vt 329. 7. me add. LB., sed post ministros. ALLEN II F 66 LETTERS OF ERASMUS [1515 emendes et mittas rogat. Moriae Gryllum Plutarchi addemus, Parasiticeam et Muscam Luciani, Searabeum et Silenos Alcibiadeos. 5 Seneca duobus praelis excuditur. Vellem exemplar esse castigatius et recognitorem paulo diligentiorem. Sed nec is singula deprehendit errata, nec, si nonnunquam deprehendat, is ego sum qui cuncta resti. tuere possit, tum quod eruditio contigit perquam exigua, tum quod in alieno libro nimis ingeniosum esse stulticia non vacat. Accepit hie 10 necessarius tuus a Frobennio duos aureos; fuitque nobis vel hoc nomine gratior, quod proxime Erasmum facie refert, vt etiamsi id verbis non testetur, tamen formae similitudo statim Erasmi clamat esse propinquum. Scripsi tibi nuper per Chunradum, Parisiensem bibliopolam, istis 15 de rebus longissimas litteras; at tuas quas ex Francofordia mihi scripsisti, nondum accepi, nec etiamdum ex Schurerio verbum. . Quis hune veternus inuasit? Ad Augustum huc te rediturum speramus. Interim de absoluendis Conficiendarum Epistolarum libris et de Quintiliano restituendo nonnihil cogita. Misimus Senecae Claudium. 20 Salutant te et reducem exosculari cupiunt Frobennius, Gertrudis vxor, Amorbachii et Nesenus. Saluus sit Dinckellius. Bene vale, vir eloquentissime, et Beatum, ceu facis, ama. Basilea pridie Calen. Maias. 1515. 331. FRow BRUNO AMORBACH. Deventer MS. οἱ, f. 117. LB. App. 24. [There is no reason to question the manuscript date. Basle at this time. Bruno (1485—21 Oct. 1519) and Basil (c. 1488-8 April 1535 ; cf. Basle MS. AN. VI. 36. Ὁ. B), the elder sons of John Amorbach (p. 29), were edueated under Crato Hofman at Schlettstadt, May 1497—c. April r5oo. In the summer of 1500 they matrieulated at Basle, but in May 1501 they went to Paris and became B.A. in 1504-5, M.A. in 1506. In spite of some protests from his father (cf. EHR. xxii. 742-4) Bruno stayed on in Paris till the summer of 1508 (Basle MS. G. 11. 3o. 188) ; but Basil returned home, and in June 1507 was studying law Basle. I May 1515. In r516 Erasmus was in 3. Grylli MS. : corr. LB. 6. reeognitorem] Evidently Nesen, despite the change of tone from Ep. 328. 2-4. IO. necessarius] Nothing is known of Erasmus' kinsmen, though he doubtless had some, since his father was one of many brothers (rr 9). It is possible that his brother Peter (Ep. 3) may have come to seek him in Basle: or this person may have been an impostor. There is no further allusion to the incident. Mr. Niehols* suggestion seems hardly necessary. 14. Chunradum] Reseh, ἃ native of Basle, who had a bookshop in Paris. Books were printed for.him at Paris 1516-26 (Ph. Renouard, Imprimeurs Parisiens, 1898, pp. 317, 8), and Panzer : mentions one at Basle in 1535. IS. litteras] Ep. 328. 18. Conficiendarum] The De Con- scribendis Epistolis, see Ep. 71. The Conficiendarum Epistolarum formulae was 3 pirated publieation ; cf. Lond. xxvii. 42, LB. 1295. 19. Claudium] Cf. Ep. 325. 52 n. 331] FROM BRUNO AMORBACH 67 under Zasius at Freiburg—see ZE. p. (152). Bruno on returning worked in the press; reading Greek with Kuno (p. 4r) in rsrr, and also Hebrew (pref. to vol. v of Jerome). After their father's death the three brothers retained an interest in the printing-house; but their ostensible labours as editors are open to doubt (see Ep. 396 introd.), and Bruno alone seems to have taken any actual part in the work. In 1517 he made a journey to Italy to collect literary material; but his life was prematurely eut short by the plague a few months after the death of his young wife. Basil's name appears frequently in the correspondence of Froben's cirele, and some of his letters to Boniface have been printed ; but his career was less distinguished than those of his brothers. See Basle MSS. G. II. 13, 13*, 29 and the Amorbachiana; Am. E.; BRE. ; MHE. ; VE. ; ΖΕ. ; and EE,, in which ἃ number of sources are quoted. ] BRVNO AMORBACHIVS ERASMO. SALVvE, doctissime Erasme. Nihil aliud quod ad te scribam occurrit quam vt moneam, modo te monere liceat, vt quamprimum ad nos redeas. Venies, erede mihi, expectatus non modo tuis, hoc est nobis, sed prorsus omnibus. Vale. Basilius frater et Chunradus noster te salutant. Raptim ex pistrino nostro apud Basileam prima Maii Anno 1515. Tuus, quiequid est, Bruno Amorbachius. 339. ΤῸ PETER GILLES. London. 7 May (1515). [Shortly after Erasmus' arrival in England, which occurs at this time in no other year. From the many delays mentioned here his departure from Basle eannot be put much later than the middle of March. He accompanied the party of bookdealers going to the Frankfort fair (Epp. 328. 39-41, 330. 15, 16) where he had his second meeting with Hutten (cf. Ep. 300. r2 n., Spongía, LB. x. 1662c and 1668z, and HE. 26): and thence he travelled to England through Antwerp, Ghent, Tournay, and St. Omer (Ep. 327). The purpose of this visit may be found firstly in the necessities of Jerome (1. 6 n.) and the New Testament (pp. 182, 3) ; partly also in his natural restless- ness and desire for change of air (οἵ, Ep. 345. 6-8), and partly in the wish to revisit his friends and the patrons on whom, in the absence of the endowments which came subsequently (cf. Epp. 370. 18 n. and 436), he was still dependent.] Farrago p. 196. F. p. 331: HN: Lond. vii. 40: LB. 155. ERASMVS PETRO AEGIDIO SVO 5. D. S1 recte vales, est quod plurimum gaudeam. —Diutius commoratus sum in itinere quam putaram ; nam et Gandaui triduum remoratus 3831. 5. Chunradus] Conr. Brunner (Fonteius or Fontanus) of Wesen on the Walensee (T c. 23 Oct. 1519). He was a contemporary of Boniface Amerbach at Basle University (matric. 1509, M. A. Jan. 1513), and afterwards worked with the Amorbachs and with Froben; making himself useful in their presses (cf. pp. 55, 114) and also aeting as a bookbuying agent (ef. BRE. 11, Whieh is by him, and an autograph note on the same subject in Basle MS. G. II. 29). When Glareanus left Basle in 1510, Fonteius sueceeded to his school (BRE. 135, Zw. E. 1518. r, and ἃ letter of Glareanus to him, in Basle MS. G. II. 33, which perhaps refers to this transaetion between them). He suecumbed to the plague a few days after Bruno Amorbach (Zw. E. 1519. 35,6), meeting death with great calm- ness (BRE. 130). F2 Ut 10 15 20 68 LETTERS OF ERASMUS [1515 est Cancellarius Prineipis illustrissimi ; Tornaei Montioius meus, qui nunc ei praefectus est vrbi regias agens vices; apud diuum Audoma- rum abbas Bertinieus. "Traiectio sumptuosa fuit et periculosa, sed tamen velox. Vas meum quod fratri Francisci commiseram, nondum aduectum est; qua re mihi nihil potuit eontingere infelicius. In eo sunt omnia in Hieronymum commentaria ; quae nisi mature recepero, cessabunt Basileae qui excudunt, non sine magno suo malo. Id si casu factum est, factum est infelicissime ; sin arte et data opera, quo vetera sua Prouerbia prius extrudant, factum est inimicissime : nihil enim est in quo me magis laedere potuisset. Exhibiturus eram Episcopis suos libros; eos nunc saluto vacuus et dimittor item ab ilis vacuus. Quod si vas misissent, sicut erant polliciti, iam nunc istic adessem. — Adsunt Brugis duo totius Angliae doctissimi, Cutbertus Tunstallus, Archiepiscopi Cantuariensis cancellarius, et Thomas Morus, cui Moriam inscripsi, vterque mihi amicissimus. Si quid forte inciderit in quo possis illis gratum facere, rectissime collocaris officium tuum. Admone Franciscum super hisce rebus. Vti spero, ante Iulium vos reuisam. Interim cura vt recte valeas, amice incomparabilis. Londini Nonis Maii. [w.p. xm. | 933,,, To RAFFAELLE RIARIO. Basle MS. Erasmiana, Urk. IIb. t (4). A.fo, I; B. f». c. vo: F. p.78: HN: Lond. ii. 5: LB. 168. (The date of this letter is conclusively established from its contents. It was first published in August 1515, with a date 31 March 1515, which confliets with Epp. 327 and 332; and in consequence Mr. Nichols has proposed to alter the plaee from which Ep. 327 is addressed, and is obliged to suppose that Ep. 332 was written six weeks after arrival, while Dr. Reich has suggested the assimila- tion of this and Ep. 334 to Ep. 335 by the easy conversion of the date from 31 March to 30 April, according to a not uncommon form of confusion. The diffi- eulty is, however, removed by a manuscript copy, of the concluding portion of this letter, from 1. 83 onwards, and of the whole of Ep. 335, which exists in the library of Basle University. The manuscript is not an autograph, but is written in a contemporary German hand ; and Ep. 335 follows this immediately on the same side of the first leaf, Ep. 334 and the beginning of this letter having been probably on a previous leaf. At the end of Ep. 335 a haud, which is perhaps Erasmus', has serawled * Nimio soloecismo non opus est', in jesting comment on the character of the handwriting. London. 15 May 1515. 4. regias... vices add. H. 7. eo H : ea E. 15. istic F': istis E. 3. Cancellarius] LeSauvage ; Ep. 410. bookseller (cf. Ep. 258. r4 n.). Erasmus - Montioius] Mountjoy had been had evidently brought with him some appointed Governor of Tournay on 20 Jan. and arrived there on 5 Feb. (Brewer ii. 41, 126, 147). t was perhaps on this occasion that he showed Erasmus the manuscript of Suetonius mentioned in Ep. 586. 6. Francisci] Birckman, the Antwerp of the * copy' of Jerome, for revision with the manuscripts which he had used in England ; and also copies of the new edition of the Adagia ( Ep. 269) for distribution. 15. Brugis] For this embassy see Brewer; also Seebohm, pp. 342,3. 333] TO RAFFAELLE RIARIO 69 A comparison of the letters with the greatly amplified versions published in A. leaves no doubt of the genuineness of the manuseript; and the promptness with whieh Erasmus had them printed on his return to Basle—the first of his letters proper to be published by himself—raises the question, Why should he have wished to ereate the impression that they were written at the beginning of his visit to England instead of at what must have been the very end? His motive is to be looked for in connexion with those whom he desired to mislead —clearly not with the recipients of the letters. Possibly it was that he wished Warham and his English friends to believe that in the earliest days of his visit to England he was already committed to proposals for dedicating Jerome to the Pope. The mistake of dating Epp. 333, 4 in March, when Erasmus was not in England (Ep. 327 introd.), as his English friends must have known, may be due to the supervisors of the printing, who perhaps received instructions to date Epp. 333, 4 before Ep. 335 in accordance with actual faets, but overlooked the necessity of altering the place. The existence of this manuscript affords an excellent opportunity for estimating the treatment to which an *'elegant epistle' might be subjected, without any concealment (Ep. 360. το, 1), before publication. Τὸ avoid the insertion of long passages in the critical notes I have adopted the text of A, except for the date. Raff, Riario (3 May 1461—9 July 1521) of Savona was at this time one of the most powerful prelates in Rome. He had been ereated Cardinal in 1477 through his unele's influence with Sixtus rv ; had been a candidate for the Papacy in 1503 ; and Leo x's most formidable rival in the election of 1513. See Creighton iii iv, and Ciaconius iii. 70-6. It was at his request that Erasmus wrote the oration against the war with Venice, when in Rome in r509 (1. p. 37. 7-19); perhaps in the course of some lessons on oratory (cf. Ep. 340. 45 n.).] REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI AC DOMINO D. RAPHAHELI, CARDINALI SANCTI GAEORGII, ERASMV8 ROTERODAMVS S. D. Qvop annis iam aliquot meae siluerunt litterae, non tuorum in me meritorum obliuio fuit in causa, reuerendissime pater, quae sane nec desii, nec desinam vnquam, vel praedicare vel meminisse ; sed partim pudor quidam obstitit, quod improbum existimarem tot grauissimis negociis districtum nostris insuper interpellare nugis—etenim aliquoties offieiosum est non salutare—, partim temporum ipsorum iniquitas, quae nobis plusquam ferrea inciderunt. Nam si leges silent inter arma, quanto magis tum silent Musae virgines, cum tantis rerum procellis personant, perturbantur, miscentur vniuersa ? Verum posteaquam Leonis Pontificis modis omnibus maximi laetis- simis auspiciis pax tandem est orbi reddita, compositi principum motus, sublatum illud omnium perniciosissimum mundi dissidium, iam non solum meae litterae Romam ire gestiunt, verum ipse quoque mira quadam ardeo cupiditate reuisendi veteres illos meos Moecenates. Est quidem apud Britannos fortuna mediocris, vt minor et meis votis et amicorum promissis, ita meritis nostris maior. Siquidem rex ipse Henricus octauus, euius natura, mihi erede, nihil cogitari potest vel melius vel felicius, ita de nobis et loquitur et sentit vt nemo vel amantius vel honorificentius. Fauent episcopi, cum caeteri ferme omnes, tum praecipue Dunelmensis, qui Regi est a secretis. Item Roffensis, vir pietate doctrinaque singulari. Ad haec Archiepi- scopus Eboracensis, cuius nunc est incredibilis apud regiam celsitu- 5 70 LETTERS OF ERASMUS [1515 dinem tum gratia tum autoritas. Nam regiis curis sie adest vt maxima pars publicorum negociorum in huius inclinet humeros. 25 Porro reuerendissimus Archiepiscopus Cantuariensis, totius Angliae primas, in quo viro summum est quiequid est optimum in rebus mortalium, sie perpetua quadam benignitate vel vt verius dicam pietate nos fouet, tuetur, ornat, vt si frater esset aut pater, non posset amantius. 3» ἘΠῚ tamen non possum non discrutiari Romanae vrbis desyderio, quoties animo recursat quam libertatem, quod theatrum, quam lueem, quas deambulationes, quas bibliothecas, quam mellitas erudi- tissimorum hominum confabulationes, quot mei studiosos orbis pro- ceres relicta Roma reliquerim. Atque adeo nonnunquam ipse mihi 35 quouis infortunio dignus videor, qui te tantum ac talem Moecenatem, sic de me meritum, sic ad ornandum et euehendum me modis omni- bus propensum et expositum, eum quauis fortuna commutandum duxerim. Sed quid facerem ? ^ Monteis aureos, imo plusquam aureos, suis litteris pollicebantur amici. Certa promittebat Gulielmus 40 Montioius et quidem ingentia, eaque rursum cum summo ocio vitae- que libertate coniuncta, quam ego sie amplector vt, si quis hane adimat, vitam esse non putem. Defuncto regi successerat plane diuinae cuiusdam indolis iuuenis nec ineleganter bonis litteris initiatus; nostri vero adeo iam multo ante studiosus vt paulo ante 45 patris obitum, eum in Italia viuerem, litteras ad me dederit et suopte Marte conditas et propriis descriptas articulis sed eiusmodi vt vel ex hiis singulare quoddam et regno dignum ingenium possis agnoscere. Ex hisce videlicet rebus totos Midas, plusquam Pactolos ae Tagos animo conceperam. Saeculum quoddam vere aureum et insulas fortu- 5o natas somniabam, κάτ᾽ ἔγωγ᾽ ἐξηγρόμην, vt inquit Aristophanes. Quan- quam, vt vere dicam, non tam mihi defuit fortuna quam ipse fortunae defui, homo sie abhorrens a communibus negociis, sic alienus ab ambitione, imo adeo socors, vt plane Timothei fortuna sit opus, quae dormientis retibus felicitatem implicet. 55 Itaque nihil est quod incusem amicos, quibus vna mecum blan- dissima spes imposuit; siquidem cum reliquos amicos, tum Regem ipsum, aurei saeculi parentem, mox secuta bellorum procella Musis omnibus praeripuit ; adeo Iuliana illa tuba mundum vniuersum ad Martis studium exceiuerat. Caeterum rebus iam vestra sapientia 6o tranquillatis velut de integro totus ad litterarum aeccingor munia. 36. et add. H. 47. his F. so. B: κἄτ᾽ ἀνηγρόμην AF. 28. vt si frater] Cf. Ep. 253. 12. so. Aristophanes] Ran. 51i. The cor- 43. diuinae] Cf. Ep. 215. 5. rect reading, restored by Gilles in B,dis- 45.litteras] Ep. 206; for Erasmus' appears again in subsequent editions, further statement see Ep. 206 introd. 53. Timothei] Cf. Adag. 482. 333] TO RAFFAELLE RIARIO 71 Quanquam nee in mediis illis bellorum tumultibus vnquam est ἃ nobis cessatum, Emisimus enim cum alia permulta, tum Adagiorum opus diligenter a nobis recognitum et ita locupletatum vt quarta voluminis pars accreuerit. Excuditur iam dudum diuus Hieronymus totus, imo renascitur, antehae adeo deprauatus ae mutilus vt nune non tam restitutus quam primum aeditus videri possit. Hune non aestimandis sudoribus, multis collatis exemplaribus iisque peruetustis emendaui- mus, adiectis in loco scholiis, quo possit inoffensius legi. Scis enim apud hunc passim infuleiri quae lectorem obscuritate remorentur. Graeca atque Hebraica vel reposuimus vel correximus. ^ Nothos ac supposititios libros, quorum alios casus, alios impostor aliquis admi- seuerat, non amputauimus quidem sed in suum reiecimus tomum, neue quid desyderare possit lector auidior quam elegantior, neue insulsis- simi blateronis nugae tam excellentis viri titulo diutius sese vendita- rent. Exeuditur ingens opus ad decem, opinor, volumina rediturum; et exeuditur tantis impendiis, tanta cura, vt ausim deierare his annis viginti nullum opus ex vllius exisse officina pari sumptu pariue studio elaboratum. Nec arbitror ipsi Hieronymo tantidem constitisse suas lucubrationes conditas quanti nobis constabunt restitutae. Ipse certe in hoec negocium tanto ineubui studio vt parum abfuerit quin memet labore confecerim, dum operam do vt reuiuiscat Hieronymus. Verum ita fert animus, tam pio tanque frugifero labori vel immori libet. Nam mihi res quam cordisit vide. Anno superiore totos octo menses Basileae sumus hac gratia commorati, non sine summo rei peeuniariae dispendio, vt laborem et iter omnium periculosissimum negligam. Ae proximo rursum autumno certum est Italiam repetere, quo videlieet ditissimas istas lustrem bibliothecas. Nullius vnquam laboris me piguerit, modo sensero tuum tuique similium fauorem nostris aspirare conatibus. Ad haec nondum statui, sed ex tuo con- stituam eonsilio, cui sit hoc operis inscribendum. ^ Archiepiscopo Cantuariensi nihil non debeo; dignissimus enim est quem vnum omnis mea celebret pagina. Alioqui probe videbam eonuenturum vt theologorum omnium princeps Pontifieum omnium principi con- 70. ac A : atque Ν. 83. Nam...vide 4: Mihi quidem res hec adeo cordi est vt a. 84. sumus... 86. negligam A : sim commoratus a. 87. vide- licet add. A. 88. modo 4 : si modo a. 89. Ad...90. Archiepiscopo A : Nondum equidem statui cui tantum opus velim nuncupare a. 91. nihil non A : omnia a. 9r. dignissimus... 98. Verum A (97. addituram F Corrig.: ad- diturum AF: additarum B): Sed mihi pulchre videtur conuenire vt summus et doctissimus omnium theologus (theologos a : correxi) summi doctissimique Ponti- fieis nomine exeat in manus hominum, et eiusdem auspiciis tantus autor orbi reddatur, cuius opera pax est orbi restituta. PProspitio quantum dignitatis sit aecessurum Hieronymo nostro ex Leonis ornamentis. Imo non video quo [quo] fideliori monumento Leonis decora possint immortalitati consecrari. Sed a. 9o. inscribendum] Jerome was in the end left to Warham, the Nowuwm Instru- mentum being dedicated to the Pope. 7o 75 8o 85 9o 95 72 LETTERS OF ERASMUS [1515 secretur, imo vt omnes bonae litterae eius auspiciis reflorescant per quem pax est rebus humanis reddita litterarum ae studiorum altzix. Video vicissim et Hieronymo non parum aecessurum commendationis ex Leonis nomine, et huius nomini plurimum decoris addituram Hieronymianarum lucubrationum dedicationem. ^ Verum hisce de rebus coram et pluribus et diligentius. Interim oro vt si quid 1co ineiderit, eum patronum praestes Erasmo quem Romae sum semper 105 IIO 120 125 expertus. Si qua res exorietur in qua R. T. D. infimi clientuli obse- quio non grauetur vti, praesertim apud Archiepiscopum Cantuarien- sem, efficiam vt intelligas omnia mihi defuisse potius quam fidem ae diligentiam. Sed illud pene exciderat. Maiorem in modum te et obsecro et obtestor per bonas litteras, quibus tua celsitudo semper vnice fauere solet, vt eximius vir, dominus Iohannes Reuchlinus, in suo negocio aequos vos sentiat et beneuolos. Eadem opera bene merebimini de litteris ac litte- ratis omnibus, quorum vt quisque doctissimus est, ita illi impensissime studet. Huie omnis debet Germania, in qua primus Graecarum et Hebraicarum litterarum studium excitauit. Vir est enim complurium linguarum egregie peritus, variis expolitus disciplinis, iam libris aeditis clarus et orbi Christiano notus, Caesari Maximiliano cum primis gratus, vt cui sit a consiliis, grauis et honoratus apud suos, inter quos Duumuiri munere fungitur, famae semper hactenus incontaminatae; ad haee senectute iam et eaniciereuerendus. am et ille promerebatur vt hae aetate honestissimorum studiorum duleissimam meteret messem ; et nos expectabamus vt quod annis compluribus condidit, nunc in communem omnium depromeret vtilitatem. Bonis igitur omnibus indignissimum videtur, non solum apud Germanos verum et apud Anglos et Gallos, quibus ex litteris notus est, tam eximium virum tot ornamentis puleherrimis cumulatum tam odiosis diuexari litibus, idque ex ea re quae meo sane iudicio vel ipsam asini vmbram superet, in quam ioeus extat prouerbialis. Principum arma vestra sapientia cohibita sunt ; eadem et litterarum cultoribus suam restituat pacem. 99. et pluribus et diligentius add. 4. 99. si quid .. . ros. exciderat A4 (τοι. R. T. D. om. H. 102. grauaberis H) : conatus nostros tuo fauore prosperes. Si quid erit in quo R. T. D. infimi clientuli sui seruitio velit vti, presertim apud Cantuariensem, summa fide studioque exequar. Ad hoc a. Ios. te et add. A. 106. per... 107. dominus A : vt a. 107. Reuchlin a. 109. vt quisque... III. excitauit 4: nemo non impensissime fauet illi a. 111. enim ad4. A. 113. et... Caesari add. A. cum primis add. A. 114. inter 4: apud a. Duumuiri 4a: Triumuiri N. IIS. hactenus add. A. II6. senectute ... 119. vtilitatem .4 (116. Iam 4: Proinde H): senectutis iam reuerendae, in qua (qui a : correxi) par erat et ipsum suis frui litteris honestissimorumque studiorum duleissimam messem metere et nos ex eius veluti autumno ditissimam ingenii frugem carpere a. 120. non solum . .. 137. restituerit 4: huiusmodi virum ps odiosis inuolui nugis per eos homines qui nihil ipsi preclarum possint eiticere a. 123. asini vmbram] Cf. 4dag. 252. 333] TO RAFFAELLE RIARIO 78 Procul eiiciatur quiequid rancorem, quiequid simultatem sapit. Posteaquam prineipes vobis autoribus in concordiam redierunt, absur- dum est eruditos viros libris ac iurgiis inter se conflictari et, cum illi tela habeant innoxia, hos se mutuo stilis veneno tinetis configere. Quanto praestiterat hune hominem quod operae, quod sumptus, quod temporis his litium trieis impendit, honestissimis litteris impartisse. Multis hie gratiosior est Iulii secundi memoria, quod Iacobum Vuim- phelingum, virum praeter eruditionis et sanctimoniae commenda- tionem iam senio quoque venerabilem, sua ipsius voce ab huiusmodi litibus absoluit, et calumniatoribus silentium indixit. Crede mihi innumeros mortales sibi deuineturus est quisquis Iohannem Reuch- linum Musis ae litteris restituerit. Bene valeat R. T. D., cui me quantus quantus sum dico conseeroque. Londini An. w.p. 15. Decimooctauo Calen. Iunias. Erasmus E. R. D. T. addictissimus. 984. To DowENiCcO GRIMANI. Damiani Elegeia f». G*. v^. London. ET ID-REp74:HN: Lond... 2: LB. τό]. (15 May) 1515. [Plainly contemporary with Ep. 333, with which it is almost identical in tenor ; and doubtless expanded for publication to the same extent. The month- date may be altered to bring it into accord. Grimani's reply was kept by Ammonius with the other documents from Rome which he decided to retain (ef. Ep. 338 introd.); and failed subsequently to reach Erasmus (Lond. iii. 11 and v. 26, LB. 315 and 331) in spite of the urgent entreaties which he addressed to Ammonius' kinsman and executor (LB. App. 228, 260, 132, 281). Domenico Grimani (19 Feb. 1461—27 Aug. 1523) was the son of Antonio Grimani, who from being an exiled general of the Republie became Doge in 1521. Domenico, who was created Cardinal in 1493, and Patriarch of Aquileia 1498, shared his father's exile at Rome, and rose to be Cardinal Bp. of Porto, second only to Raffaelle Riario. He was a patron of literature, and his rich collections of MSS. now form part of the Library of St. Mark's at Venice. Erasmus addressed to him his Paraphrase on St. Paul's Epistle to the Romans, Louvain, Th. Martens, Nov. 1517. See Ciaconius iii. 180, 1 and NBG.] REVERENDISSIMO DOMINO CARDINALI GRYMANO ERASMVS ROTERODAMVS 5. D. Qvo minus a primo illo et eodem postremo congressu repetiuerim dominationem tuam reuerendissimam, quemadmodum et illa iusserat et ego me facturum receperam, non mea negligentia sed tua magis 333. 137. R. T. D. 4a: tua pietas H. 138. quantus quantus... consecro- que.4: totum dieo tradoque α. 139. Londini .. . 140, addictissimus a : Londini pridie Calendas Apriles. An. w.p.xv. «4. 384. 2. dominationem A: amplitudinem F. reuerendissimam om. F. 333. 132. Vuimphelingum] In his 140. E.] Eidem. eontroversy with the Augustinians in 334. r. congressu] Fully related in 1506; see Lond. xxiii. ro, LB. 1008, Lond. xxvi . 34, LB. 1175; cf. de and Knepper's Wimpfeling, chap. 6. Nolhae, pp. 69 and 87-9o. 130 135 T 40 74 LETTERS OF ERASMUS [1515 inusitata quaedam et singularis comitas humanitasque fuit in causa ; ac prorsus nouo factum est modo vt quae res vel maxime debuerat ad reditum inuitare, ea sola deterruerit ne redirem. Quid tandem istuc nouae rei fuit? inquies Dicam equidem simpliciter et, quod hominem decet Germanum, ingenue. Id temporis omnino decretum erat adire Britanniam. Hue me veterum necessitudinum affectus, 10 hue potentium amieorum amplissima promissa, hue Regis omnium florentissimi propensissimus in nos animus vocabat. Hanc insulam mihi patriae vice adoptaram, hanc senectuti meae sedem delegeram. Inuitabar, imo flagitabar, erebris litteris modo non montes auri polli- centibus: quibus ex rebus homo strenuus alioqui pecuniarum con- 15temptor tantam auri vim animo conceperam quantae vix decem Pactolos eluendae suffecturos crediderim. ^ Proinde verebar ne si redissem ad tuam celsitudinem, verterem animi decretum. Etenim qui primo statim colloquio sie labefactaras, sic inflammaras, animum meum, quid facturus eras, si diutius ac propius fuissem congressus ? 20 Quod enim vel adamantinum pectus non flectat tam amabilis ista morum tuorum comitas, tam mellita facundia, tam exquisita doctrina, tam fida iuxta et amica consilia, denique tanti primatis tam expositus ad bene merendum animus? Sentiebam iam tum sensim labascen- tem animi sententiam, et coeperat quidem instituti suppoenitere, et 25 tamen pudebat virum parum constantem videri Sentiebam vrbis amorem, quem vix exeusseram, denuo tacitis auctibus gliscere: proinde ni me repente Roma diuulsissem, nunquam deinde fueram Romam relicturus. Abripui me ne rursus afflarer, et in Angliam auolaui magis quam profectus sum. 39 Quid nunc igitur? inquies: num poenitet consilii ? num poenitet non obsecutum fuisse amanter admonenti? Mentiri sane non est meum. Varie res haec afficere solet animum meum ; neque enim non possum tangi homae desyderio, quoties tantus tantarum simul commoditatum aceruus in mentem venit. Primum vrbis omnium 35 multo celeberrimae lumen ac theatrum, dulcissima libertas, tot locu- pletissimae bibliothecae, suauissima tot eruditissimorum hominum consuetudo, tot litteratae confabulationes, tot antiquitatis monumenta, denique tot vno in loco totius orbis lumina. Speciatim autem quoties succurrit cum aliorum cardinalium, tum vero praecipue 4o Reuerendissimi Nanetensis mirum quoddam erga nos studium, Cardi- nalis Bononiensis propensissimus fauor, diui vero Georgii Cardinalis ?n IS. B: tantum...quanto... τό, eluendo A. 40. Reuerendissimi A: ED Cardinalis add, F. 41. Cardinalis add. F. 8. Germanum] Cf. Ep. 269. 38 n. 296. 103 n. 40..Nanetensis] Guibé ; cf. Ep. 253. diui... Georgii] Riario; cf. Ep. 41. Bononiensis] Alidosi; cf. Ep. 333. 334] TO DOMENICO GRIMANI 75 non iam fauor modo verumetiam benignitas haudquaquam vulgaris, super omnia felieissimum illud eum R. D. T. colloquium: haee vide- licet faciunt vt nulla prorsus fortuna tam benigna possit obtingere quae Romae semel degustatae desyderium eximat animo meo. Iam 45 apud Britannos tametsi fortuna contigit non vsquequaque poenitenda, certe meis aliquanto maior meritis, tamen, vt verum fatear, non omnino respondet nee votis nostris nec amicorum pollicitis. Quae res non tam aecidit illorum perfidia quam temporum iniquitate. Nam Regem ipsum, alioqui multo regum omnium benignissimum, ad 5o hoe optime de Erasmo tum sentientem tum loquentem (id quod partim ipsius ad me litteris, partim multorum praedicatione compertissimum habebam), subito ingruens bellorum procella prope totum nobis eripuit; tanto animo, tanto studio pius ae generosus adolescens bellum apparabat, quod ad Ecclesiae Romanae dignitatem tuendam 55 pertinere iudieabat. Et Gulielmus Montioius, vetustissimus post R. P. ac D. Henrieum Bergium, episcopum Cameracensem, studiorum meorum Moecenas, sie obrutus est belli oneribus vt magis amaret quam suceurreret, vir antiquae sane nobilitatis et incredibili benefi- centia erga bonarum litterarum cultores, verum vt inter huius regni 6o barones animo magis quam re beatus: vt ne quid interim meam ipsius lentitudinem ineusem, homo vsque adeo non ambitiosus vt plane Timothei fortuna sit opus, quae dormientis impleat rete. Attamen quo minus poenitere queat aditae Britanniae, Gulielmus archiepiscopus Cantuariensis, totius Angliae non titulo tantum sed 65 omni decorum genere primas, potissimum fuit in causa ; vir modis omnibus incomparabilis ac prorsus vnieum eius regni et ornamentum et praesidium, sapientia, iudicio, doctrina, autoritate maximus; sed hoc tamen seipso maior, quod ob singularem quandam modestiam solus ipse magnitudinem suam non agnoscit. Mira vitae sobrietas, zo summa dexteritas ingenii, animus impiger et ab ocio prorsus abhor- rens. Magnus rerum vsus, vt qui in grauissimis legationibus maxi- misque regum et regni negotiis iam olim sit versatus. ^ Vnde fit vt tot rebus administrandis, quot aliorum complures vix sufficiant, vnus non modo par sit, verumetiam supersit quod euoluendis bonis 75 autoribus, quod priuatis amicorum affectibus impartiat. Nam praeter episcopi functionem totius regni cancellarium, hoe est summum iudicem, agit. Is me sie amore complectitur, sic ornat autoritate, sie benignitate fouet, in summa sie vbique mirum quendam praestat Moecenatem vt, si pater esset, non possit indulgentius, si frater, non 8o 43. R. D. T. A : tua pietate H. 57. R. P. ac D. om. H. 67. et om. N. 55. Ecclesiae] See Creighton iv. 182-6. 57. Henrieum Bergium] Ep. 49. 76 LETTERS OF ERASMUS [1515 possit amantius. Vnde faetum est vt quod Romae in tot egregiis cardinalibus, in tot ornatissimis episcopis, in tot eruditissimis viris reliqueram, id totum in vno homine mihi viderer recuperasse. Nune vero posteaquam opera Leonis Pontificis vere maximi pax est 85 orbi restituta, multo quidem commodior est Britannica fortuna; et tamen acrius etiam Romae desyderio titillatur animus, dum et passim famae praeconio celebratur et veri simillimum est, sub tali Principe veluti signo dato quiequid vsquam gentium est eruditionis eximiae, quiequid egregiae virtutis, hoc tempore Romam velut in suum thea- gotrum concurrere. Ante biennium igitur adornaram iter, comes futurus reuerendissimo patri D. Ioanni episcopo Roffensi, viro omni episcopalium virtutum genere cumulatissimo et, vt com- pendio laudes illius explicem, Cantuariensis, cui subsidiarius est, similimo; verum is ex itinere subito reuocatus est, Rursum anno 95 superiore meis auspiciis Basileam vsque processeram. At hie quo- que res quaepiam est remorata, nescio quid alii sensuri sint, at meo iudicio maxima; nam maximum fuerit oportet, quod ab Vrbe potuerit auocare. Iampridem hoe moliebar, haud sane mediocribus vigiliis, vti diuus 100 Hieronymus nobis totus quasi renasceretur; quem sic Latini sum- mum habemus theologum, vt prope solum dicere liceat ; sed eundem adeo deprauatum, adeo confusum, adeo contaminatum, vt eum non sit alius aeque lectu dignus, tamen vnus maxime sit qui legi non possit, nedum intelligi. | Huius igitur lucubrationes omnes, praesertim 105 epistolares, in quibus plurimum erat negocii primum in ordinem digessimus ; deinde mendas quibus obrutus erat magis quam oblitus, veterum auxilio eodieum nostroque ingenio sustulimus. Addidimus cum argumentis commoda in loco scholia, quo possit vel a medio- eriter eruditis inoffensius legi, qui antehae, dicam audacter sed vere, 110nee ab eruditissimis intelligebatur. Nam quemadmodum olim Romulus dictus est non minus magnifieus ostentator egregiorum facinorum quam gestor, ita videre est in diuo Hieronymo nouam quandam et variam eruditionem cum sancta quadam ostentatione coniunctam. Graeca et Hebraica, quae vel deerant prorsus vel sie 115 erant assceripta vt praestiterit nihil asscriptum fuisse, summa cura restituimus. Supposititia et adulterina, quae quidam bona pars est, in suum relegauimus volumen ; vt nee desyderaret aliquid auidus magis quam eruditus lector, nec rursum indoctissima blateramenta tam ineomparabilis viri titulo diutius cireumferrentur. 120 Equidem perspiciebam Italiam et bibliotheearum auxiliis et re- 91. reuerendissimo A : R. 7. 92. omni Bywater : omnium 4A. 99. biennium] An error; ef. Epp. 252-4. rir. Romulus] Cf. Liv. 1. 1o. 5. 334] TO DOMENICO GRIMANI 77 gionis autoritate ad operis aeditionem magno vsui futuram, sed com- modum offendi Basileae quosdam ad id operis accinectos, imo iam aggressos; praecipue Iohannem Frobenium, cuius et arte et impendio magna ex parte res agitur; nee non treis doctissimos iuuenes fratres Amorbachios, Hebraicarum quoque litterarum pulchre doctos: atque his litteris non paucis in locis vtitur Hieronymus. Ac mihi quidem hae in parte iuxta Graecorum prouerbium Theseo quopiam fuit opus, vt qui litteras eas vix primoribus, vt aiunt, labris degustassem. His igitur in laboris partem ascitis Herculano, quod aiunt, animo nego- eium aggressus sum. Feruet ingens officina, excuditur elegantis- simis formulis diuus Hieronymus, imo renascitur, tantis impendiis et pecuniarum et sudorum vt minoris constiterit Hieronymo sua con- Scripsisse quam nobis restituisse. Mihi certe tantum hic laboris exhaustum est vt parum abfuerit quin ipse immorerer, dum studeo vt ille renascatur. Summa, ni fallor, operis ad decem volumina suecrescet. Sed quorsum hoe mihi? inquies. Primum sciebam te pro perpetuo quodam tuo erga bonas litteras studio pariter et Hieronymo gratula- turum et nostris fauturum conatibus, imo fauturum pietati Chri- stianae, cui plurimum adiumenti ex Hieronymianis litteris accessurum spero. Atqui haec res citra plurimarum et locupletissimarum biblio- thecarum auxilia confici vt dignum est non potest. Proinde si quid habet vel tua bibliotheca, quam domi habes ditissimam et omniiugis omnium linguarum libris refertam, vel summi Pontificis aut aliorum, pietatis tuae fuerit in publieam orbis vtilitatem impartire. Deinde mihi visum est vehementer congruere vt summus theologus summi Pontificis felicibus auspiciis exiret in manus hominum ita restitutus vt antehac nec aeditus videri possit; vtque scriptor omnium eruditis- simus eius nomine commendaretur orbi, e cuius familia tot litterarum proceres nobis prodiissent : sic enim pariter fore vt ex tam eximii Pontificis autoritate multum Hieronymo splendoris ac dignitatis adiungatur, et vieissim ex eminentissimi doctoris celebritate non mediocris aecessio fiat Leonis gloriae. Nec enim video quonam alio monumento magis possint illius decora immortalitati consecrari. Huie igitur renatum Hieronymum eonsecrabimus, praesertim si nostro iudicio tuus accedet caleulus. Nam alioqui propemodum erat decretum dicare Praesuli Cantuariensi, cui debemus omnia. Quan- quam is quoque lubens ac volens hoc quiequid est gloriae Romano 150. ex om. N. I57. Praesuli add. H. I21.commodum]Erasmusrepresents ^ Basle, for some time before he left this meeting as fortuitous. But there | England in 1514; cf. Epp. 263. 28 n. is reason to suppose that he was aware ^ and 283. 162 n. of the edition of Jerome in progress at 127. Theseo] Cf. Ep. 324. 31 n. T 30 140 145 I50 78 LETTERS OF ERASMUS [1515 Pontifici cessurus est, sat scio; eo est in istam sedem animo. Et 160 nos huius memoriam ita cum Leonis laudibus copulabimus, optimi cum optimo, primatis cum primo, vt hac via rectius etiam consultum fuerit et Hieronymo et Moecenatis mei nomini. Edidimus praeter alia permulta Chiliadum opus a nobis emenda- tum et ita locupletatum vt quarta voluminis pars accreuerit ; proxima τόρ aestate emissurl varias nec infrugiferas, vt opinor, annotationes nostras in Nouum Testamentum, vna eum Apostolicis epistolis 516 a nobis versis vt intelligi possint; in quo labore ita puto me versa- tum, vt non sine causa post Laurentium Vallam, post Iacobum Fabrum, virum iuxta doctum ac diligentem, videar hoc negocii 170 suscepisse. Est in manibus libellus de instituendo Principe, quem illustrissimo Carolo archiducei Burgundiae, Maximiliani nepoti, destinauimus. His defuncti rebus commentarios olim in Paulum ineeptos in manus reuocabimus ; decretum enim est quicquid super- futurum est aeui, id totum arcanis dedieare litteris. Nec vllus labor 175 ab instituto deterrebit, si tuo tuique similium fauore fulciemur ; scis enim iam vetustissimum illud esse, vt inuidia quauis excetra nocen- tior egregiis conatibus semper obsibilet. Id quod nuper in summo illo viro Iohanne Reuchlino non sine summo animi dolore conspeximus. Iam par erat, iam tempus erat, 18o vt homo venerandae senectutis suis pulcherrimis studiis frueretur et ex honestissima iuuenilium semente laborum suauissimam caperet messem. Conueniebat vt vir tot linguis, tot disciplinis instructus hoe velut aetatis autumno diuitem ingenii prouentum in vniuersum orbem effunderet. Ad hoc erat laudibus extimulandus, praemiis 185 inuitandus, studio inflammandus. Et exortos audio nescio quos qui, cum ipsi nihil praeclarum efficere possint, peruersissima via gloriam affectent. Deum immortalem, quam friuolis ex nugis quantas tragoedias econcitarunt! Ex libellulo, imo epistola, eaque Germanice seripta, quam nec ediderit ipse nee edendam putarit, tantum excitari 190 tumultus! Quis vnquam vel scriptum nouisset eum libellum, nisi isti mundo publieassent? Quanto placabilius erat, si quid ibi fuisset erratum (vt errant homines omnes), id vel premere vel candide in- terpretari, aut certe tam eximiis hominis virtutibus condonare! Non hoc dixerim quod illic vllum videam erratum, qua de re sane 174. B: dedieari 4. 165. annotationes] The New Testa- ment is not mentioned in Ep.333 nor in cient (Ep. 304). But it is not neces- sary to question the veracity of Ep. 335; cf. Ep. 338. 25 n. 166. epistolis] The earliest part translated by Erasmus; see p. 182. 168. Vallam]This passage is evidently an answer to Dorp's suggestion that the work of Valla and Faber was suffi- Erasmus! statement in Ep. 337. 1, since the sentence here was very likely added at the time of publication, 170. libellus] Cf. Ep. 393. 172. commentarios] Cf. Ep. 164. 39. 188. libellulo] Cf. Ep. 290. r n. 334] TO DOMENICO GRIMANI 79 aliorum est pronunciare. Illud dicam, si quis ad istum modum 105 malignius et, vt Graeci dieunt, ἀποτόμως excutiat diui Hieronymi libros, permulta reperiet a nostrorum theologorum deeretis longe lateque discrepantia. Quorsum igitur 'attinebat virum et litteris et aetate venerabilem, ob rem nihili in huiusmodi pertrahi turbas, in quibus iam septimum, opinor, perdit annum? — Vtinam hoc operae, 200 vtinam hoe temporis lieuisset adiuuandis honestissimis litterarum studiis impendere. Nune omnibus dignus praemiis, molestissimis litibus inuoluitur, non mediocri doctorum omnium, imo totius Ger- maniae, et dolore et stomacho. Quanquam his omnibus spes est futurum, vt vestra opera vir tam eximius et orbi restituatur et litteris. Hyeme proxima Roma nos videbit, si modo fauerit Christus Optimus Maximus, et regia maiestas vna cum Archiepiscopo Can- tuariensi denuo facultatem permittent abeundi; quam si non ipse, certe diuus Hieronymus ab illis impetrabit. Reuerendissimam D. T. ::o in plurimos annos incolumem ae florentem nobis, imo litteris et orbi, seruet optimus ille Samarites Christus; cui me totum addico dedicoque. Londini. [Pridie Kalen. Apriles.] An. w.n. xv. to o [21] 935,, To LEko X. Basle MS. Erasmiana, Urk. II*. r. (a). London. A. fo, F: B. fo. à?: F. p. 68: HN: Lond. ii. 1: LB. 174. 21 May 1515. [For tlie manuscript and printed versions of this letter see Ep. 333 introd. As with that letter, I have adopted the text of A and have only given precedence to ain two places (ll. x14 and 352-7). I have also disregarded some of the more obvious blunders made by the copyist, which are mostly omissions of necessary words or corruptions by the addition or omission of a single stroke ; e.g. ducti for ductu, ommeis for omneis. The manuscript date is confirmed by the events mentioned. For Leo's recep- tion of this letter see Ep. 389. 31-8. ] BEATISSIMO PATRI LEONI DECIMO, PONTIFICI VERE MAXIMO, ERASMVS ROTERODAMVS S$. D. Sr celsitudinis tuae ratio habeatur, beatissime pater, nemo vel summorum principum inueniatur qui non veriturus sit ad sanctita- tem tuam seribere. Quis enim non metuat eum compellare litteris qui quanto caeteri mortales pecudibus antecellunt, tanto ipse mor- tales vniuersos maiestate superat, et inter homines prorsus coeleste 5 quoddam agit numen? Attamen singularis quaedam naturae tuae bonitas et incredibilis humanitas, qua quidem illam ipsam superas 334. 210. Reuerendissimam D. T. A4: Te ἢ. 335. 2. inueniatur 4 : sit a. veriturus sit 4 : vereatur a. sanctitatem tuam .4 : te H a. 6. naturae... 1. quidem 4 : tua humanitas bonitasque per quam a. 80 LETTERS OF ERASMUS [1515 magnitudinem tuam, qua superas et maximos, non solum publica totius orbis voce praedieata verum etiam ipsa, quod aiunt, fronte το totoque eorporis habitu relucens, mihi vero, cum olim agerem Romae, domestico etiam congressu degustata, tantum addit fiduciae vt nec ipse, infimae pene sortis homuntio, dubitarim sublimitatem tuam meis interpellare litteris. Atque vtinam liceat vere beatissi- mis istis aduolutum pedibus oscula figere. "Video passim, audio 15 passim, quacunque patet orbis Christianus, summos pariter atque infimos sibi de tali prineipe gratulari. Quod quidem cum omnes meritissimo faciant, nullos tamen aeque id facere par est atque eos qui verae pietatis et optimarum litterarum studio ducuntur; primum quod nobilis illa et nominis immortalitate semper victura Medicium 20 familia, cui Leonem debet orbis, semper excellentium probitate ac litteris virorum et altrix fuerit et ornatrix. Ex qua nobis velut ex equo Troiano tot eximii in omni doctrinae genere proceres paucis iam annis exilierunt, tot Cicerones, tot Marones, tot Platones, tot Hieronymi, vt vel hoc vnum omen studiosos omneis summam in 25. spem debeat erigere, numinum prouidentia Leonem orbi datum, sub quo praeclarae virtutes, sub quo bonae artes omnes reflorescant. Iam vero ab isto tuo genere adeo non degeneras, vt domus alioqui multo omnium laudatissimae gloriam tuis superaris virtutibus, atque hoe ipso reddideris illustriorem, quod illius lucem ornamentorum 3o tuorum splendore quodammodo obscuraris. Nimirum ad optimam indolem optima accessit institutio, et felicissimo ingenii tui solo longe bellissimus obtigit cultor, politissimus ille Politianus; cuius opera non spinosis istis ac rixosis litteris, sed veris illis nec sine causa bonis appellatis ac mansuetioribus vt vocant Musis es initiatus, 35 quae ferum etiam ingenium mite placidumque solent efficere; neque vero initiatus tantum, verumetiam absolutus. Itaque duae res quas in principe ciuitatis requirit Plato, naturae bonitas et recta educatio, sie nobis constant in totius orbis Principe, vt amplius ne votis quidem concipi possit. Neque vero defuit hisce tam egregiis 8. magnitudine a. 9. totius add. A. το. toto a. agerem 4: essem a. rr. etiam add. A. 12. dubitarem a. 13. vere add. A. 14. audio passim add. A. 16. principe 4 : pontifice a. 17. tamen posí facere a. IQ. et nominis... victura add. A. 21. et add. A. οὗ ornatrix add. A. nobis add. ἊΣ 22. toteximii...23. exilierunt add. A. 23. tot Marones add. A. 24. nobis prodierunt a pos! Hieronymi. hoc vnum omen A4: hec vna res a. 25. numinum .. . 26. reflorescant add. A. 27. ab isto A4 : a a. alioqui multo add. A. 28. atque hoc... 30. obscuraris add. A. 32. longe add. A. politissimus ille 4: Angelus a. 33. nec ... 34. appellatis add. A. 34. vt vocant add. A. 35. neque vero 4 : nec a. 38. orbis 4a : ecclesiae H. ne 4: nec a. 39. concipi 4 : optari a. II. domestico...congressu] The only ^ when as Cardinal John dei Medici he evidenceforthisintercourse; repeated ^ visited St. Omer on his travels which in Ep. 339. r3. The absence of any ended in ri5oo (cf. Ep. 162), implies reference to association with Leo, that Erasmus did not see him then, 335] TO LEO X 81 primordiis vel tua ipsius industria vel diuini numinis fauor. Quibus 49 rebus factum est vt, cum Romanae vrbis libertas integerrimos quo- que viros non raro soleat aspergere, tu vt vitam ita et famam modis omnibus illibatam ad istam attuleris dignitatem, ad quam vsque adeo nullis peeuniarum aut factionum praesidiis penetrasti, vt nec am- biens nee expectans non tam hominum suffragiis quam diuini numi- 45 nis ealeulo delectus fueris atque ascitus. Neque vero mediocriter illustrauit laudum tuarum decus illa fortunae saeuientis iniquitas, quae sane superum permissu videtur ineidisse, quo nimirum genuina virtus animi tui, velut aurum igni exploratum, spectatior redderetur mortalibus. Nam vt Mario pluri- mum addidit laudis fortunae vicissitudo, ita quidam Alexandri gloriae hoe detrahunt nomine, quod perpetuo pene rerum successu fuerit vsus. "Timothei vero felicitas picturis etiam fuit exagitata. Egregium nauclerum aduersa tempestas arguit. Insignis sculptor, quo duriorem 86 minus obsequentem nactus est materiam, hoc maius artis suae miraculum praebet. In quouis rerum statu explicat sese genuina ila virtutis vis; nusquam tamen clarior quam quoties nouerca Iuno Herculem suum omni genere malorum exercet. Magis illustrarunt Vlyssem tot exantlati labores quam feliciter excisa Troia. Quanquam illud sepenumero videmus accidere, vt qui res 6o aduersas fortiter pertulerunt, fortunae blandientis indulgentia cor- rumpantur. At tu quam integritatem in rebus afflictis semper praestiteras, eandem hactenus ad summum rerum apicem euectus praestitisti. Nisi quod nune tuam bonitatem magis sentimus, dum nobis expressius Christi refers imaginem, euius haud dubie vicem 65 geris, posteaquam ad summam bonitatem summamque sapientiam par aecessit potentia; vt quantum pro tua bonitate prodesse vis. quantum pro tua singulari sapientia qua ratione succurrendum sit rebus humanis perspicis, tantundem pro summi Pontificii fastigio possis. "Vt enim nihil possit accidere pestilentius quam si prauitas 7o ae stultieia summi magistratus armetur autoritate, ità non alia res aeque salutaris a superis dari potest mortalibus quam si ad cuncta moderantis Dei similitudinem tria haec in principe copulentur. σι o σι σι 40. ipsius add. A. 41. omnibus anie rebus a. 42. non raro 4A: nonnunquam a. vt...etadd. A. 43. vsque adeo add. A. 44. vb A : sed a. 45. non tam... 46. caleulo 4 : ceu diuino suffragio a. 46. fueris atque A: es et a. 47. illa fortunae 4 : Rhamnusiae a. 48. sane A : quidem a. 49. nimirum genuina add, A. 5o. redderetur 4 : esset a, 53. fuerit Α : sit a. 53. Timothei .. . 6r. corrumpantur add. A. 63. summum 4A : supremum a. 65. nobis add. A. 68. singulari add. A. 1o. Vt enim... 75. malum add. A. 48. fortunae saeuientis] As in the — capture of Cardinal John after the expulsion of the Medici from Florence battle of Ravenna, rr Apr. 1512. See in r494, or more recently in the Creighton iii. 188 and iv. 147. ALLEN II G 8o oo σι ο 9 σι 9 IOO IO5 82 LETTERS OF ERASMUS [1515 Porro quo maior est potestas, hoe perniciosior est, si inciderit in hominem vel stultum vel malum. Sensit ilico mundus Leonem gubernaculis rerum admotum, repente saeculum illud plusquam ferreum in aureum versum; ac tanta tamque fatalis subito rerum omnium commutatio, vt nemini non palam esset haec autore Deo geri Compositae bellorum vndae, cohibitae principum inter ipsos minae, acerbis odiis dissidentes maximorum regum animi in Christianam adacti concordiam ; subla- tum perniciosissimum illud schisma, et ita sublatum tam ingens malum vt ne cieatrix quidem supersit. "Vt sileam interim quod aliquot Italiae principes suis ciuibus, quod complures ciues in exilium actos suae patriae reddidisti; quod tuam familiam diu fortunae iniuria vexatam restituisti; quod Florentiam, ciuitatem tuam, quae maiorum tuorum prudentia diu florentissima fuit, multo reddidisti florentiorem. Hoe nimirum erat gentilieio Medicis cogno- mini respondere, tot tam immedieabilibus pene totius orbis malis subito mederi; idque non vi neque seueritate, veluti sectionibus, inusturis aut alioqui tristibus pharmacis, sed consilio, sed prudentia, sed animi moderatione, sed mansuetudine. Alii laudibus vehant bella a Iulio secundo vel excitata gnauiter vel gesta feliciter, victorias armis partas recenseant, triumphos regaliter actos celebrent. Quantumlibet hisce rebus gloriae tribuent, tamen eam eum multorum dolore coniunctam fuisse fateantur necesse est. "Vt interim sileam quod ex rei bellicae gloria magnam partem sibi vendicant principes, quorum ductu auspiciisque negocium agitur ; maiorem fortasse miles, cuius periculo manibusque res geritur; maximam vero fortuna, quae nulla in re magis dominatur quam in bello. Ad Leonis autem gloriam nullus est qui ingemiscat, nemo qui musset; neque perieulum est ne, quod in plerisque fieri solet, damnet posteritas eui sua applauserit aetas. Accedit huc quod tua gloria, praeterquam quod nulli non salutaris, nulli non laetissima fuit, tota tibi coelestique numini propria est, vt quae publico omnium 16. admodum a. 79. tamque fatalis add. A. 80. ipsos 4: se a. acerbis add. A. 82. illud add. A4. 83. sileam interim 4: ne com- memorem a. 84. quod complures . . . 85. patriae reddidisti add. A. 85. diu add, A. 87. tuam add. 4. ^ prudentia diu florentissima 44 : prudentissima a. 88. gentilicio 4 : gentili a. cognomine a. 9r. inusturis A4 : inustionibus a. tristibus 4 : grauibus a. ΟἹ. consilio... 92. mansuetudine 4 : sola sapientia animique moderatione a. 93. gnauiter .4 : strennue a. 95. hisce rebus A : his a. 97. rei bellicae gloria 4 : militie laude a. 98. negocium agitur A : res geritur a. 99. manibusa. res geritur.4: negocium agitur a. τοι. Ad Leonis...103. quod 4: Ata. 104. non salutaris, nulli A : mor- talium a, 105. fuit A : est a. 82.schisma | Theschismatic Cardinals 86. Florentiam] Since the restoration (cf. Epp. 236, 239, 247) submitted to οὗ the Mediei in Sept. 1512 Cardinal the Lateran Council in June 1513. John had been the leader of his house. 335] TO LEO X 88 bono bene fortunante Deo incredibili tua sapientia contigerit ; atque vel ob hoe ipsum magis est propria tibi, quod illius munere contigerit qui non fauet immerenti. Vt maximum declararit Iulium totus pene orbis ad bellum excitatus, certe maiorem testatur Leonem pax orbi restituta. Clarius arguit tuam magnitudinem, quod inclytus Lodouicus Galliarum rex se suaque omnia tuo submisit arbitrio, quam Iulii, quod ab eo bello vietus est aut certe vexatus. Magis illustrauit autoritatem tuam serenissimus Angliae rex, Heinricus huius nominis octauus, quod te autore deposuit arma, quam Iulii, cum illius instinctu suscepit arma ; propterea quod ad eapessendum bellum facile quemuis alliciat victo- riae spes nemini non blandiens, et haud scio an illis potissimum quibus insidias struit fortuna. — At vero efficere vt tantus rex, imo vt iuuenis excelso atque inuicto praeditus animo, ad haec tanto rerum suecessu velut exultans, victoriam iam certam amittat e manibus, atque ex hoste acerrimo in summam transeat concordiam ; id vero plane diuinitatis cuiusdam esse videtur. Denique vt pro tempore necessaria fuerit Iulii seueritas, certe magis salutaris fuit Leonis mansuetudo, multoque propius ad eius accedens exemplar cuius locum inter mortales oceupat Romanus Pontifex ; nempe Solomonis illius pacifici, qui sua concordia coelum pariter ac terram conciliat atque conglutinat, qui tolerantia vicit, non copiis; qui moriendo triumphauit, quique non aliorum sanguine sibi vindicauit imperium, sed suo sanguine nobis regnum coeleste comparauit. Proinde optimo iure sibi gratulatur orbis Christianus talem Leonem, in euius ore reperit mundus plusquam melleam dulcedinem. Quid enim pace dulcius? praesertim post grauissimos ae diutinos bellorum tumultus, quibus inter nos collidebamur immensa Chri- stiani sanguinis iactura, ingenti bonarum mentium dolore, magno Turcarum gaudio. Ad ipsam etiam illorum temporum recordatio- nem inhorrescit animus. Sed cuicunque malum illud acceptum feret posteritas, Medici certe debemus remedium. Quod superest, confidi- 106. contigerit A : contigit a. τοῦ. atque vel... 108. immerenti add. A. III. inclytus add. A. 112. bello add. A. II3. illustrant a. 114. Heinrieus om. A. rr6. quemuis alliciat A : allicit a. 117. et haud ... 118. fortuna add. A. 118. tantus rex 4 ; aliquis a. 119. exelso a. 119. ad haec... 120. exultans add. A. I2I. transeant a. 122. plane add. A. 124. multo a. i25. Salomonis a. 127. qui tolerantia . . . 129. comparauit add. A. 130. Proinde optimo 4 : Optimo itaque a. gratulator a. Christianus add. A. I3r. repperit a. 133. quibus inter ... 138. perspeximus, ita 4 : Confidimus autem futurum vt illud quoque a, 11r. Lodouicus] France submitted to — England and France was concluded (in Leo in Dec. 1513. Aug. 1514) without much considera- 114. Angliae rex]: The peace between — tion ofthe Pope.' Creighton iv. 199. G2 110 μι I5 120 μι [Ὁ] σι MT 20 I55 84 LETTERS OF ERASMUS [1515 mus fore v£ quemadmodum Samsonis aenigma iam perspeximus, ita Christo res tuas bene fortunante mox et illud Apocalypseos in te 14o quadret, Vicit Leo de tribu Iuda. Sapientiae moderationisque tuae dulcedinem iam sensimus omnes, et Leonem videlicet illum victorem breui speetabimus. Hoc nobis de te pollicentur virtutes istae tuae tam incomparabiles ; hoe vtrumque nomen ominatur, e£ quod ad summum Pontificium 145 attulisti, e£ quod creatus Pontifex adoptasti. Etenim eum Ioannem audimus ac Leonem, quid aliud intelligamus quam eximiam bonita- ilem eum inuicto animi robore coniunctam? Quin illud quoque felix auspieium habere videtur, quod non solum Leonem habemus, quo nomine nullus adhue fuit Romanus Pontifex non egregie 1530laudatus, verum etiam Leonem decimum. Nam quiequid ingens esset, id decumum appellabat antiquitas. Proinde quiequid virtu- tum in singulis Leonibus excelluit, id totum expectamus a Leone decimo: Primi Leonis felicem autoritatem ; Secundi eruditam pieta- tem et sacrae musices studium ; Tertii praeter salutarem eloquentiam 155 animum quoque ad vtranque fortunam infractum ; Quarti simplicem illam et a Christo laudatam prudentiam ; Quinti sanctam tolerantiam; Sexti paeis vbique sarciendae studium ; Septimi coelo dignam sancti- moniam ; Octaui integritatem ; Noni effusam in omneis benignitatem. Haee inquam omnia nobis promittunt non solum nominum ipsorum 16o haud quaquam contemnenda auguria, verum etiam haec quae iam abs te praestita videmus, quae videmus apparari Felices rerum orsus felicem portendunt exitum. Porro vietoriae spem hoc nobis facit certiorem, quod optime perspicit sapientia tua, vt est gemina victoria, ita bellum quoque geminum esse: alterum cum vitiis, nimirum 165 omnium pestilentissimis et haud scio an solis Christianae professionis hostibus; alterum cum impiis et barbaris Christiani nominis et Romanae sedis inimicis. Ac prius quidem illud vt magis necessa- rium est, ita et longe difficilius et à nobis maxime pendens, eoque maiore tractandum cura. Quod simul atque a nobis rite confectum 170 fuerit, posterius hoc facile Christo auxiliante conficietur. Vt ne dicam interim vtriusque belli longe diuersam esse rationem, alterum est eiusmodi vt a bonis nonnullis improbetur, alterum vno cunctorum ore laudatum. Nam ad bellum cum vitiis gerendum haud dubie adhortatur Christus, extimulat Paulus; at belli eum - 139. mox .. . Apocalypseos A4: aliquando a. I4I. videlicet add. A. 143. Hoc... 163. sapientia tua add. A4 (143. tam 4 : iam H). 163. est... 164. esse 4 : geminum bellum, ita gemina victoria a. 164. nimirum omnium add. A. I65. et... solis add. A4. 167. ÀÁc.A: Aia. 168. longe add. A. 168. eoque... 169. cura add. A4. 169. Quod A4 : Quos a. ITI. Vt ne...184. senatus add. A. 139. Apocalypseos] 5. 5. 335] TO LEO X 85 Turcis suscipiendi nee autor est Christus nec adhortatores Apostoli. Vt demus vtrumque gerendum, certe maiore studio moliendum quod indixit Spiritus ille coelestis quam quod instituerunt homines. Et haud scio an, quemadmodum ipse Christus vna eum suis Apostolis ac Martyribus beneficentia, patientia, sancta doctrina sibi subegit vniuersum orbem, ita rectius Tureas vitae pietate subacturi simus quam armis; vt iisdem rationibus vindicetur Christianum imperium quibus olim paratum esse constat. Quod si vtrumque probandum est (probandum autem procul dubio quiequid Romanus approbarit senatus), neutra certe in re cessat inaudita tua pietas, pater beatissime, quae simul et Christianae plebis religionem iam olim multis collapsam modis et in dies magis ac magis collabentem saluberrimis, vt audio, synodi constitutionibus sarcit ac restituit ; et huiusmodi constitutioni- bus, non quae quaestum aut dominandi libidinem aut tyrannidem oleant, sed quae vere spiritum referant Apostolicum ; quas quiuis à patribus non a dominis profectas possit agnoscere, in quibus piae mentes ipsum Christum veluti loquentem venerentur. Hae igitur via molitur sanctitas tua vt Christi Ecclesia veris ac suis opibus locupletetur, vt sua praemineat gloria, vt sua polleat ditione; breuiter iis coelestibus donis cumuletur, quae nonnunquam tum potissimum exuberant, cum caeteris illis destituimur maxime. Quanquam nec alteram illam virtutis functionem videris negligere, vt qui conciliandis omnium inter se principum animis componendis- que Christianorum rebus puleherrimam pariter ae tutissimam struis viam ad impiam Turcarum gentem vel subigendam vel profligandam. Non ferent aliquando Leonis nostri rugitum immanes illae beluae ; sentient, sentient inuictum illud Leonis mansuetissimi robur quan- tumuis trueulentae ferae; impares erunt Pontifiei magis pietate quam copiis armato ae numen etiam immortale secum in bella irahenti. Video iamdudum, beatissime pater, quam ingens laudum tuarum campus se nobis aperiat, sed longe impar est huius ingenioli vis rebus tantis explicandis; ad tam diuina facinora nostra non aspirat eloquentia vel potius infantia. Atque vtinam hoec studium detur eruditis omnibus vt velint, tum ea facultas vt possint, omnium saeculorum memoria dignas Leonis decimi virtutes dicendi viribus exaequare. Me quidem procul absterret tua celsitudo ; quem enim illa non absterreat? Et tamen nescio quo pacto mihi vehementer 184. certe 4 : vero a. 185. quae 4 : quo a. Christianae. . . olim 4 : Christianorum pietatem a. 186. et... collabentem add. A. 186, 7. vt audio, synodi add. A. 185. cotidie ante sarcit a. 18;. huiusmodi... 197. vt qui add. A. 197. componendisque... 198. rebusadd. A. 198. pariter ...Struis A4 : certissimam struit a. 201. sentient add. A. 202. im- pares... 204. trahenti add. A. 204. beatissime pater add. A. 206. ex- plieandis add. A. 207. vel potius infantia add. A. 208. tum «dd. A. 209. decimi add. A. 210. quem... 211. absterreat add. A. 175 185 μι 9o 195 200 to o5 210 τὸ nen σι 220 230 240 245 86 LETTERS OF ERASMUS [1515 gestit animus pro virili omneis ingenii neruos in hoc explicare, vt quanta extiterunt Leonis in Christianam gentem merita, tanta et posteris habeantur ae celebrentur, nullo vnquam tempore intermo- ritura. Qua de re diu cogitanti mihi, cum exploratum haberem nequa- quam ingenii nostri praesidio confici posse, propemodum visum est fieri posse, v& hac ratione vteunque quod conor liceat assequi, si ad id effieiendum immortalis alicuius per se nominis adminiculo fueri- mus vsi. Perspiciebam diuum Hieronymum sic apud Latinos esse theologorum prineipem, vt hune prope solum habeamus theologi dignum cognomine; non quod caeteros damnem, sed quod illustres alioqui, si cum hoc conferantur, ob huius eminentiam velut obsceu- rentur: denique tot egregiis cumulatum dotibus, vt vix vllum habeat et ipsa docta Graecia quem cum hoe viro queat componere. Quan- tum in illo Romanae facundiae, quanta linguarum peritia, quanta omnis antiquitatis, omnium hystoriarum noticia! Quam fida memo- ria, quam felix rerum omnium mixtura, quam absoluta mystiea- rum litterarum cognitio! Super omnia quis ardor ille, quam admi- rabilis diuini pectoris afflatus! Vt vnus et plurimum delectet eloquentia et doceat eruditione et rapiat sanctimonia. Atqui hunc virum vt vnum habemus dignissimum qui legatur ab omnibus, ita vnus sie deprauatus erat, sie contaminatus, sie conspurcatus, vt nec à doctis posset intelligi. Videbam facinus quidem pulcherrimum, si nostra eura doctor tam eximius orbi restitueretur. Verum perspiciebam tantum esse in eo negocio difficultatis, vt ea res non vnum desyderaret Herculem ; tantum aberat vt vnum me parem esse posse confiderem, adeo non Hereules vt vix etiam homo. Attamen certatim adhortantibus eruditis, efflagsitantibus episcopis, nominatim autem vnico illo, non meo tantum sed et omnium litterarum, omnis virtutis apud Britan- nos Mecoenate, D. Gulielmo archiepiscopo Cantuariensi—quo quidem viro vt nihil habet illa insula vel eruditione vel integritate vel omnibus denique ornamentis episcopalibus absolutius, ita non alium habet ad prouehendum optimarum rerum studium propensiorem ; porro in omnibus negotiis quae ad Sedis Romanae dignitatem, amplitudinem ae maiestatem pertinent, ea pietate vt maiore non possit, Deinde iam veluti restitantem et ob immensam laboris 212. gessit a. pro virili add. A. 214. omnibus posí posteris a. 216. Qua de... 218. conor A : Quod haud scio an ita demum a, 219. per se add. A. 220. vsi add. A. 220. Perspiciebam . .. 269. sumpsi 4 : Exeu- duntur Basileae typis elegantissimis omneis diui Hieronymi vere diuinae lucubrationes et excuduntur immensis sumptibus, summa cura, non estimandis sudoribus. Nosita sumus adnixi vt propemodum ipse me laboribus enecarem, dum operam (do) vt renaseatur Hieronymus. Nam vniuersum opus, quod ad decem, ni fallor, acerescet volumina a. 242. H : Moecenati A. 335] TO LEO X 87 magnitudinem susceptae prouinciae suppoenitentem reuerendi in Christo patris loannis Petri Caraffa, episcopi Theatini, qui nune apud Anglos nomine Sanctitatis tuae oratorem agit, denuo redaccen- dit oratio, suaque voce et applausu reddito mihi animo in certamen reuocauit. Quid enim non persuadeat illa tam singularis hominis eloquentia? quem non permoueat tam integri, tam grauis autoritas Praesulis? quem non inflammet tam rara optimi viri pietas? Nam ad trium linguarum haud vulgarem peritiam, ad summam eum omnium disciplinarum tum praecipue theologicae rei eognitio- nem, tantum homo iuuenis adiunxit integritatis et sanctimoniae, tantum modestiae, tantum mira grauitate conditae comitatis; vt et Sedi Romanae magno sit ornamento et Britannis omnibus absolutum quoddam exemplar exhibeat, vnde omnes omnium virtutum formam sibi petere possint. Hie tantus tantum tribuit hisce meis laboribus, vt ne si immodestissimus quidem sim, possim agnoscere. Et tamen nescio quo pacto laudibus illis suis iam fesso calear addidit, fathi- scentem erexit, deficientem restituit. Horum igitur et his consimilium hortatibus extimulatus, atque in primis eius auxilio fretus qui non solet vnquam piis deesse conati- bus, veluti nouus iam ad intermissum opus redeo. Epistolarum volumina—nam haec mihi proprie sumpsi—a mendis quibus ex- tincta fuerant verius quam deprauata, partim veterum collatione codi- cum, partim nostrapte sagacitate repurgauimus ; Graeca, quae vel de- erant omnino vel perperam erant addita, reposuimus diligenter. Quod idem factum est et in Hebraicis; verum οὐκ ἄνευ Θησέως, vt Graecum habet prouerbium, quod eas litteras ipse primoribus modo labris degustarim. Ad hoec quoniam diuus Hieronymus, vt est omni genere litterarum absolutissimus, ita mirus est opum suarum ostenta- tor, vt qui passim gaudeat infuleire quiequid vsquam apud omnis linguae scriptores abstrusum ac reconditum habeatur— vnde fit vt eruditus etiam lector ad plerosque locos velut ad salebras restitet— adiecimus commoda suis locis scholia, quoties incurrit quod lectorem remoraturum esse videatur. Praeterea quoad licuit in ordinem redegimus omnia. Nothos ac subdititios libellos, quos partim casus, partim librariorum quaestus aut inscitia, partim improbissimi euius- dam impostoris temeritas Hieronymianis lucubrationibus admiscuit, 250. Caraffae H. 269. extincta...271. sagacitate 4 : prorsum extinctum erat, non deprauatum a. 272. omnino add. 4. erant.A: fueranta. Quod idem A : Id quod item a. 2713. et add. A. 273. vt...274. prouerbium add. A. 215. degustarint a. Ad...diuus 4: Et quoniam a. 276. absolutus a. 2717. vt qui ...279. restitet add. A. — 28r. videatur.4a : videbatur F. Praeterea 4: Ad hec a. 282. redegimus 4: digessimus a. 283. partim librariorum . ..inscitia add. A. 284. Hieronymianis lucubrationibus add. 4. 250. Caraffa] See Ep. 287. 7 n. 270. codicum] See Ep. 373 introd. [s] οι tn τὸ 2 “Ἄ 2 to 270 - 4 en 8o 88 LETTERS OF ERASMUS [1515 285 non resecuimus quidem, sed ab aliis semotos ademptis titulis in suum relegauimus tomum; vt neque sit quod desyderare posset auidus magis quam elegans lector, neque rursum tam insulsae neniae sese posthae tam incomparabilis viri titulo venditarent. Atque id ne audacter magis quam iudicio fecisse videremur, praefationibus et 290 censuris additis, quid in his secuti simus lectorem docuimus. Quid multis? "Tantum hice laboris exantlatum est, vt parum abfuerit quin meipsum enecarim, dum sedulo adnitor v& Hieronymus renascatur. Neque verebor illud vel iureiurando confirmare, minoris ipsi Hiero- nymo constitisse suas scripsisse lucubrationes quam nobis restituisse 295 et illustrasse. Feruet igitur iampridem ingens opus, et apud inclytam Germaniae Basileam totus renascitur Hieronymus : idque in officina Frobeniana, qua non est alia vel aecuratior vel vnde plus bonorum exeat codicum, praesertim qui ad sacras pertineantlitteras. Neque vero vnius hominis 3oo hie labor est neque vnius hominis impendium. | Nam in caeteris Hieronymi monumentis, quae mihi non sumpsi, etiam si pro tempore nonnihil opitulor, à compluribus eruditissimis viris iam pridem est desudatum. Inter quos est eximius ille vir, Ioannes Reuchlinus Phorcensis, trium linguarum Graecae, Latinae et Hebraicae pene ex 3c aequo peritus; ad haec in nullo doctrinae genere non ita versatus vt cum primis certare possit. Vnde merito virum hunc ceu phoenicem et vnieum suum decus tota suspicit ac veneratur Germania. Neque parum attulit momenti Conon Nurenbergensis, theologus ex instituto horum quos vulgo Praedicatores vocant, vir v& Graecae litteraturae 310 eallentissimus, ita in adiuuandis bonis litteris infatigabili quadam diligentia, cumque his Beatus Rhenanus Selestadiensis, iuuenis tum exquisite doctus tum in iudicando naris emunctissimae. Porro plurimum attulerunt momenti fratres Amorbachii, quorum et impendiis et sudoribus cum Frobenio communieatis hoc negotii 315 potissimum peragitur. Quae quidem domus in hune vsum ab ipsis fatis parata videtur, vt eius opera reuiuisceret Hieronymus. Pater, vir omnium optimus, treis filios in Graecis, Hebraeis ac Latinis litteris curarat instituendos. Ipse decedens liberis suis studium hoc velut hereditarium commendauit, quiequid erat facultatum huie 320 negocio dedicans. Atque optimi iuuenes pulcherrimam prouinciam ab optimo parente mandatam gnauiter obeunt, sic mecum partiti Hieronymum, vt quod ab epistolaribus libris superest, id ad illorum pertineat curam. 285. suam a. 286. possit a. 287. tam insulsae A4 : huiusmodi a. 288. Atque id . . . 326. et tamen .4 (296. Germaniae 4: Rauracorum F): In summa sie cum a multis tum a me precipue sudatum est in hoc negocio vt aliquanto minoris constiterit ipsi Hieronymo suas condidisse lucubrationes quam nobis restituisse a. 335] TO LEO X 89 At quorsum haee? inquiet sanctitas tua; nimirum huc ibam, beatissime pater. Nihil est Hieronymiano nomine celebrius, nihil ipso comprobatius, et tamen video quantum huic lucis, quantum ponderis et autoritatis sit accessurum ; Leonis gloria nihil luculen- tius, et tamen haud mediocris, ni fallor, huie adiungetur accessio : si tam rarum, tam ingens, tam inclytum opus felieissimo tui nominis auspicio veluti denuo renatum in lucem et in hominum manus exeat. 330 Et pulchre videtur conuenire vt omnes bonae litterae, quae pacis alumnae sunt, per eum Pontificem reflorescant, per quem ocium et pax studiorum altrix orbi terrarum parta est; et pulchre qua- drauerit vt primus Christianae religionis Doctor eiusdem religionis Antistiti summo dedicetur, et optimus omnium theologus omnium 335 optimi Pontificis titulo commendetur. Equidem haud sum nescius religiose quoque tentandum, vt beatitudini tuae quicquam dedice- tur; dignum numine sit oportet quod numini consecretur. Atta- men si sensero hae in re tuae quoque maiestatis fauorem, non solum hasce lucubrationes verumetiam vniuersum studiorum meorum pro- 340 uentum cupiam Leoni consecrare. Ipse ex tantis sudoribus non alium expecto fructum quam vt nostra qualieunque industria Christiana pietas ex Hieronymi monumentis adiuuetur. Is abunde rependet premium in cuius gratiam hoc laboris desudo. A pluri- bus legetur, si fuerit a pluribus intellectus Hieronymus; sed et 345 libentius legetur ab omnibus, si tanti Pontificis calculo fuerit comprobatus. Sanctitatem tuam nobis et vniuersae reipublieae Christianae quam diutissime seruet incolumem, semperque felicibus incrementis in maius prouehat idem qui te donauit orbi Christus Optimus 35o Maximus. Reuerendissimus D. Cantuariensis, vir omni virtutum genere eumulatissimus ae miro ac in sedem Romanam et in tuam beatitu- dinem (studio) iussit vti suo nomine salutem ascriberem. Nam is e τ σι 326. huic ... 327. et add. A. 327. Leonis... 328. adiungetur A : et alioqui probatissimo Hieronymo nostro; et tuae gloriae non mediocris fiet a. 329. tam ingens .. . felicissimo 4 : et ingens opus et inclitum a. 331. Et... con- uenire 4 : Conuenit enim a. 331. quae... 332. sunt add. A. 333. pulchre quadrauerit 4 : probe quadrat a. 334. F a: Christiani 4. 5335. Antistiti... dedicetur 4: summo Principi nuncupetura. | omnium osí theologus add. A. 336. Equidem . . . nescius 4 : Scio a. 338. dignum .. . consecretur add. A. 339. hac... maiestatis 4 : tui numinis a. 340. hasce lucubrationes 4: has vigilias a. 341. cupiam Leoni 4: cupio tuo numini a. 841. Ipse... 347. comprobatus add. A. 348. nobis et add. A. Christianae add. 4A. 349. felicibus. .. 350. maius 4: ad meliora a. 350. idem . . . orbi add. A. 352. Reuerendissimus . . . 357. Iunias a: Datum Londini tertio Calendas Maias. An. w.D.xv. A. 352. D. Cantuariensis] The Archbishop's salutations are omitted in all the printed versions. 90 LETTERS OF ERASMUS . [1315 355 mihi eiusmodi prebet Moecenatem vt nec optare possim vel amantio- rem vel benigniorem. Londini Anno. w.p. 15. duodecimo calen. Iunias. 396. FnRow Jouw FISHER. Deventer. M$. οἱ, f. 122. Halling. LB. App. 429. (May 1515.) [Dr. Reich dates this letter in 1516, because of the visit to Rochester aétually accomplished in that year (Ep. 452) ; Mr. Nichols in 1515, on the ground that in 1516 Erasmus' work in Basle was finished. Although Epp. 420 and 459 show that his friends there were still hoping that he would return, 1515 seems to me more probable, from the mention of Agricola (1l. 1.) and because in 1516, at the time when this invitation might have been issued, the Bishop wasin Cambridge (Epp. 432. 1 n. and 512). Halling is a small parish on the Medway above Rochester, where the Bishops had a palace (Hasted, Hist. of Kent, i. 475 seq.). Brewer's correction (ii. 2282) to Malling is baseless.] 1OAN. EPISCOPVS ROFFENSIS, ERASMO S. P. D. PrnRLEe6rwvs, Erasme, his diebus Rodolphi Agricolae Dialecticam ; venalem enim eam repperimus inter bibliopolas. Fecit autem vt emerem laus tua, qua illum inter Adagia tua prosequeris; neque enim persuadere mihi potui quin is lectu dignissimus foret, qui a te 5 simul et Hermolao illo tantopere commendatus fuit. Paucis dicam : nihil vnquam, quantum ad artem illam pertinet, legimus iucundius et eruditius; ita singula quidem puncta expressisse videtur. Vtinam iuuenis praeceptorem illum fuissem nactus! Mallem id profecto, neque sane menlior, quam archiepiscopatum aliquem. το Sed de hac re coram dieemus. Quando iter Basileam arrepturus 515, fac per nos venias; consiliis enim tuis nobis opus erit. Quam- obrem ne id negligas precor, et felix ac diu valeas. Ex Hallyng. 'Tuus Io. Roffensis. 44837.; ΤῸ MaRrIN Done. Damiani Elegeia f^. I*. v^. Antwerp. Lond. xxxi. 42: LB. ix. 1. (May fin.) 1515. (This letter was evidently written on Erasmus' return from England (ll. 20-2). His route lay through Bruges (Epp. 362 and 388), Antwerp, Mechlin (Epp. 356 . and 362), Cologne (? : Ep. 374), Mainz, which he passed on 1 June (MRE. 533), Spires (Epp. 355 and 391), and Strasburg. Here he appears to have spent some time, perhaps not reaching Basle untilJuly; cf. Epp. 342. 1and 343.5,6. Ep. 344. 1 936. τ. Agricolae Dialecticeam] De 304,5. Inuentione Dialectica, ^ Louvain, ΤῊ. 3. Adagia] 339, *Quid eani et Martens,r2Jan.1i515. Forthe history ^ balneo?'; which contains Hermolaus of the publieation see EHR. xxi. pp. — Barbarus! epitaph on Agricola. 331] TO MARTIN DORP 91 also implies thab Erasmus' arrival at Basle was then recent. It was perhaps on this occasion that he had the honourable reception in Strasburg described in the Chronik of Wm. Werner, Freiherr von Zimmern (1485-1575); ed. Barack, in . the Bibl. d. litterar. Vereins in. Stuttgart, 1869, vol. 3, p. 206. See also Ep. 363. 5 n. Hor inundations mentioned in Epp. 345 and 348 may have helped to prolong is stay. From Ep. 347 and More's letter to Dorp there mentioned it is elear that like Ep. 333 and 335 the printed version of this letter is an enlargement of that aetually sent. After publication in A it did not again appear with Erasmus' Epistolae; and in the Opera of 1540 it is included among the .Apologiae—a title which More gave to it at once (Ep. 388). It& was reprinted with a few errors corrected in Erasmus' Enarratio im primwm Psalmwm, Louvain, Th. Martens, Oct. 1515 (Ep. 327). Afterwards it formed one of the pieces regularly printed with the AMoriae Encomium, and appears in all the early editions of that work from 1516 onwards. It was revised for Froben's edition of 1515-16 (αἴ), the first in which it is found (cf. Ep. 328. 48 n.), and again for his of July 1522 (8). I have eollated the variants between ἃ and Lond. in the following editions : Froben's of Nov. 1517 (a? Schürer's of June 1519 (a9), and Froben's of Nov. 1519 and Oct. 1521, which follow a?; also in the Opera, 1540 (ix. 3), which follows f. From the variants in 11. 688 and 871 the London editors seem to have printed from both a! and o?.] ERASMVS ROTERODAMVS MARTINO DORPIO THEOLOGO EXIMIO 5. D. Nox fuit reddita nobis epistola tua, sed tamen exemplar, haud scio quo modo exceptum, amicus quidam exhibuit Antuuerpiae. Deploras Moriam parum feliciter aeditam, studium in restituendo Hieronymo nostrum magnopere comprobas, ab aeditione Noui Testamenti deterres. Quibus litteris tuis, mi Dorpi, tantum abest vt quicquam fuerim offensus, vt posthac mihi coeperis esse multo charior, cum semper fueris charissimus. Adeo syncere consulis, mones amice, obiurgas amanter. Habet nimirum hoe Christiana charitas, vt etiam cum saeuit maxime, tamen genuinae suae dulcedinis gustum obtineat. Multae mihi eotidie redduntur ab eruditis viris litterae, quae me decus Germaniae, quae solem, quae lunam faciunt, et splendidissimis titulis onerant verius quam ornant. Harum emoriar si vlla vnquam me perinde delectauit vt illa Dorpii mei iurgatrix epistola. Vere dietum est a Paulo, charitatem non peccare; siue quid adulatur, studet prodesse, siue stomachatur, non aliud agit. Atque vtinam liceret per ocium ad tuas litteras rescribere, quo tanto amico satis- faciam. Vehementer enim cupio quiequid ago te approbante fieri, cuius ingenio pene coelesti, cuius eruditioni singulari, cuius iudicio longe acerrimo tantum tribuo vt malim vnius Dorpii quam mille eaeterorum ecaleulis approbari. Verum adhuc a nauigatione nausea- bundus et mox equitatione fessus, ad haec in componendis sarcinulis oceupatus, satius esse duxi quomodocunque respondere quam amicum in ista relinquere opinione; siue hane ex teipso conceperis, siue instillauerint alii, qui te ad eam epistolam scribendam subornarunt, quo sub aliena persona suam agerent fabulam. r, Non fuit reddita] Cf. Ep. 334. 168 n. 11. solem] Cf. Epp. 315. 9, 323. 30. e Jo I5 20 - 25 E 30 [23] τ 2 40 en o 60 65 92 LETTERS OF ERASMUS [1515 Primum igitur, vt ingenue dicam, aeditae Moriae propemodum me poenitet. Is libellus nonnihil mihi peperit gloriae vel, si mauis, famae. At ego nihil moror gloriam cum inuidia coniunctam. Quan- quam, o superi, quid est hoe totum quod vulgo gloriam vocant, nisi nomen inanissimum ex gentilitate relictum ? Quod genus non pauea resederunt apud Christianos, dum immortalitatem appellant famam posteris relictam, et virtutem qualiumeunque litterarum studium. 1n omnibus aedendis libris hie vnieus semper mihi fuit scopus, vt mea industria aliquam adferrem vtilitatem ; id si minus assequi possem, certe nullam adferrem noxam. Proinde cum magnos etiam viros videamus litteris suis abusos ad affectus suos digerendos, dum alius cantat ineptos amores suos, alius adulatur iis quos captat, alius iniuria lacessitus stilo referit, alius ipse sui tibicen est et in efferendis propriis laudibus quemuis Thrasonem, quemuis Pyrgopolinicen superat; at ego quamuis ingenio tenui et perquam exigua doctrina praeditus, tamen hue semper spectaui vt, si possem, prodessem ; sin minus, ne quem laederem. Homerus suum in Thersiten odium molesta carminis hypotyposi vltus est. Plato quam multos nominatim perstrinxit suis dialogis! Cui pepercit Aristoteles, qui nec Platoni pepercit nec Socrati? Habuit suum Demosthenes Aeschynem in quem stilo de- baecharetur. Habuit suum Cicero Pisonem, habuit Vatinium, habuit Salustium, habuit Antonium. Quàm multos nominatim et ridet et carpit Seneca! Quod si recentiores expendas, et Petrarchae in medi- cum quendam et Laurentio in Pogium et Politiano in Sealam stilus teli viee fuit. Quem ex omnibus mihi dabis tam modestum qui non amarulentius in aliquem scripserit? Ipse Hieronymus, vir tam pius et grauis, aliquoties non sibi temperat quin in Vigilantium incandescat acrius, in Iouinianum insultet immoderatius, in Rufinum amarulentius inuehatur. Semper hie eruditis mos fuit, quiequid dolet aut delectat, chartis ceu fidis sodalibus committere, in harum sinum omnes pectoris aestus effundere. Imo deprehendas quosdam non alio consilio libros scribendos suscipere quam vt in his obiter animi sui motus infulciant atque hae ratione transmittant in posteros. At ego in tot iam aeditis voluminibus, cum tam multos candi- dissime laudarim, quaeso, cuius vnquam denigraui famam? cui vel leuissimam aspersi labem? quam gentem, quem ordinem, quem hominem nominatim taxaui? Quid si scias, mi Dorpi, quoties ad id faciendum fuerim nulli tolerandis contumeliis prouocatus? Semper tamen vici dolorem animi mei, magisque rationem habui quid poste- ritas esset iudicatura de nobis quani quid illorum mereretur im- probitas. Si res ipsa perinde fuisset nota caeteris, vt erat mihi, nemo 35. nullam 4 : ne quam a. 39. at ego A4: ego tamen a. 55. chartis] Hor. S. 2. 1. 30, 1; ef. Ep. 341. 5, 6. 331] TO MARTIN DORP 93 me mordacem iudicasset sed aequum, sed modestum etiam ae mode- ratum. Sed ita mecum cogitabam, quid aliis cum nostris priuatis affectibus? aut qui nostra haec nota poterunt esse vel procul dissitis vel posteris? Ego non quod illis, sed quod me dignum est, fecero. Praeterea nullus est tam inimieus quem non optem, si fieri possit, in amieum redire. Cur ei rei praecludam viam? cur id scribam in hostem quod aliquando frustra nolim scriptum in amieum? eur notabo earbone cui suum candorem, etiamsi promereatur, non possim restituere ? Malo in hane peccare partem vt vel parum meritos praedicem, quam vt meritos vituperem. Nam si quem falso laudaris, eandori tribuitur; sin quantumlibet etiam ignominia dignum suis pinxeris coloribus, non illius factis sed tuo morbo asscribitur. "Vt ne dicam interim, quod vt ex iniuriis mutua talione reciprocantibus ingens bellum aliquoties exoritur, sie ex maledictis vicissim vltro citroque regestis perieulosissimum incendium non raro nascitur; et vt parum Christianum est iniuriam iniuria pensare, ita parum generosi pectoris est dolorem suum foeminarum exemplo conuitiis vleisci. Huiusmodi rationibus ipse mihi persuasi vt semper innoxias et in- cruentas haberem litteras, nec eas vllius mali nomine contaminarem. * Nec aliud omnino spectauimus in Moria quam quod in caeteris lueubra- tionibus, tametsi via diuersa. In Enchiridio simpliciter Christianae vitae formam tradidimus. In libello De principis institutione palam admonemus quibus rebus principem oporteat esse instructum, — In Panegyrieo sub laudis praetextu hoe ipsum tamen agimus oblique quod illie egimus aperta fronte. Nec aliud agitur in Moria sub specie lusus quam actum est in Enchiridio. Admonere voluimus, non mordere; prodesse, non laedere; consulere moribus hominum, non officere. Plato philosophus tam grauis largiores in compotationibus inuitatiuneulas approbat, quod arbitretur quaedam vitia per hilari- tatem vini posse discuti, quae seueritate corrigi non possent. Et Flaccus existimat iocosam quoque admonitionem non minus atque seriam conducere. Ridentem, inquit, dicere verum Quid vetat ? Neque non perspectum est hoc sapientissimis olim viris, qui saluber- rima vitae praecepta ridendis ac puerilibus in speciem apologis pro- ponere maluerunt, quod per se subaustera veritas, voluptatis illecebra commendata, facilius penetrat in animos mortalium. Nimirum hoc est illud mel, quod apud Lucretium medici pueris medentes absynthii 72. id A: hic a. 84. ineruentas] For this sentiment cf, 94. Plato] Cf. Maer. Sat. 2. 8. 11. 150, 1 and note. 97. Flaccus] S. 1. 1. 24.5. 88. Deprincipisinstitutione] Cf. Ep.393. 105. Lucretium] r. 936-8. 7o 75 8o oo σι 90 95 IOO IO IIO 115 120 125 130 135 140 145 94 LETTERS OF ERASMUS [1515 poculo praelinunt. Nec in alium vsum veteres illi principes hoc morionum genus in aulas suas induxerunt quam vt horum libertate leuiora quaedam vitia citra vllius offensam et aperirentur et emenda- rentur. Fortasse Christum in hoc album vocare non conueniat. Verum si licet coelestia cum humanis vllo modo conferre, nonne huius parabolae confine quiddam habent cum veterum apologis? Et iucundius illabitur et acrius insidit in animos euangelica veritas huius- modi lenociniis commendata, quam si nuda produceretur, id quod in opere de doctrina Christiana diuus Augustinus copiose persequitur. Videbam quam esset mortalium vulgus stultissimis opinionibus cor- ruptum, idque in singulis vitae institutis, et remedii votum erat verius quam spes. Proinde videbar mihi repperisse rationem vt delicatis animis hac arte tanquam obreperem et cum voluptate quoque mederer. Etsepenumero conspexeram festiuum hoc et iocosum admonendi genus multis felicissime cedere. Quod si respondebis personam quam induxi leuiorem esse quam vt sub illius praetextu de rebus seriis disputetur, hanc culpam fortassis agnoscam. Inepti reprehensionem non admodum deprecor, amaru- lenti deprecor. Quanquam et illud probe tueri possem, si non alia ratione, certe tot grauissimorum hominum exemplo, quos in ipsius libelli praefatiuncula recensui — Quid autem facerem ? Diuersabar id temporis apud Morum meum ex Italia reuersus, ae renum dolor compluseulos dies domi continebat. Et mea bibliotheca nondum fuerat aduecta. "Tum si maxime fuisset, non sinebat morbus quic- quam in grauioribus studiis acrius agitare. Coepi per ocium Morias encomium ludere, nec in hoe sane vt aederem, sed vt morbi mole- stiam hoc velut auocamento leuarem. Operis incoepti gustum amieculis aliquot exhibui, quo iucundior esset risus cum pluribus communis. Quibus cum vehementer placuisset, institerunt vti pergerem. — Obse- cutus sum, et in hoc negocii septem plus minus dies impendi; qui sane sumptus mihi pro argumenti pondere nimius etiam videbatur. Deinde quorum instinctu scripseram, eorundem opera deportatus in Galliam libellus formulis excusus est, sed ab exemplo non solum mendoso verum etiam mutilo. Porro quam displicuerit vel illud satis est argumenti, quod intra pauculos menses plus septies fuerit iypis stanneis propagatus, idque diuersis in locis. Demirabar ipse quid ibi cuiquam placeret. Hane, mi Dorpi, si ineptiam vocas, habes reum confitentem aut certe non reclamantem. Δα hune modum et per ocium et amiculis obsecundans ineptiui, idque semel duntaxat in vita. Quis autem omnibus horis sapit? At ipse fateris caeteras lucubrationes meas eiusmodi esse vt iuxta piis atque eruditis omnibus 127. Morum] For this account of the 145. omnibus horis] Plin. N.H. 7. origin of the Moria see Ep. 222. introd. ^ 40. 131. 337] TO MARTIN DORP 95 magnopere probentur. Qui sunt isti tam rigidi censores vel potius Areopagitae, qui homini vel vnam ineptiae culpam nolint condonare Ὁ Quae tam insignis morositas vt vnico ridieulo offensi libello tot vigiliarum superiorum gratia repente scriptorem spolient? Quot ineptias aliorum proferre possem hae multis partibus ineptiores, etiam in magnis theologis, dum rixosas et frigidissimas quaestiones commenti, de nugacissimis nugis perinde ae pro focis et aris inter se digladiantur. Atque isti tam ridiculas fabulas et vel ipsis Atellanis ineptiores citra personam agunt. Ego certe verecundius qui, cum ineptior esse vellem, Stulticiae personam obtexui ; et quemadmodum apud Platonem Socrates obtecta facie laudes amoris recitat, ita ipse fabulam hanc personatus egi. Seribis ab istis ipsis quibus argumentum displicet, et ingenium et eruditionem et eloquentiam probari, verum eosdem offendi nimis libera mordacitate. At isti reprehensores plus etiam tribuunt mihi quam velim. Quanquam nihil moror hanc laudem, praesertim ab his profectam quibus ego nec ingenium esse puto nec eruditionem nec eloquentiam ; quibus si pollerent, mi Dorpi, crede mihi, non tantopere ioeis offenderentur salutaribus magis quam ingeniosis aut eruditis. Obsecro te per Musas, quos tandem oculos, quas aures, quod palatum adferunt isti quos offendit in eo libello mordacitas? Primum quae potest illie esse mordacitas, vbi nullius omnino nomen perstringitur praeterquam meum? Cur non venit in mentem quod toties inculcat Hieronymus, vbi generalis est de vitiis disputatio, ibi nullius esse personae iniuriam ? Quod si quisquam offenditur, non habet quod expostulet cum eo qui scripsit; ipse si volet, secum agat iniuriarum, vtpote sui proditor, qui declararit hoc ad se proprie pertinere, quod ita dietum est de omnibus vt de nemine sit dietum, nisi siquis volens sibi vendicet. An non vides me toto opere sic ἃ nominibus hominum temperasse, vt nec gentem vllam acrius taxare voluerim ὁ Etenim vbi cuique nationi peculiarem philautiam recenseo, Hispanis asscribo militiae laudem, Italis litteras et eloquentiam, Anglis lautas mensas et formam, et caeteris item eiusmodi quaedam, quae quisque in se dicta vel agnoscat non illibenter vel certe cum risu audiat. Ad haec, cum iuxta argumenti suscepti rationem per omnia mortalium genera voluar et in taxandis singulorum vitiis verser, quaeso quid vsquam aut dictu foedum occurrit aut virulentum ? Vbi flagitiorum sentinam aperio? vbi secretam illam vitae humanae moueo Camarinam ? Quis nescit quam multa diei potuerint in malos pontifices, in improbos episcopos οὖ sacerdotes, in vitiosos principes, breuiter in quemuis ordinem, si ad Iuuenalis exemplum non puduisset ea mandare litteris, 159. Scribis] Ep. 304. 54, 5. 177. philautiam] LB. iv. 448 &-x. 170. Hieronymus] Ep. 125. 5, Migne. 178. Anglis] Cf. Ep. 77. 14 n. 60 T 170 8o - 185 190 200 205 210 215 220 225 96 LETTERS OF ERASMUS [1515 quae multos non pudet facere? — Tantum festiua quaedam et ridicula magis quam foeda recensuimus, sed ita recensuimus vt obiter et maximis de rebus nonnunquam admoneamus, quod illos scire magno- pere referat. Seio tibi non esse vacuum ad huiusmodi nugas descendere. Sed tamen si quando dabitur ocium, fae attentius excutias ridiculos illos Moriae iocos; nimirum comperies non paulo magis quadrare ad Euangelistarum et Apostolorum dogmata quam quorundam splen- didas, sieuti putant, et magnis dignas magistris disputationes. Atque ipse quoque in tuis litteris non diffiteris pleraque vera esse quae illic referuntur. "Verum existimas non expedisse Aurieulas teneras mordaci radere vero. Si putas nullo pacto libere loquendum esse, nec vnquam promendam esse veritatem nisi cum non offendit, cur medici pharmaeis medentur amaris, et ἱερὰν πικρὰν inter laudatissima ponunt remedia? Quod si illi faciunt, corporum medentes vitiis, quanto magis par est nos idem facere in sanandis animorum morbis? Obsecra, inquit Paulus, argue, inerepa, oportune, importune. Apostolus vult omnibus modis in- sectanda esse vitia, et tu nullum vis huleus attingi? praesertim cum id ea moderatione fiat, vt ne possit quidem quisquam laedi nisi qui studio laeserit seipsum. — Quod si vlla est ratio citra vllius offensam medendi vitiis hominum, haec vna, ni fallor, est omnium maxime aecommoda, cum neque nomen cuiusquam aeditur; deinde cum tem- peratur ab iis, à quorum commemoratione quoque bonorum abhorrent aures —etenim quemadmodum in tragoediis quaedam atrociora sunt quam vt oculis spectatorum conueniat exhiberi, et narrasse sufficiat, ita in hominum moribus quaedam obsceoeniora sunt quam vt vere- cunde possint narrari— postremo cum illa ipsa quae narrantur, sub ridieula persona per lusum et iocum efferuntur, vt omnem offensam sermonis hilaritas excludat. An non videmus quantum aliquoties apud seueros etiam tyrannos valeat iocus commodus et in tempore dictus? Quaeso te, quae preces, quae seria oratio potuisset regis illius animum tam facile placare quam militis iocus? * Imo," inquit, ' nisi lagena nos destituisset, longe atrociora fueramus in te dicturi. Arrisit rex et ignouit. Nec sine causa tam diligenter de risu prae- cipiunt duo summi rhetores, M. Tullius et Quintilianus. Tantam vim habet lepos et iucunditas sermonis, vt etiam in nos apte tortis dicteriis delectemur, id quod de C. Caesare litteris est proditum. — Proinde si fateris vera quae scripsi, si festiua magis quam obscoena, quae ratio 197. litteris] Ep. 304. 21 seq. 220. iocus] Cf. Quint. 6. 3. 1o. 199. Auriculas|] Pers. 1. 107, 8. 222. risu] Cie. de Or. 2. capp. 62 seq. ; 204. Paulus] 2 Tim. 4. 2. Quint. 6. 3. 387] Ὁ TO MARTIN DORP 97 eommodior exeogitari poterat medicandi communibus hominum malis? Primum ipsa voluptas illectat ad legendum et illectum remoratur. Nam in eaeteris alias res alii venantur. Voluptas ex aequo blanditur omnibus, nisi si quis stupidior est quam vt litteratae voluptatis sensu tangi possit. Porro qui illie offenduntur vbi nullius aeditur nomen, ii mihi videntur haud multum abesse ἃ muliercularum affectibus: quae, si quid in malas foeminas dictum fuerit, sie commouentur quasi ea con- tumelia ad singulas pertineat; rursum si quid laudis tribuatur probis mulieribus, sie sibi placent quasi quod vnius aut alterius est, id pertineat ad omnium laudem. Absit hoc ineptiae genus a viris, at multo magis ab eruditis viris, maxime vero a theologis. Si quid hie offendo eriminis à quo sum immunis, non offendor; sed ipse mihi gratulor, qui vacem iis malis quibus multos obnoxios esse video. Sin est tactum huleus aliquod, et sum ipse mihi ostensus in speculo, nee hie quicquam est causae cur offendi debeam. Si prudens sum, dissimulabo quod sentio, nec ipse mei veniam proditor. Si probus, admonitus cauebo, ne mihi tale conuitium posthac in os nominatim possit impingi, quod illie sine nomenclatura notatum video. Cur non saltem hoe donamus huie libello quod vulgaribus istis comoediis tribuunt et idiotae? Quam multa, quanta cum libertate iaciuntur illie in monarchas, in sacerdotes, in monachos, in vxores, in maritos, in quos non? Et tamen quia nemo nominatim incessitur, arrident omnes, et suum quisque morbum aut fatetur ingenue aut dissimulat prudenter. "Violentissimi quoque tyranni ferunt scurras et moriones suos, cum ab iis aliquoties manifesto conuitio feriuntur. Non vltus est Imperator Flauius Vespasianus exprobratam sibi cacantis faciem. Et quinam isti tam delicatis auribus qui Moriam ipsam non ferunt in communem hominum vitam sine vllius nominis inustione ludentem? Nunquam explosa fuisset vetus comoedia, si ab aedendis nominibus illustrium virorum abstinuisset. At tu quidem, optime Dorpi, ità propemodum scribis quasi totum ordinem theologicum Moriae libellus a nobis alienasset. Quid opus fuit' inquis * theologorum ordinem tam acriter lacessere?' meamque deploras fortunam. 'Olim' inquis *tuas lueubrátiones magno studio legebant omnes, te praesentem videre gestiebant. Nune Moria veluti Dauus interturbat omnia. Scio te nihil per calumniam scribere, nec ipse tecum tergiuersatorem agam. Quaeso, lacessitum theologorum ordinem putas, si quid dictum fuerit in stultos aut malos theologos eoque indignos nomine? Atqui si placet ista lex, vniuersum morta- lium genus infensum habeat, qui quid dixerit in sceleratos homines. 253. Vespasianus] Suet. Vesp. 20. 260. inquis] Ep. 304. 25-7. 261. inquis] Ep. 304. 51-4. ALLEN JI H 230 235 240 245 250 t σι σι 260 265 98 LETTERS OF ERASMUS [1515 Quis vnquam fuit tam impudens rex qui non fateatur regum non- nullos esse malos et hoe honore indignos? Quis episcopus tam 270 insolens quin idem de suo fateatur ordine? An vnus ordo theo- logorum in tanto numero nullum habet stupidum, nullum indoctum, nullum rixosum, sed tantum Paulos, Basilios et Hieronymos nobis exhibet ? Imo contra fit vt quo quaeque professio praeclarior est, hoc pauciores habeat qui respondeant. Plures inuenies bonos naucleros 275 quam bonos principes, plures medicos bonos quam bonos episcopos. Atqui ea res haud pertinet ad eontumeliam ordinis, sed ad laudem paucorum qui in pulcherrimo ordine sese pulcherrime gesserunt. Rogo, die mihi, cur magis offenduntur theologi, si modo sunt qui offendantur, quam reges, quam primates, quam magistratus, quam 280 episcopi, quam cardinales, quam summi Pontifiees? — denique quam negociatores, quam maritij quam vxores, quam iureconsulti, quam poetae?—nullum enim omnino mortalium genus praeteriit Moria—mnisi quod (hi) non vsque adeo desipiunt vt in se quisque dictum existimet quod in genere dietum sit in malos? Diuus Hieronymus 285 seripsit ad Eustochium de virginitate, atque in eo libro malarum virginum mores ita depingit vt nullus Apelles magis possit oculis exponere. Nunquid offensa est Eustochium ? Nunquid succensuit Hieronymo, quod virginum ordinem dehonestasset? Ne tantulum quidem. Αὐ quamobrem tandem ? nempe quod virgo prudens non 290 existimaret ad se pertinere, si quid dictum esset in malas, imo gaudebat admoneri bonas, ne in tales degenerarent; gaudebat admo- neri malas, vt tales esse desinerent. Seripsit ad Nepotianum de vita clericorum. Scripsit ad Rustieum de vita monachorum, ac miris coloribus pingit, miris salibus taxat vtriusque generis vitia. Nihil 295 offensi sunt ad quos scripsit, quod scirent horum nihil ad se pertinere. Cur non alienatus est Gulielmus Montioius, inter optimates aulicos non infimus, quod multa luserit Moria in proceres aulicos? Nempe cum ipse sit vir et optimus et prudentissimus, arbitratur, id quod res est, quod in malos ac stultos dietum est primates, nihil ad se pertinere. 300 Quam multa lusit in malos et laieos episcopos Moria? Cur nihil hisce rebus offensus est Archiepiscopus Cantuariensis? Nempe quia vir omni virtutum genere absolutus nihil horum ad se pertinere iudicat. Quid ego tibi pergam commemorare nominatim de summis prin- 305 cipibus, de caeteris episcopis, de abbatibus, de cardinalibus, de viris eruditione claris, quorum neminem adhuc sentio vel pilo factum alieniorem Moriae gratia? Nec adduci possum vt credam vllos theologos irritatos hoc libello, nisi forte pauculos aliquot qui vel non 307. adduci A4 B : abduci a. 331] TO MARTIN DORP 99 intelligant vel inuideant vel natura sint adeo morosa vt nihil omnino probent. Habet enim, id quod in confesso est, hoc hominum genus admixtos quosdam, primum ingenio iudieioque adeo infelici vt ad nullas omnino litteras sint appositi, nedum theologicas; deinde, posteaquam paueulas Alexandri Galli regulas edidicerint, ad haec paululum ineptissimae sophistiees attigerint; post ex Aristotele decem tenuerint propositiones, nec has intellectas; postremo ex Seoto aut Occam totidem edidicerint quaestiones, quod superest ex Catholico, Mammetrecto et consimilibus dictionariis velut ex Copiae cornu petituri; mirum quam cristas efferant, vt nihil est arrogantius imperitia. Isti sunt qui contemnunt diuum Hieronymum vt grammatisten, quia non intelligant. et Latinas rident litteras ; et cum sint quouis sue stupidiores ac ne sensu quidem communi praediti, putant se totius arcem tenere sapientiae. Censent omnes, damnant, pronunciant, nihil addubitant, nusquam haerent, nihil nesciunt. Et tamen isti duo tresue magnas Ssepenumero commouent tragoedias. Quid enim est inscitia vel impudentius vel pertinacius? Hii magno studio conspirant in bonas litteras. —Ambiunt in senatu theologorum aliquid esse, et verentur ne, si renascantur bonae litterae et si resipiscat mundus, videantur nihil seisse, qui antehae vulgo nihil nescire videbantur. Horum sunt illi clamores, horum illi tumultus, horum coniuratio in viros melioribus addictos litteris. His non placet Moria, quia non intelligunt, neque Graece neque Latine. In huiusmodi non theologos sed theologiae histriones si quid forte dictum sit acerbius, quid hoec ad magnificentissimum bonorum theologorum ordinem Ὁ Nam si pietatis studio commouentur isti, cur Moriae potissimum succensent? Quam impia, quam spurea, quam pestifera scripsit Pogius? at hie vt autor Christianus passim habetur in sinu, in omneis pene versus linguas. Quibus probris, quibus maledictis clericos insectatur Pontanus? at hie vt lepidus ac festiuus legitur. Quantum obscoenitatis est in Iuuenale? at hune quidam putant coneionatoribus etiam vtilem esse. Quam maledice scripsit in 337. vta: οὐ A. 338. a : lingua A. 339. vta: et A. 316. Scoto] John Duns *Seotus' (1265?—-1308?), the sehoolman: Fran- ciscan and Doctor subtilis?. See DNB. Oecam] Wm. Ockham or Occam (Ἡ 1349), 'the second founder of Nominalism ; Franeisean and * Doctor inuincibilis. See DNB. by Marehesinus of Reggio, a Fran- ciscan (c. 1300 ? or c. 1466?) ; and was first printed at Mainz, ro Nov. 1470. 337. Pogius] in his Facetioe, which by i500 had been translated into English, French, Italian and Spanish. 339. Pontanus] Jovianus Pontanus (Dec. 1426—Aug. 1503) for many years Isti Graecas, Hebraieas, imo : 317. Mammetrecto] A glossary to the Latin Bible, the Legenda Sanctorum, and other devotional writings ; also known as Mammotrepton. It was compiled President of the Academy at Naples, & prolifie writer of light poetry and prose. See NBG. His Lucianie dia- logue, Charon, is perhaps intended here. H2 310 315 325 340 100 LETTERS OF ERASMUS [1515 Christianos Cornelius Tacitus, quam inimiee Suetonius, quam impie derident immortalitaàtem animarum Plinius et Lucianus! at hos tamen eruditionis gratia legunt omnes, et merito quidem legunt. 345 Solam Moriam, quia salibus aliquot luserit, non in bonos theologos et eo dignos titulo, sed in ineruditorum friuolas quaestiuneulas et ridiculum magistri nostri titulum, ferre non possunt. Ac duo tresue nebulones, theologieo schemate personati, mihi conantur hane mouere inuidiam, quasi theologorum ordinem laeserim 350 et alienarim. — Ego tantum tribuo theologicis literis vt eas solas soleam appellare litteras. Ita suspicio venerorque hunc ordinem vt huie vni nomen dederim ac voluerim ascribi; quanquam pudore prohibeor quo minus mihi tam eximium titulum asseram, quippe qui non ignorem quae dotes et eruditionis et vitae theologico nomini 355 debeantur. Nescio quid homine maius profitetur qui theologum profitetur. Episcoporum ea dignitas est, haud mei similium. Nobis satis est Socraticum illud didicisse, quod nihil omnino scimus, et qua possumus operam nostram iuuandis aliorum studiis conferre. Equidem nescio vbinam lateant isti duo tresue theologorum dii, quos 36o seribis mihi parum esse propicios. Ipse compluribus in locis sum versatus ab aedita Moria, in tot academiis vixi, in tot frequentissimis vrbibus. Nullum vnquam theologum mihi sensi iratum, nisi vnum aut alterum ex istorum numero qui omnibus bonis litteris sunt hostes. Nec hii tamen vnquam verbo mecum expostularunt. Quid in absentem mussitent non admodum obseruo, tot bonorum iudicio fretus. Ni vererer, mi Dorpi, ne cui videar arrogantius quam verius haee dicere, quam multos tibi possem recensere theologos, vitae sanctimonia celebres, eruditione praecellentes, dignitate praeminentes, aliquot ex his etiam episcopos, qui me nunquam magis amplexi sunt 370 quam post aeditam Moriam, et quibus ille libellus magis arridet quam mihi ipsi. Horum singulos titulis ac nominibus suis hoc loco referrem, nisi vererer ne tantis etiam viris Moriae causa futuri sint iniquiores tres isti theologi; imo vnum duntaxat esse puto apud vos istius auctorem tragoediae—nam rem propemodum coniecturis assequor: quem si vellem suis depingere coloribus, nemo miraretur eiusmodi viro displieuisse Moriam; imo mihi non placeret, nisi talibus displiceret. Quanquam nec mihi placet. At isto certe nomine minus displicet, quod talibus ingeniis non placet. Plus apud me ponderis habet sapientum et eruditorum theologorum 36 en Ὁ - σι 342. Tacitus] Ann. 15. 44. 3 seq. was afterwards in conflict; cf. Lond. Suetonius] Ner. 16. xiii. 24, LB. 471, where Reich identi- 352. nomen dederim] Cf. Ep. 200. 8. fies Noxus with Atensis (ἄτη). From 359. quos seribis] Not in Ep. 304. his residence at Louvain in r502-4, 373. vnum duntaxat] PerhapsJohn . Erasmus would have the means to Briard (Atensis), with whom Erasmus form an opinion. 331] TO MARTIN DORP 101 iudicium, qui tantum absunt vt me suggillent mordacitatis, vt 38o moderationem etiam et candorem meum laudibus vehant, qui procax per se argumentum citra procaciam tractarim et in re iocosa sine dente luserim. Etenim vt solis respondeam theologis, quos solos audio offendi, quis nescit quam multa vulgo quoque dicantur in mores malorum theologorum? Moria nihil attingit istiusmodi. 385 Tantum ioeatur in oeiosas illorum disceptatiunculas, nee has ipsas tamen simpliciter improbat, verum eos damnat qui in his solis theologicae rei puppim, vt aiunt, et proram collocant, quique logo- machiis, vt diuus appellauit Paulus, eiusmodi sie occupantur vt nec euangelieas nec propheticas nec apostolicas litteras vacet legere. 390 Atque vtinam, mi Dorpi, pauciores essent huie obnoxii crimini. Possem tibi producere qui annum egressi octogesimum tantum aetatis in huiusmodi tricis perdiderint, nec vnquam contextum euangelieum euoluerint; id quod a me compertum ipsi quoque demum confessi sunt. Ne sub Moriae quidem persona sum ausus 395 dieere, quod tamen non raro multos audio deplorantes, theologos et ipsos, sed vere theologos, hoc est viros integros, graues, eruditos, et qui Christi doctrinam penitus ex ipsis imbiberint fontibus. li quoties apud eos sunt apud quos fas liberas animi voces depromere, deplorant hoc recentius theologiae genus mundo inuectum et vetus 4oo illud desyderant. Quid enim eo sanctius, quid augustius, quid aeque resipiens ac referens illa coelestia Christi dogmata? At hoe, vt omittam barbari factielique sermonis sordes et portenta, vt omittam omnium bonarum litterarum inscitiam, vt imperitiam linguarum, sie Aristotele sic humanis inuentiunculis, sic prophanis etiam 4o; legibus est contaminatum, vt haud sciam an purum illum ac syncerum Christum sapiat. Fit enim vt, dum ad humanas tradi- tiones nimium auertit oculos, minus assequatur archetypum. Hine sepenumero coguntur theologi cordatiores aliud apud populum dicere quam vel apud se sentiant vel apud familiares loquantur. Et ali- 410 quoties non habeant quod respondeant consultoribus, cum perspieiunt aliud docuisse Christum, aliud humanis traditiuneulis imperari. Quaeso, quid commercii Christo et Aristoteli? «quid sophisticis captiuneulis cum aeternae sapientiae mysteriis? quorsum tot quae- stionum labirynthi? inter quas quam multae sunt ociosae, quam 415 multae pestilentes, vel hoc ipso quod contentiones et dissidia pariunt ! At sunt vestiganda quaedam, sunt et decernenda quaedam. Non abnuo. Sed e diuerso permulta sunt quae rectius sit omittere quam inquirere (et scientiae pars est quaedam nescire); permulta de quibus 392. annum a : annos A. 393. perdiderint a: perdidissent A. 389. Paulus] τ Tim. 6. 4. 102 LETTERS OF ERASMUS [1515 420 salubrius est ambigere quam statuere. Postremo si quid statuendum est, id velim reuerenter, non arroganter, et ex diuinis litteris, non e commentieiis hominum ratiunculis statui. Nunc neque quaesti- uneularum vllus est finis; in quibus ipsis tamen quanta familiarum et factionum dissensio! Et cotidie decretum ex decreto nascitur. 425; Breuiter eo redacta res est vt negocii summa non tam ex Christi praescripto quam ex scholastieorum definitionibus et episcoporum qualiumeunque potestate dependeat: quibus rebus sie inuoluta sunt omnia vt ne spes quidem sit mundum sad verum illum Christianismum reuocandi. 430 Haec aliaque permulta perspiciunt ae deplorant sanctissimi iidem- que doctissimi viri, quorum omnium praecipuam causam in audax hoc et irreuerens recentium theologorum genus reiiciunt. Ο si tibi lieeret, mi Dorpi, tacitis oculis animi mei cogitationes intueri; nimirum intelligeres quam multa prudens hoc reticeam loco. At 435 horum aut nihil attigit Moria, aut certe leuissime attigit, ne quem offenderem. Atque eandem cautionem in omnibus seruare curaui, ne quid obscoene scriberem, ne quid pestiferum moribus, ne quid seditiosum, aut quod eum vllius ordinis iniuria coniunctum videri posset. Si quid ibi dictum est de diuorum cultu, semper reperies 440 aliquid asseriptum quod palam testetur nihil aliud taxari quam superstitionem non recte colentium diuos. Item si quid in principes, Si quid.in episcopos, si quid dicitur in monachos, semper addimus quod declaret illud in ordinis iniuriam non esse dictum, sed in corruptos et suo indignos ordine, ne quenquam bonum laederem, 445 dum malorum insector vitia. Ac rursus, dum hoc ago, subtractis omnium nominibus effeci, quod in me fuit, ne vel mali possent offendi. Postremo, dum salibus et iocis fictaque et ridicula persona tota peragitur fabula, curatum est vt tristes etiam et morosi boni consulant. Iam illud non vt mordacius dictum notari scribis, sed vt impium ; 45o nam quo, inquis, pacto ferant piae aures quod futurae vitae felicitatem dementiae speciem vocas? Obsecro te, optime Dorpi, quis tuum candorem docuit subdolum hoc calumniandi genus? siue (quod magis arbitror) quis astutus ad hane mihi struendam calumniam tua abusus est simplicitate? Ad hunc modum solent isti calumniatores 455 pestilentissimi duo verba decerpere, eaque nuda, nonnunquam et immutata nonnihil, praetermissis his quae durum alioqui sermonem : leniunt et explicant. Notat ac docet hanc astutiam in suis institu- tionibus Quintilianus, vt nostra quam commodissime referamus, additis confirmationibus, et si quid est quod mitiget, quod extenuet, 432. tibi add. a. 450. inquis] Ep. 304. 28-30. 331] TO MARTIN DORP 108 quod alioqui eausam adiuuet; eontra, quae sunt aduersariorum, ea 460 destituta his omnibus recitemus, idque verbis quam fieri potest odiosissimis. Hane artem isti non ex Quintiliani praeceptis sed ex sua maleuolentia didicerunt ; qua sepenumero fit vt quae magnopere plaeitura fuerint, si sie referantur vt seripta sunt, aliter recitata vehementer offendant. Relege, quaeso te, locum, ac diligenter inspice 465 quibus gradibus quoque sermonis progressu hue peruentum sit vt felicitatem illam dementiae speciem esse dicerem ; ad haec obserua quibus verbis id explicem. —Videbis illie esse quod vere pias aures etiam delectet, tantum abest vt quiequam sit quod offendat. In tua recitatione offendieulum est, non in meo libello. 470 Etenim eum hoc ageret Moria, vt vniuersum rerum genus stulticiae nomine complecteretur, doceretque totius humanae felicitatis summam a stulticia pendere, per omne mortalium genus peruagata est vsque ad reges ac summos pontifices ; deinde peruentum est ad ipsos Apostolos atque adeo Christum, quibus stultieiam quandam tributam 475 reperimus in sacris litteris. Neque vero periculum est ne quis hic imaginetur Apostolos aut Christum vere stultos fuisse, sed quod in his quoque fuerit infirmum quiddam et nostris tributum affectibus, quod ad aeternam illam ae puram sapientiam parum sapiens videri possit. Verum haec ipsa stultieia vineit omnem mundi sapientiam ; 480 quemadmodum et Propheta omnem mortalium iustieiam pannis confert foeminae menstruo fluxu contaminatae. Non quod bonorum iusticia polluta sit, sed quod ea quae apud homines purissima sunt, quodammodo impura sint, si ad illam ineffabilem Dei puritatem conferantur. Et vt sapientem proposui stultieiam, ita sanam in- 495 saniam et cordatam amentiam facio. Quoque mollius esset quod de sanctorum fruitione sequebatur, praemitto tres Platonis furores, e quibus felicissimus sit amantium, qui nihil aliud sit quam ecstasis quaedam. At piorum eestasis nihil aliud est quam gustus quidam futurae beatitudinis, qua toti absorbebimur in Deum, in illo magis 499 quam in nobis ipsis futuri. At hunc Plato furorem vocat, cum quis extra se raptus in eo est quod amat eoque fruitur. Non vides quam diligenter paulo post distinxerim stulticiae et insaniae genera, ne quis simplicium in verbis nostris labi posset ? Verum de re non pugno, inquis, à verbis ipsis abhorrent piorum 495 aures. At cur non offenduntur eaedem aures istae, cum Paulum audiunt dicentem, *Quod stultum est Dei' et 'stulticiam crucis'? Cur non diuum Thomam in ius vocant, qui de Petri ecstasi scribit in hune modum: 'Dum pie desipit, sermonem incipit de taberna- 481. Propheta] Is. 64. 6. 496. Paulum] 1 Cor. r. 25 and 23. 487. praemitto] LB. iv. 439 5. 498. Thomam] Perhaps cf. Comm. in Platonis] Phaedr. 244 seq. Matt. 17. 5. 104 LETTERS OF ERASMUS [1515 soo eulis. Sacrum illum ae felicem raptum desipientiam vocat. Et e» o tamen ista canuntur in templis. Cur mihi non olim scripsere dicam, quod in precatione quadam Christum magum dixerim ef - ineantatorem Ὁ Diuus Hieronymus Christum Samaritanum appellat, eum fuerit Iudaeus. Paulus eundem et peccatum vocat, quasi plus 5. dieas quam peceatorem ; maledietum vocat. Quam impium con- uitium, si quis maligne velit interpretari? quam pia laus, si quis, vt Paulus scripsit, ita accipiat? Ad consimilem modum, si quis Christum praedonem appellet, si quis adulterum, si quis temulentum, si quis haeretieum, nonne futurum sit vt boni omnes obturent aures Ὁ 510 At si quis commodis verbis haec efferat, et sermonis progressu paulatim hue lectorem veluti manu deducat, quemadmodum trium- phans per crucem praedam ab inferis abductam patri reuexerit, quemadmodum Moysi synagogam, velut vxorem Vriae, sibi adiunxerit, vt ex ea nasceretur pacificus ille populus, quo pacto charitatis musto 5. temulentus semetipsum nobis impenderit, quemadmodum nouum doctrinae genus inuexerit, ab omnium et sapientum et insipientum plaeitis longe diuersissimum ; quis quaeso poterit offendi, praesertim cum horum vocabulorum singula nonnunquam reperiamus in arcanis litteris in bonum vsurpata sensum? . Nos in Chiliadibus (nam id z20 obiter venit in mentem) Apostolos Silenos appellauimus, imo [21] Christum ipsum Silenum quendam diximus. ^ Accedat iniquus interpres qui hoe tribus verbis odiosius explicet, quid intolerabilius ? At legat pius et aequus quae scripsi, probabit allegoriam. Demiror autem nee illud animaduersum ab istis, quam cautim efferam ista, quamque correctione studeam mitigare. Sie enim propono: 'Sed posteaquam semel τὴν λεοντῆν induimus, age doceamus et illud, felicitatem Christianorum, quam tot laboribus expetunt, nihil aliud esse quam insaniae stultieiaeque genus quoddam. Absit inuidia verbis. Rem ipsam potius expendite, Audisne? Primum 520 quod Moria de re tam arcana disputat, id mitigo prouerbio, quod iam en [47] σι leonis exuuium induerit. Nec simpliciter appello stulticiam aut insaniam, sed 'stultieiae insaniaeque genus', vt piam stultieiam et felicem intelligas insaniam, iuxta distinctionem quam mox subiicio. Nec hoe contentus, addo 'quoddam', vt appareat figuram subesse, non simplicem esse sermonem. Nec his contentus, offensam depreeor, quam verborum sonus possit gignere, et admoneo vt magis obseruent quid dieatur quam quibus dicatur verbis; atque 511. lectorem add. a. 502. precatione] The first mentioned 504. Paulus] Gal. 2. 17 and 3. 13. in Ep. 93. ΤΟΥ n.: LB. v. 1213 4. 519. Chiliadibus] Adag. 2201 inii.: 503. Hieronymus] Hom. Orig. in Luc. — (LB. ii. 772 8 and 771 D). 34- 526. Sed posteaquam] LB. iv. 500 5. 331] TO MARTIN DORP 105 haee quidem in ipsa statim propositione. am vero in ipsa rei iraetatione quid est omnino quod non pie, quod non cireumspecte sit dietum ac reuerentius etiam quam vt conueniat Moriae? Sed 549 ibi malui paulisper obliuisci decori quam non satisfacere dignitati rei; malui rhetoricen offendere quam laedere pietatem. Ac postremo peracta probatione, ne quem moueret, quod de re tam sacra Stulticiam, hoe est iocosam personam, fecerim loquentem, et hane deprecor culpam hisce verbis: * Verum ego iamdudum oblita mei, ὑπὲρ τὰ 545 ἐσκαμμένα πηδῶ. Quanquam si quid petulantius aut loquacius a me dietum videbitur, cogitate et Stulticiam et mulierem dixisse." Vides vt nusquam eessarim omnem offendieuli ansam praecidere. Verum ista non perpendunt, quorum aures praeter propositiones, conclusiones et corollaria nihil admittunt. Quid quod praefatione 550 praemunierim libellum, qua conor omnem praecludere calumniam ? Neque quiequam addubito quin ea candidis omnibus faciat satis. Quid autem faeias istis qui vel ob ingenii pertinaciam sibi satisfieri nolint, vel stupidiores sint quam vt satisfactionem intelligant? Nam quemadmodum Simonides dixit Thessalos ebetiores esse quam 555 vt possint a se decipi, ità quosdam videas stupidiores quam vt placari queant. Ad haec non mirum est inuenire quod calumnietur, qui nihil aliud quaerit nisi quod ealumnietur. Quod si quis eodem animo legat diui Hieronymi libros, centum locos offendet quae ealumniae pateant, nec deerit in omnium Christianissimo doctore 560 quod ab istis haeretieum possit appellari; ne quid interim dicam de Cypriano, de Lactantio deque caeteris consimilibus. Denique quis vnquam audiuit ludicrum argumentum in theologorum vocari cognitionem ? Quod si placet, cur non eadem opera, quiequid a poetis hodie seribitur aut luditur, ad hane excutiunt legem ? Quot 565 illie reperient obseoena, quot veterem paganismum olentia? Verum haee, quoniam inter seria non habentur, nemo theologorum existimat ad se pertinere. Neque tamen postulem istorum exemplum mihi patrocinari. Ego nee ioco scriptum a me velim quod vllo pacto Christianorum officiat 579 pietati; modo detur qui quod scriptum est intelligat, modo detur aequus et integer, quique cognoscere studeat, non affectet calumniari. At si quis istorum habeat rationem qui primum nullo sunt ingenio praediti, minore iudicio; deinde nihil omnino bonarum litterarum attigerunt, sordida tantum ista perturbataque doctrina infecti potius 575 quam eruditi; denique infensi omnibus qui sciunt quod ipsi nesciant, 555. Simonides a: Themistocles A. 545. Verum ego] LB. iv. 504 5. 555. Simonides] Plut. de Aud. Poet. p. 15 D. 106 LETTERS OF ERASMUS [1515 nec aliud secum adferentes propositum quam calumniandi, quiequid illud sit, quod forte vteunque intellexerint: is nimirum nihil omnino scripturus est, si vacare velit calumnia. Quid quod istorum non- z8onullos gloriae studium ad calumniandum adducit? ^ Nihil enim gloriosius inscitia cum scientiae persuasione coniuncta. Proinde cum vehementer sitiant famam nec eam possint bonis rationibus assequi, malunt Ephesium illum iuuenem imitari, qui incenso phano totius orbis celeberrimo nobilitatus est, quam inglorii viuere. Et 585 eum ipsi nihil lectu dignum possint aedere, toti sunt in hoc, vt celebrium virorum lucubrationes carpant. De aliis loquor, non de me, qui nihil omnino sum. Ae Moriae libellum ipse ne pili quidem facio, ne quis putet haec re commoueri nos. Quid autem mirum si tales quales modo diximus, propositiones 590 aliquot. eligant ex magno decerptas opere; quarum alias faciant seandalosas, alias irreuerentiales, alias male sonantes, alias impias et haeresim sapientes: non quod haec mala reperiant illie, sed quod ipsi seceum adferant! Quanto placabilius erat et Christiano candore dignius, eruditorum hominum industriam fauore alere et, si quid 595 forte fortuna fuerit elapsum incogitantius, aut conniuere aut comiter interpretari, quam inimice quaerere quod reprehendas, et sycophantam agere, non theologum! Quanto felicius mutua collatione vel docere vel discere et, vt Hieronymianis vtar verbis, in scripturarum campo sine nostro dolore ludere! At inistis mirum quam nihil sit medium. 6oo Quosdam autores sic legunt vt quantumuis manifestum inciderit erratum, vel friuolo praetextu defendant; in quosdam adeo sunt iniqui, vt nihil tam cireumspecte dici possit quod non aliqua ratione calumnientur. Quanto praestiterat, dum haee agunt, dum vicissim et lacerant et lacerantur, simul et suum perdentes ocium et alienum, 605 Graecas aut Hebraieas aut certe Latinas litteras discere! quarum cognitio tantum adfert momenti ad diuinarum scientiam litterarum, vt mihi sane videatur vehementer impudens earum rudem theologi nomen sibi vindicare. Proinde, Martine optime, pro mea in te beniuolentia non te 610 desinam adhortari, quod antehac sepius feci, vt studiis tuis saltem Graecarum litterarum cognitionem adiungas. hara quaedam est ingenii tui felicitas. Stilus solidus et neruosus ac fluens et exuberans animum arguit non sanum modo verumetiam foecundum. Suppetit aetas non tantum integra sed virens adhuc et florida. Et vulgatum 615 istum. studiorum cursum iam feliciter absoluisti. Crede mihi, si istis tam praeclaris initiis Graecanicae litteraturae colophonem addideris, ausim tum mihi tum aliis omnibus magnum quiddam de te pollieerij, et quod antehac nemo recentium theologorum praestiterit. Quod si in hac es opinione, vt amore verae pietatis 331] TO MARTIN DORP 107 putes omnem humanam eruditionem esse contemnendam, et arbi- 62c iraris ad hane sapientiam maiore compendio perueniri transfigura- lione quadam in Christum, eaeteraque omnia quae digna cognitu sint, plenius in fidei lumine perspici quam in hominum libris, facile tuae subseripsero sententiae. Quod si, vt nune habet humanarum rerum status, veram theologicae rei cognitionem tibi promittis 625 absque linguarum peritia, praesertim eius in qua pleraeque sunt traditae diuinae litterae, tota nimirum erras via. Atque vtinam hane rem persuadere tibi tam possim quam cupio ; nam cupio non minus quam et te diligo et tuis studiis faueo, porro tum diligo effusissime, tum faueo impensissime. Quod si tibi non 63o possum approbare, saltem illud amiei precibus dones velim, vt perieulum facias. Nihil recusabo supplicii, nisi fateberis amicum ae fidum fuisse consilium. Si quid meretur hie meus in te amor, si quid valet patria communis, si quid tribuis huie, non ausim dicere doctrinae, sed certe laboriosae in bonis litteris exercitationi, 635 si quid tribuis aetati (nam quantum ad annos attinet, ego tibi pater esse possem); sine me hoc vel gratia vel autoritate, si minus argu- mentis, abs te impetrare. Ita demum mihi videbor eloquens, quod tu mihi soles tribuere, si hane rem persuasero. Quod si assequor, futurum est σὺ vterque gaudeamus, ego dedisse consilium, tu paruisse ; 640 et qui nune es omnium charissimus, hoc nomine non paulo futurus es charior, quod te tibi reddiderim chariorem. Sin minus, vereor ne natu iam grandior ae rerum vsu doctus et meum probaturus sis consilium et tuam damnaturus sententiam ; quodque fere solet vsu venire, tum intelligas errorem tuum, eum serum erit mederi. 645 Possem tibi permultos enumerare nominatim, qui cani iam coeperint in his litteris repuerascere, quod tandem animaduertissent sine his mancum ae caecum esse litterarum studium. Verum hae de re nimis iam multa. Vt ad tuam redeam epistolam, quoniam existimas hac vna ratione leniri posse theologorum inuidiam 650 et veterem instaurari fauorem, si quasi παλινῳδῶν Sophiae laudem opponam Morias Eneomio, vehementer hortaris et obsecras vt ita faciam. Ego, mi Dorpi, qui neminem contemno nisi meipsum, quique cupiam, si liceat, vniuersos mortales habere placatos, nec hoc laboris grauarer suscipere, nisi prospieerem futurum vt si quid apud 655 pauculos iniquos et indoctos ortum est inuidiae, non solum non extinguatur verumetiam magis exacerbetur. Proinde satius esse dueo μὴ κινεῖν τὸ εὖ κείμενον κακὸν, καὶ ταύτης Kapapívas μὴ ἅπτεσθαι. Rectius, ni fallor, tempore languescet haec excetra. Nune ad alteram epistolae tuae partem venio. Operam meam 66o 652. hortaris] Ep. 304. 69-75. 660. alteram] Ep. 304. 8r seq. 108 LETTERS OF ERASMUS [1515 in Hieronymo restituendo magnopere comprobas et ad consimiles hortaris labores. Hortaris tu quidem iam currentem ; quanquam non tam hortatoribus opus est ad hanc rem quam adiutoribus, tantum est in negocio diffieultatis. Verum nolim posthac mihi quiequam credas, nisi hie veracem deprehenderis. Isti quos tanto- pere offendit Moria, nec Hieronymi probabunt aeditionem. Nec isti multo sunt aequiores Basilio, Chrysostomo, Nazianzeno quam nobis, nisi quod in nos licentius debaechantur; quanquam aliquoties irritatiores nec illis indigna luminibus verentur effutire. | Bonas 6;olitteras metuunt et suae timent tyrannidi. Atque vt intelligas me non temere hoc diuinare, cum opus esset institutum et fama iam pererebuisset, aeccurrere quidam graues, vt habentur, viri et insignes, vt sibi videntur, theologi, per omnia saera typographum obtestantes ne quid Graecitatis aut Hebraismi pateretur admisceri : 675 ingens in eis litteris esse periculum, nec quiequam esse fructus; ad solam euriositatem esse paratas. Et ante hoc tempus cum apud Britannos agerem, forte fortuna incidit mihi compotatio cum Franci- scano quodam primi nominis Scotista, qui plebis iudicio multum sapere, suo nihil nescire videtur. Huie cum exposuissem quid in 680 Hieronymo conarer, vehementer admiratus est esse quiequam in huius libris quod a theologis non intelligeretur; homo vsque adeo indoctus vt demirer si tres versus in omnibus Hieronymi lueubra- tionibus recte intelligat. Addebat homo suauis, si quid in Hieronymi praefationibus addubitarem, Britonem omnia luculenter exposuisse. 68; Quaeso, mi Dorpi, ouid istis facias theologis aut quid preceris, nisi forte fidelem medicum qui cerebro medeatur? Et tamen huius farinae sunt aliquoties qui in theologorum consessu fortissime voci- ferantur; hii de Christianismo pronunciant. 'Timent et horrent ceu rem periculosam ae pestilentem, quam diuus Hieronymus, quam 690 Origines etiam senex magnis sudoribus sibi parauit, quo vere theologus esset. At Augustinus iam episcopus, iam senex, in Confessionum libris deplorat quod iuuenis ab eis litteris abhorruisset quae sibi in exponendis sacris litteris magno vsui esse potuissent. Si periculum est, non metuam hoc discriminis, quod viri tam sapientes affectarunt. 69; Si euriositas, nolim esse sanctior Hieronymo de quo quam bene mereantur isti, qui quod ille fecit curiositatem vocant, viderint ipsi. Extat peruetustum pontifieii senatus decretum de constituendis 66 σι 688. Christianismo «4 a?: Christianissimo a! Lond. 671. institutum] Jerome was already 684. Britonem] Oliver of Tréguier begun in 1510: see MHE. i. 1. ( 1296), a learned Dominiean, and 678. Seotista] Theincidentoeccurred | commentator on the Sentences. in London. It is more fully related in 691. Augustinus] Conf. 1. 12 seq. the notes on Jerome, iv. f. 4 v*. 697. decretum] Cf. Ep. 182. 181 n. 331] TO MARTIN DORP 109 doctoribus qui linguas aliquot publice traderent, cum de sophistica, de Aristotelis philosophia perdiscenda, nusquam vnquam quiequam sib cautum ; nisi quod ista in Decretis voeantur in dubium, vtrum 790 fas sit ea discere necne. Atque horum studium a multis ac magnis autoribus improbatur. Cur quod Pontificum autoritas iussit negli- gimus; de quo dubitatum est, imo quod improbatum, id solum amplectimur? Quanquam idem istis euenit in Aristotele quod in diuinis litteris. Adest vbique Nemesis illa, contempti sermonis 795 vltrix ; passim et hic hallucinantur, somniant, cecutiunt, impingunt, meraque portenta proferunt. His egregiis theologis debemus quod ex tam multis scriptoribus quos in eatalogo recenset Hieronymus, iam pauci supersint, quia scribebant quod magistri nostri non intelligerent. His debemus quod diuum Hieronymum sic habemus 710 deprauatum ae mutilum, vt aliis plus prope negocii sit in restituendo quam ipsi fuerit in scribendo. Iam vero quod tertio loco scribis de Nouo Testamento, sane demiror quid tibi acciderit, aut quonam interim perspicacissimos ingenii tui oculos auerteris. Nolis quicquam a me mutari, nisi si 715 quid forte sit apud Graecos signifieantius ; et negas in hac qua vulgo vtimur aeditione quicquam esse vitii. Nefas esse putas rem tot saeculorum eonsensu, tot synodis approbatam, vllo pacto conuellere. Obsecro te, si vera scribis, eruditissime Dorpi, cur frequenter aliter citat Hieronymus, aliter Augustinus, aliter Ambrosius quam nos 720 legimus? Cur Hieronymus multa reprehendit et corrigit nominatim, quae tamen in hae habenturaeditione? Quid faeies eum tam multa eonsentiunt, hoe est eum secus habent Graecorum codices, cum ad horum exemplar citat Hieronymus, eum idem habent vetustissima Latinorum exemplaria, cum ipse sensus multo rectius quadrat? 725 Num his omnibus contemptis tuum sequeris codicem fortassis a scriba deprauatum ? Neque vero quisquam asseuerat in diuinis litteris vllum esse mendacium, quandoquidem et hoe adductum est abs te; neque totum hoe, de quo cum Hieronymo digladiatur Augustinus, quiequam ad rem pertinet. At illud ipsa res clamitat, 730 et vel caeco, quod aiunt, potest esse perspicuum, sepe vel ob imperi- tiam interpretis vel ob oscitantiam Graeca male reddita esse, sepe germanam ae veram lectionem ab indoctis librariis fuisse deprauatam, id quod cotidie videmus accidere, aliquoties mutatam a semidoctis parum attentis. Vter magis fauet mendacio, qui haee corrigit ac 735 restituit an qui citius ferat addi mendam quam tolli? quandoquidem ea deprauatorum natura est vt menda mendam gignat. Et sunt fere eiusmodi quae mutamus, vt ad emphasim pertineant magis quam 713. tertio] Ep. 304. 86 seq. 110 LETTERS OF ERASMUS [1515 ad sensum ipsum; quanquam sepenumero magna sensus pars est 740 emphasis. Verum non raro tota aberratum est via. Quod quoties E . σι -r σι Oo accidit, quaeso te, quo confugit Augustinus, quo Ambrosius, quo Hilarius, quo Hieronymus, nisi ad Graecorum fontes? Id cum sit ecclesiasticis quoque decretis comprobatum, tamen tergiuersaris et studes refellere, vel potius elabi distinctiuncula. Scribis eo saeculo Graecorum codices emendatiores fuisse Latinis ; nune contra esse, nee fidendum illorum libris qui desciuerint ab ecclesia Romana. Vix adducor vt credam te hoc ex animo scribere. Quid ais? non legemus eorum libros qui desciuerunt a fide Chri- stiana? Curigitur Aristoteli tantum autoritatis tribuunt ethnico, cui nihil vnquam fuerit cum fide commercii? Tota Iudaeorum gens a Christo desciuit ; nihil igitur ponderis habebunt apud nos Psalmi et Prophetae suo sermone scripti? Iam mihi recense capita omnia in quibus Graeci a Latinis dissentiunt orthodoxis ; nihil reperies quod ex Noui Testamenti verbis natum sit aut quod huc pertineat. "Tan- tum de vocabulo hypostaseos, de processione sancti Spiritus, de con- secrandi cerimoniis, de paupertate sacerdotum, de potestate Romani Pontificis controuersia est. At nihil horum ex falsatis approbant exemplaribus. At quid dices vbi videris sic interpretatum Originem, sie Chrysostomum, sie Basilium, sie Hieronymum ? Num eo quoque saeculo falsauerat aliquis Graecorum codices? Aut quis vnquam deprehendit Graecorum codices vel vno in loco falsatos fuisse? Postremo eur falsare velint, eum hine non tueantur sua dogmata? Adde huc quod semper in omni doctrinae genere Graecorum codices emendatiores fuisse quam nostros fatetur et M. Tullius, quanquam alioqui Graecis iniquior. Nam distinctio litterarum, apiees et ipsa scripturae difficultas in causa est quo minus facile queant vitiari; aut si quid fuerit vitiatum, facilius possit restitui. Porro quod scribis ab hac aeditione non esse recedendum tot vide- licet consiliis approbata, more vulgarium theologorum facis; qui quiequid vllo modo in publieum vsum irrepsit, ecclesiasticae tribuere solent autoritati. At mihi vel vnam profer synodum in qua sit haec aeditio comprobata. Nam qui comprobauit, quae cuius sit nemo nouit? Nam Hieronymi non esse vel ipse testantur Hieronymi praefationes. Sed esto comprobarit synodus aliqua: num ita com- probauit vt nihil omnino lieeat ex Graecorum fontibus emendare ὃ Num mendas etiam omnes comprobauit, quae variis modis potuerint irrepere? Num huiusmodi verbis conceptum fuit decretum a patri- bus? 'Haee aeditio cuius sit autoris nescimus, sed tamen eam appro- 7152. suo A : illorum a. 745. Scribis] Ep. 304. 111 seq. and 3. 4. 3. 764. Tullius] Cf. Ep. Q. Fr. 3. 5. 6, 168. scribis] Ep. 304. 98 seq. 331] TO MARTIN DORP 111 bamus ; nee obstare volumus, si quid secus habent Graeci codices, quantumuis emendati; si quid secus legit Chrysostomus aut Basilius 78o aut Athanasius aut Hieronymus, etiam si illud magis quadrauerit ad sensum euangelicum : et tamen hos ipsos autores in caeteris magno- pere comprobamus. Quin etiam quiequid in posterum quocunque modo vel a semidoctis et audaculis vel ab imperitis, ebriis, oscitanti- bus librariis fuerit viciatum, deprauatum, additum, omissum, eadem 785 probamus autoritate; neque cuiquam volumus licere mutare scri- pturam semel induetam.' Ridieulum decretum, inquis. At huius- modi necesse est fuisse, si nos autoritate synodi deterres ab hac industria. Postremo quid dicturi sumus, vbi viderimus nec huius aeditionis 790 exemplaria consentire? ^ Num et hane pugnantiam approbauit synodus, praescia videlicet quid quisque mutaturus esset? Atque vtinam, mi Dorpi, tantum esset ocii Romanis Pontificibus vt hisce de rebus salutares aederent constitutiones: quibus caueretur de resti- tuendis bonorum autorum monumentis, de parandis et reponendis 795 emendatis exemplaribus. "Verum in eo consilio sedere nolim istos falsissimo nomine theologos, qui huc tantum spectant vt quod ipsi didicerunt, id solum habeatur in precio. Quid autem isti didicerunt, quod non sit ineptissimum et idem eonfusissimum ? Quibus si con- tingat tyrannis, futurum est vt antiquatis optimis autoribus insul- 8oo sissimas istorum naenias pro oraculis habere cogatur mundus : quae vsque adeo nihil habent bonae eruditionis, vt ego sane malim vel mediocris esse cerdo quam istius generis optimus, si nihil melioris accesserit doctrinae. Isti sunt qui nolint quiequam restitui, ne quid ignorasse videantur. Hii nobis fictam synodorum autoritatem 805 obiieiunt; hii magnum Christianae fidei discrimen exaggerant; hii periculum ecclesiae (quam isti scilicet humeris suppositis fuleiunt, rectius plaustrum fulturi) et huiusmodi fumos spargunt apud vulgus indoctum ac superstitiosum ; apud quod cum pro theologis habeantur, nolint vllam opinionis suae iacturam facere. Verentur ne, cum per- 810 peram diuinas citant litteras, id quod sepenumero faciunt, Graecae aut Hebraieae veritatis autoritas in os iaciatur, et mox appareat esse somnium quod velut oraeulum adducebatur. Diuus Augustinus, vir tantus, ad haec episcopus, non grauatur vel ab annieulo puero discere. Isti tales malunt omnia sursum ae deorsum miscere quam commit- 815 tere v& quiequam videantur ignorare quod ad absolutam pertineat eruditionem : quanquam nihil hie video quod magnopere pertineat ad fidei Christianae synceritatem. Quod si maxime pertineret, hoc certe magis esset elaborandum. Neque vero periculum est ne protinus omnes desciscant a Christo, 820 si fors auditum fuerit repertum esse in sacris libris quod vel scriba 82 I» 830 oo [29] ὅγι 840 oo E “σι 119 LETTERS OF ERASMUS [1515 deprauarit indoctus aut dormitans vel interpres nescio quis parum apte verterit. Aliis ex rebus hoc periculum est, quas hoc loco prudens subticeo. Quanto Christianius fuerit semotis contentionibus quod quisque possit in communem vsum libenter conferre, idque candide amplecti, simulque et citra fastum discere quod nescias, et citra inuidiam docere quod scias. Quod si qui sunt illitteratiores quam vt quiequam recte docere possint, elatiores quam vt quicquam discere velint; hos, quoniam pauculi sunt, valere sinamus, et bona- rum aut certe bonae spei mentium potius habeamus rationem. Ostendi quondam meas annotationes rudes adhue et adhuc a follibus, quod aiunt, calentes viris integerrimis, summis theologis, doctissimis episcopis. Hii fatebantur ex illis qualibuseunque rudimentis sibi plurimum lucis affulsisse ad diuinarum litterarum cognitionem. Porro quod admones sciebam, Laurentium Vallam ante nos hoe laboris oceupasse, quippe cuius annotationes primus ecurarim euul- gandas; et Iacobi Fabri in Paulinas epistolas commentarios vidi. Atque vtinam ab his sie esset elaboratum vt nostra industria nihil foret opus. Equidem Vallam plurima laude dignum arbitror, hominem rhetorieum magis quam theologum, qui hae diligentia sit vsus in sacris litteris vt Graeca cum Latinis eontulerit, cum non pàuci sint theologi qui nunquam vniuersum Testamentum ordine perlegerint: quanquam ab hoe aliquot locis dissentio, praesertim in his quae ad rem theologicam pertinent. Porro Iacobus Faber commentarios illos iam tum habebat in manibus, cum nos hoe operis moliremur; ac parum commode euenit vt nec in familiarissimis colloquiis alterutri nostrum in mentem venerit de suo meminisse instituto. Nec ante cognoui quid agitasset ille, priusquam opus formulis excusum prodisset. Et huius conatum vehementer approbo: 850 quanquam ab hoc quoque locis aliquot dissentimus inuiti, cum tali 855 860 amico libenter ὁμόψηφοι futuri per omnia, nisi veri magis quam amici esset habenda ratio, praesertim in sacris litteris. Sed mihi nondum satis liquet eur hos duos obiieias Num vt a re velut occupata deterreas ? At apparebit me post tantos etiam viros non sine causa laborem hune suscepisse. An hoe significas, nec istorum industriam probari theologis? Equidem quid Laurentio ad veterem illam inuidiam accesserit non video. Fabrum audio probari ab omnibus. Quid quod nee omnino simile negocium molimur ? Laurentius tantum annotauit locos aliquot, idque, vt apparet, in transeursu leuique, quod dici solet, brachio. Faber in Paulinas dun- 837. vidi 4: videram a. 835. admones] Ep. 304. 89 seq. 847. colloquiis] Probably during 836. euulgandas] Ep. 182 introd. Erasmus' visit to Paris in rSrr; ef. 844. Faber] Cf. Ep. 326. 9o seq. Epp. 218-22. 331] TO MARTIN DORP 113 taxat Epistolas aedidit commentarios, easque suo more vertit: tum si quid diserepabat, obiter annotauit. Nos vniuersum Testamentum Nouum ad Graecorum exemplaria vertimus, additis e regione Graecis, quo euiuis promptum sit conferre. Adiecimus separatim Annota- tiones, in quibus partim argumentis, partim veterum autoritate 865 theologorum docemus non temere mutatum quod emendauimus, ne vel fide careat nostra correctio vel facile deprauari possit quod emen- datum est. Atque vtinam praestare potuissemus quod sedulo sumus conati. Nam quantum ad ecclesiae negocium attinet, nihil verebor has meas vigiliolas cuiuis episcopo, cuiuis cardinali, euiuis etiam 870 Romano Pontifici dieare, modo talis sit qualem habemus. Postremo non dubito futurum quin tu quoque sis aedito libro gratulaturus, qui nune ab aedendo dehortaris, modo vel paululum eas degustaris litteras sine quibus hisce de ebus recte iudicari non possit. Vide, mi Dorpi, vt eodem officio geminam inieris gratiam ; nimirum 875 alteram apud theologos istos, quorum nomine diligentissime functus sis tua legatione; alteram apud me, cui tam amica admonitione testa- tiorem feceris amorem tuum. Tu vicissim boni consules nostram aeque liberam satisfactionem ; et, si sapis, nostro consilio potius accedes, qui tuam vnius rem ago, quam istorum qui tuum ingenium 880 eximiis rebus natum non ob aliud student in suam trahere factionem quam quo tanti ducis accessione suas communiant copias. Sequantur ili meliora, si possint; sin minus, tu tamen quod est optimum sequere. Quod si non potes illos reddere meliores, id quod velim te adniti, saltem illud caue, ne te reddant deteriorem. Porro fae vt qua 885 fide eausam istorum apud me egisti, eadem meam agas apud istos. Plaeabis homines, qxoad fieri potest, et persuadebis me quod facio non in eorum facere contumeliam qui hasce litteras nesciunt, sed in publicam omnium vtilitatem ; quae nemini non patebit, si velit vti, neminem vrgebit, si malit carere: tum eo esse animo vt, si quis 89o exoriatur qui rectiora docere possit aut velit, me primum fore qui nostra rescindam et abrogem et illius subsceribam sententiae. Iohanni Paludano multam ex me salutem dicito, cum quo fae vt hane de Moria litem partiaris propter commentarios illi dicatos a Listrio nostro. Doctissimo Neuio, humanissimo D. Nicolao de 895 Beueris, Praeposito diui Petri, fac me diligenter commendes. Menar- dum Abbatem, quem tam magnifieis ornas praeconiis, nec dubito quin, qua es fide, verissimis, vel tua causa diligo venerorque, neque negligam in litteris meis, simul atque inciderit commoditas, eius 871. Romano 4o? : Romano etiam a? Lond. 895. Nicolao] of Burgundy ; Ep. 144. — belonging to the family ; cf. Ep. 93 Beveren was one of the lordships introd. ALLEN II Ι 114 LETTERS OF ERASMUS [1515 9co honorifieam facere mentionem, Bene vale, mortalium charissime σι Dorpi. Antuuerpiae. An. M.D.xv. 335388, FROM LEO X. Basle MSS. Erasmiana Urk. II*. 2, 3 (85 3), Rome. Breue f^. a? v9. (6?). Io July 1515. D. do, ct: 05, n»220: B. m. 3590: EUN e ohond, 1]. 752 LB. 178. [There are two manuscripts of this letter and Ep. 339 in the Basle University Library. One (8!) is in the hand of Bonifaee Amorbach, and from its similarity with the Velleius (Basle MS. AN. II. 38), which he finished copying on zr Aug. 1516, it was probably written at the same period ; an inference which, as will be seen, aecords with the facts. "The other, Urk. II". 3 (8?), is in the hand of Conrad Fonteius (p. 67), and though it agrees with 8! except in some negligible variants, its reading in Ep. 339. 1 shows that it is independent. The letters were first printed in B in Oct. 1516; but later in the year they were published separately by Beatus Rhenanus (8?) in response to a request from Othmar Nachtgall "The book, Breue sanctissimi domini mostri Leonis X ad Desyderium Erasmum. Roterodamum, Basle, Froben, consists of only eight pages and is without date; but Beatus' preface to Nachtgall (BRE. 54) is dated 'pridie Calendas Ianuarias. Anno w.p. xvi', which in BRE. is interpreted as 31 Dec. 1515. According to commoner practice, however, the date should mean 31 Dec. 1516; and this isconfirmed by the wanderings of the letters before they reached Erasmus! hands. On arriving in England, perhaps c. 19 August 1515 (Brewer ii. 823), they were given into the charge of Ammonius. He, feeling uncertain of Erasmus! movements, retained them; and it was not till Feb. r516 that he ventured to send one of the duplicates of Ep. 338 and the eopy of Ep. 339, together with Ep. 340, through Pace (Ep. 427 and 429) to Erasmus at Basle (Ep. 389. 20-26). After following Pace into Italy (Jortin ii. 347) these did not reach Basle until Erasmus had left; and though they were dispatched after him (Epp. 419 and 460), the first that he saw of these proofs of Papal favour was when Meghen (Ep. 412 introd.) arrived at Antwerp in July 1516 with the other copy of Ep. 338 sent by Ammonius (Ep. 429. 5, 6). Ep. 339 he cannot have seen till he reached England a few days later (Ep. 429 and 457. 37, 8). The documents sent through Pace, except Ep. 340, were finally delivered to him at Antwerp in September (Ep. 475. 36, 7 ; cf. Brewer ii. 2299). B' and 8? agree together and differ from B in two important readings, where Erasmus decided to alter the text. It is clear, therefore, that Boniface's copy was taken from the documents sent by Ammonius to Basle; and that Beatus' book may have been printed from his manuseript. Further confirmation for the date assigned to Beatus' preface is given by the mention in it of his recent visit to Strasburg ; cf. Ep. 460 and BRE. 62. Sadolet, who composed Epp. 338 and 339, had been appointed Papal Secretary on the accession of Leo x. The dates given are unquestionable. ] LEO PAPA X. Dizzcrx fili, salutem et Apostolicam benedietionem. — Letati admo- dum sumus ex tuis ad nos litteris Londini datis; pertulerunt enim cum amorem tuum, tum praeclarum de nobis iuditium quod facis ; quorum vtrumque nobis gratissimum. Hoc etiam erant ambo illu- striora quod non a quouis homine, sed ἃ viro doctissimo et nobis probatissimo, quem et in minoribus cognouimus, illa nobis aeccide- bat gratulatio, quam summa scribentis fides et summa eloquentia commendaret. Quapropter volumus tibi certo persuasum esse nos 338] FROM LEO X 115 alterum effecturos, vt virtutem et beneuolentiam tuam erga nos singularibus nostrae paternae caritatis occasione oblata excipiamus offitiis; in altero conaturos vt tuis egregiis de nobis iuditiis studia nostra consentiant. Vtinam auctor ille summus bonarum non actionum solum verum etiam mentium, qui nos nullis insignibus meritis ornatos sola sua liberalitate et prouidentia ad hunc altissimum gradum produxit dignitatis amplissime, quemadmodum ea optare nos voluit quae ad optimum Christianae reipublicae statum faciunt et sunt idonea, ita viam muniat qua sit nobis expeditus cursus ad veram pietatem atque virtutem inter homines instaurandam. Et sunt adhue quidem aliqua incohata per nos, quae tu amanter in tuis litteris attingis. Sed restant maiora multo et diffieiliora, ad que diuino maxime opus est auxilio; quod si affuerit, dabimus operam vt qui bene de nobis et natura nostra sentiunt, id vero iuditio facere videantur. Verum haec Deus misericordie viderit. Nos et volumina diui Hieronymi tua eura elaborata iucunda quadam cupiditate expectabi- mus, et promissum tuum quo omnium studiorum tuorum fructus te nobis delaturum affirmas, in maximi muneris loco ducemus in eoque gratiam tibi sumus habituri. Amamus autem multum hoc nomine venerabilem fratrem Archiepiscopum Cantuariensem, quod in tua virtute studiis suis confouenda satis ipse egregium testimonium per- hibet et virtutis et dignitatis suae. ἘΠῚ quoniam abes longe gentium atque in ea es insula in qua regnum obtinet Rex clarissimus et nobis ac Sedi Apostolicae omni ratione coniunctissimus filius, scribimus δα eum litteras in commendationem tui: quas ipsas et earum exem- plum tibi mitti iussimus, si viderentur reddende, vt redderes. Nos tum communi studio nostro et amore erga bonas litteras, tum prae- cipua quadam opinione virtutis et doctrinae tuae desideramus admodum tuis ornamentis et commodis patere aliqua occasione liberalitatem nostram, sicut et nostra in te voluntas postulat et virtus tua meretur. Datum Rome apud sanctum Petrum, sub annulo piseatoris Die x. Iulii w.p.xv. Pontificatus nostri anno tertio. Ia. Sadoletus. Dilecto filio Erasmo Roterodamo. rir, vt B?: ne verius quam wt Bl, sed fortasse postea emendatum. I3. etiam B! B: et B*. 25. et Noui Testamenti add. B posí Hieronymi, 81. Et quoniam ... 35. redderes om. B. 25. Hieronymi] The insertion made 3r. Et quoniam ... 35. redderes] In in B was rendered necessary by omitting this passage Erasmus may the change made in the dedications. have wished it to be thought that the In Ep. 335 there is no allusion to letterto Henry (Ep. 339) had been sent the New Testament. direct; but cf. Ep. 389. 27-9. I2 20 30 35 40 116 LETTERS OF ERASMUS [1515 939. FnRoM Lrzo X ro HNznY VIII. Vatican MS. Arm. 44, vol. Sos E (ai. Rome. Basle MSS. Urk. II^ 2, 3 (8* ?) : Breue fo. à? v^. (89). Io July 1515. H. f9..d.: Οὐ p. 222: ἘΠῚ: Sr: HN Lond. n. 6: LB. 170. [The earliest source is a rough draft in the Vatican Archives, which Dr. G. Brom, Direetor of the Nederlandseh Historisch Instituut at Rome, has brought to my notiee. It is in Sadolet's hand and is endorsed : * Regi Anglie, pro Erasmo Roterodamo. Sad(oletus) x Iulii 3.' For 8 see Ep. 338 introd. 8? has only a fragment of this letter, down to singularis (l. 4). At the end of 8' Boniface Amorbaeh has written : * Exemplum Breuis ad regiam maiestatem in commenda- tionem D. Erasmi : Regi Anglorum.'] LEO PAPA X CHARISSIMO IN CHRISTO FILIO NOSTRO HENRICO, ANGLIAE REGI ILLVSTRISSIMO. CanrssrME in Christo fili noster, salutem et Apostolieam benedi- ctionem. Extat quoddam nostrum studium erga homines doctos et eiusmodi litteras quae et sunt re ipsa et appellantur bonae, ae animi affectio prope singularis innata quidem nobis a pueris et domestica 5 disciplina confirmata, sed aetate progrediente etiam iudicio aucta; tum quod homines hosce qui optimas artes et litteras sectantur, minime malos esse integerrimaque fide preditos saepe iam experti sumus; tum quod ab hae scientia et sancte Ecclesie doctorum eloquentia scimus maxima non adiumenta modo verum etiam orna- το menta in Christianam rempublieam profecta fuisse. His causis adducti diligimus admodum in Domino dilectum filium Erasmum Roterodamum, quem inter primos huius scientiae atque artis esse iudicamus: notum quidem nobis et domestico congressu antea cum in minoribus essemus, sed deinde longe magis ex eis ingenii monu- 15 mentis quae litteris mandauit, non notum solum verum etiam maxime probatum. Is ad nos ex Anglia, vbi nune commoratur, litteras misit plenissimas officii; nobis hoc etiam gratiores, quod afferunt secum ab illo testimonium regie istius virtutis et magnanimitatis tuae: qua commemoratione nihil nobis est pro nostra summa in maiestatem 20 tuam beniuolentia iucundius. Eum nobis visum est maiestati tuae commendare, neque illi nos nune certam rem vllam a te petimus, neque vero ipse hoc a nobis postu- lat; sed facimus sponte nostra, vt quibus nos ex animo bene volumus, eisdem ab aliis qui possunt, similem voluntatem et beniuo- 25lentiam requiramus. Erit igitur nobis vehementer gratum, si quid ipse maiestatis tuae gratiam, fauorem humanitatemue desiderauerit, TIT. LEO PAPA X £^?, cui CHARISSIMO . . . ILLVSTRISSIMO add. B Corrig. : REGI ANGLIE a: om. B?. r. in Christo add. B. filiadd. 8?. — noster...benedictionem add. B. X3. ela: ex H. 17. afferunt af? : afferant B'!. 22. postulauit B. I3. domestico congressu] Cf. Ep. 335. 11 n. 339] FROM LEO X TO HENRY VIII 117 vt ei preter eam liberalitatem quam sponte tua deferres, etiam ostendas magnum hae nostra commendatione pondus accessisse. Hoc cum pergratum nobis fuerit, tum maiestati tue, vt quidem arbitra- mur, perhonorificum. Datum Romae apud sanctum Petrum, sub 3o annulo piseatoris, die. x. Iulii. r515. Pontifieatus nostri anno 3*. Ia. Sadoletus. 333840. FRoM RAFFAELLE RIARIO. Opus Epistolarum p. 869. Rome. N: Lond. xxii. 13: LB. 180. I8 July 1515. [This letter was dispatched by Ammonius to Basle with the other documents mentioned in Ep. 338 introd. For some reason it was mislaid and in 1518 had not yet reached Erasmus; cf. Lond. iii. 11 and v. 26, LB. 315 and 331. Hence the delay in its publication.) RAPHAEL CARD. S. GEORGII ERASMO ROT. S. CrLARISSIME vir, amice singularis, salutem. Duo praecipue tuis in literis exoseulati sumus ; priscam quandam planeque Romani can- doris facundiam, sed eam nobis iam pridem cognitam perspectamque, abunde quidem ex tuis eruditissimis colloquiis, sed multo vberius ex : praeclaris ingenii tui monumentis, quae abs te et Graeca Latinaque literatura et prosa pariter atque carmine perpolita in lucem prodie- runt; quae ví nomen tuum seculorum aeternae memoriae consecra- bunt, ita Britanniae multis rebus per se clarae non parum splendoris adiunget alumnus Erasmus. Alterum non minus gratum fuit quam est nouum. Significas enim te consultare de repetenda Vrbe; quod quo vehementius optamus, hoe minus audemus nobis polliceri, ne nos ipsos coniiciamus in falsum gaudium. "Vtinam quod deliberas, semel statuisses. Vereor enim, vt sunt volubiles hominum ecogitationes variaeque rerum ac temporum occasiones, ne qua res alio deflectat animum tuum, nec ad diem abs te praescriptum nos inuisas. Tum quemadmodum inuiti te dimisimus, nec alio nomine potuisti com- meatum a nostris affectibus impetrare, nisi quod dicebas te serenis- simi Regis, Archiepiscopi Cantuariensis, Guilhelmi Montioii crebris literis inuitatum in Britanniam, ita non audemus te a tam eximiis Moecenatibus improbis hortatibus auellere. Arbitror animum meum tibi non ignotum esse. Hoc tantum admonemus prudentiam tuam, praesentem huius vrbis occasionem non esse negligendam, siue quaeris emolumentum siue dignitatem spectas, quorum neutrum censeo tibi contemnendum ; siquidem et imminenti senectuti mature procurandum est viaticum, et dignitas te 339. 29. cum a : tum E. 30. apud .. . 31. piscatoris add. B. 31. die add. B. Pontificatus nostri add. B. 32. Ia. Sadoletus add. f*. T o 20 118 LETTERS OF ERASMUS [1515 ab inuidiae, quae semper egregiae laudis comes esse solet, morsibus vindieabit. Quieunque literis pollent, ad vrbem hanc velut ad thea- trum conuolant vndique, vbi non solum summis viris, id est tui similibus, amplissima virtutis praemia parata sunt, verum etiam vul- 3o garis notae hominibus non deest suus honos, quo prouocentur ad altiorem gradum. Quid quod Roma te suo iure veluti suum reposcit ? et quanquam hoe habet cum multis vrbibus commune, quemadmo- dum Homerum septem vrbes sibi certatim vendiecabant, tamen haec vrbs in hoe certamine nullius studio cessura videtur. Aliis alia 35 patria est; Roma communis literatorum omnium et patria est et altrix et euectrix. Contristasti nos discessu tuo; vtinam reditu laetifices. Quod diuum Hieronymum emaeulatum in lucem reuocasti, ad me nonnihil videtur attinere, qui sacerdotium cum illo commune in 40 Romana Eeclesia obtineo. Nae tu praeclarum illi monumentum erexisti, tui quoque nominis aeternam memoriam seruaturum. Pro- inde curabitur vt quam primum illum nobis denuo comparemus, quo videlicet in eo versantes et sermonis elegantia delectemur et saluber- rimis praeceptis ad pietatem instruamur; quod vtinam aliquando 45 liceat tecum, qui mihi, quum hic ageres, ad dicendi facultatem tantum aperuisti lucis, quantum antehac ab alio nemine fuit ostensum. Bene vale, die xvirr. Iulii Anno domini w.p.xv. 941. To rHE READER. De constructione f^. 43, Basle. LB. i. 167. 30 July 1515. [The preface to a revised edition (cf. 1. 29 n.) of a little work on Latin syntax entitled JAbsolutissimus de octo orationis partium. constructione libellus, Basle, Froben, Aug. 1515 (a) ; concerning the genesis of which Erasmus gives here some details. In Sept. 1517 Froben published a new edition (8), revised again by Erasmus for his godson, who is styled in both title-page and colophon * Erasmus Frobenius '. In a Louvain edition of Sept. 1516 Martens reprinted this preface without change ; but in another by him of Oct. 1523 (y) there is an omission which is corrected in the Opera of 1540, vol. i (8). The date is confirmed by the book. ! ERASMVS ROTERODAMVS CANDIDIS LECTORIBVS S. D. IrsA re comperio verum esse quod olim Graecorum prouerbio dietum est, εὔνοι᾽ ἄκαιρος οὐδὲν ἔχθρας διαφέρει. — Video passim exoriri mei nominis et quam ipse velim studiosiores, qui libros mihi asserunt quos aut non scripsi aut certe non in hoc scripsi vt aederentur. . 5 Vetus hie mos studiosorum hominum, vt omnes animi affectus chartis ceu fidis, vt ait Flaecus, sodalibus committant. Neque protinus 941. 6. ceu αγ: seu B. 340. 39. sacerdotium] S. Lorenzo in Ciaconius i. 253 and iii. 7o. Damaso, of whieh Jerome is said to 45. dicendi] Cf. Ep. 333 introd. have been Cardinal Priest ; see 841. 6. Flaccus] Sat. 2. 1. 30,1. 341] TO THE READER 119 euulgari velimus quiequid eum amieulo congerrone vel stomaehamur vel nugamur. Ediderunt epigrammata a me quidem seripta (non inficior) sed non in hoec scripta. Ea, sicuti coniieio, famulus suffura- tus typographis vendidit. Alius quispiam ex pauculis paginis iisque deprauatissime scriptis, velut ex opere edito, dictu mirum quam multa citet et inculeet de ratione conscribendarum epistolarum. Et vt de caeteris minutioribus sileam, nuper hunc περὶ συντάξεως libellum mihi veluti postliminio vindicarunt, primitus nullius aeditum titulo. Quaerebat Iohannes .Coletus, theologus inter Anglos eximius, nouae scholae suae nouum de Constructione libellum, qui simul et compendio pueris commendaretur et perspicuitate. Eum huius iussu scripserat Gulielmus Lilius, vir vtriusque literaturae haud vulgariter peritus et mirus recte instituendae pubis artifex. Absolutum ab illo mihi tradidit, imo obtrusit emendandum ; quid enim facerem, cum vir ille rogandi finem non faceret, tam amicus vt nefas esse ducerem quiequam negare precanti, tantae vero authoritatis, sic de me meritus, vt suo iure quiduis etiam imperare posset Erasmo? Quoniam autem sie emendaram vt pleraque mutarim (nam id mihi videbam esse facilius), nec Lilius, vt est nimia quadam modestia praeditus, passus est librum suo vulgari nomine, nec ego iudicaui mei candoris esse vsurpare mihi in quo quiequam esset alienum. — Proinde magnopere sum interminatus, cuiusuis titulum asseriberent, modo ne meum. Itaque recusante vtroque libellus ἀνώνυμος prodiit, Coleti duntaxat praefatiuneula commendatus. Quem quidem libellum in praesentia nee laudaturus sum, ne cui videar arrogantior, nec vituperaturus, ne parum candidus habear. Verum haec praefari visum est, ne posthac quisquam vt meum am- plectatur quod ipse praefatiuneula mihi non assero. Plus satis t2 σι 30 erratorum et in iis quae publieantur a nobis, vt nemo alius edat ;; 22. Sic a : om. y: tam δ. 8. epigrammata] First published he contended in verse-writing (see by Badius with the Adagia 8 Jan. 1507; Badius also published a separate edition on 15 July 1512. 9. famulus] This statement is perhaps only another instance of the disclaimer in the cause of modesty; cf. Ep. 30. 16 n. 12. epistolarum] Cf. Ep. 71 introd. 18, Lilius] Wm. Lily (1468 ?—1522) after a degree at Oxford went on pil- grimage to Jerusalem and resided for some years in Rhodes (BRE. 72). He also studied in Italy and became a good Greek scholar. His return to England may probably be placed before 1500. Settling in London (cf. Ep. 185. 13 n.) he was intimate with More, with whom More's Epigrammata), and. with Colet, who appointed him first high master of St. Paul's School in r1512—an office which he held until his death. But his name rarely occurs in Erasmus! writ- ings. His fame as a grammarian was great and rested upon this work and an- other small syntax composed at Colet's request c. 1509. "The two books were subsequently combined and served for more than a century as ἃ national Latin grammar. See DNB. 29. libellus] The first edition was by R, Pynson, 1513, with a preface by Colet, also dated in 1513 ; from which it appears that Colet had some share in the book. tn Io 120 LETTERS OF ERASMUS [1515 quae vel non scripsimus vel non emendauimus. Bene vale, lector amice. BASILEAE. III. CALENDAS ÁVGVSTI. M.D.XV. 9429. Fnow NicHOLAS GERBELL. Deventer MS. gr, f. 129 v?. Strasburg. LB. App. 42. (August init.) 1515. (Not long before Ep. 343. Nicholas Gerbell of Pforzheim (e. 1485—c. 20 Jan. 1560) was studying at Vienna under Celtis c. 1502 (VE. s. 17). On 16 June 1506 he matriculated at Cologne, whence he corresponded with Trithemius in June 1507 (TE). In 1508 he was M.A. at Tübingen and in rsro was studying Aquinas in the Dominican college there ; but nevertheless he was an admirer (RE. 98) and supporter of Reuchlin in his contest with that order. Pellican found him αὖ Pforzheim in 1512 (CPR. p. 44) ; but by 31 May he had returned to Vienna (RE. 149), where he edited a number of books for Vietor and Singren and the Alantsees. In 1514 he went to Italy, where he visited Aldus and met Gesner at Venice, and on 2 Oct. was made Doctor of Canon Law at Bologna (MHE. ii. 30; not Vienna, as Pelliean). In 1515 he came to Strasburg and began to work for Scehürer; interrupting this by a short visit to Basle in the autumn (cf. Epp. 358. 5 n. and 364 introd.) to assist in correcting the proofs of Erasmus' Nowwm Instrumentum. ''he remainder of his life was spent at Strasburg, where he became legal adviser to the Bishop and the Cathedral Chapter, and :i541-3 was Publie Reader in History. He sympathized with the Reformers, and at one time was closely connected with them ; but subsequently his literary interests reasserted them- selves and he published many historical and geographieal works. In March 1521: he edited the New Testament in Greek, Hagenau, T. Anshelm. See C. Varrentrapp in Sírassburger Festschrift zur xlvi. Versammlung Deutscher Philo- logen, 1901 ; Aschbach, Wiener Univ., ii; ADB ; and for a trace of his papers HE. 21.] NICOLAVS GERBELLIVS ERASMO IN CHRISTO IESV SALVTEM P. Qvax molestus mihi fuerit abitus tuus nec dicere ausim nec scribere, videlicet ne rursum in os mihi obiicias, linguam me velle exercere vel eloquentiam ; in quibus quam sim egenus quamque ieiunus, ego iamdudum expertus sum, vsque adeo manifeste vt nec vno etiam teste sit opus. "Vtcunque feras tamen, hoc nec volo nec possum dis- simulare, nunquam mihi eum quouis homine necessitudinem fuisse gratiorem, nullius vnquam me praesentia plus oblectatum, aut cuius- quam penitius gauisum colloquio affatuque plusquam humano, plus- quam suaui, plus quam dici potest iucundo, quam Erasmi mei: cui si vel vnum aut alterum tam gratum foret in Gerbellio quam accepta sunt mihi vniuersa in Erasmo, gaudium meum numeris absolutum praediearem omnibus; neque vlla re, quantumuis magna, me per- fectius beatum esse posse quam si familiaritas nostra, qualiscunque sit haec, Erasmo non vndequaque displiceret. Scio quid nunc facis, rides ; scio quid cogites, ex ore me illa loqui, 342, rr. gadium MS. 342. τι abitus] This word suggests a residence of some length, not a mere passing through; cf. Ep. 337 introd. FROM NICHOLAS GERBELL 121 342] non ex pectore. Sed nescis, Erasme doctissime, quantum in hae tua opinione deciperis; mallem etenim vel nihil scribere potius quam mentiri, vel, si honestius quis fieri putat, talia confingere. Exerces stilum, ais? Fieri potest et illud sine fuco, sine fraude, citra simu- lationem. Exerces linguam ? Faciunt et hoc pueri, non tam fictis 2o sepenumero quam veris argumentis vtentes. Sed hoc nihil ad ami- ciciam, inquis, que simplex atque vera non alieubi quam in ipso habitat pectore. Haud aliter (vt me Deus amat) facit sentitque Gerbellius; cuius si pectus posses corporeis penetrare oculis, litteras (ad hoc quantum attinet) nihil foret opus. 25 . Sed de hoc satis. Credo etenim non tam durum esse Erasmum vt bona quae sunt vertat in malum, eumque qui syncere amat, adula- torem putet potius quam amieum. Opus Lucubrationum fabrefit modo eura non admodum vulgari; cui negotio, quantum fieri potest, adsum viribus omnibus. Placebit tibi (vt arbitror) labor noster, 30 neque te morem gessisse nobis poenitebit. Τὰ cura vt reliqua quoque ad nosaduolent—suntenim quaterniones fere quatuor absoluti—; atque siquid apud te est farinae eiusdem, quo magnitudo libelli foret et iustior atque vendibilior, fac quaeso liberalitatem tuam et nos ex- periamur et studium tuum in Christum sentiant studiosi lectores. 35 Annotauimus nos locos aliquot in Enchiridio à puerorum captu paululum remotiores: quibus vt vel hae saltem nostra opera grati- ficari possemus, aliqua in fine libelli veluti scholia adiicere statuimus. Hoe si tibi non displicet, rem prosequemur; sin secus, stet sententia tua. Vale felieissime atque reseribe, si Gerbellium amas. Salutat te 4o vicibus mille Io. Rudolphingius studiosissimus tui, simul et Matthias Scehurerius, qui plurimum rogat B. Ehenanum vt aliquando manus Rodolpho adhibeat; nam si castigatus esset, non diutius editionem eius moraretur. Iterum vale. Argen(torati) 1515. 943. FRoMw NicHoL4As GERBELL. Deventer MS. 9r, f. 177. LB. App. 26. (The manuscript date is confirmed by the reference to the edition of the Lucubrationes, evidently Schürer's of September 1515.} Strasburg. 8 August I5I5. 17. decipiaris corr. LB. MS. : corr. LB. 24. litteras MS. : litteris LB. 34. experiemur 38. finem LB, per errorem. 42. Rhenum 178. : corr. LB. 28. Lucubrationum] Published by Schürer, Sept. 1515, with a preface by Gerbell dated 1515. For its principal contents see Epp. 93, 108, 164, 327. The only new item is Erasmus! Walsing- ham ode ; cf. Ep. 262. 6 n. 32. quaterniones fere quatuor] 48 pages : considerably less than half way through the Enchiridion. 36. locos] The proposal made here was not accepted. 41. Rudolphingius] Cf. Ep. 302. 14 n. 43. Rodolpho] Agricolae; οἵ. Ep. 311. 25 n. 122 LETTERS OF ERASMUS [1515 NICOLAVS GERBELLIVS DOMINO ERASMO S. ΘΟΕΙΡΒΙΜΥΒ ad te diebus superioribus de statu nostro deque Lucu- brationum tuarum editione. Rogauimus praeterea vt reliqua ad nos mitteres, quo citius maturiusque opus, quemadmodum desyderasti, fabrefieret. "Vt autem mittere possis et certius atque commodius, ; aurigam nunc habes, cum quo sarcin& tua apud nos per ministrum tuum relicta ad te defertur. Opus tuum diligenter relegi, atque inibi quaedam, quantumcunque fieri potuit commodius, restitui ; hoc tamen pacto ne a tua castigatione longius recederem, talia tamen interdum quae diligentem offendere possent lectorem. Cruces aliquot in mar- 1o gine deprehendimus, quae quid sibi velint non possum augurari. De his atque aliis rogo copiose rescribas. Celeriter hec scripsimus ; quare veniam des rusticitati rogamus. Argentorati 1515, 65? Idus Aug. 344. FRoMw UrnicH ZasIUS. Deventer MS. 91, f. 204. Freiburg. LB. App. 27. 9 August 1515. (The manuseript date agrees with Erasmus' return to Basle in 151:5.] SAL. P. D. Quem feiicissimum nuncium accepi te redisse, Erasme doctrinarum decus, ita mihi iueundus, ita desyderatus fuit vt, nisi senile me corpus distinuisset, iam ad te salutandum, ad tua numina exciplenda aduolassem. Sed quando corporis moles tenui fulta 5 libieine statam stationem aegre retinet, quod nec crura nec pedes satis suo faciant officio, candida illa tua humanitas aequi et boni faciat, 51 vicarias meae praesentiae litteras ad te dedero. Salue igitur, Desyderi Erasme, ter maxime heros, faeundiae Graecarum Latina- rumque litterarum omnium Germaniae procerum facile princeps ; 1o eaque ominalis dies salua sit, in meliores referatur fastos, quae nostris te iterum retulit. Multis nimirum nominibus tibi Basilea debet, quae tanto tuo lumine toties illustratur. Ο si aureus ille tui diuini ingenii radius nostris quoque diuersoriis (se) diffudisset, quae nos bearet felicitas, qui perpetuus nos decor sequeretur! Hoc enim fateri 15 et ex iudicio possum, sexcentis et amplius retro annis doctiorem te Germaniae vel omni nunquam contigisse. Admirabilis tua eruditio testis est, testes torrentissima eloquentiae tuae flumina, si interim 948. TIT. IDEM ante NICOLAVS MS., vbi Ep. 383 praecedit. 944. 6. faciant MS. : fungantur LB. 13. se add. LB in fine versus. 943. 5. sarcina] The sending of the 349. 3-6. Gerbell was probably work- parcel at this time suggests that ingwitha copyof Martens! r509 edition Erasmus had not long left Strasburg. ^ corrected by Erasmus. 6. Opus] The Lucubrationes; cf. Ep. 944. 4. tenui] Cf. Juv. 3. 193. 344] FROM ULRICH ZASIUS 133 sententiarum diuitias praeteriero. Lucianus ille rhetor et sophista celeberrimus, si viuat, ex pari tecum congredi nolit, ita tuis eum disertissimis vrges declamationibus; quas quoties lego, quoties in- 2o sinuationum cunieulos, obliquos ductus, proserpentia pedetentim animorum oppugnacula, argumentorum (ac) rationum vim, confuta- tionum fulmina aliaque id genus ex ipsissima oratoriae artis penu deprompta colligo, extra me feror et velut ad superni cuiusdam numinis sublimitatem perstupeo. 25 Quod si Adagiorum tuorum inaestimabile opus, si fluminosas dis- serendi vndas, amplificationis immensam vbertatem, qua scarabeum ex stercorario foetu insectulum supra aquilam ponis, qua belli tri- stissima nubila et e regione pacis placidissimum candorem, qua et alia similia tersissima dictione, perspicuitate admirabili consequaris— 3o si, inquam, incomparabilia haec pro iusto commendare pergam, dea ipsa Suada meis inserta labris non sufficeret. Quid de exquisitissimis, Scitissimis, lepidissimis Adagiis dixerim ? quae, vt olim in Alcinoi hortis pirum piro, pomum pomo succedebat, ita successu suo, ita copia, ita fertilitate (dum foetus foetu subtruditur) vernant vt, quoquo 35 vertas, sublimia, iucunda, pulchra, industria, florentia inuenias. Iam vero cornu illud Copiae verbis et rebus refartissimum si recensuero, si Moriam, si quae tam luculenter e Graeco vertisti memorem, ingens adeo praestabitur laudis sylua, quae nec meo exiguo ingenio par sit, sed nec epistolari posset breuitate complecti. Tantum dico dignum te 4o esse quem vnum docti omnes admirentur, in quem celebrationis omne genus ipso quod dicitur horreo congerant. Quod ad me attinet, eo me crede tibi vinculo ligatum, vt delitiarum loco putaturus sim, si vnquam vel nutum tuum praecipere, ne dicam imperata facere, liceat. Fueram pluribus tecum commentaturus, et porro quaedam quae 45 me angunt abs te quaesiturus. Sed noster Bonifacius, adulescens egregiae indolis, solida eruditione conspieuus, humeris incumbit. Spero me in octo, aut ad summum x diebus coram pariturum. Vale ex Fryburgo v Idus Augusti 15. Tuus Zasius. 5o Beato Rhenano omnia charitatis nomina meo nomine declarato et, nisi tibi molestum sit, Philippum Engentinum valde salutato. Plura mihi scribenda forent, quae coram absoluam. 19. tetum MS. 22. ac add. LB. 39. meo LB, cf. Epp. 304. 9, 418. 2: me MS.: cui... meum exiguum ingenium . . . 40. possem Ziegger. 42. Quod LB: qd MS. 44. percipere LB, per errorem. 47. solida eruditione scripsi, cf. Ep. 306. 15: solide eruditok MS. conspicuis LB. 27. Sscarabeum] 4dag. 2601. (T c. Sept. 1528) of Engen in S. E. 46. Bonifacius] Amorbach ; evi- | Baden, matriculated at Wittenberg in dently the bearer of this letter. 1508-9 with Luther; and was still 52. Engentinum] Philip Engelbrecht ^ there in 1512 (SE. 6r and 65), ulti- 5 IO 124 845. Basle MS. Frey-Grynaeus, II. 9. 135 (a). D. p. 222: F. p. 172: HN : Lond. iii. 49: LB. 371. LETTERS OF ERASMUS [1515 To ULRICH ZASIUS. (Basle.) (August init. 1515.) (An autograph ; from 1]. 7, 8, 1o plainly written shortly after a return to Basle. As it is published in D, only 1515 and 1518 are possible; and the reference to the flooded Rhine (l. 2) indicates 1515. It presumably answers Ep. 344, since that letter is clearly Zasius' first to Erasmus after his return. operis' promised by Zasius. 'There is, however, no mention there of any * gustus But Ep. 344 was written in haste ; and Erasmus perhaps answers a message brought by Boniface Amorbach. In this connexion the addition made in D to 1. 11 is noticeable. ] ERASMVS ZASIO SVO S$. D. DrcnETVM erat, Zasi, vir numeris omnibus absolute, Friburgum tua potissimum causa visere. magno tenemur desyderio. tuae rationem habeas. constare tibi. Verum Rhenus exundans ita corruperat viam vt natandum fuerit magis quam equitandum. Sed ante omnia, mi Zasi, fac valetudinis Nolimus hane voluptatem nostram tanti Nos, cum tua redderetur epistola, languor quidam Nos tui videndi tenebat dies aliquot, periculose obrepens, simillimus illi qui proxime nos coegit mutare locum. Sed gratia superis subduxi me ei periculo. Pareius quidem scribo, at nihilo parcius amo. Rursus in hoc pistrino non vna sarcina premimur. gustum quem polliceris, perlibenter accipiam. I. Zasi... absolute add. D. 3. 6. Nosa: Me D. mately proceeding M.A. On ar Oct. 1514 he was incorporated at Freiburg on his Wittenberg degree. A poem by him in praise of Freiburg was printed through a bookseller-friend—J erome Husaerus of Bludenz—by John Schott at Strasburg, ἡ March 1515. But this edition was badly executed, and in the summer of 1515 he went to Basle, where he republished his poem with a prefaee dated ri August, and also began to work with Froben (cf. Ep. 358 introd.) By 1516 he was again at Freiburg, lecturing on poetry and petitioning for a regular appointment as lecturer, which he subsequently received. On i5 March 1:51; he addressed a Carmen Paraeneticum, printed at Basle, to Philip, Count Palatine of the Rhine. In the spring of 1519 with many of his fellow-professors he fled to Constance, because of the plague, and wasaway till March 1520. During his absence he published his poem on Freiburg again with Froben, April 1519; prefixing to it ἃ poem on St. magis a: verius D. 11. quem polliceris add. D. Operis tui Neque enim addu- 5. Nolumus Ὁ. Lambert, Freiburg's patron saint. On his return he contributed a letter in defenee of Erasmus to the Epistolae eruditorum virorum, Basle, Froben, Aug. 1520. In March r521 he received the poet's laurel at Worms. By i521 he had begun to favour Luther, and in spite of University protests he was still inclining towards the Reformers in 1523 (VE. 349) ; but he did not go far in that direction. "The remainder of his life was spent at Freiburg; until he went to Strasburg for an operation, of which he died (ZE. 125). See Schreiber, Gesch. d. Univ. Freiburg, 1. 85-91 ; Bócking ; and J. Neff in some Donaueschingen Programms, 1896-8. 2. Renus] Cf. Ep. 348. 8-1ro. These experiences evoked the verses entitled : Cum ultos menses perpetuo pluisset et per vnam modo dieculam se vwundo sol osten- disset, rursusque mon imus odiose quam antea, plueret, Erasmus Basileam repetens in itinere sic lusit in Iowem, AN. M.D.Xv; and published in the Epigrammata, Basle, Froben, March 1518, p. 353. 345] TO ULRICH ZASIUS 135 bito quin Zasio dignum sit, hoe est homine non minus erudito quam eloquente. Sentio quidem litteras tuas velut ab oceupatissimo ex tempore scribi; mirum tamen quam me delectet ille felicissimus orationis fluxus non sine candore. Hec mihi foecundum nec minus excercitaàtum arguunt ingenium. Ad harum igitur gustum non dubito quin opus illud tuum sit responsurum. In quo quid ego tibi possim praestare non video. Nec enim mea est harena. Animum tamen ad quiduis obsequii promptissimum polliceor, neque hac in re solum, verum in aliis quibuseunque desyderabis amici officium. Bene vale cum tuis omnibus, eruditissime Zasi. [Anno mw.p.xvrr.] Splendidissimo 1l. doctori Zasio, amico incomparabili. Friburgi. 8406. FnoM Jossr Bapr. Deventer MS. οἱ, f. 176. Paris. LB. App. 28. 19 Áugust 1515. (The date is confirmed by the books mentioned.] IODOCVS BADIVS DOMINO ERASMO $. DowrixE Erasme, amieorum praestantissime, accepi litteras tuas, solitae in me beneuolentiae testes amplissimas. Deus faxit vt commodis tuis honorificis aliquando ex sententia inseruiam. Ani- mus certe praesens est, et prouidentiae facultatem fecerit, si admonueris. Franciscus de Adagiis tuis magnis satis probe mecum egit. Reliqua tua cum praeconio tuo nouo et instrumento in Alemania impressa meis detrimento sunt; si tamen ita e re tua aut honore est, patiar, et quidem aequiori animo. Valent Copus et Faber et reliqui amici tui, quos excellentissima literatura et doctrina singulari non solum tibi conciliasti sed etiam demeruisti. Budaeus opus de Asse relambit. A Ruella Dioscoriden impressioni 345. 18. possum N. I9. neque... 20. officium add. D. 21. Ànno M.D.xviH add. Η : An. w.p.xvir N*. 22, Splendidissimo . . . Friburgi om. D. 346. 7. meis MS. : meo LB, prae. 8. honore LB : honor MS. 946. 5. Franciscus] Berckman (Ep. (1:479—24 Sept. 1537}, ἃ learned 258. 14 n), who had now given satis- faction for the transaction mentioned in Ep. 283. 152 seq. 6. Reliqua] The De Copia published by Schürer; cf. Ep. 311r, which is the praeconium nouum ?, By the * instru- mentum' probably is intended the index of seven pages prefixed to that edition. For Erasmus' appreciation of Badius' generosity in this matter cf. Lond, vi. 24, LB. App. 242. ir, de Asse] Badius published the first edition on 15 March 151$,and the second on r4 Oct. 1516. A Ruella] John Ruell of Soissons physician and student. He was Dean of the Medical Faculty at Paris, 1508-9. On the death of his wife he took orders and devoted himself to study, receiving a Canonry in Notre- Dame. He published a translation of Dioscorides' De medicinali materia, Paris, H. Stephanus, 24 Apr. 1516; Veterinaria medicina, 1530; De natwra stirpiwm, 1536, both by Colinaeus; and his edition of Actuarius' De medicamentorwm composi- tione appeared posthumously in 1539. He was physician to Francis r, to whom all his works, except the Dio- scorides, are dedicated. See NBG. σι σι 126 LETTERS OF ERASMUS [1515 aptat. Nos Quintilianum, vt possumus, reponimus, freti codice satis fideli a Laurentio Vallensi, dum viuebat, possesso. Vale. 14 Cal. Septemb. 1515. Pariss. 33:847. FRoM MaRrIN DoRe?. Schlettstadt MS. Cat, Rhen. 174 (a). Louvain. 27 August I515. [This letter is bound up with a number of other manuscript leaves at the end of a copy of E and the Institutio Christiani Matrimonii, Basle, Froben, 1526, which together form No. 174 in the catalogue of Beatus Rhenanus' books in the Town Library at Sehlettstadt. At the end of this letter are the words * Exserip: Basileae 1518', written by the same hand. I have not been able to identify the copyist ; who wrote also the Basle MS. A. IX. 69, Oratio pro salute Iulii secundi, conscripta ab Heremita quodam Hybernio, angelo, vt aiunt, dictante. In a letter to Lee (Exv., p. 67) dated 20 May 1519 More states that Erasmus answered Dorp hastily, but in a cooler mood suppressed his letter; and that he himself likewise suppressed a long reply which he had composed. Erasmus' letter has perished, but More's has survived (LB. App. 513), probably in the original (8! ; cf. Ep. 388. 157 n.). Another manuscript of it (8?) in the unknown hand follows this letter in the Schlettstadt volume; but it was not printed until after his death, in the collected edition of his Lucubrationes, Basle, 1563, p. 365 (8*). In composing it More seems to have had before him copies of Epp. 304,337 (in its short form; cf. 1l. 8, 275 nn.) and this letter ; and from it several passages in this letter can be restored. In a few cases More cites the same passage twice, at different parts of his letter. As the second text sometimes varies from the first, both in the manuscripts and the printed volume, I have designated it by y. It will be noticed that none of Dorp's quotations from Ep. 337 agrees verbally with that letter as printed. It follows, therefore, that he was replying to the shorter form which he actually received. There is a reference to this letter in Ep. 545.] DORPIVS ERASMO 500 5. D. AccEPTIS litteris tuis incredibili affectus sum voluptate, Erasme charissime, quum quod intellexerim meas tibi fuisse neutiquam ingratas, quas scripseram equidem vt ad amicum primarium, ita candide et amico pectore; tum etiam quod me scribas earum lectione chariorem factum esse tibi, cui vt sim charus maxime est in votis. Ceterum vt deinceps libere tecum agam (quod ais te nunquam egre laturum), videris nequaquam fecisse satis meis contra tuam senten- tiam rationibus, id quod non miror, cum pollicearis ex Basilea 12. Quintilianum] Cf. MHE. ii. 35. The Institutiones Oratoriae were pub- lished,with notes by Badiusand others, by Badius and Petit, 13 Jan. 1516. eodiee] The Codex Vallensis (Parisinus 7723) ; cf. Peterson's edition of Inst. Orat. Lib. .X, pp. lxxiii, iv. Badius! preface, dated 13 Jan. 1516, states that the edition was prepared from a MS. lent by Remigius Ruffus of Aquitaine, which was stolen, how- ever, just when the printing was begin- ning;.and that Valla's was found to take its place. Some verses which folow the Tabula to Quintilian show that Valla's MS. was brought to Franee by Peter Sylvius, physician to Charles vil. 347. 8. ex Basilea] This promise is not specifically made in Ep. 337, the nearest approach to it being in ll. 20-2. More in citing the same passage (LB. 1892 Ε) confirms Dorp: *quibus tibi breuiter, vtpote fessus ex itinere atque adeo in eodem adhuc itinere occu- patus, satisfacit; copiosius idem se facturum professus, quum Basileam delatus esset'. 341] FROM MARTIN DORP 127 copiosius te responsurum. Quod vt fatias tanto abs te desiderio contendo quanto quod maximo; et rationes meas vt omnes bona fide pertractes, omnium sinus excutias, nullam earum vim intactam praetereas, quin potius exiles per se tuo ingenio corrobores, Caue tamen rhetorieis vtare persuasionibus, quibus scio quiduis facias credibile ; sed rem ipsam, ipsum ferias articulum. Seis tute vetitum esse apud Areopagitas ne quis orator affectibus studeret commouen- dis, solum rem ipsam syncere explicaret., Nune ad tuam epistolam. Quod gloriam nihil moreris inuidiae coniunctam, sapis tu quidem, mi Erasme. Id videlicet erat, si pressius intuearis, quod in priori epistolae meae parte tantopere nisus sum ostendere; extremae videri dementiae, si quis multum nitatur, et norit tamen magno molimine nihil eque ac odium sese relaturum. Miraris tantos conciuisse motus tuam Moriam, que plurimis placet non theologis modo sed episcopis etiam. Atqui ego te demiror, Erasme, qui pluris facias episcoporum in hae re iuditium quam theologorum ; siquidem episcoporum nostri seculi vitam, mores, eruditionem dicam an inscitiam, noueris: quorum vt sunt certe nonnulli tanto digni fastigio, ita mira est paucitas, praesertim eorum qui diuo Paulo satisfaciant ad Thimotheum quid in episcopo requirat seribenti. Deinde quorsum amicos pridem ea re velis commouere quam nihil retulisset supressam esse? Num defuerunt scribendi argumenta quibus maiorem etiam gloriam toto applaudente mundo fuisses assecutus? Epicteti praeceptum est, hominis sapientissimi, *Non putes omnibus iucunda esse auditu que tibi iueunda sunt dictu! Si quis inuicem vniuersum gramaticorum, poetarum, orato- rum eorumque omnium agmen qui literas istas bonas profitentur, stilo insectaretur, affirmaretque fabulosis illis nugis et poeticis figmentis anilibusque deliriis, meris mendaciis, prestigiis, imposturis ludieris— Dum Aeneae discuntur errores, proprii iubentur valere; dum Niobes quot filii fuerint, que Iouis sit Iouialiumque genealogia » o —dum hec, inquam, tanto studio disquiruntur, si quis affirmaret 49 maximo dispendio optimam etatem perdi, nihilque pernitiosius esse Christianae religioni, quid, Erasme, nihil in talibus dictis punctus doleres? Omnia plaeerent? Non credam. Atqui hec omnia tu acerbius etiam in theologos, quos plurimum refert integrae esse authoritatis, quippe qui gregem Dominicum legis Dei pabulo soli 45 pascunt; nisi tu censeas poetas aut eos solum qui Graece quoque sciant illi praefitiendos. 22. plurimisa 8': pluribus 8? (LB. 1914 A). 23. B: Atquea. 26. quorum ... certe B: certe quorum vt sunt a, 27. B : digno a. 17. nihil moreris] Ep. 337. 28 seq. 28. Paulo] 1 Tim. 3. 2-3. 22. Miraris] Ep. 337. 258 seq. 32. Epicteti] Ench. 33. x4. en U' 6o -Y σι 8ο 85 138 LETTERS OF ERASMUS [1515 Sed redeo ad epistolam tuam. Non dolent bonas renasci literas quieunque politioribus istis non ad senium vsque inuigilant. Alioqui et tu doleres pingendi fingendique artes renasci, siquidem eas non sectaris, In Pogium, scelestissimum spurceissimumque scriptorem et dignum qui Vulcano tradatur, non sunt equi theologi nec in Pontanum item. Quid enim aliud nebulones illi quam famosos libellos seripserunt? Adolescentibus toxica venena blandis et compo- ; sitis velut melle illita sermonibus miscuerunt, quo potionem nescien- tes sumant morte amariorem. Iam vero nouum vocas theologiae genus quod nune tot seculis regnat in aeademiis; sed si mundus resipiscat, videbuntur nihil scire qui hactenus nihil nescire videri volunt. Ergo vel mundus ipse totus nune desipit tua, Erasme, sententia. Sed quamobrem, queso? An quod mundioribus istis et pollitioribus, mansuetioribus, humanioribus, literatis literis Musisque et humanitatis artibus (et multa sunt alia nomina) non omnes diuinum quendam cultum impendant? Eequaque Thespiadum oraculo docuit has solas esse . bonas literas? Εὖ qua alia re istae linguarum reginae (Latinam dico et Grecam) nostrati, id est crassae ilii Holandicae, preste(n)t quam quod omnes propemodum disciplinae illis sunt tradite? Nemo dubitat sapientes fuisse Graecos. Atqui nescierunt Latine. Hae- braeos scimus sapientiae studio fuisse priores Graecis. At idem nescierunt Grece. Quatenus ergo hac vel illa lingua traditae sunt disciplinae, eatenus prestat. Quis enim nisi stultissimus non malit recte sapere, etiam si pater futurus sit barbariei, quam citra sapien- tiam vel optime dicere? Ergo ob disciplinam lingua colenda est vel Greca vel Latina. Fateor; sed quid vetat quaecunque in literis sacris Latine sunt scripta intelligi ab eo qui elegantia dicendi Laurentii palato non respondeat? Gallice loquentes subinde intelligo ; at nihil eorum noui Gallice reddere que audierim. Caue credas, mi Erasme, theologos nostros non satis intelligere que legunt queque ad eorum professionem pertinent, etiam si barbare loquantur. Tametsi haud scio an gramatiei vestri statuerint vtrum sit odiosius, nomen barbarorum an Turcarum. Plus, eredo, amabunt Turcam, maiorique persequentur beneuolentia Iudeum, modo non sit ille amusus, quam fratrem Christianum tetra ista barbarie, hoc est pene dixerim heresi perniciosissima, infectum : adeo vix homo est ipsis quisquis vel semel barbara vtatur vocula. Vnde ('Vide,) inquit Augustinus Domine Deus, et patienter vt vides vide, quam dili- 85. quisquis scripsi: quisque a. 58. si mundus] CE Ep. 337. 328 seq. πᾶ the other passages quoted from 76. Laurentii] Vallae. the Fathers do not follow the originals 86. Augustinus] Conf. τ. 18. This closely. I have only recorded diver- 341] FROM MARTIN DORP 129 genter obseruent homines pacta literarum accepta a prioribus locuto- ribus et a te accepta eterna pacta perpetuae salutis negligant: vt qui illa sonorum vetera plaeita teneat aut doceat, si contra disciplinam gramatieam sine aspiratione prime sillabae omnem dixerit, magis 9o displiceat hominibus quam si contra tua praecepta hominem oderit, cum sit homo *. Ceterum non video eur adeo pestilens esse dieas et studiis et moribus nouum hoc theologorum genus. Ergo pestilentes fuerunt eeclesiae Dei tot viri saneti, Thomas, Bonauentura, Altisidiorensis, Hugo et alii permulti? Ergo pestilentes item fuerunt quicunque mille abhinc annis sacra tractauerunt? ^ Atqui Ecclesia istos pesti- lentes catalogo sanctorum asscripsit, οὐ diuum Thomam quidem ob doetrinae diuinitatem quandam. Cum enim (de eo) et miraculis eius ageretur in cardinalium coetu, respondit Pontifex pro miraculis esse questiones, quas diuino ingenio scriptas reliquisset. Et quo medieamine hee pestis eurabitur que tam late mundum inuasit? Quod si theologi pestilentes sint moribus, quod sacris poeseos non sunt initiati, quid iurisconsulti? quid medici? An illi iuri dicundo censebuntur idonei, isti potionibus conficiendis, qui nescio an multo longius a sacris illis absunt. Praeterea Pontifex ipse summus, cardinales, episcopi, abbates, eur non hoc statuunt, ne quis in suum ordinem referatur qui sit amusus? Et praestiterit forte ex mediis Turcis aecersere viros eloquentes bonis literis absolute eruditos, qui Dei eeclesiam illustrent, hoe est fabulas Ouidii, Apulei Asinum, Lutiani somnia publice doceant; siquidem literae saerae Latine quidem seriptae sunt barbare, dormitante interprete; Graece autem dispeream si Lutiani elegantiam assequantur. Praestiterit item in publieis gymnasis Vergilium (nam is est summus poetarum ac nescio an prophetarum etiam) prelegi iis qui sacrae Seripturae peri- tiam affectant. Sed audi Augustinum li. 1? Confessionum, capite 16, loquentem de poeticis Homericisque figmentis: *O flumen Tartareum, iactantur in te filii hominum. Ita vero non cognosceremus verba hee, Imbrem aureum et gremium et fucum et templa celi, nisi 88. negligant : vt qui Awgust.: negligunt: vt q a. II2. autem scripsi: aut a. IIS. preligi a. IIÓ. 16 correxi: I5 a. genees which materially affect the sense. 94. theologorum genus] Ep. 337. 400 seq. and 432. 95. Thomas] of Aquino (1225-74), the schoolman, leader of the Domini- eans ; canonized 1323; * Doctor angeli- cus." Bonauentura] John of Fidanza (1221-74), scholastie philosopher and champion of the Franciscans ; canon- ALLEN II ized as St. Bonaventura 1482 ; * Doetor seraphieus.' Altisidiorensis] Wm. of Auxerre CT 1230), Arcehdeacon of Beauvais and author of a Summa Theologica. 96. Hugo] The friend of St. Bernard; Hugo of St. Victor (c. 1097-1141), is probably intended, rather than Hugo of St. Cher (cf. Ep. 459. 71 n. Both wrote many books on Biblical subjects, which were printed in xv*. MT [5 μι oo IO I5 180 LETTERS OF ERASMUS [1515 120 Terentius induceret nequam adolescentem proponentem sibi Iouem ad exemplum stupri, dum spectat tabellam quandam pictam in pariete ; ibi inerat pictura hec, Iouem Quo pacto Danaae misisse aiunt in gremium quondam imbrem aureum, ... fucum factum mulieri, ^ Et vide quemadmodum se concitat ad libidinem, quasi celesti magisterio : At quem deum! inquit, qui templa celi summa sonitu concutit. Ego homuntio id non facerem? Ego vero id sponte feci ac lubens. Non omnino per hane turpitudinem verba ista comodius discuntur ; sed per hee verba turpitudo ista confidentius perpetratur. Non 130 acecuso verba, quasi vasa electa atque pretiosa, sed vinum erroris quod in eis nobis propinabatur ab ebriis doctoribus; et nisi bibere- mus, cedebamur, nec appellare ad aliquem iudicem sobrium licebat.* Hactenus Augustinus; tametsi id in meo codice perperam legitur non Danaae sed Dianae. Danaae enim theologis insolens est voca- 135 bulum, Dianam forte vspiam audierint. Ideo hoc pro illo corrector, quisquis fuit, restituit. Sed in eum locum si quis incidat literator arrogans, mox exclamabit vasta voce: 'Apage theologos istos qui sua inscitia bonos codices corrumpunt, quod nihil bonarum literarum degustarunt, immo nec Terentium legerunt. Viden eos nihil inteili- 14o gere qui Dianam arbitrentur a Ioue corruptam, que virgo perseue- rauerit?' Atqui, Erasme, quid interest legat theologus Dianae an Danaae? Quid silegat cuidam ? Quid si meretriculae? An rerum sensus eum fugiet? Minime, opinor, nisi periculum forte prae- sentaneum sit eorum imperitia vniuersam Iouis genealogiam ignora- 145 tum iri, dum Christi progeniem studiosius serutantur. lam quid de Martiali dicam, quid de Nasone, immo quid de Horatio et Iuuenale, cum Terentius omnium, vt arbitror, castissimus vel ab Augustino dicatur vinum erroris propinare? Quid illi nisi mera animarum toxica, nisi infernales potationes politioribus istis literis inclusas 150 propinant? Sed pergamus, quanquam lento gradu. *'Qui Moriam' inquis *damnant, nec Hieronymianam aeditionem 11 comprobabunt.* Noua gloria, si aedas quod pauci probabunt. Age, non probabunt theologi; qui, queso, probabunt ergo? Iurisconsulti? an medici, 1:5 an philosophi denique, vt faleem immittant alienae messi? Sed gramaticis eam paras. Sedeant itaque gramatici in solio, censores 12 σι 123. quondam Ter. e? August.: quendam a. 126. summa Ter. et August. : summo a, 127. vero... fecia: illud vero ita feci Ter. ; vero feci illud ita August, 128. discuntur A4ugust.; dicuntur a. 130. vasa August.: verba a. 133. id in scripsi : diu a, 154. ergo add. B (LB. 1895 E). 155. faleem immittant a8!: saltem immittant falcem £?. 156. censores a8? ; om. B?, 120. Terentius] Eun. 584-91. 151. inquis] Ep. 337. 665, 6. 341] FROM MARTIN DORP 131 omnium disciplinarum, et nouam nobis theologiam parturiant, nascituram tandem aliquando eum ridieulo mure. Verum metus est ne nolint studiosi illorum se sceptris inclinare. Sceptra enim sunt ferulae quibus plagoso regnant in antro, et Philautia ae Moria stultiores arbitrantur se omnes nosse disciplinas, quod voculas intelligunt ipsas et orationum structuram. Ergo non est opus academiis. Seola Squollensis aut Dauentriana suffecerit; et certe hee est sententia magni viri Hieronymi Hussitae, vniuersitates tam prodesse ecclesiae Dei quam diabolum. Neque gramaticos vel tantillum commouet quod damnata fuerit ea sententia in concilio Constantiensi, quippe in quo certum sit neminem fuisse non amusum aut qui non ignorauerit Grece. Nune ad reliquam epistolae tuae partem. Non asserui| mi Erasme, nihil esse vitii in Nouo Testamento, quippe quod probe noueram a Hieronymo multis in locis emendatum ; verum affirma- bam, nee muto sententiam, nihil inesse erroris, nihil mendatii. Idem in epistola tu fateris; sed addis veram lectionem a librariis esse corruptam. Hic est articulus nostrae disputationis. Dic ergo, quibus ex libris potes perpendere deprauatum esse, postquam eam Hieronymus ad Grecanicos fontes castigauit? ad quos minime mirum est sua confugisse tempestate quos tu citas, Hieronymum, Ambro- sium, Augustinum, Hilarium, vtpote puros adhuc et incontaminatos. Nune vero subortis in Grecia tot heresibus et tam longo scismate, vnde constabit libros eorum non esse vitiatos? Quod scribis in eausa esse literarum distinctionem, apices et huiusmodi difficultates, miror hane redditam a te rationem quam ipse in te retorques; quandoquidem facilius erratur vbi multa sunt obseruanda. Quam leuiter librarii apieulum omiserint! Atque per hoc, si te intelligo, deprauabitur codex. Et quid est quod Latinos codices non sinat ineorruptos? Quid nisi ealeographorum incuria pariter et imperitia ὃ Vide iam vtros inuenies rariores, qui Grecis imprimendis sint idonei an qui Latinis; et scies vtros codices censere debeas castigatiores. Sed non vides quid hie proprie pertineat ad fidei synceritatem. Hoe est, mi Erasme, quod tantopere abs te contendebam, vt sicubi dormitasset interpres, sieubi parum commode, parum significanter vertisset, id annotares, modo ne mutares quiequam, sieubi sententia 158. metus a: neemetus 8!: nec metus f?. 159. sceptris B : scriptis a. 160. ac a ; et B. 163. Squollensis a : Nolensis 8! : Zoulensis £? : Zuollensis 65, 165. Neque a : Nec B, 166. aB!3 : consilio 8?, 167. Constantinensi β8, certum B : certe a. 188. B (LB. 1910 E) : debes a. 157. parturiant] Cf. Hor. 4. P. 139. — formers; see Creighton, i. 313-61. 164. Hieronymi] of Prague (T 3o May 169. Non asserui] Cf. Ep. 337. 716, 7. 1416), the follower of Hus and with 180. scribis] Ep. 337. 765, 6. him leader of the Bohemian Re- 189. non vides] Cf. Ep. 337. 817, 8. K2 M M I I μι μι 6ο 65 15 8o 85 9o 132 LETTERS OF ERASMUS [1515 discreparent Latini codices ἃ Grecis; nam ibi herendum esse Latinis voluminibus. Fatetur enim diuus Hieronymus, eum Euangelia 195 codieum Grecorum emendata collatione castigaret, ita calamo se imperauisse, vt iis tantum que sensum videbantur mutare correctis, reliqua manere pateretur vt fuerant. Ecce Hieronymus quicquid a vero sensu erat collapsum restituit. Si quid aliud occurrit, quam- uis barbarum ac ineptum, sinit ita permanere. Quod tamen si 200 nune. emendetur, non reclamo. Sed si Hieronymi seculo vitiata fuerint Latina volumina, que causa est, inquies, quamobrem non rursus ab eius castigatione librarii deuiarint tot seculis? Causam arbitror summam diligentiam fuisse quam sancti patres impenderint vt integra manerent volumina sacrosancta que Hieronymus easti- 205 gasset. Etsi qua ratione videri possint deprauata, cupio et quidem vehementissime audire cur non eadem οὖ Greca collapsa sint; siquidem apiculi et aliae difficultates (quod supra dixi) prestent ansam errandi, nedum non amoueant. Queris quo in concilio vulgata aeditio sit comprobata, que euius 210 sib. nemo nouit. Non dixi, Erasme, in vno aliquo concilio esse comprobatam nominatim, sed plurima concilia, quoties de fide nodus incidisset, ad hane vnam eonfugisse; quod ita esse nosti, si vnquam Decretales videris. Et hanc arbitror causam esse quamobrem minus Latina et elegans sit, quod fidelius ad verbum Grece respondeat. 215 Quanto enim ad verbum magis transferas, tanto aridior fias oportet ; quod multa comode dicantur vna lingua quae in alia nisi multis verbis vel obseura sententia vel parum commode non possunt reddi. Verisimile itaque est ex omnibus translationibus hane vnam ab ecclesia Dei et à sanctis patribus ad nos esse transmissam, quod a20fidelior sit. Alioqui qua sorte hec vna superesset e tam multis? quum. dieat Augustinus 2 de Doct. Chr. e. 11: *Qui Seripturas ex Hebrea lingua in Grecam verterunt numerari possunt, Latini autem interpretes nullo modo. "Vt enim cuique primis fidei temporibus in manum venit Grecus codex, et aliquantulum facultatis sibimet 225 vtriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari. Hucusque Augustinus. Hine adducor vt credam, ne varietate codicum fideles vacillarent, omnibus reiectis hane vnam esse ab Ecclesia receptam, que à Hieronymo fuit castigata. Quod si rem ita accidisse vt dixi doceri velis (prius tu nisi alia ratione astruas hec esse vera Euange- 230lia que nos recipimus, quam quod ea ecclesia Dei comprobauerit), *Ego' inquit Augustinus, (Euangelio non crederem, nisi me Eeclesiae compelleret authoritas Responde iam, Erasme, viram 216. quae scripsi (q) : quam a (5). 232. Erasme add. B (LB. 1908 E). 209. Queris] Ep. 337. 771 seq. 231. Augustinus] Contr. Ep. Manich. 5. 341] FROM MARTIN DORP 133 aeditionem probet Ecclesia, Grecamne, qua non vtitur sed neque multis iam seculis est vsa, non magis quam ipsis hominibus communicauerit, videlicet scismaticis, an Latinam, quam solam citat, quoties e sacra Scriptura aliquid est definiendum, vel Hieronymo preterito, si quando aliter legat: quod quidem non raro contingit. Theologorum istorum (puto Louanienses designari) doctrinam perturbatissimam, immo insulsissimam, sinis valere. Sed memine- ris, Erasme, ardeae omnem aquam esse perturbatam, ideoque aquam eulpare ardeam, extat in Adagiis tuis; itidem et dialecticae Aristote- lieae (que hie sola docetur) imperitis omnia sunt perturbata, quoties in disputandi palestram descenditur. Quod insulsam vocas hanc doctrinam, quo spiritu, queso, reuelatum est quo in loco Seripturae proditum poeticas nugas salem esse quo condiatur Christi doctrina? Equidem sententiam amplector magni dialectici, diui Augustini li. 2 de Doctrina Christiana, capite 13: *'Vtrum inter hominibus" inquit *dieatur an inier homines, ad rerum non pertinet cognitorem. Vtrum ignoscere producta 3? sillaba vel correpta dicatur, non multum eurat qui peecatis suis Deum vt ignoscat petit, Sed tamen eo magis inde offenduntur homines quo infirmiores sunt, et eo sunt infirmio- res quo doctiores videri volunt, non rerum scientia qua edificamur, sed signorum qua non inflari difficile est.' actenus Augustinus, et infra eapite 31: *Disputationis disciplina ad omnia genera questio- num que in literis saeris sunt, conclusionum et diffinitionum et distributionum, plurimum intelleetorem adiuuat. ἘΠῚ Hieronymus in Ezechielem ea. 25 (estque insertum glosae nostrae ordinariae): *Quiequid in seeulo peruersorum dogmatum est, quiequid ad terre- nam seientiam pertinet et putatur esse robustum, hoc dialectica arte subuertitur et instar incendii in cineres fauillasque dissoluitur, vt probetur esse nihili quod putabatur esse fortissimum.' Sentisne, Erasme, hane artem disputandi ab Augustino Hieronymoque eompro- bari, et illam etiam gramatice loquendi partem duci, modo a re ipsa non deuiemus? Porro quod hypothesim fatias, Erasme, nostros theologos solis sophismatum meditationibus esse occupatos, tota erras via. Die, age, quidnam eos quamuis sane poeseos ignaros arcebit ab Euangeliis, Paulinis epistolis totaque Biblia euoluenda? Proferam ego multos hine qui reiectis libris sola memoriae vi cum quouis de textu Seripturae certabunt, Caue credas Endimionis somnum dormire 233. sed. .. 235. scismaticis om. B. 236. ea: ex B. definiendum f: desumendum a. 238. puto β (LB. 1899 n): puta a. 249. 3 a. 251. et 60 sunt infirmiores August. : de a. 258, dogmatum Hieron. : determinatum a. 270. somnium f£? (LB. 1gor A). 239. sinis valere] Cf. Ep. 337. 829. 265. hypothesim] Ep. 337. 310, 391 seq. 240 [Ὁ] M ΄σι 250 255 260 t2 65 270 σι ΄σι 184 LETTERS OF ERASMUS [1515 theologos, quo tempore vos literis inuigilatis; aut ingenio carere quicunque non poetantur aut rhetorisant. Nonne videmus abie- ctissimos opifices, immo vilissima mancipia clarissimis esse praedita. ingeniis? Quid ergo sibi volunt hec in theologos omnes detorta voeabula—pingues, rudes, pestilentes et qui nihil habeant mentis? Nullius est artis probrosa dicere in quosuis, sed neque honestum est aut boni viri offitium, si seueram Saluatoris nostri sententiam perpendamus, Qui dixerit fratri suo Racha, reus erit concilio; qui autem dixerit Fatue, reus erit gehennae ignis. Vbi Hieronymus : *Si de otioso sermone reddituri sumus rationem, quanto magis de contumelia. Qui in Deum credenti dicit Fatue, impius est in religionem.' Postremo non satis intelligo, tardior videlicet, mi Erasme, quanta sit laus ista, quam gramatici toties publice praedi- cant, quaque se cum primis efferunt ac iactant, sese prorsus ignorare quiequid est sophisticae. Non est laus ista, mi Erasme ; immo laus est, quiequid sit, quantumuis humile, tamen id scire modo pre- stantioribus ne sis impar aliis. Quid si sophisticam callens nihil ignorat quod ad sacras literas pertineat? Num in dicta causa ob id vnum veluti ethnieus et publicanus excommunicabitur, hoc est aqua et igni interdicetur, quod in sophistica (facinus indignum), immo in dialectica puer sit exercitus? Quid si non antea a sophi- stieis resipiscat quam Augustinus a Manichei erroribus, hoc est annos natus triginta, et tunc sese vigilantissimo acerrimoque studio literis sacris dedat? An huie nihil erit spei deinceps? et multo etiam minus quam si mercimoniis emendis vendendisque etatem transegisset aut totos dies stertuisset? Fugit te quid Plato tuus in Gorgia sentiat, non offendi se si puerum videat sophismatibus argutantem, modo ne in illis etas conteratur? Etiam hoc caue, mi Erasme, ne falsa opinione sophistas voces qui syncerissimi sunt 3oo omnium qui hodie viuunt dialecticeorum. Neque enim potes recte diiudicare inter dialecticum et sophistam quid intersit, si vtramque artem ignores. Quod si Louanienses omnes atque eo magis Pari- sienses theologos sophistas facis, fit vt dialectica toto exulet orbe exulaueritque multis seculis. Dic alioqui vbinam terrarum dialectica, 205 quam tu synceram ducas, publice doceatur, si forte vnus aut alter tam felici sit ingenio vt citra preceptorum operam, hoe est mutis 271. aut ingenio... 272. videmus add. B (LB. 19o1 A et 1899E). 215. ap? : habent £'. 276. probrosa ay (LB. 1900 E) : probra β. 278. B? : consilio a. 302. Lauonienses a. 303. exulet scripsi: exulat a. 275. rudes] Ep. 337. 607, 455, 689. nugas nihil addidicerunt (didicerunt nihil habeant mentis]|The passage 4885). It does not occur in the printed is quoted by More (8!: LB. 1900 E): . formof Ep.337; but cf. there ll. 310seq. * Cottidie re ipsa experior quam nihil 277. Saluatoris] Matt. 5. 22. habeant mentis qui preter sophisticas 297. Gorgia] 485 4. 347] FROM MARTIN DORP 135 magistris, ipsemet percipiat quecunque in dialectiea Aristoteles tradidit. Iam hie alter Augustinus est; Aristotelem enim spes est non vocatum iri. Non putes itaque sophistas esse qui sacras literas sine Grecae linguae peritia attigeri(n)t, siue qui Ouidii fabulas aut 310 Terentii legem metrorum non teneant. Nisi forte tibi sophistae sunt omnes quibus disputatione videaris inferior, hoc est omnes dialectiei; vti Cresconius gramaticus cum suis, hereticus videlicet eum hereticis, Cristianos doctores audire recusauit, atque inter hos Augustinum omnium maxime, quod omnium dialecticorum diceretur 3:5 esse acutissimus. Sed hie Augustinus ipse pro me respondet osten- dens apostolum Paulum sepe sepius esse dialectica vsum, vt est videre 22 capite Apostolicorum Actuum (pace tua vulgato vtar vocabulo, alioqui scio A ctorum esse a politis et Laurentianis dicendum, et per sanctam Moriam refert multum. Cur autem diuam hane tam 320 laudatam non iuremus etiam ?). Si copia tibi sit librorum Augustini, vt reor, inuenies dialecticae patrocinium libro contra Cresconium gramaticum 19, capite 12 vsque vigesimum. Non persuadeas, Erasme, tibi eum demum esse absolutum theologum qui Bibliae seriem ad literam intelligat, nec eum item qui morales sensus eque ae alter 325 Origenes nouit eruere. Multa restant discenda, vt intellectu diffici- liora, ita et vtiliora gregi pro quo mortuus est Christus. Alioqui qui sciemus vt sint sacramenta administranda, quenam sint eorum formae, quando absoluendus peccator, quando sit reiiciendus, quid praeceptum sit restitui, quid seruari possit, e£ innumera huiusmodi? 33o Multum nisi erro, longe minori opera bonam Bibliae partem edisceres, priusquam vel vnius perplexeitatis nodum discas dissoluere. Cuiusmodi plurimi quotidie occurrunt, vbi vel in 4 verbis diutissime herendum est; nisi tu has etiam theologorum voces nenias, que- cunque ad sacramenta pertineant, sine quibus tamen sancta Dei 53; ecelesia catholica profitetur salutem hominis periclitari. Quod Grecarum literarum cognitionem necessariam censeas meis studiis atque ob id ad eas horteris, scio ex amico proficisci pectore, sed in hoc libere a te dissentio. An si Latine tantum, non Grece, sciam, nequibo que Latina sunt intelligere? Quod si barbara sint et 340 ego barbare ealleam, cur non intelligam ? Ioannes Campanus vir habitus est et fuit etiam eloquentissimus, et in Latine linguae 323. Erasme add. B! (LB. 19o02r): Erasmo f*. 324. absolutum om. B. 325. ac aB?: atque 8". 326. discenda 8: dicenda a. B: intectu a. difficiliora ag: difficilia 8?, 328. vt a: quomodo γ (LB. 1904 D). sint ay : sunt B. 329. sit om. «y. quid a8?» : quia 8?. 330. huiusmodi a£? : eiusmodi £!, 331. longeque β3, minore βγ (LB. 1903 8). 355. aBs ediscere £^: posset ediscere w. vel By?: om, 4'*. 334. herendum a8? : hesitandum β3, 336. B: catholice a. 319. Laurentianis] Students of 334. nenias] Cf. Ep. 337. 8or. Valla's Elegantiae ; cf. Ep. 23. τοῦ n. 337. censeas] Ep. 337. 609 seq. 1956 LETTERS OF ERASMUS [1515 elegantia nemini cedit neotericorum, itidem et Pomponeus Letus ; atque Grece neuter sciuit. Laurentius denique Vallensis, Hercules 345 1116 monstrorum linguae Latinae domitor, nec ipse nisi senex iam Grece didicit. Si illi bonas quas vocant literas sine Grecarum peritia perceperunt, et cum gloria sint in ipsis versati, quid vetabit quo minus ego quoque sacras sine eisdem sim Deo propitio in- tellecturus, nisi quod ingenio tantis viris sim inferior? 350 Habes ad epistolam tuam responsionem longam et verbosam, sed amiee tamen ab amicissimo tui profectam. Quod si vehementius interim pungam, nihilo tamen alienior est a te amicissimus semper animus meus. Sed (quae) ab aliis audiui, partim a iurisconsultis, partim a medieis ae philosophis, non solum theologis (quanquam et 355 ab illis), ea veluti sumpta persona tibi explicaui. Si qua videbuntur non a me probabiliter sed ab aliis dicta, amplectare; sin minus, excitabunt tamen te vt plenius lectoribus satisfatias, si praeseiueris quid illi sentiant. Neque potuissem adduci, saltem vt tam libere seri- berem, nisi pluseulis in locis tuorum librorum legissem, plus interim 36o prodesse reprehensorem quam laudatorem, teque semper (hune) quam illum malle, quippe qui plus prosit. Fideliora sunt vulnera amici quam voluntaria oscula inimici. Memineris ergo quod pru- dentissime dixisti ipse vt obserues, hoc est reprehensus ab amico ne excandescas. Magister Ioannes Neuius, qui nune Rectorem agit nostrae Academiae, te iubet saluere vultque de se omnia tibi pollieearis, quecunque ab amicissimo tibi homine possis desiderare ; quod senties, si quando volueris prebere qua tibi aut tuorum cuipiam possit gratificari. "Theodericus item Alustiensis, calcographus noster, qui has perfert, sese orauit v£ commendarem ; quod ego fatio, mi 370 Erasme, diligentissime. Dignus est quem ames et cui, si fuerit oportunum, benefatias atque inprimendum aliquid committas; et haud scio an omnium hominum viuat homo tui amantior. Quod Abbatis Menardi decreueris meminisse, bene collocabis apud eum qui non sit futurus ingratus. Postremo scito me ad te scribere quid 315 alii de te absente absentes loquantur; loqui vero de te apud alios longe aliter quam seribo. Proinde fac me ames; amabis autem tui ama(n)tissimum et tui nominis et gloriae publicum praeconem, tametsi in quibusdam non idem sentio quod tu vir vndecunque doctissimus. Vale. 380 Louanii 69 calend. Septembris 1515. e CN en 260. hune addidi : cf. 1. 136. 364. Neuius correxi; Menius a. 343. Pomponeus] (1425—21: May Creighton iii. 41-7. 1497), à pupil of Valla and founder of 359. librorum] Cf. Epp. 180. 12-15 the Roman Aeademy ; an enthusiastie — and 182. 57-60. admirerof Roman antiquity,and writer 369. perfert] Probably to Frankfort, on Romanarehaeology. See NBG.and — on his way to the fair. 348] | 137 948. To THoMAS WOLSEY. Farrago p. 227. Basle. F. p. 355: HN: Lond. viii. 33: LB. App. 74. 30 August (1515). [The reference to the Rhine floods makes this letter eontemporary with Ep.345. Wolsey was not ereated Cardinal till 1o Sept. 1515; so that this title, of which there is no mention in the letter, must have been added in the heading at the time of printing. There is a noticeable contrast between the tone of this letter and that in which Erasmus addresses Wolsey on leaving England a few years later (Ep. 577), with his position 2ssured.] REVERENDISSIMO DOMINO D. THOMAE CARDINALI ET ARCHI- EPISCOPO EBORACENSI ERASMVS. SALvTEM plurimam, reuerendissime Praesul. Doleo mihi non lieu- isse familiarius ae diutius colloqui cum celsitudine tua priusquam Angliam relinquerem. Extremam et sacram, vt vocant, ancoram meae felicitatis in te fixeram ; sed vrgebat Hieronymus, opus ingens et inelytum et, ni fallor, semper victurum, praeterea pium ac frugi- 5 ferum, Id mihi sie eordi est vt huie omnia posthabeam. Semper hoe iter obnoxium latrociniis fuit, sed nunquam magis quam nune; deinde Rhenus niuibus auctus et pluuiis cuncta suis aquis obtexerat, maxime circa Argentoratum, vt natandum fuerit verius quam equi- tendum. Omnia contempsi, modo prodeat Hieronymus. Excuditur et Nouum Testamentum Graecum, vt ab Apostolis est scriptum ; Latinum, ví a me versum, vna cum nostris annotationibus. Exierunt iam et alia quaedam minutiora. Hae nugae magis nos habent oceupatos ae magis intentos quam vos ardua ista negocia. His igitur absolutis maturabimus reditum, maxime si tua benignitas aliquid interim parauerit, quo fatigatum hisce laboribus animum simul et corpus refocillemus. Bene valeat reuerendissima tua dominatio, cui me totum dico dedicoque. Basileae. 111. Cal. Septemb. Anno u.p.xv[1]. LT o M tn 349. Fnow NicHoLAS GERBELL. Deventer MS. οἱ, f. 160 v*. Strasburg. LB. App. 29. 31 August 1515. [For the date cf. Ep. 343.] NICOLAVS GERBELLIVS DOMINO ERASMO $. AcczrI litteras tuas elegantissimas, quibus de quibusdam locis qui subobscuri videbantur, certiorem me reddidisti. Postremum, quod 348. 11. Nouum Testamentum] Cf, 13. alia] The De Constructione and A ; Ep. 384 introd. cf. Epp. 341 and 353. 1 n. 158 LETTERS OF ERASMUS [1515 apposuisti super dictione scatens, reddam candori suo. Opus tuum fabrefit summa vtriusque cura ; feruent omnia, 5 redolentque thymo fragrantia mella. Quid enim erunt aliud Lucubrationes tuae quam mella, quam flores, quam denique ἀγαθῶν θάλασσα ὁ Placebit tibi libellus, ni me prorsus fallant oculi. Vnum tamen maximopere vereor, ne me malum pro- phetam fuisse dicturus sis, qui toties cogor in scriptura tua vaticinari. το Sepenumero fit vt in partes omneis detorqueam caput illud obesum, donee dispieiam quo nomine nonnulla debeant baptisari Verum vtilitas studiosorum, diuitiae multiplices quae in hae enarratione latent, constans erga Erasmum meum cum amor tum obseruantia, facilia mihi reddunt omnia. Postremo non desistam obtestari te 1; plurimum ne desistas, ne cedas, ne remittas humeros, sed cures vt Christus augeatur, crescat, floreat, multiplicetur. Egosi quid possum ea in re tibi opitulari, non eredis quam sim paratus, quam facturus sim libenter quae praeceperis. Ad me quod attinet, rogo ne te frustra amem; non quod talionem repetam beneficii vel muneris cuiuspiam, 20 Sed id solum vt me reames, vt mei non obliuisearis. Quid opus est vt me moneas, inquis? Scio te minime egere me monitore vel ad laborem pro studiosis vel ad amorem pro Gerbellio, cum tute possis hec omnia melius dinoscere facereque, si velis. Sed quoniam non melius scribendi argumentum occurrebat, haec placuit ad te scribere 2; potissimum, quae te commonefacerent Gerbellii. Vale foelicissime, et de Testamento Nouo deque tuo opuseulo, quid illud sit quod Basileae excuditur, (rescribe). Iterum vale. Argentorati Anno 1515 Pridie Cal. Septemb. Paucis adhuc diebus finem diis bene fortunantibus Lucubrationibus 3oimponemus. Miror plurimum cur ad nos Rhenanus nihil scribat ; nescio an pudeat ipsum nostri, vel alia sit eausa eur non respon- derit. Τὰ facito vt bene valeas. Propediem noua audies de nostro Reuchlino quae mirum in modum te oblectabunt. Doctissimus quidam Hebraeus, Graecus et Latinus sedecim libros in eius scripsit 5. fragrantia rest. LB: redolentia MS. 25. te LB: te vt MS. 26. quid LB: αὖ MS. 4. vtriusque] Gerbell and Schürer. milian'sletterapprovingofthe proposed 5. redolentque] Verg. G. 4. 169. work is dated from Innsbruck, r Sept. 26. opuseulo] Perhaps A. I515, and alludes to Galatinus! *in 34. libros] Probably Peter Galatinus' tribus linguiseruditio'. Cf. Bócking, Opus de arcanis catholicae veritatis, in r2 ^ Eov. ii. pp. 91-3. For Peter Monggius, books only, containing a defence of ofSt. Peter in Galatina (Ὁ p. May 1539); Reuchlin. The work was not com- a learned Franciscan, see a life by pleted till 4 Sept. 1516, and not pub- — Domenico de Angelis in Le Vite de lished till r5 Feb. r5:8, Ortona, H. Letterati Salentini, Naples, 1713, pp- 231— Suncinus; butit wasin hand in the 252, which corrects Cave, Scr. Eccl. i. summerofri5i5 (cf. RE. 211, 2). Maxi- — App., in some particulars. 349] FROM NICHOLAS GERBELL 139 defensionem contra illos μελανολεύκους. Valetudinem cura, et re- Scribe, 950. To RicHARD Pack. Farrago p. 196. F. p. 331: HN: Lond. vii. 39: LB. 699. Basle. 4 September (1515). [Only 1514 or 1515 are possible, as the notes on Jerome are evidently still in eourse of composition. In Sept. 1514 Face was still in Italy. 1515 is therefore necessary, since this letter is clearly written to London, whither it presumably accompanied Ep. 348. ] ERASMVS PACEO SVO S. D. Praxwz confido, qui tui est ingenii candor, mi Pacee, te perpetuum amicum futurum; nee ob id descisces ab amicitia, quod tanto sis felicior. Atque vtinam sis multo etiam felicior. Si commentarii nostri iam aduecti sunt, vt puto, fae diligenter recondas aut, quod malim, apud Morum deponas donec reposceam. Linacerum fac in amicitia retineas et, si fieri potest, etiam Grocinum. Non haec scribo quod vel metuam aliquid vel quiequam ab illis expectem commodi, sed quod tales viros perpetuo velim amicos. Non egent illi meis praeconiis, illud tamen ausim dicere, nec inter Anglos esse qui de illis vel senserit magnificentius vel praedicauerit honorificentius quam Erasmus. Et non libet meminisse quid vterque, haud seio quorum instinctu, in nos molitus fuerit; id quod ipsa re comperi, non su- spieione conieci, quanquam olim iam idem olfeceram. Sed homines sumus; ego semper ero mei similis, et huic iniuriae tot opponam illorum benefacta. Linacri feci honorificam mentionem in scholiis Hieronymianis. oderim odio habitus. odiis. agas. Cura vt recte valeas. Basileae. pridie Nonas Septemb 9350. r3. conieci add. H. 18. 20. Àn. M.D.xix. add. H. 849. 35. peAavoAeUkovs] The Domini- eans, who in publie wore a black eloak over the white robe and hood of their order. Cf. Ep. 290. ro n. 350. 3. felicior] In entering Wolsey's, or perhaps the King's, service. "The date of Pace's appointment as Royal Secretary is uncertain, See DNB. commentarii] The Antibarbari ; cf. Ep. 3o. 16 n. i2. in nos] Perhaps by disturbing Erasmus' relations with his patrons; cf. τ. p. 5 and Ep. 388. 164 n. 15. mentionem Jerome i, f. 36(1516), Nil magnum sit, si contemnam eontemptus, si Illud literis est dignius, officiis certare, non Apud Eboracensem, quoties inciderit commoditas, fae Paceum . [An. w.».xix.] Cardinalem anie Eboracensem add. H. scholia in Ep. ad Furiam: 'Id opus Galeni {περὶ ὑγιεινῶν) adhue extat, ac iam dudum in manibus est Thomae Linacro medico Britanno, viro vnde- eunque doetissimo, breui vt spero Latinum proditurum. Est eodem titulo liber Pauli Aeginitae, quem Gulielmus Copus Basiliensis traduxit. Est et Plutarchi quem nos nuper vertimus. 18. Eboracensem] The title added in H is impossible at this time, since Wolsey was only ereated Cardinal on 10 Sept. 1515. 35 20 140 LETTERS OF ERASMUS [1515 351. Fnow NicHOLAS GERBELL, Deventer MS, οἱ, f. 161. Strasburg. LB. App. 30. 9 September 1515. [Prior to Ep. 352.] NICOLAVS GERBELLIVS DOMINO ERASMO $. Pmoxiwis litteris certiorem te feci quidnam sit actum inter Lachnerum et me, quidque facturum me esse sim pollicitus; qua in re nulla alia mora est quam penuria aurigarum, qui omnes nune ad nundinas Franckfurdenses descenderunt. Verum quam primum 5 fieri potest, iter arripiam ; tametsi non ingratum mihi foret, si tu interim scriberes, quo statu negocium id esset de quo mihi scripsisti. Nam si vel opera nostra, vtpote quae in re tali modica est, non egeres, vel sententiam mutasses, vel quis alius esset huic aptior oneri parcerem impensis. Sin secus arbitraris, libenter admodum i0facturus sum quiequid tu iusseris. Rogo non graueris idipsum ad me scribere. Litteras Rhenani elegantissimas plenasque multa fide et synceritate aecepi, legi, amplexus sum pluribus oseulis; quibus vt responderem multis nominibus dignum fuisset, ni nuncius ille praeproperus ansam 15 mihi praeripuisset. Quare si tibi molestum non est, gratias maximas illi nomine meo pro beneuolentia, pro amicicia proque tam admirabili eius in me obseruantia referas vehementer oro; adiungens me vici- bus mille eundem Beatum salutasse. Vale felicissime. Argentorati 1515 v. Idus Septemb. celerrime. 352. FRow NicHOoLAS GERBELL. Deventer MS. οἱ, f. 130 v?. Strasburg. LB. App. 31. II September I5I5. [Only 1514 and 1515 are possible, since the form of the New Testament (Ep. 384) is discussed. In 1514 Gerbell was in Italy; cf. Ep. 342 introd.] NICOLAVS GERBELLIVS ERASMO RO. S. IN CHRISTO IESV. NoN sum adhuc pollicitationis meae oblitus, eruditissime Erasme, qua me tibi primum ac deinde Lachnero obstrinxi. Verum aliud nihil me moratur quam quod hucusque nullus vspiam fuit auriga quocum peruenire possem Basileam, vt vel illic experirer quid iuberes 5 quidue possem efficere quod tuis votis ex animo responderet. Retulit mihi minister tuus nonnulla de opere tuo in lucem prodigendo, qua 952. 6. prodigendo MS.: producendo LB. 901. r. litteris] The letter is lost. ^ corrector to the New Testament. Lachner had evidently proposed that 12. Litteras Rhenani] also lost. Gerbell should come to Basle to act as 352. 2. tibi] at Strasburg ; cf.p. 9o. 352] FROM NICHOLAS GERBELL 141 forma, quibus typis, quo ordine excudendum putaueritis; scilicet vt columna columnae respondeat, sintque intermixta omnia, Greca Latinis et rursum Latina Graecis. Vereor plurimum, Erasme doctis- sime, ne vobis quidem haec figura procedente tempore non sit plaeitura, atque id ob multas causas, quas ad te amicum optimum plaeuit scribere; quod huie proposito tuo operi maximopere semper fauerim, atque non possum non plurimum exultare quod eam diem, qua sol ille mundo effulgebit, attigerim ; deinde quod sciam non molesto te animo aecepturum, etiamsi paulo inconsultius atque im- prudentius scripserim, cum minime ignores quo id fiat a me animo. Erit igitur hoc in primis, vt arbitror, ingratum his qui in litteris Grecanicis nonnihil profecerunt, vtpote qui Latinis ad id negocii nihil egeant. Sit praeter haec ea forma, vbi omnino Graeca sunt omnia, tum pulehrior tum acceptior. Preterea si vel indoctis et rudibus laborem hune deberi censes, et nonnihil accipient illi incommodi, si & dextra semper impendeat Latina tralatio. Nam ille qui parum doctus est, plus oculos in id quod nouit, quod didicit, quod intelligit, coniicit quam in ea quae vel difficilia sunt vel prorsum incognita. Ad hoc omnino fieri videmus, vt separata a Latinis Graeca facilius pereipiantur et haereant tenacius, videlicet in vno solo ingenio oc- eupato. Nec admodum grauis est labor, si quis Latina Grecis con- ferre velit, vel tantillum vertere foliorum, cum saepe accidat gratiorem esse collationem quae labore facta felicius obuenerit. Iam vero si ea forma excudatur qua ab Aldo Gregorius Nasiansenus, quis erit vspiam eruditorum profecturus in Italiam, in Gallias, in Britanniam, qui non secum ferat Nouum Testamentum Graece vel, si fieri potest siue comperiet, idem ipsum Latine in eodem volumine? quod nequit fieri; si codex praemagnus fuerit formaque augusta. Neque etiam tantum afferret graciae, quantum vnumquodque suo repositum loco, sua refulgens dignitate, sua maiestate decorum. Quid autem erit illo magnificentius quam quod eruditi non offendantur ineruditorum adminiculo, et ineruditi gaudeant, si adminiculo olim non sit opus? [e 5 τὸ o Possem multa obiicere, vnum tantum dispicio quod tu possis ob- 4o irudere, scilicet. vt facilius Latina Graecis conferantur; quod mihi melius probiusque fieri posse videtur, si primum Graeca (atque ea 8. columna LB: colünam MS. IS. incolsultius MS, 35. angusta LB perperam. 8. intermixta] The form of the New 31. Gregorius] Carmina, June 1504, Testament had already been settled in 49. In order to be able to bind up the 1514; cf. Ep. 305. 222-4. Gerbell's pro- Greek and the Latin either separately test indicates that the printing of the — or together, Aldus printed them on book cannot yet have advanced far; cf. ^ separate sheets. For the singular con- Ep. 356. 11, 2. sequences entailed see Renouard. 142 LETTERS OF ERASMUS [1515 separatim) probe didicerit quispiam. Tum enim securius conferet et intelliget clarius. 45 Verum de his boni eonsulas, doctissime Erasme. Non etenim dubito quin vos eandem rem longe deliberaueritis exactius, statueritis prudentius, perficietis felicius, quam quod ego, qui nihil aut parum intelligo, possim consulere; de quibus tamen coram, quam primum fieri poterit, copiose commentabimur. Vale felicissime, optime 5o Erasme, et me ama. Argentinae 1515 39. Idus Septembris. Saluta nomine meo Bea. Rhenanum, virum optimum simul et erudi- lissimum hominem, deinde Ioannem Frobenium. Portabo mecum decem Erasmos, quos Schurerius Erasmo dono dedit. 359. FnoM JouwN SAPIDUS. Schlettstadt. 12 September (1515). Deventer MS. 9r, f. 124. LB. App. 78. (The date is given by the books referred to.) IOANNES SAPIDVS ERASMO RO. S, P. D. Nrsqvivi animum meum satis explere lectione Lucubrationum partim tuo, parüm aliorum non vulgariter doctorum, Marte com- positarum, quas ἃ Frobenio nostro pridem missas accepi; et quo tuis aliae longe sunt inferiores, eo me minus saturum reddere potue- 5 runt, sed maiorem indies mihi famem parere videntur. Puto tamen eas non minus felices quam tuas, vt quibus vsuuenit (non) modo cum tuis tanta affinitate coniungi sed et earum gloriae et laudum partieipes esse, aeternumque viuere. Insuper quantum tibi patria mea debeat, quam tam eximia laude extulisti, quantum imprimis 10 Sapidus quem Athenis dignum praedieas (vt alios sileam), non video quibus consequi verbis possem ; quis enim cum eo aequis beneficiis certare velit quem omne mirabitur aeuum ? "Tutius itaque erit nos 952. 43. conferet LB: conferre MS. 353. 6. non add. LB. 352. 54. Erasmos] Evidently the Lucubrationes ; cf. Ep. 342. 28 n. 353. τ. Lucubrationum] This must be, not Sechürer's publication (cf. Ep. 342. 28 n), but A ; the only book in which Erasmus combined his work with that of a number of other writers. Besides Epp. 333-5 and 337, its con- tents are three letters (for one see Ep. 216 introd.) and some poems deal- ing with defeats recently inflicted on the Turks and the Russians, Copies of these printed severally at Rome about 25 Jan. 1515, for a thanksgiving service held by Leo x, were sent by Mich. Hummelberg to Beatus Rhenanus on 28 Jan. (cf. MHE. ii. 32) ; and are now in the Library at Schlettstadt (Cat. Rhen. 199). "The marks on them confirm the obvious suggestion that they were used for the printing of A. 9. laude] In the Encomium Slestadii, which is printed at the end of A. The praise of Sapidus as 'doctis quoque dignus Athenis', occurs in the same poem, 353] FROM JOHN SAPIDUS 143 ingratos mori quam assiduo (non sine famae quoque dispendio) com- pensandi studio flagrare atque torqueri. Sed heus, celeberrime vir, nec te lateat quomodo sibiipsi gratuletur 15 et blandiatur mea pubes, quod relictis iam nunc aliorum ambagibus, tuo ductu ad veram Latinitatis cognitionem tuto peruenire possit. Ego Frobennio pecuniam fideliter congerere paratus sum pro libellis, quem nomine nostro salutare digneris; Beatum quoque meum, cui ob repentinam abitionem nuncii scribere non potui. Ammorbachii sint 20 quoque salui, nec non Toannes Anglus tuus, adulescens ob praestan- tissimam indolem Erasmiana consuetudine admodum dignus. Vale, maximum totius orbis decus, tui Sapidi nonnunquam memor. Raptissime ex Selestadio pridie Idus Septemb. Wimphlingi vetuli te tempora cana salutant, 25 Et mea casta meus Margaris vnus amor. 354. FRoM JouN SaAPIDUS. Deventer MS. gr, f. 156 v^. Schlettstadt. LB. App. 32. 15 September 1515. [Oecolampadius arrived in Basle on 21 Sept. 1515 (Ep. 358. 5 n.) and spent the winter in helping Erasmus with the Nowwm Instrumentum. Seehiscommendatory letter printed at the end of the Anno'ationes, Basle, Froben, 1 March 1516.] IOANNES SAPIDVS DOMINO ERASMO 5. D. Qvi tibi hasce meas litteras reddit, praestantissime vir, dignus est vt alloquio tuo perfruatur, partim quod moribus atque litteris maxime sit ornatus, partim quod nihil aeque videre contendit ac Erasmianos vultus, id est viri omnium doctissimi. Huic nomen est Icolampadio ; quo facile in confesso est eum Graecorum litteratura non indoctum. 5 Sed et quantam rei theologicae peritiam habeat vel hine constare potest, quod lucubrationes componere solitus sit, vt longe eruditas, ita plane a Deo non alienas. Accedit et his hominis Hebraei ser- monis cognitio non omnino íriuialis. Τὰ eum ita excipere velis, vt is sentiat insipidas Sapidi litteras quicquam ponderis apud te habuisse. 1o Wimphelingus noster te plurimum salutat. 'Te quoque non pigeat Rhenanum et Ammorbachios et Frobenium meo nomine salutare. Si muliebria admittis, salutat te quoque nostra Lucretia, qua mihi nihil antiquius. Sed video te risu solutum. Vale ex Selestadio 1515. 17 Cal. Octob. 15 954. 3. nihi MS. 353. 17. tuo ductu] in the De Constru- 21. loannes Anglus] Smith; cf. ctione; cf. Ep. 341. Ep. 276 introd. IO La] σι 144 LETTERS OF ERASMUS [1515 355,, FRoM JoHN KIRHER. Deventer MS. 9r, f. 151 v?. E. p. 199: F. p. 333: HN: Lond. vii. 44: LB. 184. Spires. 16 September 1515. [The date cannot be certainly confirmed. Only 1514 and 1515 are possible, since Erasmus' answer is dated from Basle. 1 John Kirher of Schlettstadt (-WTFJuly 1519) spent much of his life at Spires, where for ten years he lived with Truchses (l.49 n.) In 1:508 he published an edition (Spires, Conr. Hist.) of Filelfo's Conuivia, which he had found in Truchses' library ; and there are verses by him in Sehürer's edition of Landinus* Quaestiones, 1508. In May 1509 Beatus Rhenanus dedicated to him G. Trapezontii Dialectica (BRE. 8) ; at which time he was teaching, perhaps in the Cathedral school at Spires. In September he went to study in Paris and was admitted B.A. in 1509-10 on a degree obtained elsewhere. "Though M.A. in 1510, he was still in Paris in July 1512. It appears that at some time he was at Freiburg with Boniface Amerbach, perhaps as a fellow-student under Zasius (Basle MS. G.II. 20. 118): probably early in 1515, for by June (l. 4 n.) he had returned to Spires, where he took orders (Basle MS. vbi supra) and received a canonry in the Cathedral. See Sehmidt, BRE. and MHE.] IOANNES KYRHERVS SLESTADIENSIS DOMINO ERASMO $. P. D. Ersr diu antea, Erasme doctissime iuxta et disertissime, tuam erga studiosos humanitatem comitatemque exploratam habui, idque ex variis ingenii tui clarissimis monumentis, quae has simul et alias virtutes consequio trahere solent ; tamen ab eo tempore quo Spirae nobiscum prorsus hylare versatus es, tuam in omnes facilitatem longe clarius perspexi lta enim humaniter atque amoeniter te nobis prae- stitisti, vt ingens cunctis te amandi colendique desyderium reli- queris; quod inde cuiuis ad liquidum patere potest, quod omnes vno ore Erasmum laudent, loquantur, praedicent, vnum vere doctum, vnum modestum dulcemque conuiuam dietitantes: sibique diuinitus contigisse autumant, quod tua non solum praesentia vti, sed (quae tua est affabilitas) familiaritate etiam frui potuere. Quae cum ita sint, in spem venio haud dubiam, me abs te quod peto, communis amici causa non grauate impetraturum. Incidit nuper Maternus noster, eui tecum non vulgare hospicii ius est, in quendam diui Hieronymi locum qui in prooemio contra Iouinianum est, vbi de numeris con- iugii, viduitatis, et virginitatis agit; ibique satis subtiliter et proinde obscure nimis eosdem numeros in digitos mittit, quorum varia con- TIT. 4. Spirae] Cf. p. 9o. 14. Maternus] Hatten or Hatto CF p. 1544?) of Spires, where he became Precentor and Vicar of the Cathedral. He was the friend and exeeutor of Jodocus Gallus ("T 21 March I517), Pellican's uncle; and he soon became intimate with Erasmus (Lond. v. 25, LB. 357). In May r518 Froben dedieated to him an edition of Pic- SLESTADIENSIS add. E. torius' Epigrammatía. He was still at Spires in 1521 (Strasburg MS. Epist. eccl. s. xvi. i. 89 and 257); but on the outbreak of the Reformation he with- drew to Strasburg, where he became Canon of St. Thomas'. Vol. iii of Bucer's eorrespondence, in the Town Archives at Strasburg, contains some intimate letters to Hatten. See CPR. pp. 2 and 7o; and BRE. 355] FROM JOHN KIRHER 145 nexione plieatilique positura veteres alias tricesimum, alias sexagesi- mum, alias centenarium signifieari voluisse prodidit, Quae quidem digitorum ratio eum nobis numeris (quod aiunt) Platonicis obseurior esset, coepit Maternus tneque non tamen theologos ea de re consulere. At Deum immortalem, quam frigide ieiuneque responderunt! vt facile erederes eos non primarios ecclesiae scriptores voluere, sed cirea minutas, nodosas friuolasque quaestiunculas magis occupatos esse. Neque id mirum mihi visum est; τί yàp κοινὸν λύρᾳ καὶ ὄνῳ ; Frustratus igitur Maternus (vt est in talibus importunior) constituit rem ad te deferre, vtpote tibi propter multiiugam eruditionem cogni- tissimam ; in cuius statim sententiam pedibus omnes manibusque discessimus. Voluit itaque Maternus pro veteri nostra beneuolentia, vt ego pro tempore hac ad te scribendi legatione fungerer: obsequutus sum homini, neque perinuitus hane prouinciam subiui. Proinde petit ille, imo petimus obsecramusque, fandi dulcissime Erasme, vt cum per ocium occupationesque tuas (quae iam maximae sunt) lieuerit, hunc nodum Hieronymianum, nobis certe Hereulanum, dissoluere velis; poteris enim, si modo velis. Duo autem sunt que potissimum tibi ad hoe, quod in tuo luco et fano situm est, cupidius persequendum calcaria admouere debent. Primum quod eo et quidem prolixo beneficio summam apud omnes nos inibis gratiam. Alterum quod huius loci interpretatione inanium theologorum supercilium franges, reclamantium semper melioribus studiis capita sibilantia, velut Hercules hydrae, contundes. Quod si huic honestissimo desyderio nostro morem gesseris, quod tua professio et nostra in te obseruantia postulat, spero fore vt nunquam te collati in nos beneficii poenitere queat: curabimusque pro virili semper omnia facere quae interesse tua aut etiam velle te existimabimus, si vllo pacto facere possimus. Vale, vnicum bonarum literarum decus, et Kierheri ausus boni consule. D. Thomas Truchses tui studiosissimus, te qui cenis suis adhibuit, 22. neq; no tn MS: ? nunquam (nüqs) ve] nune tantum (nc tm). 39. omnes om. E. 41. -que add. E post reclamantium. 47. possumus £Z. 49. Truchses] of Wetzhausen in Bavaria ("T 12 July 1523) matriculated at Leipzig in 1:484, and was at some time a pupil of Reuchlin. Hereceived a ceanonry at Spires, and on 24 March 1495 was in Rome on business con- nected with his prebend. In r5oo he received ἃ prebend in St. Burck- hard's at Würzburg, and in the same year went to study under Philip Beroal- dus the younger at Bologna, where besides Greek and Latin he aequired a knowledge of Canon Law. On 5 Sept. 1503 he was appointed master of the - ALLEN II Cathedral school at Spires; but on 27 Sept. 1504 he was sent to Rome by the new Bp. of Spires to fetch the pallium, and received his degree as Dr. of Canon Law at Bologna on the way (9 Oct.) On his return he resumed his duties as schoolmaster, and formed a library which was at the service of his friends. He was appointed Vicar- General to the Bishop 9 Nov. 1507; and by τ Feb. 1513 had become Dr. of Roman Law also. He was in Rome again about the confirmation of the new Bishop of Spires on r2 July 1513 146 LETTERS OF ERASMUS [1515 zo Maternus item, in aere tuo esse cupiunt, saluumque te et diu rei literariae propagandae superesse desyderant. Spiris τό Cal. Octob. Anno w.p.xv. 9856. 'To PETER GILLES. Farrago p. 193. (Basle.) F. p. 329: HN: Lond. vii. 31: LB. 565. (September 1515.) [The date is given approximately by the books mentioned. This letter must be prior to Ep. 358 in which Gerbell's arrival is announced, and to Ep. 360 in which the printing of the New Testament has been resumed.] ERASMVS PETRO AEGIDIO SVO S. D. Dzurnzon quid illi furcifero meo venerit in mentem, vt isthinc tam subito discesserit: nam eodem die scripseram ex Mechlinia quid fieri vellem. Obambularat animi causa nebulo, isthine Mechliniam, inde Bruxellam, inde Louanium, illine demum in Diest. Post mensem 5 hue peruenit, perditis vestibus et consumptis decem aureis; itaque abieci portentum. Cura vt haec epistola reddatur Cancellario, quam tuae adiunxi. Aedidimus aliquot epistolas, et inter has illam qua Dorpio satis- facimus ; et illius epistolam adiuncturi, si ministro commisisses, vti 10 iusseram. Libellum adferet bibliopola. Excusum est Enchiridium additis aliis quibusdam. | Nouum Testamentum coeptum erat, sed rursus intermissum ob inopiam castigatoris; simulatque vel paululum 15 optime. dabitur ocii, tuum aedemus Epithalamium. ad mensem Nouembrem. [Anno u.p.xvirr. | 997 4s Deventer MS. ΟἹ, f, 202 v^. LB. App. 33. Sedebimus hie vsque Bene vale cum tuis omnibus, amicorum FnRow UrnicH ZASIUS. Freiburg. 21 September (1515). SEsE commendat. Eecquando cessabis, amplissime heros, liberalibus tuis beneficiis Zasium exornare ? 355. 50. et diu MS. : diuque Ε. 52, (Jünig p. 42); and when Reuchlin's case was submitted to the Bp. (cf. Ep. 290. 13) he was one of the dele- gates appointed to examine the A4 ugen- spiegel, and pronounced it free of heresy. From 8 July 1517 till his death he was Dean of Spires. Rough drafts for his epitaph, giving the date of his death, in the autographs of Erasmus and Beatus Rhenanus, are in the Town Archives at Strasburg (Epist. eccl. s. xvi. ii. 208). See Knod in ADB; ANGB ; Rem- Anno x.p.xv add. H, Quae per Iouem ea est singularis 356.4. H : illie E. ling, Gesch. d. Bisch. zw Speyer ; KE. 67 and 248; BRE. 162 ; MHE. iii. 356. 7. Cancellario] Le Sauvage; see Ep. 410 introd. The letter is lost, 8. epistolas] A. 9. illius epistolam] Ep. 304. ro. Enchiridium] in the Lucubra- tiones; cf. Ep. 342. 28 n. 12. castigatoris] For the attempts made by Erasmus and Lachner to secure Gerbells services see Epp. 3552. .. [ 13. Epithalamium] Cf. Ep. 312. 86 n. 351] FROM ULRICH ZASIUS 147 tua humanitas, vt donis tam optatis, tam elegantibus me tantopere prosequare, cum tamen inuicem nulla tibi ne vmbra quidem officii, nedum officio, respondeam. Sed immensa tuae admirandae doctrinae latitudo negat et liberalitatis erga (me) tue opulentiam concludi septis, vt, sicut in optimis doctrinis tui similem Germanus non habet orbis, et forte nec Italus, ita et humanitatis primas sedes insederis., Ea enim demum iusta est humanitas quam complurium studiorum iusta professio instruit. Equidem quando nihil habeam quo tuis repetitis pulcherrimis donis gratificer, vtroque me et animo et mente obligo, vt sub tuam manum subiectus tuis sim iussis prae- senti semper obedientia pariturus. Caeterum quia nuptiales filiae pompas (quod bonum et faustum sit) vi Nonas Octob. iam futuro sum celebraturus, te, vt ei pompae praesens adesses, si id tibi non foret molestum, maximo quo possem nixu perprecarer. Venires enim et expectatus multis bonis viris qui in te ardent, e£ non modici ornamenti accessione me decorares. Domus mea tam augusto hospiti effusis pateret foribus, et totum gymnasium tua praesentia illustraretur. Sed eo te officii grauare non audeo, dum noueris toto me desyderio Desyderium, si venire dignaberis, excepturum, prouisurumque ne quid te viatici impensa premat, Philippus noster, licet. spem fecisset non abeundi nisi litteris meis comitibus, abiuit tamen, credo vel opportunitate aliqua vel necessitate permotus. Est enim (quod abominor) corpore satis affecto, bonus alioqui vir e& humanus. Itaque praesentium exhibitori, genero meo, litteras dedi. Vale, decus litterarum et litteratorum princeps. Ex Fryburgho xi Kal. Octob. Tuus Zasius. Beato Rhenano, rarae integritatis et eruditionis viro, quiequid poteris pulehrum, amieum, honorificum dicito; quem et tibi itineris, si id sis ingressurus, et ornamenti quod meae familiae affulgebit, eomitem ex medullis cupio. $51358. "To ULRICH ZASIUS. Basle ΜΗ. D. IV. 18, f. 339 v? (a). (Basle.) E. p. 385: F. p. 471: HN: Lond. xii. 5: LB. 164. (September fin. 1515.) [The manuscript is a copy by Boniface Amorbach on the last leaf of a manu- script translation of Lucian made by him in the summxeer of 1515 and dedicated 6. me addidi ; g tue MS.: quin tuae LB. opulentia LB, perperam. 9. est LB: & MS. ro, professio LB: professum MS. 14. filiae] Clementia, Zasius' announces her betrothal ^ For the younger daughter by his first mar- subsequent loss of affection between riage. She married a Freiburg mer- her and her father see ΖΕ). 18 and 24. ehant; ef. Stintzing, Zasius, p. 177. 23. Philippus] Engelbrecht; see In ΖΕ. 166, dated 22 Aug. 1515, Zasius ΕἾ. 344. 52 n. 1, 2 σι I5 - 25 20 148 LETTERS OF ERASMUS [1515 to Zasius. "The letter was carried by Engelbrecht (Ep. 366. 1), who came back from Freiburg about 21 Sept. (cf. Ep. 357. 23 seq. and Froben's letter quoted in l. 5 n. complaining of Engelbrecht's non-return from leave) and seems to have returned there again soon. In any case the answer to Ep. 357 cannot have been long delayed. ERASMVS ZASIO SVO 5, D. S1 quo pacto liceret ex hoe euolare pistrino, quod quidem facerem cupidissime, malim extra nuptiarum tempus te visere, quo totus toto te frui possem. Nunc in tanta hominum turba quantula tui portio rediret ad nos? Mitto Enchiridion nuperrime exeusum. Beatus s pari diligentia te resalutat; adest et Gerbellius et Oecolampadius. Bene vale, vir eruditissime. Precor vt nuptie filie tue tibi tuisque sint voluptati pariter ae bono. Incomparabili ll. Doctori Zasio. Friburgi. $2959,,, FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER. Deventer MS. οἱ, f. 105. Nuremberg. LB. App. 83. I October (1515). BILIBALDVS PIRCKHEYMER ERASMO ROTE. S. Qv^ animi voluptate priores ac nouissimas tuas ae exoptatissimas ac plusquam gratas acceperim litteras, etsi vellem exprimere, haud possem; et si possem, minus tamen mihi fecisse viderer quam dignatio tua beneuolentiaque mea expostularet. At tamen prio- ribus tuis iam pridem respondi, ostendique quam leto animo tuam amiciciam tam humane ac faciliter mihi oblatam acceptauerim. Et quoniam tum scribebas Britanniam te petiturum, epistolam meam per oratorem Anglieum, qui Caesarem sequitur, in Britanniam misi ; verum quia in Germania substitisti, coniicere licet illam tibi minus το Cconsignatam esse. Breuiter itaque quae tum scripsi nune repeto, vtpote quae mihi non solum in ore sed et imoo pectore semper recondita manebunt ; neminem videlicet ex omni viuentium numero, et ne roges quidem, eius apud me esse existimationis, cuius Erasmus iampridem ob innumeras virtutes animo meo destinatus, nune vero σι 958. τ. E: pristino a. 7. pariter ac bono add. E. ... Friburgi om. E. 8. Incomparabili 358. 4. Enchiridion] In the Lwcu- brationes ; cf. Ep. 342. 28 n. bessert euch vnd vnss allen.' 359. r. priores] Ep. 322. 5. Gerbellius] Cf. aletterof J. Froben to Boniface Amorbach, dated Basle, 22 Sept. r515(Basle MS. G. II. 29): * Vff Matthei ist komen Ycolampadius von Heidelperg, auch Nicolaus Gerbellius von Strassburg, vnd wollen mir zu Hilff komen im Nouo Testamento, vnd sind in meym Hwss. Hetten wir soliche menner von erst gehebpt, nouissimas] from Mechlin; cf. l. 18 and Ep. 362. 23. 7. epistolam] Ep. 3264. 8. oratorem Anglicum] Wingfield ; cf. Ep. 3264. 21 n. 9. substitisti] In writing from Mechlin Erasmus evidently had not stated that he had carried out his projected visit to England. Robert 359] FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER 149 confessione ac benignitate etiam propria meus. Perge igitur, mi Erasme, amiciciam nostram tam fauste incohatam litteris tuis suauis- simis conseruare ; qua re nil mihi gratius facere poteris. Matronam quam nouissimis tuis litteris mihi commendasti, ita foui vt ipsa nee plus sperare nec ego praestare potuissem; quid enim tui gratia non faciendum censerem? Amicum eommunem, Beatum nostrum, saluta: cui non parum inuideo, etsi vehementer hominem amem, quoniam praesentia ac iucunda consuetudine tua, mihi vero negata, illi frui conceditur; spondet tamen animus non penitus vanus aruspex ambos quandoque coram oblatum iri amicabiliterque vna versari posse. Fiat, fiat. Vale, Latinae linguae instaurator, bonarum litterarum reserator ac vnicum Germanie decus. Nurenberge Kal. Octobris. 360. To ANDREW AMMONIUS. Farrago p. 224. Basle. F. p. 353: HN: Lond. viii. 29: LB. App. 5. 2 October (1515). (The date is given by the reference to the New Testament and to the publica- tion of A.] ERASMVS ROTERODAMVS ANDREAE AMMONIO 5VO 5. D. BrzLr hactenus mihi fuit vsque ad nidorem hypocaustorum, quae nuper incendi coepta sunt. Hieronymus in processu est. Nouum Testamentum iam aggressi sunt. Ego nec manere possum ob intole- rabilem nidorem aestuariorum, nec abire ob opus inceptum, quod sine me nullo pacto possit peragi. Eluetii nostri magnopere stomachantur aduersus Gallos, quod sibi in acie non cesserint ciuiliter, vt olim cesserant Anglis, sed machinis suis multos dissipauerint. Rediere domum aliquanto pauciores quam exierant, laceri mutilj saucii, signis dissectis; proinde pro epiniciis celebrant parentalia. Epistolam ad Leonem eum aliis nonnullis curauimus aedendam, sed locupletatam: si quid responsum est quod ad me vehementer pertineat, significa tuis literis, sed caute. Si valetudo patietur, commorabimur hie vsque ad natalem Christi; sin minus, aut Bra- bantiam repetemus aut Romam recta. Eboracensis donauit me praebenda Tornacensi, sed ἀδώρῳ δώρῳ, 359. 18. Matronam] Cf. Ep. 164 in- 1. Anglis] at the battle of the trod. Spurs, 16 Aug. 1513. 24. aruspex] Cf. Prop. 3. 13 (4. 12). 59. machinis] Cf. Creighton iv, p. 211. 360. 2. Nouum Testamentum] For Io. Epistolam] Ep. 335. theinterruption of work cf. Ep. 356. 12. IS. praebenda] Mountjoy obtained 6. acie] Marignano; rg, 14 Sept. this prebend for Erasmus from Samp- 1515. son, as Wolsey's Vicar-General; and 15 οι 20 150 si quid nouentur res. LETTERS OF ERASMUS [1515 Huius commissarius, publicitus propositis schedulis, fuit excommunieatus in Flandria; tanta illie Eboracensis reuerentia. Viuit, valet ac triumphat Episcopus eius loci, vir nobilis, doctus ac potens. amittere. Accepimus tamen; nihil enim facilius quam Optarim Epigrammata tua, si fieri possit ; quod et antehae scripsi. His literis facile ignosces, si scias quibus eiusdem generis obruar laboribus. Bene vale, doctissime Ammoni, et Erasmo fac sis qui fuisti semper. Basileae. postridie Calend. Octob. [Anno uw.p.xrrr. ] 35386], Epistolae ad diuersos p. 334. HN: Lond. vii. 45: LB. 185. To JogN KIRHER. Basle. (October 1515.) ERASMVS ROT. IOANNI KIRHERO SVO 5. D. Cvx ipse doctissimus tot habeas eruditos amicos, demiror cur hoc a me tam ambitiose querendum putaueris, optime Kirhere. Quid autem est tam arduum quod Maternus hospes meus non vel tribus verbis a me impetret, si modo sit eius generis vt prestare possim ? 960. 16. Huius F: Iulius £. publicitus affixis F. M.D.XHI «dd. H. the offer of it was made at Bruges, when Erasmus returned from England. At the time he hesitated to aecept it (Ep. 388. 29 seq. ; Lond, iii. 5, LB. 352) ; but subsequently decided that he would. Wolsey, however, by letter of 22 Aug. 1515 had then given it to another (Brewer ii. 889, 890) ; and this news was communicated to Erasmus in November (Ep. 371). Whenanother prebend fell vacant in 1516, Sampson tried to obtain it for Erasmus, but without success ( Brewer ii. 2066, 3573, 3700). 16. nouentur res] On the resignation of Chas. du Hautbois in 1518, Louis Guillard (1l. 18 n.) was elected Bishop of Tournay. But after the occupation by the English Henry vur gave the see to Wolsey. The rival Bishops contended continually for possession until the English evacuated Tournay in 1518. commissarius] Rich. Sampson; see Ep. 388. 35 n. His excommuniea- tion was published shortly before 7 July 1515; cf. Brewer ii. 672. 18. Episcopus] Louis (τὸ Nov. 1565), son of Andrew Guillard, Presi- publicitus . .. I7. tanta... 18. reuerentia add. F. r7. Schedulis E: schedis 24. Anno dent of the Parliament of Paris. When elected to the see of Tournay he was still quite young, and he spent the years r513-17 at the College of Navarre in Paris (Launoi, Nauarr. gymn. his. pp. 232 and 737-9), under the tutorship of Jodocus Clicthove. He made his entry into Tournay at length on 13 Feb. r519, and during his tenure of the see was a patron of learning. Lud. Blaublomme dedi- cated to him an edition of Gregory the Great, Paris, Chevallon, r4 Feb. 1523; and the prefaces of many of Cliethove's works bear his name; οἵ, Bibliotheca Belgica and. GC., also Lond. xiv. 17, LB. 578. In i525 he was translated to Chartres, in 1:553 to Chàlon-sur-Saóne, and in 1560 to Senlis. 21. Epigrammata tua] Probably not the volume mentioned in Ep. 218 introd., which contains only a few epigrams. Erasmus was perhaps con- templating a joint volume such as he afterwards published with More; cf. Ep. 550 introd. Most of the new epi- grams included there had already been composed by this time. 361] TO JOHN KIRHER 151 Sed de ratione numerorum qui gestu digitorum olim notabantur, ex 5 Bedae fragmentis nonnihil annotabimus; quod hie repetere per- longum sit, cum breui sit exiturum volumen. Quanquam mihi non admodum probatur huiusmodi arguta curiositas in numeris expli- candis: neque satis liquet an eadem ratio quam tradit Hieronymus fuerit apud Hebraeos. IO Studiorum ae laborum moles in quibus versor, non sinunt vt in praesentia pluribus respondeam. D. Thomam Truchses, virum et citra ostentationem eruditum et citra fucum humanissimum, ae Maternum, niuei pectoris amicum, diligenter salutabis meo nomine. Bene vale, Ioannes amice non vulgaris. Basileae Anno uw.p.xv[1]. 15 $59362.-; ΤῸ WILLIBALD PIRCKHEIMER. British Museum MS. Arundel 175, f. 18. Basle. 16 October (1515). [For the manuscript see Ep. 322 introd. The date is given by the books referred to: the Enchiridion (Ep. 342. 28 n.) and Enarratio in primum Psalmum (Ep. 327) of Sept. 1515, and Jerome and the New Testament, which are in progress.] P. p. 271 : O? p. 160: Lond. xxx. 24 : LB. App. 194. CLARISSIMO D. BILIBALDO PIRCKHEYMERO, LITTERARVM ET GERMANIAE DECORI, ERASMVS 5. D. EqvrpEw arbitror fatali quadam propensione ingenii fieri vt Bili- baldum meum tam vnice deamem. Testis est mihi Beatus Rhenanus, cum vixdum gustassem libellum abs te versum, protinus flammam noui euiusdam amoris erga te concepisse. Nunc et e litteris ad me tuis et e doctissimis ingenii tui monumentis cotidie nonnihil 5 adiungitur. Prorsus rarissima es auis huius seculi qui tam eximiam eruditionem cum tanto fortunae splendore, rursum cum hoc tantum comitatis et humanitatis copularis, v& qui me meique similes homuneulos non graueris in tuorum amicorum numerum adscribere. Libellum quendam abs te versum Brugis exhibuit mihi Thomas Morus ex Anglia reuerso ; nam is tum apud nostros Regis ac 961. 12. D. om. H. MS.: nos PF. 961. 6. annotabimus] See Jerome (1516) vol. iii, ff. 25 and 31; the latter containing additional notes from ἃ MS. of Bede lent by L. Ber (p. 38r). 862. 3. libellum] Pirckheimer's translation of Plutareh's De his qui tarde a wwmine corripiuntur, Nuremberg, F. Peyp, 30 June 1513, which he had asked Erasmus to revise. Cf. Ep. 375. το. Libellum] Pirckheimer had 362. 5. e doctissimis MS.: doctissimi P. II, nostros translated Plutarch's De vitanda vsura, Nuremberg, 26 Jan. 1515, and Lucian's De ratione conscribendae historiae, ibid. March 1515. Either may be intended here. ir. Morus] More's commission for this embassy is dated 7 May 1515; he arrived in Bruges about 18 May. Cf. Brewer, ii. 422, 473,4. Erasmus must have followed a few days later; cf. p.9o. - 152 LETTERS OF ERASMUS [1515 gentis suae nomine legatione fungebatur. De litteris nulla mentio. Tantum adiecit obiter ad me missum, nec explieuit aquo. Suspicor te commisisse litteras tuas D. Roberto Wimphildo, qui cum me saepius 1; in Anglia salutarit et quodam die diutius etiam fuerit collocutus, demiror quam ob rem ne verbum quidem vnquam super hae re fecerit. Quod mihi tantum tribuis laudum, quas ne si immodestissimus quidem sim, possim agnoscere, hoc certe effecisti, vt paulo minus zo mihi displiceam. ^ Obruimur hie duplici sarcina, quarum vtrauis Herculem, non Erasmum, requirat. Praeter alia minutiora susti- nemus Hieronymum et Nouum Testamentum, quod nunc typis ex- cuditur. Foemina quam tibi ex Mechlinia commendaui, soror est eius cui Enchiridion dieaui. Id operis nuper excusum est Argentorati. 25 Adieci commentarium in Psalmum Beatus Vir, Beato Rhenano nostro dedicatum ; nihil enim hoc amieo amicius. Missurus eram codicem, ni respondissent iam isthue esse deportatum. Seripsimus haec non solum incredibilibus obruti laboribus, verum etiam a coena subito de tabellionis discessu admoniti. Vnum illud adiiciam, quantumuis 3o eruditione et fortuna vincatur Erasmus, studio et amore nunquam cessurum licet inuieto Bilibaldo. "Vbi dabitur commoditas (dabitur autem, vt spero, breui) totis voluminibus tecum agam, nedum epi- stolis. Beatus Rhenanus plane Pythagoricus amicus, hoe est μία ψυχή, salutem abs te libenter acceptam multo cum foenore reprecatur. 35 Bene vale, praecipuum rei litterariae decus. Basileae, Natali Diui Galli ad multam noctem. 363. FRow WoLrGANG ANGST. Deventer MS. οἱ, f. 169. Hagenau. LB. App. 389. I9 October (1515). [Bóeking (HE. 40) plaees this letter in 1516 with a query; but I follow Sehmidt, Reich and Mr. Nichols in dating it 1515; on the ground that there is good reason to suppose that the first part of the Epistolae Obscurorum. Virorum appeared in print as early as the autumn of 1515 (Erasmus had certainly seen it in print before he left Basle in 1516; οἵ, Spongia, LB. x. 1640 E-41 4, also W. Brecht, Die Verfasser der Eov., pp. 366-72, citing SE. 98 and 103), and that this letter plainly accompanies the gift of a copy. Another reason for adopting this date may be found in a letter of Angst to Bruno Amorbach dated from Strasburg, 26 Sept. (1516) (Basle MS. G. II. 29. 7), the year-date to which is assigned from the reference to the just completed edition of Jerome and 21. MS. LB : Praeteri P. 23. MS. LB: Mechlina P. 25. Beatus Vir om, P. Rhenano add. P. 14. Roberto Wimphildo]Erasmushas court; cf. Ep. 3264 introd. Sir Richard here confused the two brothers; cf. had been in France, but on 2 May Ep. 375. 8-11. Sir Robert was at this 1515 crossed with Queen Mary from time at Augsburg with Maximilian's Calais to England. See DNE. 363] FROM WOLFGANG ANGST 153 also to an expected visit of Beatus Rhenanus to Strasburg (ef. Ep. 338 introd.). Also, this letter has the tone of being written to Basle rather than to Brabant. Wolfgang Angst of Kaysersberg (cf. Ep. 412. 3n.) is known only as a corrector for the press. His name has not been traced in the records of any university ; but Schmidt conjectures (ii. 155) that he may have been with Hutten at Cologne, for in a poem written in 1510 (Opp. iii, p. 78) Hutten speaks of him as quondam meus', and praises his knowledge of Plautus. In Feb. r510 he corrected an edition of the Tusculanae Quaestiones for Schürer at Strasburg, and in Nov. 1514— March 1515 the Opus concionatorium of Sancius de Porta for Gran at Hagenau. In Sept. 1516 he may be found at Strasburg (v. supra) ; but by the next summer he had moved to Basle and was correcting the Adagia for Froben's edition of Nov. 1517 (Ep. 575, and LB. App. :46, 166). In Sept. r518 he had left Basle (Basle MS. G. II. 3o ad fin.), evidently for Mainz, where in 1r518-19 he corrected for Schóffer (HE. 110 and 96) the Livy to which Hutten contributed a preface and also Hutten's De Guaiaci medicina, Apr. 1519; but after that time nothing is known of him. Erasmus' preface to him, mentioned in Lond. vi. 14, LB. 413, is not known to exist. See an article by Mohnieke in Ersch and Gruber's Encyclopüdie, corrected in several points by Bócking ; and Schmidt, ii. pp. 154-8.] WOLPHANGVS ANXT CAESERBERGIVS DOMINO ERASMO 5. P. D. OzscvRi viri ad myrtum canentes, apud me in sterili harena orti, fronte iam perfricata in tuum conspectum prodire volunt ; dumque id sedulo prohibere conor, fortius repugnando in me insurgentes inquiunt nil fore se Erasmo gratius, tum quod dudum is strennuiora sua dieta Argentorato memoriter recitauerit, tum quod istorum sint familia quos Moria tam gnauiter pridem celebrauerit. Hac victus procacitate reliqui vela ventis ; superest vt dieculae hospicium non deneges iis quos tui tam eupidos fuisse cognoscis. Tuum erit vt ridicula non aegraeferas nec spernas; non enim opis est Anxsteae tibi omnium doctissimo quiequam praeter voluntatem dignum im- partiri. "Vale et viue. Date Hagenb 14 Cal. Nouemb. 364. To JouN SAPIDUS. Epistole elegantes f9. o* v^. Basle. C*. p. 170: F. p. 61: HN: Lond.i. 35: LB.App.96. (c. October 1515.) (This letter responds to a poem from Sapidus which precedes it in the various editions of the Epistolae. 'The poem enumerates Erasmus! friends in Basle, Gerard Lister, Bruno and Basil Amorbach, Beatus Rhenanus, Froben, Nesen, Glareanus, Oecolampadius, Gerbell, Artolphus, and Fonteius ; and congratulates them on enjoying his society. The presence of Gerbell and Oecolampadius enables the letter to be dated approximately; cf. Ep. 358. 5n. Gerbell had returned to Strasburg by Dee. 155 (MHE. ii. 36). See alsol. 30 n. Sapidus' poem was perhaps intended as a reply to the Encomium Slestadii ; cf. Ep. 353. 9n. Hereplied to the quasi-invitation conveyed in this letter by visiting Basle in November ; see Ep. 372. 2. 1. harena] Sehmidt speaks of the conuiuio magistrorum' (clearly Eov. *plaine sablonneuse? of Hagenau. i. 1; Brecht, op. cit., p. 366), which 5. Argentorato] It was here, doubt- ^ *toties inter amicos lecta est vt prope- less during his visit in June 1515 — modum haereret memoriae. Basileam (Ep. 337 introd.) that Erasmus saw reuersus... ex memoria dietaui Beato the *epistolam manu descriptam de REhenano.' Spongia, LB. x. 1640 EF. [21] 154 LETTERS OF ERASMUS [1515 Dr. Reich regards this letter as an answer to Ep. 399, which is aceompanied by à poem ; but the references in ll. 1r and 21 show clearly that the poem here answered is that which precedes this letter in the early editions.] ERASMVS IOANNI SAPIDO LIBERALIVM ARTIVM DOCTORI 5. D. CanwEN tuum, eruditissime Sapide, tam vnice placuit toti sodalitio quam tu illi vnice charus es. Mihi sane vt non fuit ingratum, ita voluptati esse non potuit. Neque enim vnius est hominis delectari et erubescere, nisi mihi forsitan adeo nihil oris esse credis, vt ista tua 5 praeconia citra ruborem legere queam. Verum est quod tecum ex- postulem. Τοῦ eruditis iuxtaque candidis amicis meam consuetu- dinem gratularis, nec mihi vicissim de illorum gratularis contubernio, quasi minus sim ipse felix hoc nomine quam illi. Nam mihi prorsus in amoenissimo quopiam Museo versari videor; vt ne dicam eruditos 10 tam multos, et eruditos tam non vulgari more. Nemo Latine nescit, nemo Graece nescit, plaerique et Hebraice sciunt; hie in historiae cognitione praecellit, ille callet theologiam ; hie mathematices peritus est ; alius antiquitatis studiosus, ille iuris consultus. Iam hoc quam sit rarum ipse nosti. Mihi certe hactenus non contigit in aeque 15feliei versari contubernio. Verum vt haec sileantur, qui candor omnium, quae festiuitas, quae concordia? Vnum omnibus animum esse iures. Nec est' quod complores te ab hac mensa abesse ; vt Platonis more loquar, tam ades quam qui maxime. Nullum prandium, nulla coena, 20 nulla ambulatio, nulla confabulatio sine Sapido nobis agitur. Porro sortem tuam, vt laboriosam esse non negauerim, ita tragicam vt tu vocas aut deplorandam esse prorsus inficior. Ludilitterarii magistrum esse proximum regno munus est. An tu putas sordidam esse functio- nem primam illam aetatem tuorum ciuium optimis litteris et Christo 25 Statim. imbuere totque probos et integros viros patriae tuae reddere ὃ Stultorum opinione humilius est, re longe splendidissimum. Etenim si ethnicis quoque semper praeclarum magnificumque fuit de republica bene mereri, (dicam audacter) nemo melius de ea meretur quam rudis pueritiae formator, modo doctus et integer; quae duo sie in te paria 3o sunt vt nesciam vtro teipsum superes. lam quod in salario dimi- 30. nesciam P Corrig.: nescias C. C* : superas C!. I. Carmen] Ad sodales Erasmo Rotero- — with six months' notice at the end on damo consuetudine dwnctissimos Ioannes ^ either side: see Strüver, Die Schule zu Sapidus Sletstadiensis Germanus. Ct. ἔν, 09. — Schletistadt, p. 38. t is possible that 21. tragicam] *mequaesequiturtragi- he had recently received notice from cis Rhamnusia fatis' : Carmen Sapidi. the Town Council that his salary 80. insalario]Sapidus'sappointment ^ would be reduced on the renewal of was for four years from 12 Feb. 15312 the appointment. 364] TO JOHN SAPIDUS 155 nutum est, Christus ipse de suo pensabit abunde; siquidem ipsa virtus satis amplum sui praemium est. Neque vero quiequam moueat animum tuum, quod vides quorundam ignauissimo ocio tantum annui census e publico decretum, qui sibi viuant vel prin- cipibus inseruiant, at non ex vsu reipublicae ; ei vero qui communis est omnium liberorum parens, et in re maxime omnium necessaria tantis sudoribus agit publicum negocium, tam malignum stipendium exolui, Integrum et incorruptum virum munus hoc requirebat, cui- que vel gratuita pietas cordisit. Itaque magnitudo salarii dignitasque proposita sceleratissimum quenque ad hoc negocii pelliceret. Ipse, mi Sapide, dignitatem addes ex tuis dotibus muneri, si parum apud homines splendido, certe apud Christum magnificentissimo. Nec est quod hane sodalitatem inuideas Basileae. Habet et Slesta- dium μουσεῖον suum, fortassis infrequentius; sed quam multis aliis vnum opponere potes Paulum Volscium Curiensem abbatem! Deum immortalem, quae mentis puritas, qui candor ingenii, quam prudens simplicitas, qui studiorum ardor, quam nullum omnino in tot dotibus supercilium! Tales, tales opinor fuisse priscos illos religionis antistites Antonium, Hilarionem, Hieronymum. Proinde si numeres contuber- nium, perpauci fateor estis; sin expendas, multi, cum tot homines tibi preste& vnus. Maiorem in modum te rogo, fac vt is vir intelligat me sui memorem esse. Mellitissimam coniugem tuam, nee leue tuorum laborum solamen, quouis margarito candidiorem Margaritam, meis verbis saluta diligenter. Bene vale. Basileae. ([w.p.xvi.] 365. Fnow UrnricH vou HUTTEN. Deventer ΜΗ, οἱ, f. 178 v*. Worms. LB. App. 86. 24 October (1515). [The date is given from a comparison with HE. 37, 8; the former of which, dated 9 Aug. (1516) from Bologna, says that he had been nine months in Italy; thelatter, dated 22 Aug. from Bologna, can be ascribed to 1516, because Erasmus' New Testament (Ep. 384) is reported to have reached Rome. Bócking dates thus 1515, but Leclerc and other editors 1516, wrongly. Ulrich von Hutten (21 Apr. 1488—Aug. or Sept. 1523) had been forced by his father to enter the Benedictine monastery of Fulda in 1499 ; but had escaped in 1505. For eight years he wandered from one university to another, finally reaching Italy ; where he maintained himself in the study of law by following the profession of arms. On returning to Germany in 1513 he was reconciled to his family by his brilliant defence of the rights of a cousin who had been murdered, and means were found for him to revisit Italy in 15315. When he returned home again in 1517, he received the poet's laurel from Maximilian on 12 July ; and re-entered the service of Abp. Albert of Mainz, for whom he went on an embassy to France in 1517-8. On the election of Charles v he threw himself heart and soul into the attempt to create a united German nation under Charles; and allied himself with Franz von Sückingen (Ep. 582): and as 41. C^: munere 6}. 54. M.D.XVI. add. H. 45. Volscium] See Ep. 368. 35 45 156 LETTERS OF ERASMUS [1515 Luther and the reformers represented in one aspect the cause of Germany, he impetuously embraced their movement. But his fiery words outran his achievements, and by 1522 his cause was discredited, and he himself became a fugitive. Erasmus first met Hutten in 1514 (Ep. 3oo. 12 n.), and was so favourably impressed that he mentioned him with praise in the Nowwm Instrumentum (11. 555: removed in r527). Hutten on his side at first hailed Erasmus as a leader of Germany ; but when Erasmus refused to follow Luther, Hutten flouted him in bitter disappointment, and their relations ended in a miserable quarrel. Hutten's works have been admirably edited by Bócking ; see also ADB. and, for his share in Eov, Brecht's book cited on p. 152.] VLRICVS HVTTENVS ERASMO RO. 5. Ouxrs mihi deos irasei puto, quorum voluntate fit quo minus sim tecum aliquot annos, quique me a tuo latere auellunt; cui, si per fortunam licuisset, tenacius adhesissem quam ille Aleybiades Socrati. Quare enim non Germanum Socratem appellabo te, Erasme, ita de nobis quantum ad litteras meritum vt de suis ille Graecis? Non is sum ego forte qui omnino possim placere tibi, cui posse placere quaedam admodum felicitas est ; at non indignus fuissem qui ad tuos pedes didicissem Graecas litteras, qui te sectatus essem studiose, custodiuissem vigilantissime, obseruassem reuerenter, omnia tua iussa 10 executus essem, ad omnem nutum exiluissem. Neque tibi fuisset indecorum, si tibi mira sedulitate, incredibili fide ministrassem, eques Germanus. Hoc praetulissem, Erasme, non modo aulieae consue- tudini, ad.quam vocor magna mea molestia, sed et huic, ita me dii ament, peregrinationi Italicae. 15 Et vt breuiter scias quid mihi nuper proposuerim, constitueram ire ad te, ac sequutus forte in Britanniam vsque fuissem. Quod meum salutare consilium interuertit importuna meorum liberalitas; liberalitatem enim vocant quod disceendis legibus sumptum elar- giuntur, atque ob id nune Romam mittor. Haec ex itinere seribo 20 ad te, cireumstrepentibus multis eonuiuis. Parce extemporalitati. Non dabitur reuidendi copia. Inuitus eo vbi te non licet videre teque frui. Qui comites sunt, eis persuaderi non potuit vt Basilea iter faceremus. Non mirum; quod non omnes agnoscunt tuam diuinitatem, — Vtinam persuaderi posset tibi quanti te faciam ! 25 Videbis editum a me Neminem, carmen non omnino contemnen- dum forte, in cuius praefatione tui, vt decuit, memini honorifice. Totus a tremore conualui, item ex morbo pedis. Si venies in Italiam, nihil remorabitur euntem ad te ex illo legali carcere quo me relegant σι 25. Neminem] This seems to refer to this time. The first version of the to the second version of the Nemo, first published at Augsburg in r318, with a preface to Crotus Rubianus (HE. 84), in which (8 40) Erasmus is mentioned ; in words hardly applicable, however, Nemo appeared in 1:512 (Ὁ) without preface. It seems, therefore, that Hutten had arranged for a new edition of the first version, with a preface added, but that it was never completed. 365] FROM ULRICH VON HUTTEN 157 mei. Exorassem vt me commendares alicui Romae, si venissem Basileam ; non negasses hoc beneficiolum, quae tua est humanitas. 3o Quod si vacat, seribens Romam commendabis me alicui ex litteratis, eui non mulos scabam aut equos fricem sed inter libros assideam. Non licet plura. Vale Vuormaciae ix Cal. Nouemb. 366. To ULRICH ZasIUS. Basle MS. D. IV. τό. 107 (a). (Basle.) D. p. 223: F. p. 173: HN: Lond. iii. 5o: LB. 289. (October 1515.) [An autograph, hastily written and folded up wet, so that the ink has blotted aeross, It was probably preserved by Boniface Amorbach, who was at this time at Freiburg. It must be dated not long after Ep. 358, but at sufficient interval for Erasmus to have expected an answer to that letter. There is reason to suppose that this letter was not delivered toZasius until some months after- wards; cf. Ep. 379. 11 n.] ERASMVS ZASIO SVO S. D. ScnrPsr per Philippum nostrum perque eundem Enchiridii codicem dono misi, nec dubito quin vtrunque acceperis. Nos laboribus pro- pemodum obruimur, et gemina difficultate, nempe Hieronymi et Noui Testamenti, sic distringimur vt existimem Herculi minus fuisse negoeii cum excetra et cancro. Non potuimus tamen committere quin incomparabilem amicum Zasium vel salutaremus. Per hos labores non licet vllo frui amico, cum tam multos habeat Germania ; sed dabit deus his quoque finem. Τὰ si cum tuis recte vales, fac nos tuis litteris certiores, quo magis gaudeamus. Bene vale, doctissime Zasi. M. Philippo salutem ex me dicito. Resalutat te Beatus cumque eo totus hic eruditorum chorus. [An. w.p.xvir.] Eximio ll. professori Vdalrico Zasio, domino et amico incompara- bili Friburgi. 9867. FRoM ULRICH ZASIUS. Deventer MS. οἱ, f. 139. Freiburg. LB. App. 35. 30 October 1515. [The date is confirmed by the wedding ; cf. Epp. 357,8.] VDALRICVS ZASIVS DOMINO ERASMO SESE COMMENDAT. SALvTEM mihi verbis tuis, magne Erasme, praesentium exhibitor Acchatius attulit, optatissimam illam quidem, sed cui tuas duleissimas litteras praetulissem. Quod tamen subuerenter significo, ne impor- tunius tua benigna humanitate abuti videar. Scio enim grauibus 866. 4. vt aFH : ἃ F, in quibusdam exemplaribus. 6. a .N?: salutemus N?. 1. tam a H : tamen D. το. M. om. H. I2. Àn. M.D.XVII. add. H. 13. Eximio... 14. Friburgi om. D. 366. 1. Philippum] Engentinus. D in marg. 8. dabit] Verg. Aen. τ. 199. IO 158 LETTERS OF ERASMUS [1515 5 te et honestissimis negociis, vt rem litterariam in nostra Germania crescentem pro nisu adiuues, impediri, vt nihil mirum sit si rarius scribas, praecipue ad hominem plane exiguum, cui satis sit si mei aliquando vel verbo memineris. Ceterum quod proxima tua elegan- tissima epistola nuptiis filiae meae bene precatus es, in vicem non 10jam ominis sed vel oraculi accipio, tanquam a deo aliquo bonum illud felix et faustum emerserit; diuum enim honore quomodo te non praedieem, in quo quicquid pulehrum diuini et humani vel Deus vel natura congerere in viuentem potuit, tibi adfore conspici- mus? Quod si praesens pompas nostras ornasses, iam plane beatum arbitrarer. | Sed spem fecisti aduentus aliquando tui, quod desy- derantes expectamus omnes, qui tibi bene volumus, qui ex te pende- mus; multi enim sunt hie boni viri, qui non solum te videre, tibi adesse, communicare, consueulsse tecum, sed etiam in castra tua, tua inquam illa castra, optimorum studiorum princeps, deierare 20 gestiunt. Quod nisl citus aduenias, ecce ad te homines tui, animalia tua deuolabimus. Et aduolassem equidem iam diu, nisi quod valetudine aduersa velut perpetuo hoste oppugnor, qui arcem capitis et aurium impetens iam pene oppressit, nisi si qua Dei nostri adiutrix manus ferat suppetias. 25 Sed quamuis caetera fragilis, studio tamen sum obfirmatissimus; quae vna res me et reficit et valde consolatur. Gerbellius, vir lepidae eruditionis et doctor meritissimus, egregiis me tuis opusculis, Enchi- ridio et nonnullis aliis, in quae tot annos sitiuip quae conquisitis vndique siggillaribus expetii, optatissimo dono donauit; faxit Deus 3o vt vieem aliquando remetiri possim. Dispeream si non omnes numeros gratitudinis explicuero; cui et praeterea Rhenano, delitiis meis, et Icolampadio, integerrimo meo amico, verba salutis immensa adferto: quibus et seripsissem, sed lege 118 de Ori. Iur. cuius com- mentaria fere ad caleem perduxi, immoramur, ne vel momento, vbi à lectionis munere vacauero, dilabi patiar, — Vale, ex Fryb. 3 Cal. Nouemb. 1515. - σι 9 οι 868. FRow PaurL Vorz, Deventer MS. ΟἹ, f. 131 v?. Hügshofen. LB. App. 34. 30 October 1515. [The date is confirmed by the reference to Ep. 3 Paul Volz of Offenburg (1480—6 July 1544) kintriculiod at Tübingen in 1496. I5. aduentus LB : adentus MS. 33. lege scripsi : lex MS. Quod nisi fit, verba quae sequuntur amplius sunt corrigenda, 534. ita moratur, . . momentum coni, LB. 9. epistola] Ep. 358. allusion, too, might have been expected Enchiridio] The copy sent by here to Ep. 366; cf. Ep. 379. 11 n. ἘΞΑ κῶν τὶ (Ep. 358) seems not to 33. commentaria) First published in have been delivered, though Zasius Zasius' Lucubrationes, Basle, (Froben), had had the letter; cf. 1. 9. Some 15:8. 368] FROM PAUL VOLZ 159 By 1503 he had entered the Benedictine monastery of Schuttern near Offenburg ; and in 1512 was elected Abbot of Hügshofen in the Weilerthal, near Sehlettstadt, in order to introduce there the Bursfeld reforms. By the middle of 1526 he had gone over to the reformed doctrines—a step which he seems to have con- templated before 1521 (Lond. xii. 33; LB. 490). He withdrew to Strasburg, where in 1528 (BRE. 293) he was appointed preacher to the nuns of St. Nicholas; but he refused to subscribe to the Wittenberg Concordia (1536) and on r3 Jan. 1537 was deprived of his office. He was restored in 1539, after being convinced again by Calvin ; and thenceforward remained in communion with the Strasburg Reformers. He was a member of Wimpfeling's Literary Society at Schlettstadt and com- posed antiquarian Obseruationes ; most of which perished in the Peasants' Revolt, when Hügshofen was sacked. He also wrote Chronicles of Schuttern; for which see an article by J. May in Zs. f. Gesch. d. Oberrheins, viii (1893) pp. 256-88. Erasmus dedicated to him the new edition of his Enchiridion (Ep. 164 introd.); and besides sending him a cup shortly before his death (EE.? r53) left him roo florins in his will. BERE and EE. contain twenty-six letters written by him ; see also Trith.5 p. 255 and Knod in ADB.] PAVLVS HVGONIS CVRIAE ABBAS ERASMO $8. P. D, Nacrr opportunitatem hon potuimus non salutare tuam praestan- tiam, Erasme extra omnem aleam doctissime. Salue igitur, amice charissime, qui optime meritus es apud doctos omneis, non tantum propter multiiugem doctrinam quam amplissime prae te fers, sed item ob moratam Moriam et ob sapientem Stulticiam, quae demum 5 in Dorpiana defensione cum primis enituit; quam lectitando ego communesque nostri amici, Ia. Wimphl. et Io. Sapidus, inter epulas et ridemus et miramur, imo pro cibis sorbemus et delectamur, etc. Vale in Christo Iesu, qui tibi vires addat pro ceptis tuis olim feliciter obeundis, IO Properiter ex monasterio nostro penultima Octobris 1515. B. Rhenanum nomine nostro salute imperti. 369. FRoM NICHOLAS GERBELL. Deventer M5. οἱ, f. 161 v^. (Strasburg). LB. App. 43. (November ? 1515). Evidentl rior to Ep. 383 and after Gerbels return from Basle; cf. [ y p p. 383 3 Ep. 364 introd. "The Parabolae (Ep. 312) were reprinted by Schürer in February and November 1516.] NICOLAVS GERBELLIVS DOMINO ERASMO 5. D. MarrHiAs ScHVRERIVS, communis amicus noster, Erasme doctis- sime, plurimum vrgeri se causatur ab his qui libros hinc inde gestant venales, atque fere conuitiis ab eo expostulari Similia. ^ Respondi ei vix fieri posse vt a te vel nunc iterum castigentur, ob ingentes tuos labores, quibus vtrinque pressus haud vnquam pleno ore respires. 5 368. 5, 6 demum in Demum in Dorpiana M5, 368. 6. Dorpiana defensione] Ep. ofthe missing passage may be gathered 337, recently published in A. : from Ep. 372. 8. ete.] Something of the substance 369. 3. Similia] The Parabolae. 160 LETTERS OF ERASMUS [1515 Ille vero cogi se inquit, ni penitus e manibus eripi sibi velit opuseula ab his qui veluti simiae imitantur omnia. Nihil se posse maius hoc tempore a te recipere dicit, quam si libellus a te reuisus prodeat castigatior; verum, si fieri nequit, omnino aedendum esse ad ex- το emplar illud quod ad ipsum mensibus superioribus misisti. Ea in re quid facere possis aut quid fieri velis, ad nos rescribe. Nihil vspiam cupimus ardentius quam morem tuae gerere voluntati. $Si potes commode, consule studiosorum desyderio tam constantis amici. Operam meam, qualiscunque sit ea, perquam libenter accommodabo. τις Viue felix, atque de valetudine tua fac me certiorem. | Commenda me humanissimis simul et eruditissimis tuis conuiuis. | Commendat se tibi noster Rudolphingius vna cum reliquis amicis, qui subinde ex me audire cupiunt qua sis valetudine, quibus desudes laboribus. Spem maximam illis de Testamento Nouo deque Hieronymo adiitio, 2o quem auide omnes expectant. Iterum vale. 970. FnRow Jouw BECAR or BORSSELEN. Deventer MS. οἱ, f. 121. Arlon. LB. App. 36. 22 November I515. [Plainly subsequent to Ep. 320 ; and therefore only 1515 is possible. ] IOANNES BORSALVS ERASMO ROTERODAMO THEOLOGO $. Qvas Calendis Octobribus litteras ad me scripseras, accepi paucis ante diebus quam has seriberem, non ab eo quidem cui ferendas hae profecturo commiseras, sed a Louanio vsque, quum illuc essent perlatae, ad me missas. Itaque neque hominem vllum conuenire ; datum est, vt de te quae vellem pereontari potuerim, et temporis angustia metuo ne mihi impedimento sit, quo minus tibi hae meae, priusquam Basilea discedas, reddantur; atque ob eam rem scripsi breuius quam institueram, quando nullum adhue satis certum nactus ad te nuncium. το Habeo primum maximam tuae singulari humanitati gratiam, qui negociorum turba obrutus tanto tamen locorum interuallo ad me seripseris, et quidem humanissime. Deinde te oro, si quae offeretur aliquando ad me denuo scribendi occasio, facias me copiosius de rerum tuarum statu, de compositis aut e Greco conuersis atque i5 castigatis omnibus libris certiorem, et quonam sis isthine profe- 369. 6. opuscula LB: opusculis 178. 369. 8. reuisus] It is evident from — him, as he had been recently per- Ep. 383 that the February edition was | suading Badius to undertake a new notrevised by Erasmus. The November issue. See Ep. 312 introd. edition bears no sign of revision on its 9. exemplar | Probably Martens' ed., 8. title; and probably received none from 17. Rudolphingius ] See Ep. 302. 14 n. '048 ἢ U^ ΤΟΊ 3 *X00q-1933197] 197 9 96 VILE" "7 πὶ γα Apu y pen n πάντων, : ͵ Ps on etna d aen "7, peonb e fg gus νι o- Low ofa) GA a γον * asfed ae 3» ed ut da) dina (y profond ed oce jul t nofi itg Ln v M A 2-- yv wav 4o ado 24 "1 pt riy op as pe cen Mey ej ege] C gegao vtr uale "2 μεν θ᾽ patur veu] d a) Ων PR (S 1 e Ζ at. “1 D. « fuv angu “4.22 Parier t γα σὲ νον ye iem μεν in Low ALME vL uod ay έτος 96 oc] PP m $2ed 4j το' uec pod 4p ΠΣ oen ep ce] rcd | ud off uae i 3vjd “πον rA E 7 Prec a7 J"7£ fv42 Med Any on Inf d e d deg στ μον Ζ oh qv on (2429 M0/. jud if metr Jfnz ἔμ. αν pm gy em) pego? v7 D COIIXXX "f ρδγουν, goo DUX "Ing gg γῆι.) πὰ Ses pe A Tn e ] s ) s Sel ^ τῷ χς : viae ee * men VEO Ἄς εν gue MORI SS 4E. xS cu ds. wi ΤῈ Lis "ucc ΩΝ : "SS " . ἢ es zt. E Wee ΠΟ CMCINEOR ΠΣ WO MW CPP Hac rete ET 2 Ne ] "GR x r' T- ἝΞ: wN Lx zo» ; ^ n X C - i$ E. n UIN Tz τοῖσι B ἣν ἢ e — iso. see teh x MEET v E Y. iN LE Ne Bn kiss Ua e — dn JUS E: xen m gis. ^s 2 Te 6s - a m T MT ES rre ᾿ Exit a k T pie E n 1 “ΔΚ τοῖς Δ FROM JOHN BECAR OF BORSSELEN 161 319] eturus. Nuneiatur enim mihi e Brabantia subinde amicorum litteris, oblatam tibi et iam paratam honestam vitae quouis loco regionis illius exigendae conditionem, praestituto scilicet non contemnendo ex Prin- cipis aerario annuo salario, sperareque doctos omnes illam te con- ditionem suscepturum non grauatim; atque ita quidem vt, nisi aeceperis, non a nostratibus, quod semper questi sumus omnes, te negleetum sed nostram hane regionem te negligere ae contemnere, nisi tamen ampliori aliqua honestiorique obiecta hane repudiaueris. Verum, quiequid huiusmodi erit, si tecum iam statueris, nosse per- uelim. Seripsisti enim te ad Decembrem isthic futurum, neque addidisti quonam tum inde sis abiturus ; itaque et ipse cum ceteris vna maxima spe 'teneor, te ad istam conditionem in Brabantiam amenissimam eoncessurum, vbi reliquum vitae cum summa gloria et tranquillitate maxima exigas: quem vtinam diem mihi videre ali- quando liceat. Quod de meo statu nosse cupis, neque admodum probas, imo re- prehendis verius, quod in pedagogico hoc munere consenescam, agnosco tuum in me antiquum amorem ac praeceptoris amantissimi affectum, qui me maioribus negotiis magisque gloriosis ac magnificis vacare cupias. — Equidem tecum plane sentio de docendorum puerorum aliquando deserendo munere velut huic aetati meae parum congruo ; ad quod sum e patria abhine plus anno maxima importunitate et 18. conditionem] The first mention of Erasmus' appointment as Councillor to Prince Charles. By Feb. 1:516 Erasmus regarded himself as having entered upon his office (Ep. 392. 15, 6) and his actual appointment may be dated Jan. 1:516, since at Whitsun 1517 arrears of pay for a year and a half were due to him (Ep. 565. 12-7). But the first proposal had perhaps been made in May r515, when he was returning to Basle through Mechlin (Ep. 362. 24) ; for in one of the notes to the New Testament (ii. p. 294, ed. r516; ef. Ep. 446. 72) he says: * Paueulos menses ad hune laborem ab illustrissimi Burgundionum Principis Caroli obsequiis, in euius famulitium nuper aseiti sumus, vsurpauimus verius quam impetrauimus. "This passage may be dated about Jan. 1516, since he says lower down that he has been at work for * menses ferme sex' (of. Ῥ- 90); and from its position in the book it ean hardly be placed later, since it is followed by nearly 4oo pages of print (cf. p. 183). Again, Mutianus was perhaps aware of the appointment as early as rr June 1515 (MRE. 533) ; for, writing of Erasmus' ALLEN II recent appearance at Mainz,he adds: * Nescio quo pergit . . . forte confert se ad principem Karolum Burgondio- nem' (MRE*. 507). Corroboration is unfortunately not obtainable from Erasmus' statements about the Institutio Principis Christiani (Ep. 393); for although it appears from Ep. 334. 170-2 that this treatise was already in hand by August (and possibly by May) 1515, the two passages on the subject in 1 (pp. 19. 25, 6 and 44. 3-5) perhaps only mean that the work was not presented to Charles until after the appointment. In the title assigned to Erasmus in Ep. 588. 7, 8. Egnatius (or Hutten) is perhaps not reporting aright what he had heard. If he is correct, the title was probably only honorary; for there seems to have been no question of Erasmus's performing regular duties. The annual value of the pension was 200 florins (Lond. xix. 115, LB. 747) or 3oo livres (Lond. xxiii. 14, LB. 1064); but it was not often paid (ef. EE. p. 346). 25. Sceripsisti] Cf, Ep. 360. r2-14, written at the same time, 32. pedagogico] Cf. Ep. 320. 11 seq. 25 30 A σι 5o σι 162 LETTERS OF ERASMUS [1515 pollieitatione magnificeentissima compulsus, ferme inuitus, vnius Ariensis opera maxime, cui ob gratitudinis studium, qua semper vir- tute praeditus esse ac videri volui, nihil honeste videbar posse negare. Sed rem ipsam, eum propter aetatem iam maturiorem tum propter regionis huius molestissimam mihi ruditatem et litteratorum hominum hic raritatem—hanc rem, inquam, et prouinciam experior mea opinione longe difficiliorem ; qua fungerer certe aequiori animo, si cum cele- bri aliquo gymnasio hunc locum commutare quamprimum possem. Verum quando semel cepi, certum est, nisi per oportunissimam honestamque inprimis occasionem, prouinciam susceptam non depo- nere: cuius propemodum tempus vicinum prospicio, si non liceat ad aestatem proximam in Galliam aliquo seu Franciam commigrare. Quod ad valetudinem attinet, valui semper satis adhue recte hocque coelum atque victum fero citra grauem molestiam. Vale ex Arluno oppido terrae Lutzenburch decimo Cal. Decembris I515. 9371. ΒΈΟΝ JoHN DE MOoLENDINO. Deventer MS. 9r, f. 156. Tournay. LB. App. 37. 23 November 1515. [The date is confirmed by the reference to the Tournay prebend; cf. Ep. 360. 15 n. lt cannot be later than 1515, because Jerome is still in progress. John de Molendino of Tournay (also Molendinus, Molinaris, Molanus: ? Vander Molen) was Rector of Paris University in 150r. He taught in the college of Cardinal Lemoine at Paris; whence his 1504 preface is dated (p. 37), and whence in June 1508 he dedicated to John de Ganay, Chancellor of France, a Latin version of a description of Italy composed in French by the Chancellor's nephew Germain (Paris MS. Bibl. Nat. Lat. 4845). There are also two epitomes by him of Cicero's De Legibus (ibid. Lat. 6598, 9), dedicated to Germain, who was perhaps his pupil. He afterwards became Canon of Tournay, and was intimate with Barbirius (Ep. 443 introd.); for whom he acted as proctor in the matter of Erasmus' Courtray pension (Ep. 436. 5 n.) sharing the responsibility for de Hondt's payments. His kinsman, Livinus Ammonius, speaks of him in 1534 as having a fine library (OE. p. 5oo). See EE.] IOANNES DEMOLENDINO DOMINO ERASMO S. P. D. Dowisvs EnoRacENSsIS, id quod est curialibus perquam peculiare, palinodiam cecinit, ^ Canonicatum enim tibi iampridem donatum alteri contulit, filio chirurgi regii ; sed quem non puto sine litigio futurum, si res innouari contingat. Pollicitus est tamen ipse Ebora- censis tibi hie alium canonicatum aut in Anglia quippiam maius donaturum, quod mihi coram exposuit Montioius ; tametsi eiusmodi pollieitationibus diues quilibet esse potest. Non dici potest quam mihi aliisque compluribus etiam canonicis gratum fuisset, si te huc 370.38. Ariensis] Jerome Busleiden; ^ ofthesurgeonsin 1513. He died proba- see Ep. 205 introd. bly c. April 1530, when his offices were 371. 3. chirurgi regii] Mareellus de — given to another. See Brewer i-iv. la More, who was King's surgeon in 4. res innouari] Cf. Ep. 360. 16 n. 1510 and was promoted to be serjeant 7. diues] Cf. Ov. «4. A. 1. 444. 311] FROM JOHN DE MOLENDINO 168 tandem post varios et improbos labores bona dea retulisset; sed non vidi iustum derelietum. — Dixit item Montioius se propediem in Angliam profecturum, voluitque vt te de ea re facerem certiorem. Seruabo tamen interim mandatum siue procurationem quam vocant, si forte qua in re ea vti tua causa contigerit. Seribis Hieronymum tuum belle procedere. Vix ego verbis possum consequi quantopere illum videre, legere, osculari gestiam, cum tuis operibus reliquis οὐ Nouo Testamento. Perge igitur, mi Erasme, et in has lucubrationes clarissimas viriliter inceumbe, quae tibi nomen immortale ae sempiternam gloriam pariturae sunt. Sie tamen in- cumbe vt valetudinis rationem semper habeas; litteris enim omnino conducit te esse maxime longeuum, Vale igitur et diu et feliciter. Ex Tornaeo 23? Nouemb. 1515. 372. Deventer MS. 9r, f. 131 v^. LB. App. 38. FnRow Pavr Vorz. Schlettstadt. 25 November 1515. [Ihe manuseript date may be aecepted. "The letter cannot be earlier than 1515, for it was only in tbat year that Wimpfeling returned to Sehlettstadt. It ean hardly be later; for in 1516 Erasmus had left Basle and also his opinion on this question was accessible in the published volume of Jerome.] PAVLVS HVGONIS CVRIAE ABBAS ERASMO $. P. D. LirrEnas illas tuas, quas pridie diui Martini ad communem nostrum amieum lacobum Wimphlingum dedisti, adferente eas Io. Sapido, itidem communi amico, lectitantes inuenimus quod vel pro minimo nostro beneficiolo ingentibus actis gratiis nosse desyderas eum in Ezechielis praefatione locum quo nos fatebamur saepicule offensos. Is locus est in calee eius praefationis quae in omnibus Bibliis Eze- chielis volumini praemitti consueuit, vbi secundum aliqua saltem verba (nam modo textus abest) hoc pacto legitur: *Quod si aemuli mei et hune subsannarint, vereor ne illis eueniat quod Graece signifieantius dicitur, vt vocentur phagolidori, id est manducantes senecias.' 971. 9. sed non vidi] Ps. 36. 25. ro. Montioius] Almost írom the beginning of his appointment Mount- contemporary with Ep. 36o. Cf. also Ep. 370. 1 and 25 n. 372. 8. aemuli] The Vulgate reading joy had been endeavouring to return to England; cf. Brewer ii. App. το. He applied for leave again at this time (ibid. 1112; and 2820, which from com- parison with 1259, 1498, 1499, 1509, r5ro, must be dated 1516): but did not actually return till 1517 (cf. Ep. 508. 17 n.). 14. Seribis] Probably in a letter is amici, which Lyra explains: “14 est inimici. Yronia est.' 10. phagolidori] This passage in the Vulgate is still à puzzle to the com- mentators. Erasmus (Jerome, ed. 1516, iv. f. τὰ v?) proposed to read φιλολοίδοροι, and, treating the words that follow as an interpolated gloss, to correct senecias to conuicia, 'The Benedictines correct M2 MT en τὸ Oo σι 18 20 164 LETTERS OF ERASMUS [1515 Senecia quid sit ignoramus et post multam inuestigationem nun- quam inuenimus, praeterquam apud Lyram, Mammotrectum, Catholi- con et id genus hominum, qui super hoe voeabulo bullatas adferunt nugas. Senecio herba est Plinio lib. xxv. cap. vlt. Nat. Histor., quam Graece erigeron vocari dicit; sed quo modo hue pertineat nescimus. Porro Graecum hoc adagium φαγωλοίδοροι, quod item λοιδοροφάγοι, quo modo dicuntur κρεωφάγοι et ἰχθυοφάγοι, planius intelligimus, et posset Latine vno ae nouo verbulo interpretari, conuiciuori calumniuori, id est eonuieiorum heluones, ealumniarum voratores, quibus ora conuieiis ac iurgiis iugiter opplentur. Et isthaec quidem iuxta pin- guem nostram Mineruam tute boni eonsule. Valetudinem tuam cura, vt multis prodesse valeas. "Vale autem in illo dulcissimo puero Iesu eum amicis. Ex Sletstadt die festo diuae Catherinae 1515. 973. To TrHE READER. Nouum Instrumentum (1516) tom. ii. p. 225 (a). Basle. Lond. xxix, 81 Ὁ LB. vi. fo. τι. (c. December) 1515. [To this preface, which introduces Erasmus' notes on the New Testament, a month-date can be approximately supplied from its position in the book. As he notices in it some of the MSS. which he used for his work, they may conveniently be considered here. As may be seen in Ep. 384 introd., there is reason to suppose that Erasmus' work on the Latin versions of the New Testament began in 1505-6. For this he had two Latin MSS. lent by Colet from the Chapter Library of St. Paul's. As nothing is now known of them it seems probable that they perished in the fire of 156r or in the great fire of London in 1666. For his first recension of the Greek text, which took place in England, probably in 1512-13 (see p. 182), he had four Greek MSS. ; see the Apologia prefixed to the Nowwm Instrumentum, 1516, f*. bbb? νος, LB. vi. f". ««?. One of these was the Codex Leicestrensis (Evan. 69: xiv^); which has been traced by Dr. Rendel Harris (Origin of the Leicester Codex, 1887) in the possession of Richard Brinkley, a Cambridge Franciscan, early in xvi. A second recension was made at Basle, where he had before him five Greek MSS. (Apologia, ibid.), whieh are now all in the University Library (AN. III. 11, IV. 1, 2, 4, 5; Paul. 7, Evan. 2, 1, Acts 2, 4.). From his account of the printing of the first edition (Apologia qua respondet duabus inuectiuis Eduardi Lei, Antwerp, M. Hillen, (c. Feb.) 1520, 0, D'*; Jortin, ii. 512) it appears that he had prepared a MS. for use by the printers,—probably IV. r (xv^) which has corrections by his hand and red chalk-marks corresponding to the pages of the r516 edition—and entrusted it to Oecolampadius and Gerbell to see through the press; giving them at the same time IV. 2 (xii^), the MS. borrowed from Reuchlin (ef. Ep. 300. 33 n.). He soon found that his proof-readers did not scruple to correct his text by this MS.; whereupon he gave them a less elegant one whieh he regarded as more aceurate, probably IV. 4 (xiii-xiv?) ; and in addition he, or they, made use of III. 11 and IV. 5 (xv9). For the Book of Revelation, which proved to be wanting in all the manuscripts enumerated above, he persuaded Reuchlin to lend him a MS. ; and as the text 19. conui/uori MS. : corr. LB. it to sannas. See Jerome ix. 939,40 senecia'. (Migne); Dueange s. vv. *fagolidori" 13. Lyram] Cf. Ep. 182. 116 n. and 'senecia', for some of the mediaeval Mammotrectum | Cf. Ep. 337. 317 n. interpretations; and Forcellini s. v. Catholicon] Cf. Ep. 26. 89 n. 313] TO THE READER 165 was so embedded in the commentary that the two were difficult to distinguish, he had a eopy made before sending to press. At the end five verses and a bit are missing in the MS.; these Erasmus retranslated from his Latin MSS., warning the reader of the fact in his notes (Resp. ad .Adnot. Lei ii, LB. ix. 246 A-C) The 'Codex Reuchlini' was for long thought to be lost; but in 186r it was discovered in a private library at Mayhingen by Delitzsch (see his Hand- schrifüiche Funde, 1861-2). Erasmus describes it as so old that it might have been written in the Apostolic age (4"«not. in Apoc. 3. 7.) ; but modern critics attribute it to the xii*. For his second edition (8) he had the loan of the Aureus Codex, a Latin MS. (xi*) of the Gospels, which had belonged to Matthias Corvinus, King of Hungary, and had recently come into the hands of the Regent Margaret ; who had placed it in the Royal Library at Mechlin. Τὸ is now in the Eseurial. The Austin priory at Corsendonk near Turnhout also supplied him with two MSS. : one (Evan. 3 : xii^) in Greek containing the whole of the New Testament except the Revelation ; the other (ix-x^) in Latin containing the Gospels only. On the first leaf of each, as well as elsewhere, he has inscribed the fact that they were used by him for his second edition ; and from the coincidence of the dates, 19 May 1519 (f. x of the Greek, wrongly copied by Wetstein, p. 56 ; f. 121 v? of the Latin) the sugges- tion is that these inscriptions were made when the MSS. were being returned to Corsendonk ; the injunction *Seruetur' or *$vAax02To ', which he adds, con- veying ominous suggestion of the fate not uncommonly attending MSS. The Greek eodex is now in the Royal Library at Vienna (Suppl. gr. 52), the Latin in the Royal Library at Berlin (Lat. theol. 4?. 4; Rose, 261). That Erasmus took them with him to Basle and left them there till the printing of the second edition was completed, is shown by his statement that Froben had one of the illuminations from the MS. copied in Erasmus' absence, to serve as frontispiece to a book (Apologia qua respondet, &c. f^. E?. v^; Jortin ii. 515). The same Apologia (fo, A*; Jortin ii. 497) mentions a MS. lent by Tunstall in the summer of 1517. At Ghent, which he visited more than once in that year (cf. LB. App. 241 and Lond. x. 24 LB. 284), the Abbot of St. Bavo showed him a Latin MS. of the Gospels of reputed antiquity (.4pol. adu. debacch. Sutoris, LB. ix. 766 F). Another Greek MS. of the Gospels was borrowed from the Monastery of Mount St. Agnes near Zwolle (Epp. 504 and 515), but I have not been able to find any specific mention of it in the Annotationes. The third edition (γ) is notable for the inclusion of the heavenly witnesses in John 1. 5. 7. To this step Erasmus was provoked by his opponents, Lee and Stuniea; to whom he promised to insert the passage, if it could be shown to exist in a single Greek MS. "The required authority was diseovered in England (Annot. in loc); and the promise was fulfilled. "This MS. has been identified with the Codex Montfortianus at Trinity College, Dublin (G. 97: xv-xvi*: Evan. 61); which in Erasmus! days was probably in Franciscan hands (Rendel Harris, op. cit. pp. 46-8). On this question he was directed also to a MS. belonging to the Franciscans at Antwerp, where he found the words added by a later hand in the margin ; and, through Paul Bombasius, he consulted the Codex Vaticanus (B), where they were wanting (Lond. xvii. 13, LB. 579). The reference to the Vatican MS. in Annot. in Ioan. 1. 5. 7 appears in the edition of 1527 (9), £hat in Act. 27. 16 not till the edition of 1535 (€). hen at Bruges in August 1521, during the meeting of the Emperor with Wolsey, Erasmus took the opportunity to examine the MSS. belonging to the College of St. Donatian, of which his friend, Mark Lauweryn, was Dean. He found there four Latin MSS, of the New Testament, some of which he describes às dated in viii^, one containing the whole New Testament, and another being much mutilated. Of these he availed himself in his third edition ; cf. Annot. in Matt. 1. 18 and 3. 16, and Ioan. 1. 5. 7. An autograph note (Leipzig MS. Burscher collection) from Paul Tilia of Mechlin to Peter Wychmann, Canon of Anderlecht, acknowledges the return of a MS. which had been lentto Erasmus and on which he had recorded the variant readings of the Aureus Codex. As Wychmann was Erasmus' host at Anderlecht in the summer of 1521, this MS. was presumably collated for the third edition. For this he was also able to consult the Aldine edition which had appeared in Feb. 1518 (Apologia to 4th edit. f». ΑΔ: v^); though the number of places in which this differed from his own is not great (Serivener, 3rd edit. 1883, pp. 434-5). In the fourth edition (9: 1527) he alludes to two Latin MSS. of the Gospels, one 166 LETTERS OF ERASMUS [1515 ancient and one more recent, shown to him by Botzheim in the Chapter Library at Constance, probably on the occasion of his visit in Sept.-Oct. 1522 (cf. Annot. in Ioan. 21. 22, Gal. 3. 1, Col. 1. 28 and Ioan 1. 5. 7 ; and. Lond. xxiii. 8, LB. 882). Both have now disappeared. For the same edition he consulted two Latin MSS. at Basle, one of which was in the University Library ; besides having the advantage of the Complutensian edition, which though printed in 1514 did not reach him till 1522 (ef. Annot. in Ioan. τ. S. 7, Apol. adu. debacch. Sutoris, LB. ix. 166 r, and Apologia to 4th edit. f^. A* v9). For this study of the manuscripts cf. J. Wordsworth, Old-Latin Biblical Texts I, 1883, pp. 51-4 ; F. H. A. Serivener, Introduction to the Criticism of the New Testament ; J. J. Wetstein, Nowwm Testamentum Graecum, Prolegomena, ed. J. A. Lotze, 183r; A. Bludau, Die beiden erstem Erasmus-Ausgaben des Newen Testaments, 1902; and H. C. Hoskier, Coilation of Cod. Evan. 604, 1890, App. F.] D. ERASMVS ROTERODAMVS PIO LECTORI $. D. QvANQvAM id pro nostra virili in ipso statim huius operis vestibulo fecimus, tamen haud abs re fuerit denuo lectorem commonere paucis et quid illum in hisce commentariolis oporteat expectare et quid nobis vieissim ab ipso praestari conueniat. Primum annotatiunculas seri- 5 bimus, non commentarios ; et eas duntaxat quae ad lectionis synceri- tatem pertinent, ne quis vt improbus conuiua pro merenda coenam effllagitet, et requirat a nobis quod ab argumenti suscepti professione sit alienum. — Hane in praesentia fabulam agendam suscepimus. Proinde vt nobis argumento seruiendum fuit, ita par est vt candidus το et comis lector, ceu commodus spectator, faueat agentibus et praesenti Scenae sese accommodet. Testamentum quod vocant Nouum omni qua licuit diligentia quaque decuit fide recognouimus, idque primum ad Graecam veri- tatem ; ad quam ceu fontem, si quid inciderit, confugere non solum 15 illustrium theologorum exempla suadent, verum etiam toties monent Hieronymus et Augustinus, et ipsa Romanorum Pontificum decreta iubent. Deinde ad fidem vetustissimorum Latinae linguae codicum, quorum duos exhibuit eximius ille diuinae philosophiae mystes Ioannes Coletus, Paulinae apud Londinum ecclesiae Decanus, adeo 20 priscis litterarum typis vt mihi ab integro discenda fuerit lectio et in noscitandis elementis fuerit repuerascendum. Tertium praebuit illustrissima virago Margareta, Caroli Caesaris amita; cuius in hac aeditione tertia frequenter adduximus testimonium Aurei Codicis titulo, quod totus et auro sit conuestitus et aureis literis pulchre 25 descriptus. Mox aliquot mirae vetustatis exhibuit Brugis vt anti- quissimum, ita longe celeberrimum collegium diui Donatiani Nam ante, codicem belle castigatum praebuerat collegium Corsendonkense, praeter eos quos nobis eruditissimi fratres Amorbachii communicarant. Non igitur ad animi nostri somnium emendauimus quaedam, sed ad r. nostra add. «y. 3. et post expectare B: vt a. 15. eljam . . . 16. Augustinus add. B. I7. fidem add. e. 20. fuerit om. B. 21. Tertium ... gr. memorare add. «y. 2. fecimus] in the preliminary Apologia. 313] TO THE READER 167 horum quos recensui codicum fidem, et aliorum his similium, quos 3o non perinde refert memorare. Postremo ad probatissimorum omnium suffragiis autorum vel citationem vel emendationem vel enarra- tionem, nempe Origenis, Chrysostomi, Cyrilli, Hieronymi, Ambrosii, Hilarii, Augustini, Theophylacti, Basilii, Bedae: quorum testimonia complusculis locis in hoc adduximus vt, cum prudens lector perspe- 35 xerit certis in locis nostram emendationem eum illorum iudicio con- sentire, in caeteris item nobis habeat fidem, in quibus haud seio an casu factum sit vt illi nihil annotarint aut alioqui suffragati fuerint. Verum quoniam sciebam hominum more fieri v& cum omnibus in rebus, tum praecipue in studiis semper offendat nouitas, et veterem 4o illum gustum ae familiarem notamque, sicut aiunt, saliuam plaerique requirant; deinde perpendens quanto facilius sit, his praesertim tem- poribus, emendatos libros deprauare quam deprauatos emendare, sacris libris recognitis hos velut indices annexuimus: partim vt lectori faceremus satis reddita ratione quid eur mutatum sit, aut 45 certe placaremus, si quid forte offenderit, vt varia sunt mortalium tum ingenia tum iudicia; partim vt operis incolumitati consulere- mus, ne posthae cuiuis in procliui esset rursum vitiare quod tantis sudoribus fuerat vteumque restitutum. Primum igitur si quid librariorum vel ineuria vel inscitia, si quid temporum iniuria vicia- 50 tum comperimus, id non temere, sed omnia quae licuit subodorati, germanae reddidimus lectioni Si quid obseurius dietum occurrit, illustrauimus ; si quid ambigue dictum ae perplexius, id explicuimus ; | sicubi varietas exemplariorum aut diuersa distinctio aut ipsa sermonis ambiguitas varios gignit sensus, sie eos aperuimus vt ostenderemus 55 quid nobis magis probaretur, caeterum lectori iudicium deferentes. Et quanquam ab interprete, quisquis is fuit, ob inueteratam et re- ceptam editionem non libenter dissentimus, tamen sieubi res ipsa palam clamitat illum vel dormitasse vel hallucinatum fuisse, non veriti sumus et hoc indicare lectori, ita patrocinantes veritati vt in 6o neminem simus contumeliosi ^ Soloecismos euidentes ac prodigiosos submouimus, et ita sermonis elegantiam vbique, quantum licuit, secuti sumus, vt nihilo minor esset simplicitas. Neque piguit, vbi Graeci sermonis vel ἰδίωμα vel ἔμφασις aliquid habet quod ad mysterii rationem pertinet, commonstrare et aperire. 65 Denique testimonia Veteris Instrumenti, quae non pauca citantur vel ex interpretatione Septuaginta vel ex ipsis Haebreorum fontibus, si quando illorum aeditio cum Haebraica dissentit origine, contulimus 34. Theophylaecti . . . Bedae add. «y. 38. alioqui add. «v. 61. Soloecismos .. . 63. simplicitas add. B. 41. saliuam] Cf. Adag. 1319. 168 LETTERS OF ERASMUS [1515 eb excussimus : quanquam id quidem οὐκ ἄνευ Θησέως, vt Graecorum 7o habet prouerbium ; nihil enim alienius ab ingenio moribusque meis quam ad exemplum Aesopicae cornieulae alienis me venditare plumis. Hac igitur in parte, cum primum hoc opus aederemus, nonnihil adiuti sumus opera subsidiaria viri non solum pietate verum etiam trium peritia linguarum eminentis, hoc est veri theologi, Ioannis Oecolampa- 75 dii Vinimontani ; quod ipse in litteris Haebraicis nondum eo pro- cesseram vt mihi iudicandi sumerem autoritatem. Equidem haud nesciebam has minutias et ceu spinas longe plus habere sudoris quam gloriae neque multum gratiae ex hoe laboris genere solere redire ad autorem, tum lectori magis vsui esse quam 8o voluptati. Verum si nos tantum tedii publieae vtilitatis respectu deuorauimus, par est nimirum vt lector item vel suae vtilitatis causa nonnihil molestiae decoquat, et eum animum quem nos iuuandis aliis praestitimus, ipse praestet sibi suoque commodo. Sunt haec quae tractamus minutissima, fateor, sed eiusmodi vt minore propemodum 85 negocio magna illa tractari potuerint, quae sublimes theologi magno supercilio bucceis typho crepantibus solent ἐκτραγῳδίζειν: ad haec, eius- modi vt ob has minutissimas minutias et illa maxima fuerint aliquoties excutienda. Minima sunt, verum ob haec minima videmus maximos etiam theologos nonnunquam et labi turpiter et hallucinari: quem- 9o admodum et locis aliquot indiceabimus, non vti quenquam insectemur (qui morbus ab opere Christiano, imo a tota vita Christiana, quam longissime debet abesse) sed vt paucis exemplis citra cuiusquam contumeliam adductis nostram fidem lectori probemus, ne quis has ceu nugas contemnat, quandoquidem re vera iuxta Flaeci dictum hae 95 nugae seria ducunt. Cur in ciborum apparatu tam morosi sumus, in cultu minimis etiam offendimur, in re pecuniaria nihil est tam minu- tum cuius non habeatur ratio, in solis litteris diuinis displicet haec diligentia, placet neglectus? vt ne dicam interim eam esse rei maiestatem, v& nulla pars tam humilis esse possit quae sit homini 100 plo fastidienda, imo quae non reuerenter ae religiose tractanda. Humi reptat, inquiunt, in verbulis ae syllabis diserueiatur. Cur vllum eius verbum contemnendum ducimus, quem verbi titulo coli- mus et adoramus? presertim cum ipse ne minutissimum quidem ioda aut apiculum in vanum abiturum testatus sit. Infima pars est 105 quam vocant literam ; sed huic ceu fundamento mystieus innititur sensus. Rudera sunt, sed his ruderibus admirandi illius aedificii moles augusta fulcitur. 72. cum .. . aederemus add. B. 84. eiusmodi a : eius generis e. 87. ali- quoties add. B. 89. turpiter a: insigniter e. 9o. indicauimus e. 94. re vera add. e. 96. minimis f£ : nimis a, 104. iota B. ----- —— 94. Flacci] A4. P. 451. 103. ipse] Matt. 5. 18. 313] TO THE READER 169 Diuus Hieronymus eximios aliquot Graeciae scriptores taxat, quod historico contempto sensu suo arbitratu maluerint in allegoriis ludere ; seque ipsum deplorat, quod calidus adhue iuuenta prophetam Abdiam allegoriee fuisset interpretatus, euius nesciret historiam. Vt in vi- lissima eoncha preciosum latet margaritum, vt sub friuola siliqua nobile tegitur granum, vt sub arida minutaque tunieula tam miranda seminis vis latet ; itain verbis vt apparet plebeis, in syllabis, in ipsis denique literarum apieulis, ingentia diuinae sapientiae mysteria con- dita sunt. Qui miratur cur spiritus ille diuinus suas opes his inuolueris tegere voluerit, idem miretur cur aeterna sapientia pau- peris, humilis et contempti damnatique hominis personam assum- pserit. Vt haec minuta sciret, diuus Hieronymus nec Iudaeum, eumque nocturnum, aspernatus est doctorem, nec vllum fugit la- borem. Ob has minutias diuus Augustinus iam episcopus, iam senex, ad puero sibi fastiditas Graecas litteras reuersus est. Ob has Ori- genes iam canus et senex ceu iam repuerascens ad Hebraeae linguae descendit elementa, Catonem etiam illum Rhomanum superans. Ad has minutias libenter alludit Ambrosius, resistit Hilarius. Has passim excutit, in his pia curiositate philosophatur ille non ore tantum aureus Chrysostomus. Et Cyrillus hune secutus grande mysterium ex articulo Graeco, id est vnica litterula ó, depromit, hine velut ineuitabile telum mutuatur quod torqueat in haereticos. Vt ne dicam interim quod dum haec ex professo curamus, illa tamen ali- quoties obiter aperiuntur; etenim quemadmodum qui sententias enarrant, coguntur aliquoties verborum explicare rationem, ita nos dum in verbis explicandis versamur, cogimur interim et sententiarum vim aperire. Denique haec grauioribus orsis et coeptis iam olim in Paulum commentariis praeparamus: in quibus fortassis apparebit virum iudicio an casu ad has minutias descenderim. Sed age, fingat me qui volet nihil aliud prestare potuisse, et vel ob ingenii tarditatem et frigidum cireum praecordia sanguinem, vel ob eruditionis inopiam infimam hanc sumpsisse prouinciam: tamen Christiani pectoris est qualecunque officium boni eonsulere quod pia sedulitate praestatur. Christus econiectum in gazophylacium a pau- percula quadrantem laudauit, rem per se vilissimam animo aestimans offerentis. In re vehementer praeclara vel extrema functio splendida est. In regiis et qui verrunt et qui eoquunt habentur honesti. Cae- terum in domo Dei quae tandem functio fastidienda videri potest? 123. iam posí ceu om. B. 131. etenim 5: vt a. 141, coniectum in gazophylacium β : missum a, 108. Hieronymus] Comm.in Is.18.2: | Abdiam. and Ep. 51. 4. ! 134. in Paulum] Cf. Ep. 164. 39. iio. deplorat] Hier. Prol. inm comm. in 138. praecordia] Cf. Verg. G. 2. 484. [-] IO "ι 20 [s] [2] o M [2] [21] 140 145 I50 160 165 180 185 170 LETTERS OF ERASMUS [1515 Nos rudera comportauimus sed ad structuram templi Dei. Alii loeu- pletiores ebur, aurum, marmor et gemmas addituri sunt, | Nos viam ante salebris ac lamis molestam industria nostra constrauimus, sed in qua deinde magni theologi commodius essedis ae mannis vectentur. Nos circi solum aequauimus, in quo iam inoffensius praeclaras illas suae sapientiae pompas aedant. Nos noualem antehac spinis ae lappis incommodum sarculo repurgauimus, quo facilius illi felicem exerceant segetem, Nos ecamnpum aperuimus, amoliti quae obstabant, in quo qui volent posthac arcanas explicare literas vel colludant li- berius vel congrediantur expeditius. Quibus vetus illa theologia magis arridet, ii magnum habent adminiculum quo nituntur eluctan- di. Rursus qui iuxta parabolam euangelicam dicit, Vetus vinum melius est, et huius recentioris theologiae studio veterem negligit, habet is quoque quo sua quae mauult certius ac fidelius tractet. ἘΠ vt nihil hine accedat commoditatis, nihil certe perditurus est de suo, si haec accesserint iis qui malunt diuinas litteras e purissimis fonti- bus quam ex qualibuscunque riuulis ac lacunis haurire, toties aliunde alio transfusis, ne dicam suum et asinorum vngulis perturbatis. Vt gratius δῦ pomum quod tuis manibus ex ipsa matre decerpseris arbore; vt dulcior aqua quam ex ipsa vena subscatentem hauseris ; vt iucundius vinum quod ex eo deprompseris dolio in quo primum fuerat conditum: ita diuinae literae nescio quid habent natiuae fragrantiae, nescio quid spirant suum ac genuinum, si eo sermone legantur quo primum seripserunt ii qui partim e sacro illo ac coelesti hauserunt ore, partim eiusdem afflati spiritu nobis tradiderunt. Si Christi sermones extarent Hebraicis aut Syriacis, hoe est iisdem verbis proditi quibus ille locutus est, cui non cordi foret in illis philosophari, e£ non solum verborum vim ac proprietatem verum singulos etiam apices excutere? Certe quod huie est proximum | habemus et negligimus. Si quis ostentet Christi vestem aut pedis vestigium, procumbimus, adoramus, exoseulamur. Atqui vt vni- uersas illius vestes et totam maternae domus supellectilem pro- feras, nihil est quod Christum expressius, effieacius, absolutius referat, exprimat, repraesentet quam Euangelistarum et Apostolo- rum literae. Proinde si cui aut non licet aut non libet in his sacris versari deliciis, certe ne obstrepat, ne obturbet, ne inuideat meliora co- nantibus. Amplectantur ipsi quod amant, habeant, fruantur. Nemo vetat. Nosillis haec non scripsimus. Sed erunt e diuerso quibus haec admodum pauca videantur, et malint nihil eum aeditione vul- 171. aut Syriacis add. e. I57. Vetus vinum] Luke 5. 39. 373] TO THE READER 171 gata conuenire. Verum non hoe egimus vt sermo politior esset, sed vt emendatior ac dilueidior: nee erat hie in scyrpo, quod aiunt, quae- rendus nodus. Quin illud potius optandum est omnibus, vt nihil vsquam sit obuium in sacris literis quod hane operam postulet. In Euangeliis, quoniam per se dilucidus ae prope semet explicans hi- storiae tenor simpliei et inaffectato sermone profluit, ne fieri quidem potuit v& admodum multa vitiare potuerit vel interpres vel librarius : quanquam haec ipsa, si quis ad summam expendat, nimium etiam multa sunt, illic vbi nullum oportebat subesse scrupulum. Caeterum in Epistolis Apostolicis ob sermonis pariter et sententiarum obscuri- tatem, plura necesse fuit immutare. Nos interim adnotandi dili- gentiam ita moderati sumus vt nec superstitione molesti nec in- diligentia diminuti videremur. Rem autem omnem quam potuimus paucissimis verbis indicauimus magis quam explicuimus, ne negocio suapte natura parum amoeno loquacitatis quoque taedium adderemus. Pium est opus, Christianum est opus. Proinde te, quaeso, lector optime, vt tu quoque vicissim pias aures et Christianum pectus ad legendum adferas. Ne quis haec eo animo in manus sumat quo fortassis sumit Noctes Gellianas aut Angeli Poli- tiani Miscellanea ; videlicet quo neruos ingenii, vim eloquentiae et eruditionem retrusam velut ad Lydium exigat lapidem. In re saera versamur, et in ea re quae simplicitate puritateque potissimum est orbi commendata: in qua ridieulum sit humanam eruditionem ostentare velle, impium humanam iactare eloquentiam ; quam etiam si forsan adesset, dissimulare conueniebat, ne quis illud merito possit obiicere, τὸ ἐν φακῇ μύρον. Simpliei puroque studio tradimus haec Christianis auribus, quo posthae in saerosancta hac philosophia et plures versarentur et lubentius, denique vt minore cum negocio, ita maiore cum fructu. Christum ipsum, quo teste simul et adiutore molimur haee, parum mihi propitium imprecor, nisi ex hisce labori- bus adeo nihil venamur emolumenti, vt magnam etiam certamque rei pecuniariae iacturam scientes ac volentes acceperimus. Porro famae dulcedine tantum abest vt titillemur, v& ne nomen quidem nostrum fuerimus asseripturi, ni veriti fuissemus ne hae ratione operis minueretur vtilitas; quod apud omnes suspecta res sit liber ἀνώνυμος. Nos ad vtrunque iuxta parati sumus, vt vel rationem reddamus si quid recte monuimus, vel ingenue confiteamur errorem sieubi lapsi depraehendimur. Homines sumus et humani nihil alienum ἃ nobis esse ducimus. 210. illud om. B. 211. tradidimus wy. 214. simul om. «y. 219. ne a: nec (€. 221, ad vtrunque] Cf. Verg. Aen. 2. 61. 223. Homines] Cf. Ter. Haut. 77. 190 195 200 205 210 215 220 225 230 235 240 172 LETTERS OF ERASMUS [1515 Hoc igitur animo cum ego dederim haec, optime lector, fae vt tu quoque simili accipias. Ea res vtrique nostrum commodo futura est. Nam et tu plus capies vtilitatis, si libenter et candide quod donatur acceperis, e£ me mearum vigiliarum minus poenitebit, si cognouero bonis vsui fuisse. Quod si quis existet vel adeo praefractus ae moro- sus, vel adeo durus et iniquus, vt nullis incantamentis deliniri queat, ab hoe certe vel precibus illud impetrare nitar, vt hoe saltem aequitatis tribuat piis studiis quod tribunalia tribuunt parricidiis et sacrilegiis. Ille turpe iudicatur si cognitionem anteuertant calculi, nec pronun- ciatur nisi causa diligenter excussa. Legat prius ac inspiciat, deinde, si videatur, damnet ae reiiciat. Superbum est de libro ferre sententiam quem non intelligas, superbius et de eo quem ne legeris quidem. Vale lector, quisquis es; quem etiam atque etiam rogo vt si quid fructus e nostris excerpseris lucubrationibus, officii memor, vt Chri- stiano dignum est, me vicissim piis votis Christo commendes: a quo vno solidum laboris huius praemium expectamus. Basilaeae. An. w.p.xv. 374. FRoM JoHwN CAESARIUS. Deventer ΜΆ. 91, f. 197 v?. Cologne. LB. App. 93. 3 December (1515). (1515, because of Glareanus' return from Italy ; cf. Ep. 328. 57 and Schreiber's Glareanus, p. 25. John Caesarius of Jülich (1468?—1:5 Dec. 1550) matrieulated at Cologne 9 Nov. 1491, but subsequently went to Paris, where he was a pupil of Faber Stapulensis, and learnt from him to dislike the scholastie philosophy. Ηθ was B.A. there in 1496-7, M.A. 1498; but did not make the acquaintance of Erasmus atthis period. Fora time he taught in St. Lebuin's school at Deventer, and also corrected for R. Paffroet; see his preface to Paffroet's edition, 26 Nov. 1504, of Cliethove's Fundamentum Logice. He also contributed a preface dated 30 May 1507, to an edition s. /. e a. of Faber Stapulensis' introduction to the Arithmetie of Boethius. In Dec. 1508 he accompanied Hermann Count of Neuenahr to Italy, and worked at Greek in Bologna. On his return c. 1510 he established himself as a private teacher at Cologne, and was so successful as to draw many pupils from the regular professors. Amongst his pupils were Glareanus, Listrius, Corn. Agrippa, Mosellanus, Bullinger, and many young noblemen. His life from this time forward was principally spent at Cologne, but he paid frequent visits elsewhere. He went to Münster in the autumn of 1512 to deliver a course of lectures on Greek (Reichling, Ioh. Murmellius, p. 80) ; and again in 1518-1g (EE?. τὴ) to avoid the plague. In 1527 he was at Leipzig and in 1529 at Mainz; and in his later years he frequently enjoyed the hospitality of the Counts of Stolberg in the Harz and Wm. Count of Neuenahr at Mórs. He was a friend of some of the Reformers; but like Erasmus remained within the Church. Erasmus dedieated to him his translations of Gaza's Grammar (Ep. 428). Amongst Caesarius! works are editions of Boethius, Horace, and Pliny's Natural History. Some of his letters are printed by C. Krafft in Zs. d. berg. Geschichtvereins, vi. (1869), pp. 315-24 ; and others by C. and W. Krafft in Briefe τι. Documente aus d. Zeit d. Reformation, 1875. See also Bócking, corrected by Krafft in Butzbach.] 231. illud om. e. vt hoc a : vt illud δ. 232. parricidis e. sacrilegis e. 238. vt a: sieuti y. 240. Basilaeae a: Basileae B : om. δ. An. M.D.XVv a: An. M.D.XXI γ: 0m. δ. 314] FROM JOHN CAESARIUS 178 IOANNES CESAREVS ERASMO ROTERODAMO SALVTEM. Qvorres memoria mecum repeto tuos istos labores summos et lu- cubrationes proculdubio ingentes, quibus scilicet bonas litteras ac ne illas quidem infimas reparare atque iuuare satagis pergisque foelicis- sime, vix diei potest quanta me teneat admiratio tui, dignissime vir; eum quo quod familiaritatem mihi nuper inire contigerat, cum apud nos Coloniae esses, non paruam (sie mihi crede) felicitatis meae partem, qualem quidem in hoc vitae salo homines assequi possunt, reputo. Nam quid felieius his nostris temporibus obtingere potuit, studiosis praesertim hominibus, quam tales tantosque viros iam haberi, quorum opera incessabili et industria incredibili ea studia in lucem iam demum prodeant rursus ? quibus (proh pudor!) diu neglectis nescio quae absurda interim monstra, non modo in prophanis (vt ita dixerim) et secularibus litteris verumetiam (ob quod maxime do- lendum erat) in diuinis, imo vero et in ipsa religione nostra, quae alioqui sincerissima existit, annis abhinc retroactis octingentis vel amplius suborta sint. Non dubito quin fato aliquo aut certe diuino potius nutu istud ita eueniat, vt monstra ista abs te veluti altero Hereule nec non et ab aliis quibusdam pari quidem conatu, etsi non eadem felicitate, eliminentur, exterminentur ae neci demum dedantur. Admonerem profecto te vt pergeres sicut coepisti, nisi certo scirem te tua sponte ad hanc rem animum prorsus induxisse. Illud ta- men non omittam significare tibi, quod mirabili voto tuae quotidie ferme expectantur lucubrationes ae ab omnibus mirifiee commen- dantur et sine inuidia, ab iis quoque qui monstra adhue talia partu- riunt, assueti haud aliud quippiam parere. Quod quis nescit iure inter memorabilia referendum ὃ Itaque quanta te gloria in poste- rum et post mortem maneat, quae omnia maiora facere solet, nec ipse quidem coniicere poteris. At nos Deum Optimum Maximum oramus sedulo, speroque quod exorabimus, vt longum valeas. Vale optime. Coloniae iii Nonas Decemb. Audio Glareanum, virum non parum doctum, ex Italia reuertisse atque iam nune inter vos versari: qua sane in re me multo est felicior, etsi alias vices eius ob insperatum casum doleo. lunc oro vt humanissime meo nomine saluere iubeas; cui profecto et iam scripsissem ego, et me per litteras vteunque gratum exhibuissem, si per ocium lieuisset. Nam haee vix scribere ad te potui, sero monitus adesse eum qui hasce ad te meas litteras vel potius ineptias ferret. 6. Coloniae] There is nothing to the journey to England or on the show whether the visit was made on return; see pp. 67 and 9o. σι μι o - 5 20 20 35 40 5 IO 174 LETTERS OF ERASMUS [1515 Testor Deum quod ausus eram, tamen animatus quod expertus alias essem tuam humanitatem minime fastidiosam. Vale iterum iterum- que, summum Germaniae decus, promissique tui et mei memor. 902375. FRoM WILLIBALD PIRCKHEIMER. Deventer MS. οἱ, f. 169 v? (a). Nuremberg M58. PP. No. 127" (8). LB. App. 39. Nuremberg. 13 December 1515. [Two manuseripts of this letter exist, one in the Deventer letter-book, the other among the Pirekheimer papers at Nuremberg (p. 46). a, though written by a secretary, has the higher authority, since it represents, after allowing for the process of copying, the letter actually received; 8, though in Pirckheimer's own hand and earlier in point of time, is only a rough copy. I have given pre- cedenee, therefore, usually to a, for text and order; but have adopted the spell- ing of B.] BILIBALDVS PIRKHEYMER DOMINO ERASMO $. IrERvM tuas suauissimas et acceptissimas recepi litteras; quapropter non parum tibi debeo, qui inter tot negotia tua mei quoque memor es. Quod epistola mea vna cum libello non reddita fuit, aegre tuli, quoniam in illa tibi significabam leticiam, quam ob te talem tantum- que mihi conciliatum amicum conceperam. Pariter rogabam vt, quod per Beatum nostrum promiseras, Plutarchi mei mendas mihi ostenderes: quod et adhue rogo; nam synceero te id animo fa- cturum haud dubito. "Tradideram epistolam illam Roberto Wimp- feldo, sed ille semper dehine curiam secutus est; locutus es tu in- terim forsitan cum fratre illius, qui et ipse aliquando apud Caesarem oratorem regis sui egit. Gaudeo beatum Hieronymum tandem reperisse qui illum pristino 975. TIT. BILIBALDVS ... Sa: Omm. B. I. suauissimas et om. B. quapropter non a: nec f. 2. quoque a: tamen B. 3. Ὅπου; (ἀπὲ DSNEE Epistolam meam tibi redditam non esse miror, cum tamen libellum acceperis : nam illam domino Roberto Wing(field) vna cum libello tradidi, verum is post conuentum Imperatoris et Anglie regis a curia non discessit. Habet vero fratrem qui et olim apud Imperatorem legatum egit. De illo forsan dicere voluisti, Significabam tibi epistola illa leticiam meam quam ob te tantum mihi conciliatum amieum conceperam, simul rogabam de P(lutarcho) ; nam B(eatus) id te promisisse scribebat. Id vt, si prae oceupationibus vales, facias oro, a me tantum aberit vt id sinistre aecipiam. Homo sum et multorum negotiorum, quamuis parum excusationes meas scripserim. Quod labores gaude, mihi tristiciam relinque B. 1I. egit B : aegit a. 379. 3. epistola] Ep. 3264. 6. Plutarchi] The earlier transla- tion ; cf. Ep. 362. 3n. 9. semper dehine] No definite treaty was concluded between Henry and Maximilian in the spring of 1515, as stated in 8; but there was much negotiation of agreement. Cf. Brewer li. 438, &c. I0. fratre] Sir Rich. Wingfield (e. 1469—22 July 1525) after education at Cambridge and Ferrara began his diplomatie careerin 1512 with a mission tothe Emperor. He discharged many confidential embassies, and also was Deputy of Calais 15:3-19, and High Steward of Cambridge University in 1524. He died at Toledo, whilst on a mission to proeure the release of Francis 1. 315] FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER 175 restitueret candori; quod non absque singulari diuina dispositione aecidisse reor, Felix tu, qui laboribus istis Deo, sanctis ac mundo aeceptior eris. Nos fora, iuris strepitum, principum rixas sequi co- gimur, vbi forsan nec Deo placere possumus ; quam maligne vero se rebus publieis immiseentibus fortuna respondeat, plane priscorum ostendunt exempla. Perge igitur vt coepisti, mi Erasme, et lumen tibi a summo opifice concessum nop sub modio absconde, Ille enim creaturam procreare voluit, in qua eloquentia pristinas ostendere vires vniuersas posset; tu per viam quam ingressus es progredere, et famam praepara durabiliorem diuitiis et regnis. Sed de his satis, ne adulari videar. Vnum est quod super cuncta desydero, vt te aliquando coram cernere possem; tuque expedito Hieronymo tuo facile mihi morem gerere poteris. Scio, non poeni- tebit te talem vidisse rempublicam, qualis nulla alia in Germania, eumque amicum qui te vnice diligit et obseruat. Interim bene vale ex Nurembergha 13 Decemb. 1515. 976..,. FRoMw ULRICH ZasIUS. Basle MS. D. IV. 16 (a). Freiburg. Deventer MS. οἱ, f. 204 v? (8). 16 December 1515. LB. App. 40. [There are two manuscripts of this letter, one in the hand of Zasius, down to animus, l. 5, and then of Boniface Amorbach (who at this time was Zasius' pupil) on an unnumbered leaf towards the end of a volume in the Basle University Library; the other in the Deventer book. "The former was probably begun by Zasius as a fair copy, but abandoned because of a great blot over mens (1. 5) ; and afterwards continued by Boniface as a clean copy for preservation. Its postseript was perhaps omitted intentionally. The latter reproduces the letter actually received, but through less aecurate copying has not so good a text. The readings in ll. 1, 7, το illustrate the practice of the Leiden editors, "The date is confirmed by the mention of the day of the week. ] S. P. D. Vide, heros meus, quo procedat temeritatis confidencia. Tua vsurus opera, tua ope nixurus, te appellare non vereor, quem nulla ne vmbra quidem officii vnquam sim proseeutus. Sed tua humanitas me confidentem fecit, tua mansuetudo ansam peecato praebet. "Tua illa serena mens, placidus animus, dulcia verba animauere. Itaque si tua prophanus sacraria irrumpo, non tam mee temeritati, que tamen non abest, quam tue placidissime comitati acceptum referes. Sed quid tandem, inquies ? Nempe rem modicam tibi, mihi vero maximam. Euolui (vt mihi videor) tenebras, si que sunt in l. 2 de Orig. Iur.: sunt enim multe illie, non tibi et doctis, sed legum 976. 1. meus af : mi LE. 3. quidem f : quidam a, sim a: sum f, 4. me om. P. fecit a8: facit LB. 6. si om. B. 7. referes af: referens LB. 976. το. de Orig. Iur.] Published in :518. Forthe importance of this work Zasius' Lucubrationes, Basle, (Froben) 566 Stintzing, Zasius, pp. 126-33. t2 o τὸ σι οι [] σι 20 τὸ σι σι 176 LETTERS OF ERASMUS [1515 sectatoribus, quibus nihil eum syncerioribus litteris commune est. Nam et historias explicui et cetera quedam scholia (ita tu nominas) adieci. Quaterniones duos mitto; nec enim extrema manus imposita est, licet in ealee modica restent, per hos natales dies absoluenda. Iuditium tuum peto, et quidem acre et tale quod iuditii frontem referat. Siex ponte deieceris, iam vel nullo meo suffragio iuuabuntur. Susque deque fero, vrna excidant an gradus teneant; quando tuum, viri sieut omnium doctorum principis ita plane iusti, iuditium prae Hamonis erit oraculo. Laborabis autem (si modo labor, et non verius occupatio sit) non frustra. Cuicuimodi enim iste mee nuge sint, tuam tamen operam honorario condigno sum remensurus. Vale. Paueula istec et male tornata scribenti parce; premunt enim vel in hoe ip- sissumo Dominico die negotia forensia eo pondere vt spirandi vix sit vsus. Vale, Germanie lumen et decus. Ex Friburgo xvrr K. Ian. Anno &c. xv. Tuus Vdalrieus Zasius ll. doct. Bonifacius noster totus alba linea tibi sesse commendat ; cui vel perfrieta fronte scribere non audet, quando spectatore tuo semper maior obstes. 'Tuus tamen est ita vt est studiorum legalium ; virorumque enim totus est quotus spirat. 977. 'To PETER CARAFFA. Farrago p. 182. Basle. F. p. 321: HN: Lond. vii. 12: LB. App. 16. 23 December (1515). (1515, because the New Testament (Ep. 384) is nearly finished.] R. P. D. PETRO CARAFFA, EPISCOPO THEATINO, NVNCIO APOSTOLICO APVD ANGLOS, ERASMVS ROTEROD. S. D. RErvEsnENDISSIME Pater, sensi, sensi, sed sero sensi errorem meum de muneretuo. Admonueram vt non solum faueres sed etiam adiu- tares. At quod ego de literis ac doctrina sentiebam, tu de pecunia putabas dietum. ^ Dici non potest quoties me postea puduerit facti. Nouum Testamentum iam propemodum absolutum est, et quidem satis feliciter, nisi quod ego laboribus enecor. Adest qui in Hebraicis nonnihil suecurrat. Operis summa succrescet ad octoginta ferme ter- 376. 15. a : iudicii B : iudicis LB. 16. vel nullo a: nullo vel β. 17. grad? a: gradum f. 18. doctorum om. B. το. Hamonis a8 : Ammonis LB. veri? a LB: verior B. 26. Tuus... doct. add. B. 27. Bonifacius... 30. spirat om. B (28. speectatore scripsi: speeulare MS. Cf. Ep. 303..2). 377. 1, Reuerende F. 2. adiuuares F, cf. Ep. 3719. 4 n. 9377. 6. in Hebraicis] Oecolam- 7. octoginta] There are 81: sheets padius; cf. Ep. 373. 72 seq. altogether in the Nouum Instrumentum. 371]. TO PETER CARAFFA 177 niones. Certum est Leoni decimo dicare. Epistolam ad illum Scriptam opinor te vidisse—iam enim typis exeusa est; in qua tui quoque memini. Hieronymus gnauiter procedit, sed opus immensum. Bene vale. Basileae. decimo Calen. Ianuar. [w.p.xirm.] 9878,, To ANDREW AMMONIUS. Basle. 23 December (1515). Farrago p. 235. F. p. 361: HN: Lond. viii. 46 (45): LB. App. 224. [1515, because the New Testament is nearly finished. From the movements of Galeazzo (l. τ) and Pace (l. 7) at this time, as detailed in Brewer ii, it may be doubted whether they actually came to Basle, as stated in this letter. More probably Erasmus composed this and Ep. 377 in readiness for their coming, announced beforehand ; writing in terms as though they had already arrived.) ERASMVS AMMONIO SVO 5. D. GarrzarrVs hie qui isthue Mediolanensium nomine orator aduolat et has adfert, intra mensem hac redire cogitur. Nos hie ad Calendas Martias sedebimus ; per hunc, quaeso te, scribe, si quid est quod me Scire oporteat. Eboracensis bello somnio me bearat de praebenda Tornacensi; magis dolet ludibrium quam dispendium. | Nouum Testamentum ferme iam est absolutum. Surget ad octoginta ferme eodieillos. Leoni dieabitur. Cum Paceo qui hie agit, literis tantum sum collocutus, Bene vale ac scribe. Basileae. Decimo Calen. Ianua. [Ax. w.p.xvr. | 376379. "To ULRICH ZASIUS. Basle MS. D. IV. 16. τοῦ (a). E. p. 385: F. p. 47o: HN: Lond. xii. 4: LB. 162. [An autograph, written very hastily and folded up wet, so that the last line has blotted across. Erasmus not infrequently wrote rough drafts of his letters (cf. Ep. 534. 66, 7); and though most of them were doubtless copied fair by his secretaries (cf. Ep. 388. r81, 2), some he wrote out again himself. In this ease his haste caused him to omit a passage (see ll. 13, 4), probably through a familiar form of error. The editors of E dealt with the truncated sentence drastieally ; and their necessity there encouraged them to treat the text of the whole letter with remarkable freedom. It isclear that they had in their hands, not Erasmus' rough draft, which would have contained the missing clause, but this original or a copy made from it after receipt, Very probably the auto- (Basle.) (December 1515?) 977. XI. M.D.XIIII. add. H. 377.8. Epistolam] Ep.335, printedin vr. By 1521 he had gone over to the French and was en- A. The reference to Caraffa, 1l. 248 seq., is added in the printed version. 978. τ. Galeatius] Galeazzo Visconti (born c. 1456), a Milanese noble, who had led the resistance to the French on behalf of Max. Sforza before Mari- gnano. He had at this time great influence with the Swiss, and was also acting as confidential agent for Henry ALLEN II interest, deavouring to recover Milan for them from the Spaniards. Alciati's edition of Tacitus, Basle, Froben, Aug. 1519, is dedieated to him. See Brewer, where the last mention of him is in 1526 ; and Rawdon Brown, Despaítches of Sebastian Giustinian. 4. praebenda] Cf. Ep. 360. 15 n. 178 LETTERS OF ERASMUS [1515 graph was preserved, like Ep. 366 and the rough draft of Ep. 376, by Boniface Amorbach. The date eannot be certainly determined ; but the mention of Zasius' book and the message to Boniface suggest that this letter answers Ep. 376.] ERASMVS ZASIO SVO 5. D. Vix tuas licuit legere litteras, mi Zasi, quibus alioqui nihil acci- dere potest iucundius. Quid ego librum tuum collaudem ? Com- pendio dicam. ^ Zasianus est, hoc est absolutissimus, dignus qui fiat orbi communis. Ad id adiutabimus, simul atque vacabit (vacabit au- 5 tem intra bimestre): quanquam "Thoma citato nonnihil inquinasti splendorem tue dictionis. Verum id scio quibus tribueris et fero ; mallem alioqui perpetuum illum Zasiane dictionis cursum ae teno- rem. Deinde Erasmum nimis amanter citas, hoc est longe supra meritum. Bene vale. 19 Bonifacium non vno nomine vnice diligo, de quo sane summam spem concepi. Mitto et alteram epistolam olim ad te scriptam sed obliuione ministri relictam apud me. Probat et Beatus librum tuum, tu cura vt absoluatur ; et, si fieri potest, (velim totum opus, non modo in his que proprio Marte scripsisti) verum etiam in iis que citas ex parum expolitis autoribus, tamen Zasiano lepore conuestiri. σι Ineomparabili ll. doctori Vdalricho Zasio. Friburgi. 380. FRoMw UrnRiCH ZASIUS. Deventer MS. οἱ, f. 202. (Freiburg.) LB. App. 41. 26 December 1515. [Evidently following Ep. 376; Ep. 379 seems not to have reached Zasius yet.] S. P. D. Frobennius noster, magne Erasme, litterarii orbis lumen, profundo hodie erepusculo veniens, matutino crastino abitum moli- tus est, nec ei familiarius communicare potui, quin certe (tibi) salue dicerem et vale. Salue itaque, vir salutaris, de cuius salute litteraria salus et quidem maxime pendet. Vale porro, a cuius valetudine omnium studiorum valetudo inerescat, quo valente Germania, sieut σι 979. 2. poterat E. 4. adiuuabimus E : cf. Ep. 377. 2n. 5. Thoma a: Aquinate tam subinde E. 8. Deinde a: dicendi E. rr. alterum epistolium . .. scriptum . .. 12. relictum E. I4. verum etiam in iis a : velim ea quoque E. Liquet deesse aliquid. 15. Rursum vale posí conuestiri add. E. 16. Incomparabili... Friburgi om. E. 380. 3. ei Riegger : cui MS. com- municare Riegger : coicadi MS. tibi add, Riegger. 4. de incertum : oblitterauit LB. litteraria LB: lraris MS. 379. 5. Thoma] If this letter is edition of Zasius' Lucubrationes. rightly placed, it seems that Zasius II. epistolam] Perhaps Ep. 366, the aeted upon this criticism; for the autograph of which has been preserved name of Aquinas hardly occurs, if at with this. "There is reason to suppose all, in the De origine iuris. that it did not reach Zasius at once; 8. Erasmum] See p. 15 of the 1518 cf. Ep. 367. 27 n. 38o] FROM ULRICH ZASIUS 179 nuper belli, ita nune doctrinarum, vexilla eireumferre victrix possit. Quis mihi loquendi suggeret supellectilem ? quo stilo, qua facundia, qua animi intensione, qua mentis vehementia, quo nixu eum scribendo feruorem, hoe desyderium consequar? quo meum, imo peritorum 1 omnium, Desyderium Erasmum vel ex modieo contingam? Os, mens, lingua, animus, ardor, industria in te deficiunt. Ita quod enixissime cupio, fugit enixissime; et quod ad mediocres alios eru- bescerem, ad summum doctrinarum principem seribendo blesus esse cogor et barbarus. Et tamen ne taceam, ita genio impellor, vt pro laude ducam manifestari meam imperitiam, in cuius sedibus nihil est loci imperitiae. Sed amicitia excusabit quod accusat inercia; nam et qui reges et principes foris auro integuntur et purpura, cum amicis amiculo para- biliorij indueulis familiaribus eonspiciuntur. Hoc habe, tam de te? non posse me loqui ex condigno quam ex iusto nemo mortalis te mirari possit. "Testis est mihi Saluator, cuius imaginaria cireumferimus (vtinam digne) praesepia, ità me in tua nomina obstupescere, vt non jam stupore attoner Socratico, sed totus ex Medusae terricula- mento excutiar. Vale. 2 Mea mendicula peto videas. Scio te ea probare non posse, tum quia quae historias sapiunt tibi puero cognita fuere, sed quae iuris sunt, ea tu non moraris. Sed potes vel ex genere ferre iudicium, quod mihi Hamonis superabit oraculo. Vale. 7 Kal. Ianuarias. 15. 3 Tuus Zasius. Lal 799981. FROM ANDREW OF HOOGSTRAETEN. Deventer MS. 91, f. 142. Liege. LB. App. 111. 10 January (1516). [This letter cannot be dated before r516, beeause of Ep. 299. It cannot be dated later, because in March 1516. Aleander left Liege for Rome; cf. his Journal, pp. 35 and 17, and Al. E. ii.] ANDREAS HOECHSTRATENSIS ERASMO $VO 5. Vr, cum litteras tuas mihi alioqui iueundissimas in aedibus meis anno vno et amplius iam decurso relietas perspexissem, quibus ob meam absentiam fato aduerso te proposito tuo frustratum aecepi, non parum dolui, sie nouissimis tuis litteris, ad me 39. Nonas Octob. vna cum xeniolo pro donantis beneuolentia mihi gratissimo e Ba- 5 980. 26. mendicula scripsi: medicula MS.: modicula Riegger. Cf. Ep. 303. 14 n. 381. 2. relictas LB : relutas MS. 5. LB: zeniolo MS. .980. 23. praesepia] The Christmas eustom. N2 o o 5 o IO 180 LETTERS OF ERASMUS [1516 silea directis, plurimum gauisus sum ; eo maxime quod sperem te in reditu Leodio facturum iter: quod te obnixe oro, et rogo vt ad domum meam te diuertas. Spero vrbs ipsa, quam prioribus tuis litteris pa- rum tibi placuisse scribis, amicorum ductu ae praesentia Hieronymi Aleandri, qui apud nos agit insignis et primarie Ecclesie Leodiensis Canonicus, Caneellarius antistitis Leodiensis et Praepositus apud diuum Petrum, quantum alia quaeuis, placebit. ^ Bene vale, amice singularis. Ex Leodio 4 Idus Ianuar. 382,. FRow JAMES WIMPFELING. Schlettstadt. I5 January 1516. Deventer MS. οἱ, f. 175. LB. App. 46. (1516, because Oecolampadius is at Basle (Ep. 358. 5 n.) and because Jerome is not finished (Ep. 396).] IACOBVS WIMPHELINGHVS DOMINO ERASMO $. VivrNE adhue an vita functi sunt, aut inter marciales et feroces in- ' humanitatem quandam contraxerunt dominus Erasmus Roterodamus, Io. Icolampadius, Beatus Rhenanus? vt tanto tempore nihil ami- cissimis scribant, renuncient, significent de statu, de valetudine, de reditu, de fine operum Hieronymiorum. Ego sane vlcerum plenissi- mus podagram ineidi; quae si non errasset (pauperem enim obruit, .quae morbus diuitum esse fertur) iampridem me Basilea vidisset. Mulam enim cum famulo misit ad me Praesul Basiliensis. Sed proh dolor ! neque equitare nec domum egredi possum, tantis doloribus dies atque noctes afficior. In Cathalogo Archiepiscoporum Maguntinorum, quem interim col- legi, D. Erasmi Ro. honestissimam feci mentionem. leolampadium spero hue ad Sletstad. rediturum, vt secum adducat quae illi tradi- turus sum ad max(imos) amieos meos Heydelb(ergenses) per- 381. το. LB: pmarie MS. rr. ppositus MS.: corr. LB. 382. r. marciales] For the renewal of the war with France cf. Brewer ii. 1352. 1i. Cathalogo] In MS, possibly autograph, (at the Hofbibliothek, Aschaffenburg; to the kindness of Dr. Hart, the Librarian, I owe the following information. Erasmus is described (f. 27) as doctissimus omnium quos vnquam vidi aut visurus sum'; and his Bellum (4dag. 3001) is referred to there and on f. 36. On f. 14 Wimpfeling says: 'Si episcopus omnia sua munera per alios fieri sinat, ipse ocio aut voluptati deditus, timeat ne suis vicariis ad superos intromissis ipse foris defleat et dentibus strideat, et ne, si dixerit omnia sese per alios implesse, responsum audiat: 'Fingas ergo te per eosdem qui vicem tuam implerunt, gaudiis celestibus inter- esse' ; vti nuper mihi episcopos Ger- manorum excusanti Erasmus Rotero- damus venuste ac lepide respondebat." Extracts from the MS. have been printed by G. Englert in a Commentatio, Aschaffenburg, 1882; see also Knep- per's Wimpfeling, pp. 297-300. 382] FROM JAMES WIMPFELING 181 ferenda. Beatum Rhenanum praestolatur grandeuus pater desyderii !5 plenus. Omneis vos tres valere peropto. Ex Sletstad. 18 Cal. Febr. 1516. 383. FnoM NicHoLAS GERBELL. Deventer MS. οἱ, f. 176 ν9, LB. App. 47. Strasburg. 21 January 1516. [For the date see Ep. 369 introd.] NICOLAVS GERBELLIVS DOMINO ERASMO 85. IN CHRISTO IESV. Nrqevzo mirari satis, Erasme doctissime, cur Parabolarum libellum ad nos non miseris, cum nihil vspiam fuerit in tabellione isto di- spendii, maxime cum tute ipse desyderaris fidelem quempiam nun- cium, qui ad nos eum ipsum deferret. Tametsi abunde te excu- saueris laboribus istis plusquam dici potest grandibus, nihil tamen 5 fuisset acceptum magis Schurerio, nihil vtilius (vt reor) studiosis, quam si. emendatiores in lucem prodiissent lucubrationes tuae. Verum cum aliter fieri nequit, curabimus vt exeat, quoad eius fieri potest, eastigatissime. Scriptum est nobis te gratificari velle com- muni amico nostro Schurerio argumentis quibusdam in Ciceronem τὸ pariter et Vergilii Aeneida; quod si feceris, non credis quam im- pense simus conaturi ne ingratus dicatur Gerbellius nec illiberalis tuus Sehurerius. Viue felix, amicorum optime, et de tua valetudine, de litteris deque operibus tuis rescribe. Saluta nomine meo virum doctum modestis- 15 simumque Beatum Ehenanum ceterosque communes amicos nostros. Salutant te omnes qui apud nos studiis florent, cum primis meus Io. Rudolphingius. Argentorati 1516, xii Cal. Februar. 984. To Lxo X. Nouum Instrumentum (1516) f^. aa?. Lond. xxix. 79: LB. vi. fo. xx v^. Dasle. I February 1516. (The preface to the Nouwm Instrumentum, Basle, Froben, Feb. 1516 (a) ; a work which, like many others, was an enlargement of Erasmus' original plan. 382. 15. pater] Antony Bild of Tusculanae Quaestiones (p. 153), and in Rheinau (T 21 Nov. 1520), a butcher by trade, who settled at Schlettstadt and rose tobe Burgomaster. See BRE. pp. 1, 621. 388. 7. lueubrationes] Evidently the Parabolae and not the volume with ihis title (Ep. 342. 28 n.). The word is used of Α in Ep. 353. 1. 1o. Ciceronem] In June 1516 Schürer published a new edition of Angst's August the De Amicitia, &c. ; but Eras- mus does not seem to have rendered any assistance. For a similar request from Schürer in 1517 see Lond. vi. 24, LB. App. 242. ir. Vergilii] Gerbell had edited the Aeneid for Schürer in June 1515 ; but there is no trace of another edition at this time. 18. Rudolphingius] Cf. Ep. 302. 14 n. 182 LETTERS OF ERASMUS [1516 According to Beatus Rhenanus (tv. 280) the task of editing Valla's notes on the New Testament (Ep. 182) suggested to Erasmus a volume of the same character (cf. Ep. 305. 10); but as the work proceeded, when he had examined numerous MSS. both Greek and Latin (1l. 52-5 ; also Ep. 296. 155, and p. 164), he decided to attempt a new edition of the Greek with his own notes added (Ep. 300. 31-3). At what point this decision was made is not clear ; perhaps during his residence in England, where he was certainly at work upon the New Testament in 1512-13 (Epp. 264. 13, 270. 58; and Resp. ad ἔνι. gerontodid., LB. ix. 986 er). On arriving at Basle he began to negotiate with Froben for the printing; and at the beginning of September Beatus Rhenanus announces the conclusion of an agree- ment between them (BRE. 40). It appears from Ep. 421. 51-3 that he expected to find at Basle good MSS. which he would be able to send to the press without further labour; but in this he was disappointed, and he regarded it as an unnecessary addition to his task that he should have had to correct the Greek text before it could be printed (cf. p. 164). From his published utterances (e.g. in a preface added to the Paris edition of Jerome, Chevallon, 1533, vol. i. f^. T; Jortin ii. p. 543) it might be supposed that up tothistime he had had no idea of making a translation ; but that within a few weeks of his arrival (Ep. 305. 222, 3) he undertook at Froben's suggestion to include this in his scheme (1v. 283-5; Ep. 421; Lond. xix. οἵ, LB. 746, 863 p; "Apol. adu. debacch. Sutoris, LB. ix. 751 D; Resp. ad iww. gerontodid., LB. ix. 987 A 5. and Copenhagen MS. G. K. S. 95 Fol, f. 182). But facts to which Wordsworth calls attention (pp. 51,2 of op. cit. on p. 166) show that this is not the case. A manuscript is in existence which contains Erasmus' version of the New Testament (except the Acts and Revelation) side by side with the Vulgate in. parallel columns, and written by Peter Meghen (Ep. 231. 4 n.) at Colet's direc- tion in the years 1506 and 1509. The first portion, comprising St. Matthew and St. Mark, is in the University Library at Cambridge (Dd. vii. 3), and has an elaborate colophon dated 8 May 1509, with the corroborative statement that Henry vir had died in April of the same year. The second portion, St. Luke and St. John, is in the British Museum (1 Reg. E. v. 1), with an equally elaborate colophon dated 7 Sept. 1509, r Henry vir; and the third part, containing all the Epistles, is its companion (1 Reg. E. v. 2) and has a colophon dated in Oct. 1506, 22 Henry vir, further corroborated by the statement that Philip of Castile had been driven into England in the same year (cf. Ep. 189 introd.) and died in Sept. (Ep. 205)—spaces being left for the precise month-dates, which were not, however, filled in. The colophons are printed in full in the Cambridge Cata- logue of 1856, i. p. 321, and in part in the British Museum Catalogue, Manuscripts of the Kings Library, 1734, pp. 11,15. Besides Erasmus' version the MS. also contains the Arguments to the Epistles, which he afterwards published, with only slight modification, in eollected form (Louvain, Th. Martens, Nov. 1518). Another copy of Erasmus' version, interlined with the Vulgate, is in the Library of Corpus Christi College, Oxford (E. 4. 9,10 : Coxe 13, 4) ; but unhappily the colophons, if ever they existed, have disappeared. "Though less magnificent than Colet's MSS., the volumes are beautifully executed ; and may probably be assigned to the same period, They contain the whole of the New Testament, including Acts and Revelation, and also the Arguments to the Epistles. An examination of various passages shows that on the whole the texts of the Vulgate and of Erasmus' version agree very closely with Colet's MSS.; but there are oceasional traces of another recension by Erasmus, especially in the Arguments to the Epistles. Erasmus' translation of the New Testament was therefore executed several years earlier than is commonly understood ; and the whole cireumstances of the work supply an interesting confirmation of the influence exercised over Erasmus by Colet, on whieh Dr. Seebohm has rightly laid such stress. In Dec. 1504 Erasmus writes to Colet of his desire to work at *sacrae literae" and especially of his interest in the Epistle to the Romans (Ep. 181. 24 seq.). In 1505 he comes to England and spends most of his time in London ; and in Oct. 1506 we havea translation of the Epistles made by him and copied by Colet's amanuensis. It is therefore not difficult to suppose that one of the first acts of the new Dean (Ep. 181. 18 n.) was to lend his friend two Latin MSS. from the Chapter Library (p. 164) and to encourage him to undertake a new translation from the Greek: perhaps also it had been through Colet that the invitation had eome to return to England in 1505. For the lapse of three years before Meghen completed the 384] TO LEO X 188 copy of the Gospels it is not possible to account with certainty. ^ Erasmus' letters for that period throw no light upon the subject; but on the whole I incline to suppose that the interval was due to causes connected with Meghen, and that Erasmus had finished his work before he left England in 1506. The dates in the MSS. also elucidate Erasmus' letter to Richard Bere, Abbot of Glastonbury, in 1524 (Lond. xviii. 46, LB. 700); from which it appears that after returning from Italy Erasmus was introduced by Bernard Andreas (Ep. 243. 52 n.) to the Abbot, and offered him a copy of a portion of the transla- tion, containing the Arguments, perhaps with some suggestion of publication ; but that the Abbot showed disapproval of the idea of improving on the Vulgate, and that in consequence Erasmus threw the work aside. With regard to the date when Erasmus first determined to make his transla- lion, it is not necessary to charge him with intentional misstatement in the utterances quoted above; for all, except that from the preface to Jerome, admit equally well of the interpretation that the idea of publishing it had not occurred to him until he went to Basle, but that he yielded there to the suggestions of his friends ; and even in the Jerome preface it is easy to suppose that in repeat- ing towards the end of his life a statement he had often made before, he uncon- sciously modified it slightly in form. After the first proposals in 1514 the negotiations appear to have been broken off, Erasmus having perhaps eonsidered that he might get the book better printed in Italy (Epp. 324. 27 n., 389. 9 n.). But probably one object of his journey to England in March 1515 was to fetch a copy of his translation ; though he perhaps obtained only the earliest part (Ep. 334. 166, 7). In April Beatus Rhenanus was again attempting to secure the book for Froben (Epp. 328. 36, 330. 1); and by the time Erasmus returned to Basle, he had decided to aecept Froben's offer. The work began in August (Ep. 348. 10-12); but it wasinterrupted (Ep. 356. 11, 2), and by the middle of September not much way ean have been made, for Gerbell was still making suggestions as to the form of printing (Ep. 352. 5 seq.). Within a fortnight, however, Gerbell and Oecolampadius (Ep. 358. 5 n.) were installed to correct the proofs, and with.two presses at work (cf. a letter from Froben to Boniface Amorbach, 16 Oct. 1515: Basle MS. G. II. 29) the book soon made rapid progress; although the correctors proved less able for their task than Erasmus had hoped (Ep. 421. 53-6). Just as with the Adagia (Ep. 211 introd.), the Annotationes (which are on the Vulgate) were greatly enlarged whilst in the press (1v. 281-3 and Ep. 421. 50) and ultimately instead of the 30 sheets at first estimated the book filled over 80 (Epp. 421. 63-5 and 377. 7 n.). The final colophon is dated Feb. 1516, that to the notes being I Mar. 1516: and although on 21 Feb. Erasmus was still occupied with the introductory matter including this letter (cf. BRE. 57), on 7 March he could announce that the book was published (Ep. 394. 36). Thus a folio of more than r,ooo pages had been printed, and even partly written, in the space of five to six months. A copy, probably presented by Erasmus, reached Budaeus in Paris on 26 April (Ep. 403. 27, 8) and the book was on the Paris market a week later (Ep. 403. 28 n.) ; Reuchlin, too, received it through the Frankfort spring fair (Ep. 418. 1). Immediately after publication Erasmus was dissatisfied with his work (Ep. 402. τ, 2) and began preparing for a new edition (Epp. 417 and 42r. 70 seq.). Besides revising the Greek with new MSS. (cf. Ep. 373 introd.) he now introduced his original translation ; which in r516 had been considerably modified, with a general tendency towards the retention of the Vulgate. For example, in the opening of St. John's Gospel the 1516 edition follows the Vulgate closely, keeping in v.i verbum instead of sermo, which is found in Colet's MSS. In 1519 sermo was restored—a change which cost Erasmus a eontroversy (cf. 1. 46 n.)—and through- out the whole work the translation was brought into aecord with the text of Colet's MSS. : with such minute aecuracy that even insignificant variations such as ef for ac or -que for ef are invariably put back into their original form. So thorough was the revision that a careful examination of a great many passages has not revealed more than a few instances of a 1516 variant remaining in r519, and only two examples of departure in 1519 from the text of Coles MSS. Of this transformation I have not been able to discover any trace among Erasmus? letters or remains, except a single manuscript in the bundle of Jerome papers at Basle (A. IX. 56; cf. Ep. 326 introd.). It is ἃ sheet of two folios, copied by Hand D of the Deventer MS. and containing portions of the Gospel of St. Mark. σι IO μι σι 20 184 LETTERS OF ERASMUS [1516 But in view of the date of Hand D (App. 8, p. 605) it is noticeable that the manuscript follows the text of 1516 ; and that the familiar red chalk marks recording the divisions of the pages agree with that edition (pp. 94 and 103), and not with the pages of 1519. To print his new edition Erasmus went to Basle in May 1518; but before the printing had long begun he returned to the Netherlands, leaving the task of bringing the book through the press to Bruno and Basil Amorbach and his former servant-pupil, James Nepos; see Froben's letter on p. 566 of the book, dated 5 Feb. 1519. It was published in March 1519 (8), the title being changed to Nowum Testamentum ; and there were subsequent editions, revised and ampli- fied, in Feb. 1522 (y), March 1527 (δ), and March 1535 (€), reissued in Sept. 1539 : all printed by the Froben press. In 5 and in an edition prepared after his death for inclusion in his collected works, 1541-2 (0, the Vulgate translation was printed side by side with the Greek and the version of Erasmus. For the critical value of the various editions see Ep. 373 introd. and some of the authorities quoted there. ] LEONI DECIMO, PONTIFICI MODIS OMNIBVS SVMMO, ERASMVS ROTERODAMVS THEOLOGORVM INFIMVS $, D. IwrER tot egregia decora, Leo decime, Pontifex Maxime, quibus vndique clarus et suspiciendus ad Pontifieiae dignitatis culmen adisti—hine infinitis Mediceae domus ornamentis, non minus erudi- torum hominum monumentis quam maiorum tuorum imaginibus et honoribus inclytae ; hine innumeris eorporis animique dotibus, quas partim diuini Numinis indulsit benignitas, partim eadem aspirante tua parauit industria—non alia res te verius aut magnificentius illu- Strauit quam quod ad istum honorem, quo maior inter homines homini non potest contingere, parem morum attuleris innocentiam : neque vero vitam modo ab omni dedecore longe lateque semotam, verum etiam famam nulla vnquam sinistri rumoris labe aspersam. Id quod cum vbique difficillimum est, tum praecipue Rhomae: cuius vrbis tanta est libertas, ne dicam petulantia, vt illie a conuiciis parum tuta sit et integritas, ac ne ii quidem absint a crimine qui plurimum absunt a viciis. Quibus rebus faetum est vt Leoni non paulo plus verae laudis pepererit, quod summum Pontificium promeruisset, quam quod accepisset. lam in ipsa pulcherrimi simul et sanctissimi muneris functione cum tot praeclaris factis, tot eximiis virtutibus, susceptum honorem vicissim cohonestes, nihil tamen est quod te superis pariter et mortalibus commendet efficacius quam quod summo studio parique sapientia illud potissimum agis ac moliris, vt in dies in melius prouehatur Christiana pietas, hactenus temporum maximeque bello- rum vicio nonnihil labefacta collapsaque, vt est caeterarum item om- nium rerum humanarum natura, ni manibus pedibusque obnitamur, paulatim in deterius relabi velutique degenerare. At res egregias aliquoties vt difficilius, ita et pulchrius est restituisse quam condidisse. IO. vero a: enim c. II. δα pontificiam sublimitatem pertulisti add. € post aspersam. 384] TO LEO X 185 Proinde quando tu nobis velut alterum exhibes Esdram, et sedatis, quod in te fuit, bellorum procellis, sarciendae religionis prouinciam strenue capessis, par est nimirum vt omnes vbique gentium 80 39 terrarum Christiani rem omnium pulcherrimam ac saluberrimam conantem pro sua quisque facultate adiuuent. lam video passim excellentes ingenio viros, ceu magnos et opulentos reges, Solomoni nostro in templi structuram mittere marmora, ebur, aurum, gemmas. Nos tenues reguli seu potius homunculi qualescunque materias aut 35 certe caprarum pelles, ne nihil conferremus, mittere studemus: vile quidem munuseulum, quod ad nostram attinet operam, sed vnde (nisi me fallit animus) Christi templo, si non multum splendoris, certe non parum vtilitatis sit aecessurum ; praesertim si eius calculo comprobetur, de cuius vnius nutu ae renutu summa rerum humana- 49 rum pendet vniuersa. Etenim eum illud haberem perspectissimum, praecipuam spem planeque sacram, vt aiunt, ancoram restituendae sarciendaeque Christianae religionis in hoc esse sitam, si quotquot vbique terrarum Christianam philosophiam profitentur, in primis autoris sui decreta 45 ex Euangelicis Apostolieisque literis imbibant, in quibus verbum illud coeleste, quondam e corde Patris ad nos profectum, adhue nobis viuit, adhue spirat, adhue agit et loquitur, sic vt mea quidem Sententia nusquam alias effieacius aut praesentius: ad haec, cum viderem salutarem illam doctrinam longe purius ae viuidius ex ipsis 5o peti venis, ex ipsis hauriri fontibus, quam ex lacunis aut riuulis, Nouum (vt vocant) Testamentum vniuersum ad Graecae originis fidem recognouimus, idque non temere neque leui opera sed ad- hibitis in consilium compluribus vtriusque linguae codicibus, nee iis sane quibuslibet, sed vetustissimis simul et emendatissimis. ἘΠῚ 55 quoniam nouimus in rebus sacris religiose quoque versandum esse, nec hae contenti diligentia per omnia veterum theologorum scripta cireumuolantes, ex horum citationibus aut expositionibus subodorati sumus quid quisque legisset aut mutasset. Adiecimus Annotationes nostras, quae primum lectorem doceant quid qua ratione fuerit im- 6o mutatum: deinde, si quid alioqui perplexum, ambiguum aut ob- scurum, id explicent atque enodent: postremo quae obsistant quo minus procliue sit in posterum deprauare quod nos vix ecredendis vigiliis restituissemus. Quanquam, vt ingenue dicam, quicquid hoc 28. exhibes a : praestas f. 36. conferremus a : conferamus δ. 46. verbum illud coeleste . .. 47. profectum a : sermo ille coelestis . . . profectus B. 34.templi strueturam] An evident Johnr.r; cf.p.183. Itaroused hostile allusion to the building of St. Peter's; criticism in many directions ; to which see Creighton, iv. pp. 83-5. Erasmus replied with the .4pologia de 46. verbum] The change made here *Im principio erat sermo', Basle, Froben, in B was made at the same time in — Aug. 1520. 186 LETTERS OF ERASMUS [1516 65 est operis videri poterat humilius quam vt ei dicandum esset quo nihil maius habet hie orbis; nisi conueniret vt quicquid ad religionem instaurandam pertinet, haud alii consecretur quam summo religionis principi et eidem assertori. Neque metus est ne munus hoe nostrum qualecunque sis asper- 7» naturus, qui non loco tantum referas illum qui donaria non preciis sed animis solitus sit aestimare, qui duo minutula paupereulae viduae splendidis et opimis diuitum donariis praetulerit. Iam an non cotidie videmus inter auro gemmisque radiantia regum donaria pratensibus floseulis aut hortensibus herbulis concinnatas corollas 75 Suspendi diuis, quas re tenuis, pietate diues offert plaebecula? Alio- qui quiequid illud est seu magnum seu pusillum, seu ludierum seu saerium, quod huius ingenioli fundus produxerit, id omne, vt nullus dedieem, suopte iure sibi potest vindicare summus ille apud suos virtutum ae literarum omnium Mecoenas et antistes, Gulielmus 8o Vuaramus archiepiscopus Cantuariensis, totius Angliae non tituli tantum honore primas, ac tuae sanctitatis legatus, vt vocant, natus: eui meipsum quoque quantus quantus sum debeo, non modo vni- uersum studii mei prouentum. Siquidem is (vt ne dicam interim cuiusmodi tum publice tum priuatim in me fuerit) id praestat suae 85 Britanniae quod Leo praestat orbi terrarum: quodque Medicea domus iam olim est Italiae vel hoe nomine terrarum omnium felicissimae, hoc is suis est Anglis, ceu salutare quoddam sidus, ab ipsis fatis in hoc datus vt eo praeside quiequid est bonarum rerum repullulet ac subolescat. Nam perinde quasi vno in homine plures 9o sint heroes et vnicum pectus non simplex inhabitet numen, ita miris modis archiepiscopum gerit ecclesiae, legatum sedi Rhomanae, con- siliarium regiae, cancellarium iusticiae, Mecoenatem studiis; cuius opera potissimum factum est vt insula iam olim viris, armis opibus- que pollens, nunc optimis item legibus, religione, moribus, ad extre- 95 mum ingeniis omni literarum genere perpolitis adeo floreat vt eum quauis caeterarum regionum possit ex aequo contendere. Verum quo latius huius laboris nostri manaret vtilitas, visum est tui nominis apud omnes sacrosancti ceu lenocinio quodam ad pu- blicam orbis abuti commoditatem, praesertim cum hue vocet ipsa 100 quoque rei ratio; quod pulchre congruebat vt illius auspiciis haee Christiana philosophia diriuaretur ad omneis mortales, qui Christianae religionis teneret arcem, ac per eum proficisceretur doctrina coelestis ad vniuersos homines, per quem Christus nos voluit accipere quie- quid homines e terris euehit in coelum. Quanquam adeo quid 105 tandem vetat quo minus hie liber gemina commendatione fultus, hoc 11. Sit a: est e. 72. praetulit e. 8o. Vuaramus add. «y. 9o. vnicum pectus a; in vnico pectore à. ΙΟΙ. deriuaretur e. TO LEO X 187 384] etiam felicius et auspieatius exeat in manus hominum, si duobus totius orbis summatibus viris communiter fuerit consecratus? quando- quidem aris templisque videmus hoc plus accedere maiestatis ac venerationis, quod pluribus simul diuis sint dedicata. Iam hoe quantumlibet nouum videatur, modo publieae conducat vtilitati. ἘΠ ea est Leonis modestia facilitasque, vt hae parte non minus sit maximus quam ea qua maximos omnes longo superat interuallo. Et ea est Archiepiscopi in omni decorum genere praestantia, vt Leonem omnibus numeris summum non alius magis deceat collega. Postremo si fas est apud tantum Principem nonnihil Thrasonis e comoedia referre, quantumuis in speciem humilis videatur hic meus labor, tamen confido futurum vt attentus lector aliquanto plus deprehendat in secessu quam prima statim fronte prae se ferat opus. Sed ne celsitudinem tuam iugi sollicitudine terrarum orbi consulen- tem longiore sermone remorans in publiea peccem commoda, quod reliquum est eum plebeio lectore transigam ; sed prius illud appre- eatus, vt cuius prouidentia Leo decimus contigit subleuandis rebus mortalium, idem eum nobis et quam maxime longaeuum esse velit et felicissimum. BASILEAE ANNO RESTITVTAE SALVTIS M.D.XVI. CALENDIS FEBRVARIIS. 3823985. ΤῸ JAMES WIMPFELING. Bapt. Mantuani Fasti f^. a? v. Basle. 3 February (1516). [This letter is printed in Baptista Spagnuoli of Mantua's Fasti, Strasburg. Sehürer, Aug. 1518. "The book is edited by Wimpfeling, who in his preface dated Schlettstadt, i May 1518, encourages Scehürer to print it as more suitable to be read in schools than the poems of Tibullus, Propertius, Catullus, Lucretius, Marullus *et horum lasciui similes". "The year-date can be corrected from the mention of the New Testament and Jerome. | D, ERASMVS ROTERODAMVS IACOBO VVIMPHELINGIO SVO SALVTEM DICIT. Viviuvs, valemus, tui meminimus, te amamus omnes et, si tuo fiat commodo, aduentum quoque tuum expectamus. Nouum Testamen- tum iam ad metam properat. Hieronymus belle procedit. Demiror iudicium Sapidi. uro quisquis is fuit qui hoc illi persuasit, nihil illo ineptius. 884, 119. ne f: ne si a. 120. longiori e. 384. 112. longo] Cf. Verg. Aen. 5. 320. 120. sermone] Cf. Hor. Ep. 2. 1. 3, 4. 385. 4. Sapidi] By 1518 Sapidus had perhaps modified his preference for Marullus ; for Wimpfeling mentions him in his preface as one of the school- masters ready to introduce the Fasti into their classes. 5. Mantuani] For Erasmus! high opinion of the poems of Spagnuoli (Ep. 47. 79 n.) see Ep. 49. 96 seq. Marullieas] Michael Tarchaniota Marullus Constantinopolitanus(c.1445- IO Àpr. 1500) was born of Greek parents IIO ΤΡ 120 Malim hemistichium Mantuani quam treis Marullieas 5 188 LETTERS OF ERASMUS [1516 Cura vt reualescas et podagram vna cum scabie profligas. Seripseram Abbati Volsio, verum epistola periit, nescio cuius culpa. Scripsi ne querereris me non scripsisse. Bene vale. Salutat te coetus omnis, doctissimus me excepto, tuique amantissimus me non 10 excepto. BASILEAE postridie Purificationis. myriadas. ANNO. XVI|[1]. 986. FRow UnmBaAN RiEGER TO JOHN FABER. Epistole ad Erasmum ff. h? and h? v^. C? pp. 266, 270: F. pp. 97, 98: HN: Lond. ii. 17, 18: LB. 229, 230. Ingolstadt. (c. February 1516.) [This letter, to which Ep. 392 is practically the answer, is printed in all the later editions as two; the postscript which follows the signature appearing as a separate letter with a heading of itsown, It is, however, clearly, as suggested by Horawitz, Joh. Heigerlin, genannt Faber, p. 17, n. 1, a postscript, wriiten by Rieger in his own name on a blank space at the end, and is printed thus without heading in B and C?. In Ep. 412. 21, too, the * vna epistola' sent for More to see is evidently this; for the invitation to Ingolstadt is mentioned in the corre- sponding place in Ep. 413. The division is due to an error. In C?the postseript happens to come at the top of the last page. In the previous opening the head- line—vRBANVS REGIVS IOANNI FABRO—is spread across the two pages; but on the last it is necessarily contracted into one. "The editors of F mistook it for the heading of ἃ new letter, and made the separation. Urban Rieger (Regius or Rhegius) of Langenargen on the N. shore of the Lake of Constance (May 1489—25 May 1541) was perhaps the son of a priest. After education at Lindau he went to Freiburg, where he lived with Zasius and took his B.A. About rsrio he migrated with John Eck to Ingolstadt, and after taking his. M.A. opened a house for pupils, but fell into financial difficulties. From these he was delivered by Eck, who got him a lecturership in Rhetoric and Poetry ; and in 1517 he was crowned Poet laureate by Maximilian. After this he resumed the study of theology and settled at Constance, where on τό Sept. 1518 in John Faber's house he completed his De dignitate sacerdotum, Augsburg, Miller, 19 Feb. 1519, addressed to Hugo von Landenberg, Bp. of Constance (BRE. IOI), and in 1519 was ordained. He visited Tübingen (matric. 20 Aug. 1519) and Basle (matrice. 28 Sept. 1520); and then through Faber's influence was appointed Cathedral preacher at Augsburg. He began to incline towards Lutheran opinions, and in Dec. 1521 was obliged to leave Augsburg. Fora time he was preacher at Hall, near Innsbruck ; but in 1523 was in trouble with the Bps. of Trent and Brixen, and returned to Augsburg, where the Reformation was now established. In Dec. r524 he definitely adopted Lutheranism, and on 16 June 1525 married. He played a mediating part in the religious struggles at Augsburg, but in 1530 was finally obliged to depart, through the action of settled at Byzantium. After the praised but its pagan character capture by the Turks he was brought to Italy, where he received patronage from Lorenzo dei Medici and, though a soldier, became an excellent Latinist and writer of verse. His Epigrammata were printed at Rome in i490 and 1403; and again in 1497 at Florence, with his Hymni Naturales addressed to the gods of Greece and Rome. "This volume had been reprinted by Schürer in July rsog with two prefaces by Beatus Rhenanus, one addressed to Sapidus; in which the poetry is deplored (BRE. 12 and 432). Erasmus' judgement of it in the Ciceroniamus (LB. i. roroA) is to the same effect; but Muretus and Scaliger rate it more highly. It certainly does not merit the epithet 'laseiuus'. He was drowned with his horse in a quicksand of the Cecina. See Hody, De Graecis illustribus, 1742, pp. 276-93; Munro's introd. to Lucretius, where the value of his work on Lucretius is recognized ; and NBG. 7. Seripseram] Probably in answer to Ep. 368. 386] FROM URBAN RIEGER TO JOHN FABER 189 Charles v atthe Diet. On the invitation of Duke Ernest of Brunswick-Lüneburg he settled at Zell, and spent his remaining years in promoting the spread of the Reformation in the Duchy. "The collected edition of his works (1561-2) fills seven folio volumes. See ADB and the sources quoted there; MHE. iii; VE.; EE.; Schreiber, Gesch. d. Univ. Freiburg. ΑΔ. few letters by and to him are in the Basle MS. KA. C. iv. 5. 1. ff. 45 and 57, and in Wolfg. Rychard's letter-book at Hamburg (p. 209). John Heigerlin (1478—21: May 1541) of Leutkirch in the Allgau was the son of à smith, and hence adopted the name of Fabri or Faber. He studied at Tübingen and took priest's orders; and then matriculated on 26 July 1509 at Freiburg, where he was a pupil of Zasius and Reisch. By r516 he had secured the post of Chancellor to the Bp. of Basle; in 1518 he became Vicar of the Bp. of Constanee and in 1521 Suffragan Bp. He was in general sympathy with the humanists, many of whom were under obligations to him ; and for a time it seemed as though he might join the Reformers (cf. Bl. E. 35). His decision to remain in the Church angered them greatly, especially as he at once declared strongly against heresy ; but it opened the way of ecclesiastical preferment to his ambitious energy. In 1523 he became minister to Ferdinand, whose confi- dence he soon gained and who loaded him with offices and honours. He was Coadjutor-bp. of Neustadt 1528-38 ; Bp. of Vienna and Dean of Breslau 1530 ; Provost of Basle 1539. He visited his various charges with immense activity, and was especially vigorous in promoting the prosperity of Vienna, which had suffered severely from the Turks. His benefactions include the foundation of a trilingual College of St. Nicholas at Vienna University. He showed continual favour to Erasmus ; and in 1528 sought to persuade him to settle in Vienna. See Horawitz in ADB., based on MSS. in the Imperial Library at Vienna, one of which is Faber's autobiography ; expanded into Johannes Heigerlin, genamnt Faber, Vienna, 1884. Also Schreiber, Gesch. d. Univ. Freiburg, ii; and EE.] PRAECELLENTISSIMO VIRO D. IOANNI FABRO, IVRIS PONTIFICII DOCTORI AC THEOLOGO CLARISSIMO, M. VRBANVS REGIVS 5. ScniPsr nuper ad te, clarissime vir, quo in statu res meae sint positae, quae studia consecter, quid denique post tanta conditionis meae discrimina sperem. Quam grata item mente tuam Doctorisque Vuolfgangi beneficentiam aeceperim, animo complecti facilius quam seribere possum; intellexisti tamen omnia mihi potius quam fidem 5 et gratitudinem deesse. Frater meus qui meas tibi reddidit literas, aliud a te nihil petit quam vnam et eam perexiguam curam disqui- rendi famulatus; ferocientem iuuenis spiritum quem nostra indul- gentia auxisset, haud magno negocio exilium et aliena increpatio retundent. In hoe, si puero rudi quidem caeterum fideli tuleris suppetias, iam alterum tibi fratrem mancipasti. Fama est Roterodamum lumen illud doctorum esse apud vos, cui te et studiorum et vitae similitudo iampridem reddidit con- iunctissimum. Quapropter quae illum scire peruelim, tuae humani- tati Doctorique Vuolffgango committam ; quod ego ad tantum virum citra decori rationem seripsissem. Credo equidem te non latere quanto amore et benignitate plusquam paterna Dux Hernestus, illu- 4. Vuolfzangi B: V. Fabritii Capitonis C?. 15. Vuolffgzango B; V. Fabritio Capitoni C?. 6. Frater] It seems that nothing 17. Hernestus] (13 June 1500-7 Dec. else is known of this brother. 1560), third son of Duke Albert rv of μι o 190 LETTERS OF ERASMUS [1516 strissimus Bauariae princeps, gymnasium nostrum Angelipolitanum confoueat, excolat, ditet suaeque praesentiae splendore illustret, vt 20 vel cum summis academiis literariis contendere audeat: estque ei in animo doctissimos passim, vbiubi in Germania fuerint, conducere suaue liberalitate magnifice exornare, quo tandem suo auspieio omnes bonae literae, quae vtroque cornu haetenus laborarunt, profligata barbarie reflorescant natiuoque restituantur nitori. Porro in primis 25 Erasmus polyhistor ille, vir admirabili et diuino ingenio ac doctrina singulari, visus est Principi nostro omni honore et fauore dignissimus : ob id et diligenter inquisiuit an aliqua ratione magnus ille literarum antistes posset induci, vt aliquid apud nos ordinaria professione do- cens suae tum eloquentiae tum eruditionis multiiugae flumine no- 3o stram irrigaret ariditatem, quibusdam obnixe negantibus, aliis vero eius viri praesentiam sperandam adserentibus. Princeps ipse pro- posito suo pertinacissime adhesit, non sumptibus vllis parsurus quo Erasmum ad nos perducat. Cupio itaque ex te scire quid sentias, an conditio opulenta Erasmo 35 sit conferenda. Si putas eum persuaderi posse ad annuendum tanto Principi, cui est aeceptissimus, ad me quamprimum perscribe. Multa nanque sunt quae eum permouebunt vt Germanus in Germania reli- quum vitae transigat. Primum omnium tanti Principis fauor pro- pensissimus et syncerus in studia politiora amor; in iisce enim a praeceptoribus minime poenitendis pulchre eruditus est Princeps: quare ei foret Erasmus vel ipsa charitate charior, quod magnanimo viro debet videri magnum. Dein salario honestissimo sacerdotiisque, si aeceptabit, vberrime prouidebitur et condonabitur. Quod si senium, cui docendilabores sunt molesti, causabitur, nihil hoc ipsum remore- 45 tur, quippe suauissima dabitur quies ; non enim vocatur vt fatigetur, verum vt videatur vir rarus suaque praesentia lucem adferat nostro Lycaeo. Accedit gratissima loci amoenitas, aerisque, quantam non facile alibi reperiet, mira quaedam salubritas, v& merito studiosorum sedes appellari queat Angelipolis Adde honorem quem erecta o 4 18. Angelopolitanum C?, 25. C': polyhister B. 44. remoretur scripsi : remoratur B. 49. Angelopolis C?, Bavaria. After travelling in Italy 1:516, and during that period sup- with John Turmair (Aventinus) who ported Turmair in the inauguration of had been his tutor since 1508, he had «ὁ Literary Society. In 1517 he left matrieulated at Ingolstadt in 15:5. Ingolstadt to take up his duties as Bp. Under the guidance of Turmair, who of Passau, of which he had been Coad- was still his tutor, he used his position jutor since 1514; and from 1540-54 and influence to attract men of learn- he was Abp. of Salzburg. Erasmus ing to the University, which had been dedicated to him an edition of Quintus founded by his kinsman, Duke Louis Curtius, Strasburg, Scehürer, June of Ingolstadt and Landshut, in 1472. 1518. See Prantl, Gesch. der Univ. in Though still a student, Duke Ernest Ingolstadt, Landshut, München (1872), i. was Rectorof the University Apr.-Oct. p. 134, and ΑΒ. vi. 249, 50. FROM URBAN RIEGER TO JOHN FABER 191 386] mens ceu virtutis praemium exosculatur; qui tam eumulate homini 5o impendetur certatim vt onerari potius se officiis (quae eius est. mo- destia singularis) quam honorari sit conquesturus. Et, vt semel finiam, nihil non adblandietur Erasmo. Quod si antequam huius- modi conditionem recipiat, placeret adire nostrum Principem, inui- sere locum, Princeps viarum impendia et honorarium neutiquam 55 despicabile lubentissime offert. Tuum itaque fuerit Erasmum con- uenire, omnibus quibus potes modis allicere, adhortari, extimulare et quam gratus sit Principi cum exaggeratione manifestare et, si licet, vrgere vt in Germania coelo patrio potius cum suis viuat, illis prosit, quam cum exteris: vbi etsi omnia quae vel ad vitam vel honorem 6o Spectant, suppetant supra vota, antiquior tamen et venerabilior debet esse patria, praesertim tot votis, tam ardentibus desyderiis, omnis doctrinae principem et praeceptorem suum sitiens et suspirans. Haec sunt quae in praesentiarum ad te patronum et praeceptorem scribenda non abs re institui; tanta enim autoritate polles et vales 65 gratia apud Erasmum vt persuadere ei nemo te melius faciliusue possit, Vale, doctorum decus, ex Angelipoli. Magister Vrbanus Regius. Optime vir, illa ego scripsi ex iussu Prineipis Hernesti et. domini Leonardi Eck, viri nobilis, artium et iurium doctoris, nostri gymnasii 7o moderatoris, cui sum familiarissimus ; ille nostras literas vidit appro- bauitque. Praeterea ita expectat Princeps Erasmum vt hunc quem vides tabellarium ad Basileam solum illius negocii gratia, Erasmi vt- pote vocandi, miserit. Quod si animo apud nos manendi venire recusauerit, aureos ducentos quotannis si noluerit et opulentissima 75 sacerdotia respuerit, Princeps tamen hoe vnum petit confiditque se exoraturum: vt videlicet Erasmus visendi gymnasii causa veniat. Huie itineri mensem impendat, vt a Principe videatur, excipiatur, amplexetur; videre enim ex animo Erasmum eupit. Et sumptus ad iter ministrabit magnificos, remunerabitque virum liberalissime, vt 8o videat Principem nihil aeque ac literatos et literas amare, obseruare, suspicere. Denuo vale. Haec velut amanuensis Principi nostro et ipso dictante scripsi; quare ita accipias, 18. rem agas ex fide ac si Princeps tibi coram 67. Ansgelopoli C?, 68. Magister om. C*. Vrbanus Regius om. F. 7o. Eck] (t:7 Mareh 1:550) of Wm. iv of Bavaria, and in 1519 Wolfegg in Würtemberg, of a noble Bavarian family. He matriculated at Ingolstadt in 1489 and was M.A. in 1493. After studying law at Siena, he was appointed tutor and after- wards councillor to the young Duke Chancellor; and exercised a guiding influence in Bavarian politics for the remainder of his life. See ADB, and Pranil, op. cit, i. pp. 143, 4. Regius mentions him as a patron in the De dignitate sacerdotum, f^. f* v^, 192 LETTERS OF ERASMUS [1516. 85 loqueretur. Mitto tuae humanitati Eckii nostri theologi honorifi- centissime de te sentientis aliquot Orationes. 387. FRoM THoMas BEDILL. London. 10 February (1516). Deventer MS. 9r, f. 135. LB. App. 49. [For the date only 1516 is possible; for Erasmus' first proposal was to dedicate Jerome, and not the New Testament, to the Pope, and for that he was still negotiating in May rsrs (Epp. 333-5) : and by Feb. 1517 the New Testament was in circulation. Cf. also Ep. 389. 48 seq. Thos. Bedill (t Sept. 1537) was B.C.L. from New College, Oxford, on 5 Nov. 1508. By 1516 he had become Secretary to Warham: in which capacity he rendered frequent service to Erasmus. On Warham's death Henry ὙΠῚ appointed him clerk to the Privy Council ; and he was employed in the business of the divorce, the examination of Fisher and More, and the suppression of the. monasteries. See DNB. (Bedyl), which gives a long list of his preferment, beginning in r5r2.] THOMAS BEDILLVS DOMINO ERASMO S. EnaswE doctissime, salutem. Egi negocium tuum de pensione diligenter apud dominum, qui scripsit ad Maruffum vti integrum transmittat: quod sese currieulo praestiturum promisit et Moro et mihi praesenti. Approbat dominus vehementer consilium tuum, 5 quod destinaueris consecrare Nouum "Testamentum tua opera ver- sum summo Pontifici, et per omnes numeros te summis laudibus extollit, vbieunque incidit tui memoria (quod sepe me auctore con- tingit), quod tot labores et vigilias exhauris in optimis litteris, et di- uinis Scripturis; quae nominis immortalitatem tibi non modo pro- 10 mittunt, sed persoluerunt. Pro quibus dominus meus persancte spopondit, se nunquam defuturum quo minus te pro meritis abunde: iuuet: quod vberius quotidie tua Do. perspiciet et, quiequid Bedillus potest, nomen (non) desyderabit quod diu viuat, et optime valeat. Ex Londino x Februarii. 987. r2. perspiciet LB: pficiet MS. 386. 85. Eckii]John Eck, who is here intended, had published two collec- tions of Orationes at this time; Augs- burg, J. Otmar, 24 Dec. 1513, and Augsburg, Miller, 5 Dec. i515. He had been Professor of Theology at Ingolstadt since 1510. 387. 2. Maruffum] Raphael Maruffo, a merchant of Genoa, who was already in England in 1509. Erasmus' Alding- ton pension (Ep. 255 introd.) was usually paid through him ; and com-, plaints of his action in the matter are not infrequent. On this occasion he seems to have made some deductions for transmission. In 1522 he appears as ἃ Papal agent in England for the sale of dispensations (Brewer iii. 2163 and v. 703). In the spring of 1535 he visited Erasmus at Freiburg, when on his way to Genoa. 12. Do.] dominatio. 388] 198 388,, FnoMw ΤΉΟΜΑΒ MoREr. Epistole ad Erasmum f*. h? v^. (London.) C*. f». q: C*. p. 258: F. p. 93: HN: (c. 17 February 1516.) Lond. ii. 16: LB. 227. [Perhaps rather earlier than Ep. 389, as there is no allusion to the birth of the Prineess Mary. The date of Tunstall's appointment (1. τοῦ n.) need not conflict with this supposition, as he was probably informed of it before the actual signing of the commission. Mr. Nichols, although he refers in a note to Tunstall's new appointment in February, dates this letter in May, because then also Tunstall was only allowed a few days in England on his return from an embassy. But the similarity of this and Ep. 389 makes it more probable that they should be contemporary.]; THOMAS MORVS ERASMO SVO S. D. PosrEAQvAM a nobis digressus es, Erasme charissime, ter omnino literas abs te recepi. Si toties dicam rescripsisse, fidem fortasse mihi non es habiturus, etiam si sanctissime mentiar ; presertim quum ipse me tam probe noseas et ad scribendas epistolas pigrum, neque tam superstitiose veracem vt mendaciolum vsquequaque velut parrici- dium abominer. Paceus noster isthic legatione fungitur, quanquam non prorsus isthie; ita enim abest a nobis vt tamen non adsit tibi. Per literas enim nobiseum ei licet loqui, praesenti vero nec tecum: vtinam re bene gesta breui redeat domum, vt dimidia saltem mei pars mecum viuat. Nam te quando liceat expectare non video, eui animus est Italiam petere ; vbi in eos incides qui vereor vt te pati- antur auell. Ego interim videor mihi dimidio mei carere, dum abest ille; altero dimidio dum tu. Spero propediem fore vt illi egre- gia aliqua dignaque illo viro fortuna contingat. Ita plane sentio et Regis animum et Cardinalis voluntatem et bonorum prorsus omnium studia in eum ornandum euehendumque propendere. De te vero, nisi me mea spes tam saepe frustraretur, etiam multo maiora sperarem, quanquam nune quoque bene sperare quid vetat? Neque enim quia parum processit hactenus, ideo futuri quoque spes adempta est, imo nunc maxime confido. Neque eadem perpetuo euiquam est fortuna, neque diutius potest esse maligna tibi, cui Pontifex, reges, episcopi, omnes prope mortales, quaqua versus orbis patet Christianus, impendio fauent ac demirantur. Apud nos quo in te animo sint episcopi et seorsum Cantuariensis, tum Princeps ipse quo te fauore complectitur, superuacaneum foret commemorare. At quod hactenus nullum in te benefieium aut te dignum aut tam magno tan- torum amore virorum prouenerit, partim tute qui neglexeris ea quae ambiunt alii, partim nescio quae fortuna fuit in causa; veluti nunc 12. mei om. F. . 988. 1. ter...2. literas] Probably — (Ep. 389. 2 n.). contemporary with those to Ammonius 8. nee tecum] Cf. Ep. 378. 7, 8. ALLEN ΤΙ [6 σι τὸ tn 320 Φ9 "Un 40 A σι 55 60 194 LETTERS OF ERASMUS [1516 quoque aecidit de illo canonicatu quem vocant Tornacensi, quem dominus Montioyus obtinuerattibi. Videris nunc ab eo non abhorrere ; scribis enim omnia te misisse instrumenta Montioyo, quae ad eum tibi eonferendum viderentur idonea. At ego, si meministi, quum esses mecum Brugis, ea de re sermonem habui tecum, in quo tu enumeratis omnibus eius beneficii commodis et incommodis item ; alieno esse animo videbare; nec id celasti Sampsonem, qui se Tor- naci gerit Eboracensis Episcopi viearium. In quam sententiam non hoc te solum impellebat, quod verebare ne non esset tibi perpetuus, nisi alterius etiam episcopi consensus accessisset, a quo non expecta- bas vt illius factum haberet ratum cuius omnia facta conatur in- fringere; sed illud quoque quod praeterquam quod propemodum decem librae nostrates illico tibi in primo erantingressu munerandae, domus praeterea ducentis nobilibus aut pluris etiam redimenda. Ea est ibi consuetudo ; cui nisi parueris, vix sex nobiles annuos conse- queris, at nec illos quidem, quantum accepi, nisi ibi perpetuo degas. His tu rationibus adductus mihi ac Sampsoni videbare illum canoni- catum non admissurus. Paulo posteaquam tu a me discesseras, ego Tornacum concessi. Ibi a domino Montioyo atque item a Sampsone audiui Archiepiscopum Eboracensem vtrique eorum scripsisse, vt id beneficium donaretur alii, eui, vt videbatur, fuerat pollicitus, quum ignoraret tibi fuisse destinatum. Hoc ego quum audiui, dissimulato quod intellexi, bene- ficium animo non admodum respondere tuo, suasi vt rescriberent tibi esse concessum, remque in eo esse statu vt mutari non possit, nisi tibi de meliore fortuna prius esset prouisum. —Rescripsit Eboracensis eum locum haud quaquam fore idoneum tibi, quod et praesenti parum esset locuples et nihil afferret absenti: se sponsorem acciperent melio- ris tibi conferendi. Ita quum ego aderam, nec me certe dissuadente, decreuerant illud beneficium ei donare eui volebat Episcopus. Quid sit factum postea nescio. "Verum hoc seio, nisi illud habes, Cardina- lem et pinguius tibi debere et breui spero persoluturum. Amicissi- mam saepe de te mentionem iniicit. 41. numerandae C; cf. Ep. 317. 2 n. 47- discesseris B. 59. B: habeas Lond. F. Corrig. : 29. Tornacensi] Cf. Ep. 360. 15 n. 35. Sampsonem] Rich. Sampson CF 25 Sept. 1554) was B.C.L. from ' Trinity Hall, Cambridge, in 1505, and, after studying at Paris and Sens, D.C.L.in 15:3. His acquaintance with Erasmus at Cambridge mentioned in Lond. iii. 5, LB. 352, probably belongs to this later period. He became chap- lain to Wolsey, who on receiving the see of Tournay appointed Sampson his commissary, to represent him in the contest with Guillard (Ep. 360. 16 n.). Sampson served on many embassies and made himself useful to Henry viu ; and as ἃ reward received endless pre- ferment, which culminated in the bishopries of Chichester 1536, and of Coventry and Lichfield 1542. See DNB. 58. Episcopus] Used for Wolsey ; as in ll. 62, 72, 76 for Warham. Cf. Epp. 424. 26, 468. 5, 481. 82. 388] FROM THOMAS MORE 195 Pensionem tuam non erat opus vt ego ab Episcopo exigerem. Ipse enim ex semet memor, priusquam meas aecepisset litteras, egerat de ea re cum Maruffo, cuius ad haec, vt scis, negocia opera semper vtitur, interim etiam pecunia, quoad collata ratione statis temporibus paria 65 inter se faciant. Verum protinus habitis literis meis (nam versaba- tur Otfordiae) iterum hominem extimulat per epistolam vt viginti libras nostrates celeriter ad te transmitteret; pollicitus eas Maruffo redditurum se, vbi primum ex tuo chirographo cognouisset eas ad te esse perlatas. Conueni Maruffum. Ipse ait se scripturum tibi vt chirographum properes ad sese mittere, quo te testeris accepisse pecu- niam; quo ad Episcopum delato nummos ea velut occasione sibi numeratos tum demum ad te curaret perferendos. Ego quum haec audirem, veritus sum aliquid subesse periculi, ne si pecunia iam tum non solueretur ei, ea mora vicissim deriuaretur in te. ' Ergo non est' 75 inquam *hae simulatione opus. Aut pecuniam illico mitte Episcopi nomine ae fide; aut si nisi prius receptum graueris impendere, effi- €eiam protinus vb in manu habeas. :Imo, inquit ille, * nihil est quod metuas. Nam sie agam vt Erasmo statim haec pecunia adsit; quin iam nune quoque adest. Nam habet a me chirographum quo possit 8o vbi volet dueatos mille conficere : e quibus quicquid acceperit, debet hoc mihi (sic enim inter nos conuenit) ex hae pensione resolui. Haec ille dieit. Ego vix credo nisi collata prius in eius mensam pecunia vllas eum literas tibi pro conficienda pecunia tradidisse. Quare si res secus habet quam dicit, effice mature vt intelligam. 85 Archiepiseopus Cantuariensis offieio Cancellarii, cuius onus iam aliquot, vt seis, annos mirum quam laborabat excutere, tandem exo- lutus est; ac desyderatum iamdiu secretum nactus, gratissimo inter literas ocio ae negociorum bene ab se gestorum recordatione perfrui- tur. Princeps ei Cardinalem suffecit Eboracensem ; qui ita se gerit 99 vt spem quoque omnium, quanquam pro reliquis eius virtutibus maximam, longe tamen exuperet, et (quod est difficillimum) etiam post optimum decessorem valde probetur ac placeat. Nostra legatio, quoniam haec quoque tibi curae est, v£ mea omnia, satis foelieiter processit, nisi quod longiore tractu quam aut speraui 95 aut volui res protelata est. Etenim quum domo discedens vix bime- strem absentiam expectauerim, vltra sex menses in ea legatione con- -I o 66, faciat (3. 71. sese B : se H. 86. F: officium B. 67. Otfordiae] Cf. Ep. 425 introd. 86. Cantuariensis] Warham resigned the Great Seal to Wolsey on 22 Dec. 1515; see Brewerii. 1335 and cf. Epp. 389. 60, 414. 1 n. 94. Nostra legatio] More was ap- pointed ambassador on 7 May 1515, started on 12 May, and reached Bruges on 18 May. His meeting with Pace at Gravelines may be dated 24 Oct. See Brewer ii. 422, 678, 473, 1059, 1067. Pace was then departing on an em- bassy which kept him for more than two years in Switzerland. 02 196 LETTERS OF ERASMUS [1516 triui;. Verum longam tandem moram exitus satis gratus est in- sequutus. Ergo vbi negocium, quamobrem ipse veneram, ad finem 100 vidi perduetum et alia tamen rursus ex aliis nasci, quae longioris morae viderentur initia (neque enim vnquam inter principes desunt), datis ad Cardinalem literis redeundi veniam impetraui mihi; vsus ad eam rem cum caeterorum amicorum opera tum praecipue Pacei : neque enim adhuc abierat. Sed dum redeo, Grauelinii subito oc- τος eurri, idque tam propere festinanti vt vix ei liceret, dum nos mutuo salutaremus, subsistere. "lunstalus iam nuperrime reuersus dies vix decem hie moratus, nec vllo tamen eorum pro suo arbitrio suauiter acto, sed omni eo tempore anxie atque odiose consumpto in earum expositione rerum quas legatus in mandatis habuerat, ecce rursus i10 eodem subito noua legatione retruditur, idque certe seio, si negare liceret, inuitissimus. Mihi nunquam admodum legati munus arrisit. | Neque videtur perinde nobis laicis quam sacerdotibus conuenire vobis, qui prinum vxores ae liberos aut domi non habetis aut vbique reperitis. Nos 115 Sicubi paulo absumus, coniugum protinus aec sobolis desyderio reuo- camur. Deinde sacerdos quum emittitur, totam familiam potest vbi velit cireumducere et regiis interim expensis pascere quos domi pa- sturus erat suls. At mihi absenti duplex alenda familia, altera domi, altera peregre. Commeatus mihi satis benigne dabatur a Rege pro 120 eorum numero quos eduxi mecum ; verum eorum quos interim ne- cesse fuit domi relinquere nulla est habita ratio: a quibus ego, quan- quam seis quam clemens maritus, quam indulgens pater, quam mitis dominus, tamen ne tantulum quidem quiui impetrare ví mea causa tantisper quoad domum redirem ieiuni persisterent. ^ Postremo 125 Sacerdotibus laborum atque impensarum gratiam auctoramentis ecclesiasticis procliue est principibus sine vllo sumptu suo rependere ; nobis neque tam laute neque tam facile prospieitur: quanquam mihi reuertenti pensio annua ab Rege decreta est, eaque plane, seu quis honorem spectet seu fructum, neutiquam contemnenda. Quam ego 130 tamen hactenus recusaui, videorque mihi perpetuo recusaturus ; quod ea suscepta praesens haec mea in vrbe conditio, quam ego etiam me- liori antepono, aut mihi foret relinquenda aut, quod minime vellem, cum aliqua ciuium offensione retinenda: quibus si qua eum Principe, quod nonnunquam accidit, oriretur de priuilegiis questio, minus me 104. N: Granelmii B : Granelinii F. dabitur Lond. 126. suo add. H. τοῦ. Tunstalus] He left Brussels for England c. 29 Jan. 1516 ; but received a fresh commission on 19 Feb. See Brewer ii. 1458, 1459, 1574. 128. pensio annua] of £roo; Brewer IIS. paulum Z. i19. B LB: ii, p. 875. More was not for long suc- cessful in resisting the royal bounty ; cf. Brewer ii. 4247. 131. conditio] More was (Under- Sheriff of the City of London, r5ro-19. FROM THOMAS MORE 197 388] syncerum ae sibi fidum ducerent, tanquam annuis Principi mercedibus obstrietum. Caeterum in illa mea legatione quaedam me impendio delectarunt. Primum tam longum ac tam perpetuum Tunstali contubernium ; quo vt nemo est omnibus bonis literis instructior, nemo vita moribusque seuerior, ita nemo est vsquam in conuictu iueundior. Deinde quod eum Buslidiano mihi intercessit amicitia, qui me et pro egregia for- tuna sua magnifice et pro animi bonitate comiter recepit. Domum tam singulari artificio excultam, tam eximia suppellectile instructam ostendit; ad haec tot vetustatis monumenta, quorum me scis esse percupidum ; postremo tam egregie refertam bibliothecam, et ipsius pectus quauis etiam bibliotheca refertius, vt me plane obstupefecerit. Eum audio iam nune ad Principem nostrum legatione funeturum. Sed in tota peregrinatione mea nihil mihi contigit optatius quam Petri Aegidii Antuerpiensis hospitis tui consuetudo, hominis tam docti, faceti, modesti ac vere amici vt peream nisi eius vnius con- uictum libenter mihi velim bona mearum fortunarum parte redi- mere. Is ad me misit apologiam tuam et commentarios item in Psalmum illum, Beatus Vir, quos tu Beato Rhenano vel tanto ac tam perpetuo amici monumento vere beato dedicasti. Dorpius epistolam suam imprimendam curauit et apologiae tuae praeponendam. Illum optaueram, si qua incidisset occasio, conuenire. Id quando non licuit, per epistolam saltem salutaui, imo per epistolium quoddam Laconicum, nam longiori non suppetebat tempus: at insalutatum praeterire non potui hominem, qui mihi mirum in modum cum ob eximiam eruditio- nem tum multis etiam aliis nominibus placet, nec ideo in postremis, quod taxata Moria scribendae tibi apologiae praebuit occasionem. Gaudeo Hieronymum ae Nouum Testamentum tam bene proce- dere. 141. Buslidiano] Cf. Ep. 205 introd. More's Epigrammata contain verses on Busleiden's house at Mechlin and his collection of coins. 147. legatione] I eannot find that Busleiden aetually discharged this embassy. The reference quoted by Mr. Nichols from Lond. iii. 31, LB. 267 probably refers to the embassy of 1509 ; see Ep. 205 introd. 152. apologiam] Ep. 337 as printed in A. commentarios] Cf. Ep. 327. 154. epistolam] Ep. 394. 157. epistolium] Evidently a jesting description of LB. App. 513, which in spite of its length More speaks of as interrupted by the necessity of his return (i916 A). "The best source for Mirum est quanto vndique desyderio expectantur ab omnibus. the letter is a MS. at Paris (Bibl. Nat. Lat. 8703), which M. Delcourt has brought to my notice. It is not in More's hand, but is written by a secre- tary, and is very probably the actual eopy sent to Dorp. Its date, 21 Oct., may therefore be accepted with confi- dence, although this is missing in the Sehlettstadt MS. (p. 126) and More's Lucubrationes of 1:563, of which the Bodleian MS., Wood F. 22 (3 xvii?) appears to bea copy. The divergence of the Schlettstadt MS.,—which other- wise is both early and good—from the Paris MS. in this point perhaps indi- cates that it was derived from a copy sent to Basle for Erasmus' friends to see (ef. Ep. 545. 6-8); from which the date of dispatch might have been omitted. 135 — 40 150 LJ σι οι 6o [] 165 180 198 LETTERS OF ERASMUS [1516 Linacer, mihi crede, Erasme, de te et optime sentit et vbique loquitur ; id quod ego nuper ab his accepi qui ei amantissime atque effusissime apud Regem in eaena de te loquenti affuere: quo in sermone Rex ea vieissim respondit, vt hi qui mihi retulerunt, opinionem plane eon- ceperint fore vt breui aliquid egregiae in te fortunae conferatur ; quod ego superos precor vt ratum esse velint. Vale, Erasme charissime, e£ Rhenanum et Lystrium meo nomine saluta; quos ego et tua predicatione et ipsorum scriptis et chariores habeo et penitius etiam notos quam multos ex his quibuscum versor cotidie. "Vxor mea te salutat, et item Clemens, qui literis et Latinis οὖ Graecis ita proficit indies vb non exiguam de eo spem concipiam, futurum eum aliquando et patriae et literis ornamento. Iterum vale atque his vnis literis in multos menses esto contentus : quibus auaros sum imitatus; qui quod raro quemquam inuitant, si quando ad caenam vocant, prolixissime conuiuium instruunt, vt vna coena cotidianum sumptum inuitandi effugiant. Iam tertio vale. Episcopus Dunelmensis inscriptionem Senecae gratissimam habuit. Vide quam te libenter imiter, qui tibi nune itidem vt tu nuper mihi aliena manu scribo, tam certus imitator, vt ne hoc quidem meapte manu fuerim scripturus nisi vt certum tibi facerem literas has meas esse. 170. & ante Lystrium B : ἃς H. 164. Linacer] Erasmus had for some years been doubtful of Linacre's feel- ings towards him; cf. Epp. 237. 54-9, 350. 5 seq., 502. 18,9, and 518. 8,9. 173. Clemens] John Clement (7 x July 1572) was a pupil of Lily at St. Paul's school. He became servant-pupil to More, whom in 1515 he aecompanied on his embassy to Bruges (Pref. to Utopid). He made rapid progress with classical learning, and in Sept. 1516 was able to help Colet with Greek (Ep. 468. 12). In (Dec. 1517) he was still in More's household (Brewer ii. App. r7), where he acted as tutor to the ehildren ; but in April 1518 had entered the service of Wolsey (Lond. iii. 13; LB. 242). In the autumn of 1518 Wolsey sent him to Oxford as the first of his newly-founded Readers in Humanity (Brewer ii. App. 56), and he was lodged in Foxe's college of Corpus Christi. By the spring of 1520 he had left Oxford for Louvain (Lond. Mor. 1 ; Jortin ii. 396) to study medicine; to whieh he now devoted himself. "Two years later (Lond. Viv. 65,7; LB. 615, 619) he went on to Italy; where, together with his suc- cessor in the Oxford Readership, Lupset (Ep. 270. 60 n.), and two other English- 183. asseripturus C. men, Odoardus and Roseus, he helped to edit the Aldine Galen, Apr.-Aug. 1525, 5 vols. folio (the first edition in Greek): see pref. to vol. v. f». 2. On returning from Italy with the degree of M.D. (probably from Padua) he ob- tained employment about the court, and on 1 Feb. 152$j was admitted a member of the College of Physicians in London; becoming President in 1544. About 1530 he married Margaret Giggs, More's kinswoman and inmate of his house; for whom see DNE. He adhered to the Romansupremacy, and withdrew under Edward vr to Louvain; returning to England under Mary. But on the accession of Elizabeth he again retired to the Netherlands and settled at Mechlin, where he died. Simon Grynaeus' edition of Proclus' De motu, Basle, Bebel, Aug. 1531, is dedicated to Clement, with a preface which refers to his work on Galen when in Italy ; and also suggests that it was from him that Grynaeus received the MS. of Proclus when visiting Eng- land in thespring of 15312. See DNE. ; Rendel Harris, Leicester Codex, pp. 46, 7; and 53-6, for MSS. belonging to him ; and Bridgett, Life of More, p. 126n. 180. Senecae] Ep. 325. 389] T" 360, 378380. FROM AÁNDREW AMMONIUS. Epistole ad Erasmum f^. d*. London. C?.p.228: F. p. 83: HN: Lond.ii.7: LB.236. (18) February (1516). [Like Ep. 388 evidently a first letter to Erasmus, since his departure from England in May 1515. It was sent to Pace, who was in Switzerland (Ep. 388. 94 n.), to be forwarded, but failed to reach Erasmus ; and Ammonius therefore sent another copy of it in June, when Erasmus had returned to the Netherlands (Epp. 427 and 429). The month-date given is incorrect in view of the mention of the Princess Mary's birth (1. 59 n.). It can be rectified easily in the way suggested in the text ; that Ammonius should have calculated for the leap-year without reckoning for the bissextile day is less likely.] ANDREAS AMMONIVS ERASMO 5$. P. D. Qvrievs vietimis hoc expiabo, vt binis mei Erasmi literis non antea responderim quam ternas acceperim? Malo crimen fateri quam causas ineptas afferre ; quanquam nonnullae sunt haud omnino (vt mihi videntur) ineptae. Veritus enim sum ne operae, cuius tantis trieis vehementer impeditus parcus esse cogor, iacturam facerem, 5 quum in incertum scribendum ad te esset, quod tu pertesus hypocau- storum nidorem e Germania ad Calendas primo Nouem., deinde festis Natalibus peractis auolaturum te significabas: nondum tamen consti- tuisse videbare Romamne ires an hue reuerteres, seu Venetias te eonferres. Quamobrem priusquam ad te rescriberem, vbi constitisses gnarum me fieri expectabam. Interim tamen si Romam petiisses, veteri meo patrono Episcopo Vuigorniensi, nostri illie Regis oratori, studiose te commendaui: ex eo atque adeo ex ipsis palatinis columnis singularem Pontificis Maximi in te animum protinus cognouisses raptusque confestim ad eum fuisses. Sin vero Britanniam Italiae praetulisses, quid literis inter praesentes opus? Nunc autem post- quam, vt tu scribis, ad Calendas Martias, vt ipse iam coniecto, ad Maias tuum istine discessum produxisti, periclitari hane opellam volui. Quare de his quae putem scire te oportere haec accipe. Ternas Pontificis Maximi literas, quas Breues vocant, aecepi : binas ad te eiusdem plane exempli, alias ad Regem, quibus ei perquam diligenter, v& ex earum exemplo intelliges, commendaris. Quae erant ad te, quoniam quid bonae spei continerent scire magnopere auebam, pro nostrae amicitiae iure mihi sumpsi vt resignarem : vnas ad te nune mitto cum exemplo earum quae sunt commendatitiae, ipsas vero literas cum alteris ad te diligenter tibi seruo. Si huc non redieris, quid de illis commendatitiis fieri velis significato. Hoc tibi TIT. PF: AMONIVS ED. 10. te C*: re B, rescriberem B: scriberem C?, 11. tamen Η: tum B. 2. ternas] The first was perhaps in case the negotiations with Froben contemporary with Ep. 348. should fail. Cf. Ep. 384 introd. 9. Venetias] Before leaving Eng- 20. Ternas] Cf. Ep. 338 introd. "l'he land Erasmus may have talked of exemplum of Ep. 339 (cf. Ep. 338. 34) taking the New Testamentto Asulanus, | was evidently not reckoned as a Brief. - I ko o 5 5 200 LETTERS OF ERASMUS [1516 ante deliberatum oportuisse dices, literasque forte antiquiores iudica- bis quam vt Regi sint reddendae. Sed crede mihi perinde fore ac si 3o recens factum fuisset. Vix enim vnquam istiusmodi minutiae consi- derantur, quando non ex syngrapha pecunia postulatur. Asscripsit praeterea mihi Episcopus Vuigorniensis Leonem tuis literis mirum in modum fuisse exhilaratum, ac de te diligenter sciscitatum, vbinam esses, quid rerum gereres, et an putaret te libenter ad se venturum, 35 compluriaque alia amantissimi erga te animi signa: conuersumque postea ad viros quosdam eruditissimos et beatissimos, qui forte adsta- bant, tuas literas eis tradidisse, adiecto suo praeiudicio de tuo raro ingenio atque eruditione, certatimque in tuas laudes ab omnibus itum. Vetus enim mos adhuc perdurat, 40 Tantum admirari, tantum laudare disertos: quanquam Leo noster hercule fouet etiam et beat, spesque studicrum in eo summa. Ad quem curriculo, si tuum commodum spectem, contendere, si meam voluptatem, huc reuolare te velim. — Deus quie- quid decreueris fortunet. 45 De Hieronymo ambiguum non habeo operae te precium assecutum, valde expecto vt appareat. Senecam a te castigatum venalem iam habemus. "Vis dicam quid sentiam ? Apellem in fingenda Venere videris imitatus. De Nouo Testamento equidem plurimum gaudeo et tibi gratulor; est enim mea sententia opus vt religiosissimum, ita so et maxime necessarium quod ab omnibus excolatur, ingeniique ae doctrinae capacissimum dignumque imprimis te et Pontifice Maximo cui inseribendum destinasti. Macte animo, sie itur ad astra. De somnio quo te ab Eboracensi fuisse beatum dicis et ludibrio habitum arbitraris, vellem explieatius scripsisses. Caeterum de ludibrio 55 omnia alia, nihil est a viro alienius ; quin scio te ab eo fieri maximi: verum aliquid accidit praeter eius quoque voluntatem ac sententiam, quod corrigi fortassis adhue posset. Haec habui quae de tuis rebus in praesentia scriberem. | Addam aliquid de rebus Britannicis. Regina scitulam peperit filiolam. 6o Tuus Cantuariensis eum bona Regis venia magistratu se abdieauit: quem Eboracensis impendio rogatus suscepit et pulcherrime gerit. Morus a tuis Belgis legatione honorifice functus domum rediit et palatinos fumos nobiscum frequentat. Nemo temperius eo matu- 51. F Corrig.: Pontifici C^: Ponti. B. 62. tuis B: suis NN. 32. tuis literis] Ep. 335. 59. filiolam] The Princess Mary, 40. Tantum] Juv. 7. 31. who was born at 4 a.m. on 18 Feb.: 46. Senecam] Cf. Ep. 325. Brewer ii. 1573 and r556, and DNE. 47. Apellem] His Venus was con- 'The date given in Brewer ii. 1563 is sidered his masterpiece. negligible. 52. Macte] Cf. Verg. Aen. 9. 641. 63. matutinum] Cf. Mart. r. 55. 6. 389] FROM ANDREW AMMONIUS 201 tinum Eboracensi portat aue. Paceus ita in istis regionibus se gerit vt maxime ei gratulandum esse censeam. Mihi res aegre quidem, 65 sed non pessime procedit: corporis firmitas adsit modo, cui fae, mi Erasme, vt sedulo inseruias. xii[i] Calendas Martias ex Londino. [w.p.xvir]. 390. FRoM ULRICH ZasIUSs. Deventer MS. 91, f. 140. Freiburg. LB. App. 5o. 20 February 1516. [The date given by the manuscript is confirmed by the mention of Zasius' book (ef. Ep. 376. 10 n.) and of the two sons-in-law, the second of whom had married Zasius' younger daughter in 1515 (cf. Ep. 357. 14 n.) The letter is elearly written to Basle, and thus 1516 is the only year possible out of those eovered by the Deventer Letter-book (App. 8). In the manuscript the remainder of the page after the letter is filled up by In Nouwm Testamentum ab Erasmo Ro. translatum hexastichon ; to which Leclere prefixes the name of Zasius. The attribution is probably correct, and thus supplies confirmation for the date of the letter; but it has no authority.) VDALRICVS ZASIVS DOMINO ERASMO SESE COMMENDAT. ParEnE tantillum id, magne heros, vt et saluum te dicam et vno €ommoneam verbo generos meos esse qui tuam amplitudinem con- ueniunt; alterum ex inelytis Augustarum negociatoribus, litteris praesertim legalibus et integritate non aspernabilem, alterum nego- eiatorem, ambos iuuenes. Quibus si vel verbo, cum ita vacarit, comem 5 te ostenderis, me beasti ; nihil enim ex te vel exiguum prodit, quod non beet. . Vale, patrone, ex Fryburgo x Cal. Martii 1516. In mea de Orig. Turis lege, sordidis aliquando vti auctoribus necesse est, qui indoctis et imperitis earum rerum scribo. "Timeo enim ví τὸ sim cum barbarie etiam mea castigatior quam sors barbarorum ferat: ita optima iurisconsultorum iussa exularunt. —Cytharedus esse non possum, vt doctis scribam : itaque dissimulabis, si choraulen induero. Tibi magna, tibi grandia, tibi alta rei Latinae, morum, philosophiae relinquimus: tu triremes nauclerus gubernabis, ego $i :5 myoparonem inflexero, bene mecum. 391. FnRoM NicHoLas BASELL. Deventer MS. οἱ, f. 133. Hirsau. LB. App. 10r. (c. February 1516.) (This letter must be dated before the publication of the New Testament (Ep. 384) but at some distance from Erasmus' visit to Spires, if the correction in l. 1o is right. 989. 65. F: equidem E. 68. w.p.xvnu add. H. 390. 12. optima MS. praecepta ab amamnuensi ante iussa deletum add. LB., ae quoque adiuncto. 13. choraulem 778. 390. 3.' alterum] George Funck, Catherine c. 1513 ; Stintzing, Zasius, who married Zasius' elder daughter p. 163. For this visit cf. ZE. p. 483. 202 LETTERS OF ERASMUS [1516 Nicholas Basell of Dürkheim, W. of Mannheim, was a monk at Hirsau, a Benedictine abbey near Calw in Würtemberg, where his life was mainly spent. Pellican saw him there in 1496 (CPR. p. 44), at which time Trithemius, whose pupil Basell was in Spanheim at some period, was also in Hirsau. In June 1505 Basell may be traced at Spires (TE. ii. 15); on r Sept. 1508 he finished copying a MS. of Reuchlin's Colloquia Graeca at Hirsau (Stuttgart MS. poet. 76); and he was still ἃ monk there in 1520, when he is described as *venerabilis pater' (BRE. r79 and 207) He continued the chronicle of Nauclerus (Ep. 397) down to 1514; but K. E. H. Müller, Quellen von Tritheim's. Annalen, Halle, 1879, p. 25, asserts that his contribution was mainly copied from Trithemius. See Trith.* p. 259 and RE. 8o and 104.] NICOLAVS BASELLIVS DOMINO ERASMO RO. S. P. D. Qvop tuas admodum et doctissimas et suauissimas, Erasme omnium doctissimorum doctissime, litteras ineptiis meis praeuerterim atque primus in scribendo glaciem perfregerim, non vsque adeo (quod libenter erediderim) vel inficias ibis vel abs me temere factum iudi- 5 cabis; qui de temporis oportunitate atque certo nuntio mihiipsi vix persuadere potuerim, quin potius impatientia quadam temporis vietus, etiam hune Thomam nostrum proprio et a pedibus condu- ctitio quodam tabellario preuenire maturassem, nisi hoe vno subleuatus onere diem ille abeundi certum praestatuisset. "Tantus enimuero το dulcissimi eloquii tui iampridem in Nem(et)ensium ciuitate vnico con- gressu ac breui contubernio ardor me tui incessit, tantus furor, amor tantus inussit, vt nec illum ipsum quidem (etiam dum volo) bene iemperare possim. Ob singularis etenim doctrinae et scientiae mul- tiiugae praestantiam, quae in te vno, Germanorum omnium do- 15 ctissimo, copiosissime relucent, abundant vel potius supereffluunt, ita me caleulo quodam amoris tui inferbuisse fateor ac plane extra me iransformatum, vt Vlyssi cunctabundo per omnia similis, nihil ita menti inhaeserit meae, nihil adeo corculo meo impressum insederit, veluti vnica et viuida quaedam Erasmi idea. 22 Nam vbi post sacra postque litterarum otia tandem fessa componere membra [dispono| haud satis noro, quae mihi noctium fantasmata soporanti animum eonturbare ae peregrinis quibus- dam impressionibus defatigare videntur! vt quasi te praesentem dulei ex colloquio sensibus etiam ligatis videre videar, sieque 25 plane vt ipse spiritus meus iubilo quodam extra se ferri credatur. Cum vero saeris de manu datis ad litteras et ocium, quo negotiosior sum nunquam, interdiu me conuertero, dii boni! nihil est in supel- lectili mea litteraria vel Hybleo melle (non in aurem haee susurro 17. Vlysse MS.: corr. LB. — similis MS. : anacolutIon notatu dignum. 20, tan- dem scripsi: tmdem MS.: tantumdem LB. 23. mihi deleuit amamuensis post praesentem : addidit tamen LB. 26. Cum scripsi : Tum MS. de manu datis scripsi: de madatis MS. 391. το. Nemetensium] Erasmus 337 introd. was at Spires in June r515: cf. Ep. 21. componere] Cf. Verg. G. 4. 438. 391] FROM NICHOLAS BASELL 208 dixisse arbitreris velim) Erasmicis lucubrationibus dulcius, nihil tersius, sapidius nihil ; quodque memoriam ipsam de transactis adeo refricet, de praesentibus autem et quae sub ipsis oculis versantur ita refieiat, ingenium recreet, animum exhilaret, quam que tua ex offieina tuaque incude cum docte, tum perpolitissime vel elucubrata vel elaborata in lucem prodiere. Qualia sunt ipsa tua Moria, Adagia, Similitudines, Verborum Copia et omne illud quod tu hercle de Graecis etiam litteris, non περιφράστης sed vindex ac iudex plane iustissimus, ad solem tenus es interpretatus; in quis Gorgiam, Demosthenem, Isocratem, Aeschinem ac reliquos Graece litteraturae praestantissimos monarchas, etsi non superare, tamen aequare videris. O felix iam nunc Germania! quae te vno atque solo Germano veterem Latinae linguae barbariem explodere, abstergere, abradere, ac cum Italis, hominibus alioqui gloriole cupidissimis, iam manus conserere ausit: siquidem nemo est qui Erasmi nomen suppeditare, doctrinam floceipendere, multiiugam scientiam eloquentiae salibus nitidissime inspersam nauci facere possit, nisi si vel Zoilus aut litterarum homo vacuus bonarum siet. Manet enim ac manebit post fata laus perpes, gloria decusque tibi; quod hac vna quidem omnium iudicio doctiorum elaboratissima diui Hieronymi operum castigatione par- turies, cum per orbis vniuersi climata bibliothece omnes Erasmi celebre nomen nunquam intermoriturum retinent, atque in astra vsque tollent. : Hoe tu tibi vnus atque solus post multos iure quodam memoriale per- petuum non iniuria vendicabis, etiamsi ruperint aemuli vt ilia Codrus. Tu, inquam, tu Germaniae decus, oeulus, sol, ardens lucerna, quam sub modio prauorum etiam inuidia si poni contingeret, occultari tamen haudquaquam poteris, quum nee superbis herbam Italis porrigere nec crispatis palmas Gallis dare noueris. Velint igitur nolint indocti blaterones, amusi, rabuli, nebulones, bicolorati theologistae, laudes Erasmi praedicare debebunt, quando saeras vtriusque Instrumenti litteras, quarum se ficte potius quam vere professores asseuerant, tua opera, studio, labore, vigilia, ingenio, sudore in integrum restitutas viderint; quod si minus, nec tum quidem dignos quos etiam terra sustineat iudicauero. Discedant igitur in infernum viuentes omni- genarum osores litterarum, a Cerbero frustulatim discerpendi, quo- niam digni sunt, abeantque in malam horam. Sed hee missa velim. In reliquum, ego quod epistolaris angustiae 33. tuoque MS.: corr. LB. 36. περιφράστης scripsi : παραφράστης LB : περί- $pacec MS. 39. monarchas scripsi; Hanarchos MS.: ὃ Hanarchos. 43. suppeditare MS.: ? supplantare. 45. nauci LB : nausi MS. 49. climata LB : climita MS. 58. linguae ab amanuensi post vtriusque deletum addidit LB, adiuncto et N., scilicet Noui. 63. osoreres MS. : corr. LB. 52. Codrus] Cf. Verg. Ecl. 7. 26. sub modio] Cf. Matt. 5. 15, &c. 53. Sol] Cf. Ep. 337. 11x n. 57. biecolorati] Cf. Ep. 349. 35 n. 49 45 Ui o 6o 204 LETTERS OF ERASMUS [1516 tramitem excesserim, nunquam poenitebit. Tuum erit, Erasme, qualiaeunque ista fuerint, abs me tumultuarie dictata et amice et optime interpretari, qui pluris facio nihil quam ad te doctissimum, indoctus ego et nullius momenti homulus, seribere. Ad caleem 7o nune te per humanitatem tuam adiuratum venio, quatenus vel in infimo tuorum ealeulo amieorum me reponas, quo in posterum audentior factus liberaliori quodam animo ad amieum amicus, ad dominum et praeceptorem discipulus, scribere possim. Vale et me commendatum habe. 75 Ex Palladeario nostro Hyrsaugiano. 392. Τὸ UmBAN HRkcivs. Epistolae ad diuersos p. 98. Basle. HN: Lond. ii. 19: LB. App. 51. 24 February 1516. [The invitation to Ingolstadt (Ep. 386), to which this is the answer, must be dated in 1516 by reason of its mention in Ep. 413.] ERASMVS ROTERODAMVS VRBANO REGIO 5. D. Exnievir tuas literas haud vulgaris amicus meus ac patronus loannes Faber, officialis, sed eo tempore vt non potuerit intempe- stiuius; quippe iam non solum in ipso operis calee simul et capite tumultuanti, sed multorum etiam mensium perpetuis laboribus 5 enecto verius quam fatigato. Quibus hoec certe debeo, quod Vrbanum coeperim eognoscere, virum, id quod indicant literae, candidum, prudentem, facundum, eruditum, in summa omnibus omnium gratiarum ae musarum dotibus vndique praeditum. Talem Prin- cipem vere magnum magnopere gratulor nostrae Germaniae ; euius 10 Vtinam essent quam plurimi similes, qui ad eas res quae semper egregiis heroibus dignae sunt habitae, adiiciant animum. Cui sane iam pluribus nominibus debeo plurimum, vel quod tam amanter errat in Erasmo, vel quod tam munifice prouocat et inuitat ad ea quae mihi studiis omnibus erant ambienda: si modo liberum esset 15 cuiquam me addicere, postea quam illustrissimo Principi Carolo et meo Principi sum addictus, idque suffragiis consilii principalis excepta seu recepta potius libertate; quam si videbo periclitari, cuncta resi- gnauero. Neque tamen defeci nee vnquam defecturus sum ab eximio Mecoenate meo Archiepiscopo Cantuariensi. Verum in confinio con- 20 stitutus confido futurum vt vtrique satisfaciam patriae, tum ei in qua natus sum, tum ei in quam sum cooptatus. Alioqui ne senectutem quidem exeusarem, tametsi plus est senii quam senectae; nam 392. 6. H : iudieant F. 392. 16. addictus] Cf. Ep. 370. 18 n. 21. ei in quam] England. 392] TO URBAN REGIUS 205 annum ago non plus vndequinquagesimum. — Sed aetas non annis est aestimanda, imo viribus. Quod si feret itineris mei ratio, non grauabor bidui triduiue dispendio tam eximii Principis conspectum 25 emercari; euius nomine vt nos inuitasti, ita vicissim illi meo nomine gratias ages pari facundia. | Epistolae nostrae breuitatem simul et rusticitatem exeusabunt occupationes; quae si tibi vere cognitae essent, mirareris etiam hoc ipsum qualecunque est a me scribi potuisse, tantum abest vt 3o offendereris. Vale. Basileae, sexto Calend. Martias. Anno w.p.xvr. 393. To PniNcE CHARLES. Institutio Principis Christiani f*. a? (Basle.) Lond. xxix. 59: LB. iv. 559. (c. March 1516.) [The first mention of the Institutio Principis Christiani, to which this is the preface, is in Ep. 334. 170-2 ; but as in 1 Erasmus twice states (pp. 19. 24-6 and 44. 3-5) that the book was not composed until after his appointment as councillor (cf. Ep. 370. 18 n.), the passage in Ep. 334 may be regarded as an insertion at the time of publication in A. So also with the mention in Ep. 337. 88, 9. The composition was therefore probably begun after Erasmus' return to Basle in the summer of 1515; but the printing was left so late that it was not complete when he left Basle in May :516 (Ep. 407. 6. The colophon of the volume in which it first appeared is dated May 1516 ; and this is confirmed by Froben's letter of 17 June (Ep. 419) announcing the completion of the book. In it (a) the Institutio is followed by the Panegyric (Ep. 179), with a separate colophon, April 1516 ; the concluding portion being the translations from Plutarch (Epp. 272 and 297). The volume was reprinted by Martens, Louvain, Aug. 1516, entire; but Badius' edition of τ March 1517 (8) contains only the Institutio and its accompanying Isocrates. In the summer of 1518 Erasmus revised the Institutio for dedication to Ferdinand (ef. τ. p. 39. 30 n.), and Froben published new editions of a in July 1518 (y) and June 1519; but after that there is no edition that can be regarded as authorized until the collected Opera of 1540 (8). The Stuttgart Landesbibliothek has a copy of a in which the colophon after the Panegyric is dated April w.p.xv, though in other respects the book agrees minutely with a. The page shows no sign of having been tampered with, and I know of no other copy with this date. It cannot, however, be eorrect. The entries in BEr.! of ἃ Louvain and a Venice edition in 1515 are erroneous.] ILLVSTRISSIMO PRINCIPI CAROLO INVICTISSIMI CAESARIS MAXI- MILIANI NEPOTI DES. ERASMVS ROTERODAMVS 85, D. Cvx per se res eximia quaedam est sapientia, Carole principum amplissime, tum vero nullum sapientiae genus excellentius existimat Aristoteles quam quae doceat salutarem agere principem, vt optimo 392. 32. Anno w.p.xvI1 add. H. 392. 23. vndequinquagesimum] This born in 1:466 (App. 2). In Martens' figure is repeated in the Methodus, pre- ^ edition of the Methodus, Nov. 1518, re- fixed to the Nowwm Instrumentum, Feb, ^ printed by Froben, Jan. 1519, and in- 1516, f?. bbb?; but is at variance with — cluded in the New Testament of March Erasmus! usual estimate that he was 1519; p. 17, it is corrected to liii. 206 LETTERS OF ERASMUS [1516 iure Xenophon in libro quem inscripsit Oeconomicon arbitretur esse 5 quiddam homine maius planeque diuinum imperare liberis ac volen- tibus. Haec nimirum est illa principibus expetenda sapientia, quam vnam caeteris rebus contemptis optauit cordatissimus adolescens Solomon, quamque iugiter regio throno voluit assistere. Haec est illa castissima simul et pulcherrima Sunamitis, cuius vnius complexi- το bus vniee delectatus est Dauid, sapientissimi filii sapientissimus pater. Haec est quae loquitur in Prouerbiis: 'Per me principes imperant et potentes decernunt iusticiam. Hanc quoties in con- silium adhibent reges, exclusis pessimis illis consultoribus, ambitione, ira, cupiditate et adulatione, iam rebus omnibus florens respublica, 15 principis sui sapientiae felicitatem suam acceptam ferens, merito sibi gratulatur ; * Venerunt inquiens * mihi omnia bona pariter cum illa.' Proinde Plato non alia in re diligentior est quam in instituendis reipublieae suae custodibus, quos non opibus, non gemmis, non eultu, non imaginibus, non satellitio, sed sola sapientia caeteros vult 20 antecellere; negans vnquam beatas fore respublicas, nisi aut philo- sophi gubernaeulis admoueantur, aut ii quibus forte contigit admini- stratio philosophiam amplectantur: philosophiam, inquam, non istam quae de principiis, de prima materia, de motu aut infinito disputat, sed quae falsis vulgi opinionibus ae viciosis affectibus animum 25liberans ad aeterni numinis exemplar recte gubernandi rationem commonstrat. "Tale quiddam sensit, opinor, e£ Homerus, cum Mercu- rius Vlyssem aduersus Cirees veneficia moly herba praemunit. Nec sine causa Plutarchus neminem existimat de republica melius mereri quam qui prineipis animum, omnibus consulturum, optimis ac prin- 3o cipe dignis rationibus imbuerit: e diuerso neminem aeque grauem perniciem adferre rebus mortalium atque eum qui principis pectus prauis opinionibus aut cupiditatibus corruperit, haud secus quam si quis fontem publicum, vnde hauriant vniuersi, letalibus venenis in- fecerit. Idem haud abs re taxat celebratissimum illud Alexandri 35 magni dietum ; qui cum a colloquio quod habuerat cum Diogene Cynieo digressus admiraretur animum illum philosophicum, excelsum, infraetum, inuietum et omnibus humanis rebus superiorem, ' Ni Alexander' inquit *essem, Diogenes esse cupiam ^; imo quo pluribus rerum procellis obnoxia est ingens ditio, hoc magis illi fuerat optandus 4o Diogenis animus, qui tantis rerum molibus par esse posset. Sed quam Alexandrum felicitate superas, Carole princeps inclyte, tam speramus futurum vt anteeas et sapientia. Nam ille quidem 4. Oeconomicon] 2r. 12. 28. Plutarchus] Mor. 778 Ὁ; LB.iv. rr. Prouerbiis] 8. 16. 48 B. 16. Venerunt] Sap. 7. 11. 34. Idem] Alex. 14, and Mor. 782 A : 26. Homerus] Od. το. 305. LB. iv. 45 AB. 393] TO PRINCE CHARLES 207 ingens imperium occuparat nec citra sanguinem nec admodum dura- turum. Tu pulcherrimo natus imperio, maiori destinatus, σὺ quam illi sudandum erat vt inuaderet, tam tibi forte laborandum erit vt 45 aliquam ditionis partem vltro cedas potius quam oeceupes. Superis debes quod ineruentum et nullius malo emptum contigit imperium ; iam tuae sapientiae partes erunt ineruentum item ae tranquillum tueri. Et est ea naturae tuae bonitas, ea mentis integritas, ea vis ingenii, ea sub incorruptissimis praeceptoribus fuit institutio ; deni- que tot vndique te maiorum tuorum cireunstant exempla, vt omnibus certissima spes sit Carolum aliquando praestaturum quod a patre tuo Philippo dudum expectabat orbis : neque fefellisset expectationem publicam, ni mors illum ante diem terris eripuisset. Itaque cum non ignorarem tuae celsitudini nihil opus esse cuiusquam monitis, nedum 5 meis, tamen visum est optimi principis simulacrum in commune proponere, sed tuo sub nomine; vt qui magnis imperiis educantur, per te rationem accipiant administrandi, abs te exemplum: quo simul et tuis auspiciis haec vtilitas ad omnes permanaret, et nos iam tui his ceu primitiis animi in te nostri studium vtcunque testificaremur. Isocratis de regno administrando praecepta Latinitate donaui- mus; ad euius aemulationem adiecimus nostra velut aphorismis absoluta, quo minus esset tedii legentibus, sed tamen ab illius decretis haud parum dissidentia. Siquidem ille sophista regulum nescio quem seu tyrannum potius instituit, ethnieus ethnieum ; ego theo- logus inelytum et integerrimum principem, ad haee Christianus Christianum. Quae si mihi seriberentur ad prouectioris aetatis principem, poteram fortasse nonnullis in suspicionem venire vel adulationis vel proeacitatis. Nune cum hic libellus dicatus sit ei, qui 7 tametsi summam de se spem praebeat, tamen vt admodum adolescens et nuper inauguratus imperio ne potuerit quidem admodum multa gerere, quae solent in aliis principibus aut laudari aut repraehendi; liber nimirum vtraque suspicione, non possum aliud quaesisse videri quam publieam vtilitatem : quam vt regibus, ita et regum amicis ac famulis oportet vnieum esse scopum. Inter innumera decora quae tibi Deo praeside tua parabit virtus, erit et haec nonnulla pars laudum tuarum, talem fuisse Carolum, vt non veritus sit aliquis illi citra vllam assentationem integri verique Christiani principis simulachrum 49. Et est a: Est ὃ. 53. Philippo] Cf. Ep. 205. 63. aphorismis] Cf. Ep. 523. 60. tui] Evidently a reference to 72. inauguratus] Charles was in- Erasmus' appointment as councillor. vested with the government of the 62. Isocratis] Printed with the Insti. ^ Netherlands on 5 Jan. 1515: Henne tutio. ii. 87. 60 65 - o 8o σι IO I en 20 208 LETTERS OF ERASMUS [1516 ostendere, quod vel libenter agnosceret optimus princeps, vel sapien- ter imitaretur adolescens semper seipso melior euadere cupiens. Bene vale. 394. To URBAN Rkcivs. Basle MS. (a). Basle. H. p. 618: N: Lond. xviii. 35: LB. App. 53. 7 March 1515. (The earliest form of this letter is in the volume belonging to the Art Museum at Basle, which contains the Moria illustrated by Holbein in 1515 at the request of its first owner, Oswald Myconius, for the amusement of Erasmus. The Moria, which is in Froben's edition of March 1515, is bound up with the Plutarch of August 1514 (Ep. 272) ; on a blank leaf of which (f*. D*) Myconius has copied this letter. Throughout the volume are numerous annotations written by Myconius in 1515-16, and it is therefore probable that his copy of this letter is contemporary with its composition. His text is not quite so good as that of H ; but as it has considerable advantage in point of time, I bave given it precedence. ] ERASMVS ROTERODAMVS VRBANO REGIO SVO S. D. Sic existimo, Vrbane doctissime, me iam nune omnia debere vel illustrissimo principi Hernesto vel tibi ob animum in me tam pro- pensum. Proinde iudicaui me nonnullam gratiae partem hae ratione posse referre si, quando mihi cupienti non est integrum, hominem commonstrauero qui quod a nobis expectabatis longe cumulatius praestare possit. Est apud nos Henricus Glareanus Caesarea laurea insignis ; quod equidem decus inter tot iuuenis ornamenta multo infinum, esse duco. In omnibus disciplinis quas mathematieas vocant eximie doctus neque vulgariter exercitatus. In ommi quae nunc in scholis traditur Aristoteliea philosophia eo progressus vt cum summatibus etiam congredi possit. Magnam insuper theologicae rei partem assecutus. In geographia, in historiis absolutus. Denique nullum est genus bonarum litterarum in quo ille non sit felicissime versatus ; Graece quoque doctus vsque ad mediocritatem, et hie breui absoluendus, quae est hominis tum industria tum dexteritas. Adde hue aetatem maxime tempestiuam huie negocio. Ad trigesimum aecedit annum, quae aetas vt grandior est quam vt contemptui sit obnoxia, ita laborum omnium longe est tolerantissima. Est autem Glareanus praeter aetatem peculiari quadam naturae dote literarii laboris et appetens et patiens. Quod nescit, diseit auide; quod seit, docet libenter et candide. Moribus alaeribus ac festiuis ae prorsus omnium horarum homo. Addam extremum ealeulum, quem ego vel in primis estimandum arbitror; ingenium 393. 82. Bene vale ay: om. B. 394. 4. referre add, H : aequirere add. a in margine, forsitam ex coniectura. 13. bonarum om. H. 16. hue H : hinc a. 18. longe add. H. 394. 6. Glareanus] See p. 279. 394] TO URBAN REGIUS 209 integritati natum. Abhorret a compotationibus istis temulentis, abhorret ab alea, a turpiloquio, a seortis, ita σὺ harum rerum me 25 mentionem quidem ferre possit. Inuitatur a multis nec aspernandis conditionibus, et iam addictum putabam. Verum inter confabulan- dum sensi hominem istue pelliei posse, si modo offeratur quod illius virtutibus sit non indignum. Iuuenis est, plus habet eruditionis quam opum aut auctoritatis, quamquam iam non leuis auctoritas 3o indies aecrescit homini. Illustrabit hune Principis splendor, et ille vicissim Principis imagines ac fortunam cohonestabit, quodque decoris mutuum accepit ab illius celsitudine vel cum foenore aliquando reponet. Arbitrabar me initurum gratiam apud vos, si haec literis meis indicassem. Et scio quem commendem. 35 Nouum Testamentum editum est. Hieronymo supremus inponi- tur eolophon. Bene vale. Basileae, Nonis Martiis. Anno 1518. 395,, FRoM NricHoLAs ELLENBOG. Stuttgart MS. Hist. Q. 99, f. 212. Ottobeuren. Deventer M3. οἱ, f. 162. 30 March 1516. LB. App. 55. [This letter and its answer are found in Book 2 of Ellenbog's correspondence (a) at Stuttgart. The copy preserved in the Deventer Letter-book (8), though corrupt in one place (1. 3), represents the version actually sent, and its readings may therefore be accepted in eases of marked difference; but in spelling I have given precedence to a. — Ellenbog's correspondence is arranged in roughly chronologieal order, so that confirmation of the date, which the contents of the letter amply supply, is unnecessary. Nich. Ellenbog (18 March 1480 or 1481—6 June 1543) was the son of Ulrieh Ellenbog, sometime Lecturer in Medicine at Ingolstadt. After schooling at Memmingen, in 1497 he entered the Bursa Wenck at Heidelberg, where he beeame acquainted with Wimpfeling and Oeeolampadius. In 1505 he went to Cracow, but after studying astronomy there for a short time (cf. Vienna MS. 4756, ff. 151-60), migrated to Montpellier, with the intention of reading medicine like his father. In 1503, in fulfilment of a vow made during an attack of plague, he entered the Benedictine house of Ottobeuren, near Memmingen. After a year of noviciate he made his profession on r5 Aug. 1504, and was ordained subdeacon in Sept. 1505, and priest on r9 Apr. r5o06. He was prior of the monastery 1508-12, and steward :i5:2-22; after which he was released from offiee and allowed to pursue the studies, principally Greek and Hebrew and astronomy, in which he delighted. His correspondence gives a pleasing and intimate picture of monastic life, with much detail about the Peasants' Revolt, and well deserves publieation. It consists of eight books, each containing roo letters, and a ninth unfinished : all copied by his own hand. "The first two, which were lost to Ellenbog in the Peasants! Revolt, are now in the Stuttgart Landesbibliothek, MS. Hist. Q. 99 : the remainder are at Paris, Bibl. Nationale, MS. Lat. 8643. The letters to Wolfgang Rychard of Ulm are copied also in Rychard's Letter-book; a MS. of the Town Library at Hamburg, 49 Quarto in the Uffenbach-Wolf collection. , See ἃ sketch by Geiger based on the Paris MSS. in Oesterr. Viertel). f. kath. Theologie ix. (1870) 45-112 and 161-208, in which fifty letters are printed: ) 27. addietum EZ: adductum a. 28. offeratur H: afferatur a. .. 33. ac- ceperit H. 38. 1515 a: millesimo quingentesimo decimo sexto H. ALLEN II B σι μ᾿ σι 210 LETTERS OF ERASMUS [1516 supplemented by him in x. (1871) 443-58, with further details, and two letters from Books r and 2, which had been brought to his notice in an xviii.? copy at Ottobeuren. From these sources Geiger also printed twenty-four letters in RE ; and there are two more in EH R. xxii, 741 and 745.] FRATER NICOLAVS ELLENBOG DOMINO ERASMO ROTERODAMO 8, D. DocrIssIME vir, quum certior factus sim agere te Basileae apud chaleographos, non potui non ad te dare litteras, quibus vteunque animus erga te meus qualis sit scire posses. Legi dudum opera tua incude faberrime excusa, quibus legendis oblectatus sum mirifice; et exinde nominis tui praeconem vltro me constitui, duleissimumque iudico pro loco et tempore honorifice nominis tui facere mentionem. Haee sane non adulacione sed vt [agnoscas | quo sim in literatos viros animo, liquido agnoscas, ad te scribere volui; nihil inde quaerens nisi vt inter familiares tuos Nicolaum tuum deinceps connumerare velis. Caeterum velim certiorem me reddas de operibus gloriosissimi Hieronymi, quibus vltimam esse impositam manum accoepi, vbinam venalia inueniantur quantique vendantur. Insuper efHlictim rogo vt, si Nouum Testamentum, quod tu e Graeco in Latinum transtu- lisse diceris, in lucem prodiit, vnum librum ei qui has tibi reddidit litteras, dare velis, qui etiam pecuniam tibi appendet coram. Vale foelix et me nominis ac honoris tui esse praeconem scias fidelissimum. Ex monasterio Ottenpurra tertio Kl. aprilis. anno w n xvr. 396. ΤῸ WiLLIAM WARHAM. Hieronymi Opera, Basle, 1516, vol. i. f^. α, Basle. I April 1516. [Erasmus' interest in Jerome dates from his early years and may perhaps be traced to the Brethren of the Common Life, under whom he had been trained (App. 2) and who, from their zealous study of Jerome, were named Hieronymiani. It first manifests itself at Steyn, where he was already quite familiar with Jerome's Letters (Ep. 22); and where in composing a funeral oration for Berta de Heyen (Ep. 2 introd.) he takes Jerome as his model (LB. viii. 553D). .At Oxford in his disputation with Colet (Epp. ro8-1:1) he eontended vehemently against Jerome on a particular question; in which eonnexion it may be remembered that at one time his preference was for Augustine (Lond. ii. 26; LB. 376). But a year later—and possibly earlier (Ep. 67)—he had begun work upon Jerome, correcting the text and preparing a commentary (Epp. 138, 139, 149; cf. Ep. 531), the Letters engaging his special attention (Ep. 141). In rsrir the work was resumed in Cambridge (Ep. 245), where Dr. Caius (Annales Collegii de Gonwille et Caius, ed. J. Venn, in Public. Cambridge Antiq. Soc. 1904, p. 125) records that he lectured on Jerome's Letters and Apology against Ruffinus; and in May 1512 Badius was negotiating with him for the edition (Ep. 263). But the work was not nearly complete; there were still many ancient manuscripts to examine (Epp. 264, 270, 271, 273, 281) ; and by the time it was ready a fortunate chance had brought him into relation with TIT. FRATER 07». B. DOMINO add. B. 3. te meus a; me tuus £. 4. LB. : excussa af. 6. iudico B : duco a. 7. agnoscas a : seposuit LB. I4. 6€1.,, I5. litteras 8: praesentiarum latori a, 15. etiam add. B. 16. nominis... tui 8 ; tui nominis a. 17. monasterio add. B. 396] TO WILLIAM WARHAM 211 Basle and he was able to transfer his work on the Letters to form a part of the great edition which John Amorbach had planned and which in 1514 had already been for some years in preparation (cf. Ep. 324. 28 n.). Ep. 308 suggests that in so doing he supplanted Reisch, who seems to have begun work on the Letters, but had perhaps not made much way when Erasmus' material was ready. Two letters from Reisch to the Amorbachs dated ro Oct. r513 and r2 Aug. 1514 (Basle MS. G. II. 29; cf. also G. 11. 13. 90) certainly manifest great interest in the undertaking; and the prefaces to vols. v and vi testify to his help in gathering manuscripts from many libraries (cf. Ep. 419. ro n.). To preparatory work on the Letters by other hands, John Καπο, Reuchlin, and the Amorbachs, there is reference in vol. iv. f. 34 v?. The edition was completed by Froben in the summer of i516 (a), the expenses of production being shared with him by Amorbach's three sons and James Rechburger, a citizen of Basle, who had married their sister. It filled nine volumes, the first four of which contain the Letters edited by Erasmus, the last five Jerome's other works. The prefaces to vols. v-ix are in the name of Bruno Amorbach, Basil's being added to his in vol. v only. They are addressed to the reader and are dated as follows: vol. viii 13 Jan., vol. vii 7 March, vol. v ; May, vol. vi 1 June, vol. ix 26 June, and a supplement to vol viii 25 August—all in r516. But the ascription to the Amorbachs is perhaps misleading in all cases; for autograph originals of three of them exist at Basle, two, for vol. ix and the supplement to vol. viii, written by Beatus Rhenanus (Basle MSS. G. IL 13*. 1 and D. IV. 15. 272) ; and the third, a draft which was partially used for vol. vi, in the handwriting of Erasmus (amongst the Amorbachiana, cf. p. 343). Of the prefaces to the volumes which Erasmus contributed, those to vol. ii have already been mentioned (Ep. 326). "Vols. iii and iv each have a preface to the reader announcing the contents of the volumes ; dated from Basle 5 Jan. and r March 1516. Vol. i has a brief preface to Erasmus' notes on the Catalogus Scriptorum Ecclesiasticorum ; aiso addressed to the reader but without date. The only one suitable for inclusion here is the following, which is printed at the end of vol. i and forms the preface to the whole edition. It bears considerable resemblance to Epp. 334,5 and also to Adag. 2001. The edition of Jerome was reprinted by Froben in 1524-6 (8) ; and there are subsequent editions by Chevallon, Paris, 1533-4(*), to which Erasmus contributed a short preface (cf. p. 182), and by the Froben firm in 1536-7 (5), 1553, and 1565. Of the MSS. which Erasmus used for his work nothing seems to be known, They were clearly of some antiquity (l. 170 seq.) ; but though he refers to them frequently in his notes, he gives no other clue to their identity. —Aldridge (EE? 40; quoted in Ep. 281. 4 n.) speaks of having worked with him at Jerome in Queens' College, Cambridge; but as the old catalogue (1472) of that library (printed by Searle, Commuwnic. Cambridge Amnliq. Soc. ii, 1864) contains no MSS. of Jerome, they were perhaps borrowed from elsewhere. It is plain, however, from Ep. 332. 7-9 that the English MSS. formed an important part of his edition. Another MS. of the Letters was borrowed for him from the monastery of Reichenau, in the Lake of Constance, in Nov. 1515 (Basle MS. 6. II. 3o. 184) by Peter, a Carthusian, who first at Freiburg under Reisch, and subsequently as Prior of the house at Ittingen, in Canton Thurgau, took an active interest in the work (Basle MSS. G. II. 3o. 131 and r29).] ERASMVS ROTERODAMVS SACRAE THEOLOGIAE PROFESSOR REVERENDISSIMO PATRI AC DOMINO DOMINO GVLIELMO VVARAMO ARCHIEPISCOPO CANTVARIENSI TOTIVS ANGLIAE PRIMATI ET EIVSDEM REGNI CANCELLARIO 8VMMO 5. D. TANTA semper fuit litterarum apud ethnicos quoque veneratio, &Gulielme praesulum decus et virtutum ac litterarum antistes, vt di- sciplinarum omnium origines haud aliis quam diis authoribus conse- TIT. ET... SVMMO 0m, B. PA “σι IO 20 [49] en 40 212 LETTERS OF ERASMUS [1516 erandas ducerent; eaque eum primis eura summis ac florentissimis regibus digna videretur, si excellentium virorum libros, quo pluribus vsui esse possent, in diuersas linguas transferendos curarent: hine videlicet et sibi verissimam certissimamque laudem et regno prae- cipuum ornamentum accessurum rati, si bibliothecam quam optimis simul et emendatissimis codicibus instructam posteritati traderent. Nee vllam grauiorem iacturam accidere posse iudieabant quam si quid ex id genus opibus intercidisset. Proinde ne qui suis ingeniis suisque vigiliis tantopere de mortalibus vniuersis meriti fuissent, horum memoria iniuria temporum nihil non oblitterantium inter- moreretur, authores ipsos statuis ac picturis expressos passim in portieibus ac bibliothecis ponebant ; qua certe licuit illos ab interitu vindieantes. 'Tum eorundem apophthegmata marmori aerique passim inseulpta mortalium oculis ingerebant, libros ingenti redemptos precio magnaque fide vel religione potius descriptos cedrinis inclusos. capsulis tum cedri suceo oblitos in templis reponebant; partim vt rei tam sacrae tamque diuinae custodia non aliis quam ipsis numi- nibus conerederetur, partim ne quid situs aut caries illa monumenta vitiaret quae sola prineipum gloriam a situ carieque queunt asserere, et impune intermorerentur quae praestant omnibus immortalitatem. Fuerunt qui nec hae contenti diligentia codices ceu thesaurum in- comparabilem in altissimis terrae latebris reconderent, tanta cura vt nec incendiis nec bellorum procellis, quibus omnia sacra prophanaque misceri solent, interirent et posteris certe superessent. Nimirum perspexerunt hoe non minus sapientia quam regno clari principes, barbarieum esse cadauera defunctorum vnguentis, aromatibus ae vitro nonnunquam tam diligenter oblini ne computrescant, cum ea ne referat quidem seruari, quippe iam nee figuram oris aut corporis imaginem referentia—quod saxeae tamen faciunt imagines; nec parem curam adhiberi seruandis animorum reliquiis. Proinde multo iustius eam curam in excellentium virorum libros transferri in quibus orbi supersunt etiam defuncti et ita supersunt vt et pluribus et efficacius loquantur mortui quam viui. Confabulantur, docent, adhortantur, deterrent, consulunt, erigunt, consolantur sie vt nulli nec fidelius nec paratius. Denique tum nobis verissime viuunt postea- quam sibi viuere desierunt. Equidem sic opinor, si quis cum M. Tullio (vt hune exempli causa nominem) complureis annos dome- sticam egisset consuetudinem, minus nouerit Ciceronis quam faciunt hi qui versandis Ciceronis scriptis cum animo illius cotidie confabu- lantur. Porro si hie honos est habitus superstieiosis etiam voluminibus 9. instructam add. B. 13. temporum iniuria f. 29. aromatibus ... 3o. diligenter add. B. 32. nec parem .. . 33. multo 8: Multo igitur a. 396] TO WILLIAM WARHAM 218 veluti Numae ae Sibyllae, aut rerum ab hominibus gestarum 45 memoriam complectentibus velut apud Aegyptios, aut aliquam humanae sapientiae portionem tradentibus veluti Platonis et Aristotelis, quanto iustius est idem facere principes Christianos et epi- Scopos in seruandis eorum monumentis qui sacro afflati spiritu non tam libros quam oraeula nobis reliquerunt! Et tamen haud scio qui 59 factum sit vt non alia in re magis cessatum videatur a maioribus nostris. Sit sane leuis ethnieorum authorum iactura, quae tantum efficiat v& minus eruditi simus aut minus eloquentes, non vt minus pii Caeterum ex tot eximiis vereque sacrosanctis authoribus quos nobis vel erudita dedit Graecia vel huius aemula prodidit Italia vel 55 olim studiis florentissima produxit Gallia vel ingeniosa peperit Aphriea vel laboris patiens aedidit Hispania, rara quadam eruditione suspiciendos, eloquentia claros, vitae sanctimonia venerandos, queso te, quam pauci supersunt casu seruati magis quam nostro beneficio ! atque hi rursum ipsi quam foede mutili, quam contaminati, quam 6o prodigiosis mendis vndique scatentes vt non magni referat sic super- esse! Equidem vt non aspernor simplicem vulgi pietatem, ita non possum non mirari tam praeposterum multitudinis iudicium. Caleeos sanctorum et sudariola mucceo sordentia exosculamur, et eorundem libros, sanetissimas et efficacissimas diuorum reliquias, 65 neglecetos iacere patimur. Tunieulam aut indusiolum diui aureis gemmatisque thecis reponimus, et libros ab illis elaboratos, in quibus id quod illorum fuit optimum nobis adhue viuit spiratque, cymicibus, tinels ac blattis impune rodendos relinquimus. Neque vero difficile sit huiusce rei causam coniecturis assequi. 7o Posteaquam principum mores plane iam in barbaricam quandam tyrannidem degenerassent, tum episcopi prophanam ditionem magis coepissent amplecti quam ab apostolis traditum docendi munus, mox vniuersa docendi prouincia in istos quosdam est relegata qui charitatis et religionis cognomen hodie ceu peculiare sibi vindicant : iam negligi 75 ceptae bonae litterae, fastidita Graecanici sermonis peritia multoque magis Hebraici: spretum eloquentiae studium, quin et ipsa lingua Latina sie conspurcata est subinde noua barbarie vt iam nihil minus esset quam Latina. Nec historiae nec geographiae nec antiquitatis vlla eura. Tantum ad sophisticas quasdam argutias contracta res 8o litteraria, et eruditionis summa penes summularios quosdam colle- ctores ac excerptores esse coepit, hoc nimirum impudentiores quo minus eruditos. Proinde veteres illos scriptores facile vel antiquari passi sunt vel, quod vero propius est, ipsi abolendos curarunt vt quos iam frustra legerent, nimirum his rebus destituti sine quibus illi non 85 queant intelligi. Et tamen ex illis vteunque decerpta quaedam suis 66. diui a: sanctorum f. 83. eruditos a: habebant eruditionis 8. 214 LETTERS OF ERASMUS [1516 commentariis admiscuerunt ; qua gratia magis etiam in rem istorum erat illos interire, ne quando vel plagii conuincerentur vel inscitiae. Seilieet tanti erat antiquari Clementem, Hirenaeum, Polyearpum, go Origenem, Arnobium, vt horum vice Oceam, Durandum, Capreolum, Lyranum, Burgensem et his etiam indoctiores legeret orbis. Sub horum igitur diutina tyrannide tanta fuit bonarum litterarum ae bonorum authorum πανολεθρία vt e doctorum ordine pelleretur qui vel paulum litteraturae melioris attigisset. His rebus factum est vt tot orbis lumina, quorum titulos duntaxat nec id sine lachrymis legimus, funditus interierint: et si quos con- ligit suis superesse fatis, hi sic modis omnibus deprauati sunt, adeo iruncati contemeratique, vt felices videri possint qui perierunt. Atque id profecto cum mihi vehementer indignum videtur in omnibus 100 eruditis, tum longe indignissimum in Hieronymo ; cuius tam multae tanque eximiae dotes promerebantur vt vel solus et totus et incor- ruptus seruaretur. Nam caeterorum quidem alios aliae commendant dotes, in hoe vno συλλήβδην, vt aiunt, coniunetum fuit, eximium fuit, quicquid in aliis per parteis miramur. 105 esse magnum sit aec rarum, hie sie excelluit in omnibus vt longe Et eum in singulis egregium praecurrat in singulis, si illum cum caeteris conferas; sin ipsum secum componas, in nullo praemineat: tanta est rerum omnium summarum temperatura. Etenim si naturae felicitatem expendas, quid illius ingenio vel ardentius ad discendum vel acrius ad iudican- 110 dum vel foecundius ad inueniendum ὃ Denique quid dexterius aut festiuius, si forte res delectationem desyderet ? Sin eloquentiae laudem requiras, in hae certe Christianos scriptores vniuersos tanto post se reliquit interuallo vt nec hi cum Hieronymo conferri queant qui vitam omnem in vno bene dicendi studio contriuerunt; ae 115 prorsum tantum abest vt quisquam sit nostrae religionis scriptor 5 p quem cum hoe possis componere, v£ meo iudicio Ciceronem etiam ipsum, suffragiis omnium eloquentiae Romanae principem, nonnullis dicendi virtutibus superet: quod quidem in ipsius vita copiosius demonstrabimus. Mihi sane hoc ipsum solet vsu venire in 9o. Árnobium add. B. 9o. Durandum] Wm. Durand (c. 1230—1 Nov. 1296), a French canonist and liturgical writer; Bp. of Mende 1286. His Rationale Diuwinorum Officio- rum was printed at Mainz in 1459 and was widely used. He also wrote ἃ Speculum Iudiciale, printed at Strasburg in 1472, and a Repertorium iuris canonici, printed at Venice in 1496. Capreolum] John Caprioli of Toulouse (T6 Apr. 1444), a Dominican ; author of commentaries on the Senfences, in defence of the theology of Thomas Aquinas, printed at Venice in 1483-4. 91. Burgensem] Paulus de S. Maria (c. 1353—29 Aug. 1435), ἃ Jew and native of Burgos. He was converted to Christianity r39o0, became Bp. of Carthagena c. 1405, Bp. of Burgos 1415, and Chancellor of Castile and Leon. His Serutiniwm Scripturarum, composed in 1434, was printed at Rome, Ulr. Han, c. 1470. 116. Ciceronem] Of. Ep. 141. 39-43. 396] TO WILLIAM WARHAM 215 Hieronymo quod olim in M. Tullio: cum quo si quem contulero per se quantumuis disertum, repente velut obmutescere videtur, et cuius linguam citra contentionem vehementer admiror, ad hunc compositus et admotus elinguis videtur et balbus. Sin doctrinam exigas, queso te, quem habet vel eruditissima Graecia sie absolutum in omni doctrinae genere vt cum Hieronymo sit committendus? Quis vnquam pari felicitate omneis totius eruditionis parteis coniunxit et absoluit ? Quis vnquam in tot linguis antecelluit vnus ? Cui tanta historiarum, tanta geographiae, tanta antiquitatis noticia contigit vnquam? Quis vnquam sacrarum et prophanarum omnium littera- rum et parem et absolutam scientiam est assecutus? Sin memoriam examines, quis author seu vetus seu nouus quem ille non in promptu habuerit? Quis angulus Diuinae Scripturae, quid tam abditum, quid tam varium quod ille non velut in numerato habuerit ? Sin indu- striam, quis vnquam tantum aut euoluit aut seripsit voluminum ὃ Quis sie vniuersam Diuinam Seripturam edidieit, imbibit, concoxit, versauit, meditatus est? Quis aeque sudauit in omni doctrinae genere? Iam si morum sanctimoniam spectes, quis Christum spirat viuidius? Quis docuit ardentius? Denique quis eum vita magis expressit? ^ Poterat hie vnus pro eunctis sufficere Latinis, vel ad vitae pietatem vel ad theologicae rei cognitionem, si modo integer et incolumis extaret, At nune haud scio an quisquam omnium tractatus sit indignius. Bona pars vigiliarum illius intercidit. Quod superest non depraua- tum erat, sed prorsus extinctum et oblitteratum ; idque partim quidem illitteratorum vitio seribarum, qui solent ex emendatis inemendata describere, ex mendosis mendosiora reddere, praetermittere quod non legunt, corrumpere quod non intelligunt, velut Hebraea Graecaque voeabula quae frequenter intermiscet Hieronymus; sed multo sceleratius a sacrilegis haud scio quibus studio detruncata permulta, addita nonnulla, mutata plaeraque, deprauata, sordidata, confusa pene omnia, vt vix vlla sit periodus quam eruditus inoffense possit legere. Imo quod est pestilentissimum vitiandi genus, perinde quasi parum esset tot insulsissimas nugas iuxta infantes atque ineruditas in hominis eloquentissimi pariter ae doctissimi nomen ac titulum contulisse, mediis illius commentariis passim admiscuerunt suas naenias ne quis repurgare posset. Nam librum falso inscriptum permulta sunt quae coarguant: eaeterum fragmenta sparsim inter- mixta, veluti frumento confusum lolium, quo tandem cribro repurget aliquis? Atque haec omnia sic esse facta docebimus mox in operum illius catalogo, tum secundi tomi duabus praefationibus ae censuris. Commouit itaque me partim tam insignis ecclesiae doctoris non 129. & a: ac B. I20 125 1535 140 145 150 155 160 216 LETTERS OF ERASMUS [1516 ferenda contumelia, in euius immortalia monumenta sie impune debaechati sint isti plusquam apri Calydonii, partim publiea studio- sorum vtilitas, quos videbam a tam eximiis epulis hisce rebus sub- τόρ moueri, vt epistolarum volumina, quae quo plus habebant eruditionis et eloquentiae, hoe foedius erant deprauata, pro mea virili restituerem, haud quaquam ignarus quam duram et arduam adirem prouinciam. Iam primum enim ipsa tot voluminum inter se collatio quantum habeat tedii norunt hi quibus vsu venit in hoc pistrino versatos esse. 170 Et saepe eum his voluminibus erat res quae vel legere non mediocris esset negocii, quippe litterarum figuris vel carie situque oblitteratis, vel tinearum ae blaetarum iniuria semirosis ac mutilis, vel Gotthorum aut Longobardorum more depictis, v& in formis etiam noscitandis mihi fuerit repueraseendum : vt ne commemorem interim, quod 75; illud ipsum animaduertere ac velut olfacere, si quid parum resipiat germanam ac veram lectionem, hominis sit mea sententia nec ineruditi nec stupidi nee oseitantis. Atqui super haec longe difficil- limum est aut ex varie deprauatis quid ab authore positum fuerit coniieere, aut ex qualibuseunque figurarum fragmentis ae vestigiis 18o primam diuinare lectionem : ac rursus ea res cum vbique plurimum habeat diffieultatis, tum vero potissimum in libris Hieronymianis. Idque pluribus de causis accidit. Primum quod ipsum dicendi genus haud quaquam triuiale sit, sed sententiis variegatum, epipho- nematis argutum, strophis obliquum ae vafrum, argumentis densum 18; οὐ instans, allusionibus festiuum, nonnunquam variis rhetorum schematis veluti lasciuiens, vbique doctum et artificem prae se ferens. Vnde faetum est vt quo longius huius oratio abest a vulgi intelli- gentia, hoe pluribus mendis fuerit contaminata, dum hic scribit non quod legit sed quod intelligit, ille deprauatum existimans quiequid :9o Don assequitur, vteunque visum fuerit, mutat scripturam, animi modo sui secutus somnium. Rursum alius forte deprehendens eorruptam esse scripturam, dum ex leui coniectura nititur emendare, pro vnieo mendo geminum inducit et, dum vulnuseulo mederi studet, vulnus infligit immedicabile. 195; Accedit ad haec varia quaedam et admirabilis omnium rerum: mixtura, quam affectauit etiam Hieronymus, sed omnino felicissime, pia nimirum ambitione et sancta quadam ostentatione iactitans opes suas, quo magis veternum nobis excutiat et oscitabundos ad arcanae scripturae studium expergefaciat. Quid enim est vsquam in vllo vel 20» authorum vel litterarum genere quod ille passim non aspergat, in- culcet, infuleiat? ^ Hebraica, Graeca, Latina, Chaldaiea, sacra, pro- phana, vetera, noua. Denique quid non? Sic ille velut apieula per 173. B: Logobardorum a. 176. sit à: esse a. 181. habet 8. 187. vulgi a: simplicium f. 202. Denique add, B. 396] TO WILLIAM WARHAM | 917 omnia eireumuolitans ex vno quoque quod esset eximium ad operis sui mellificium congessit, ex variis flosculis hine illine decerptis serta coneinnans aut velut ex versicoloribus tessellis musaicum opus con- texens. Et in his quod maxime retrusum est, id libentissime consueuit intertexere. Quid enim tam abditum in prophetarum inuolueris, in totius Instrumenti Veteris mysteriis, quid in Euange- lieis aut Apostolicis litteris quod ille non ceu notum adhibeat? non- nunquam sie alludens vt nee animaduertatur nisi ab eruditis et attentis. Quid in Hebraeorum aut Chaldaeorum monumentis, quid in rhetorum, cosmographorum, poetarum, medicorum, philosophorum, denique haereticorum libris vnde non aliquid suo attexat volumini ? Ea eum intelligi non queant nisi vndiquaque doctis, etiam si forent emendatissima, quid fieri credis, cum ita vitiata, mutilata confusaque sunt omnia vt si ipse reuiuisceret Hieronymus, libros suos nec agno- sceret nec intelligeret ? Super haec omnia fuit et illud incommodum, quod maxima pars authorum e quorum íontibus sua mutuatus est Hierony- mus, interiit; quorum praesidiis vteunque sarciri poterat quod erat iam toties deprauatum aut etiam omissum: siquidem in extremis rerum difficultatibus ad hane ceu sacram ancoram con- fugere solent eruditi. Nam me quidem posteaquam neque gloriae neque quaestus gratia laboris hoc suscepimus, non perinde mouebat quod alium fortasse procul ab huiusmodi negocio capessendo deter- ruisset. Quid istae, inquies? Nempe quod vt non alius est labor qui plus adferat tedii molestiaeque, ita rursum nullus est vnde minus ad suum redeat authorem vel gloriae vel gratiae, propterea quod omnis huius laboris vtilitas sie redit ad lectorem, vt non modo non sentiat nostros sudores quibus fruitur, sed ne suum quidem com- modum, nisi si quis forte nostra cum vulgatis codicibus contulerit. Ac dum ille in pratis amoenissimis ociosus errat, ludit et currit in- offensus, haud aestimat quamdiu, quam odiose nobis luctandum fuerit eum spinis ac vepribus, dum illi campum hunc repurgamus. Nec expendit quamdiu vel vnica vocula nonnunquam torserit emenda- torem, nec venit in mentem quam multa nos offenderint hoc molientes ne quid sit quod illum remoretur ; quantis difficultatibus parata sit illa facilitas, quantis molestiis constiterit quod ille nihil sentit molestiae. Sed ne molestus sim omneis huius negocii molestias persequens, vnum illud et vere dicam et audacter, minoris arbitror Hieronymo suos constitisse libros conditos quam nobis restitutos, et paucioribus vigiliis apud illum natos fuisse quam apud nos renatos. Iam ex hoc caetera sibi quisque coniiciat. Quid hie commemorem ingratissimam quorundam hominum imperitiam, qui nihil omnino nouari volunt in 240. arbitror add. B. 205 210 τὸ - “σι 220 225 230 τ᾿ 25] σι 240 218 LETTERS OF ERASMUS [1516 245 bonis authoribus ? qui cum ipsi nihil agant, aliorum praeclaris cona- tibus semper obstrepunt : homines adeo pingui iudicio vt his men- dosum sit quiequid rectum est, contra nitidum et elegans quod sordidissime conspureatum ; ad haee adeo peruerso vt, cum eruditis non patiantur esse ius magno studio deprauata corrigendi, tamen iidem quibuslibet nebulonibus permittant impune suo arbitratu summorum virorum libros contaminare, foedare, perdere. Proinde necessum est fieri vt a plaerisque nullam referas gratiam, ab his postremis malam etiam pro bono officio gratiam reportes. At quae- stum quidem facile negligit generosus animus, gloriam et laudem facile contemnit Christianus. Porro gratiam pro meritis expetunt et optimi quique. Quis ferat pro beneficio rependi ealumniam ? Haec omnia cum non ignorarem, tamen apud me tantum valuit Hieronymi vindieandi studium, tantum vtilitas eorum quibus cordi sunt arcanae litterae, tantum denique tuae celsitudinis et iudicium et 260 voluntas, quem prae caeteris assiduum huius negocii et impulsorem habebam et efflagitatorem, vt contemptis difficultatibus omnibus Herceulano quodam animo laboriosissimam quidem sed pulcherrimam adirem prouinciam, vnus propemodum cum tot mendarum portentis depugnaturus. Nee enim tantundem laboris exantlatum arbitror in 265 paucis edomandis monstris Herculi quam mihi in tollendis tot men- darum milibus. Neque vero paulo plus vtilitatis hine orbi profe- cturum existimo quam ex illius omnium ore celebratis laboribus. Primum enim complurium sed praecipue veterum collatione volumi- num, nonnunquam ex apicum vestigiis addiuinantes, mendas 270 Sustulimus et germanam reposuimus seripturam. Graeca quae vel omissa fuerant vel perperam addita restituimus. Quod idem fecimus etin Hebraicis; verum hae sane in parte quod minus nostro Marte poteramus aliorum suppetiis praestitimus, praecipue fratrum Amer- baehiorum, Brunonis, Basilii et Bonifacii, quos optimus pater 275 Iohannes Amerbachius velut instaurandis bonis authoribus genitos trium linguarum peritia eurauit instruendos. Atque hi sane pater- num animum et expectationem vicerunt etiam, nihil antiquius ducentes Hieronymi gloria, et hac gratia nee impendio parcentes nec valetudini. Quorum equidem auxilio libenter sum vsus, quod 280 Hebraeorum litteras degustassem verius quam didieissem. Et tamen curauimus ne quid deesset auido lectori, etiam si quid deesset nobis ; quodque nostris viribus erat diminutum, id ex aliorum suppetiis abunde sarsimus. Cur enim nos pudeat id facere in vindicando tanto authore quod haud pudet facere summos monarchas in 285 recipiendis, imo in perdendis oppidulis Ὁ τῷ σι ο "- οι σι 247. contra add. B. 272. Hebraicis] Cp. Ep. 324. 31 n. 396] TO WILLIAM WARHAM 219 Adiecimus singulis libellis aut epistolis argumenta, veluti fores aperientes ingredi volentibus. Deinde quando non omnibus contigit tot linguarum ac litterarum cognitio, si quid remorari poterat lectorem mediocriter eruditum, id scholiis additis illustrauimus quae geminam vtilitatem adferant: alteram quod tam insignis author, qui antehac nec ab eruditissimis legi poterat, posthae a semidoctis poterit intelligi; alteram quod iam non perinde procliue fuerit cuiuis deprauare quod ab aliis est restitutum. . Nec his contenti quaecunque falso Hieronymi titulo cireumferebantur, eaque magna ex parte talia vt non Hieronymum authorem, sed impudentissimum simul et insulsissimum rabulam opificem prae se ferrent, non recidimus, ne quid omnino desyderaret auidus magis quam elegans lector, hoc est, vt dicam erassius, ne non haberent similes labra lactucas, sed in suum relegauimus loeum, nulloalioqui dignaloco. Denique totum opus— de ea loquor portione quam nobis proprie sumpsimus—in quatuor diges- simus volumina. Primo παραινετικὰ καὶ παραδειγματικὰ complexi ; quod eorum quae ad vitam instituendam pertinent oporteat primam esse curam. Secundum in tres diuisimus classes ; in quarum primam retulimus quaedam non inerudita quidem illa nec indigna lectu, sed tamen falso inscripta Hieronymo. In proximam aliena, sed quae suis titulis authorem testentur. In tertiam velut in sentinam reiecimus ineptissimas ineptias impostoris haud scio euius ; de quo merito dubites infantiorne sit an indoctior an impudentior. Is mihi certe, quisquis fuit, videtur dignissimus quem publicis odiis prose- quantur omnia saecula; qui de omnium aetatum ingeniis tam male senserit vt sperarit neminem futurum qui possit insani rabulae naenias ab eloquentissimi, doctissimi sanctissimique viri libris digno- scere. Tertium volumen dedimus ἐλεγκτικοῖς οὖ ἀπολογετικοῖς, nimirum his quae ad refellendos haereticorum errores et maleuo- lorum ealumnias pertinent. Quartum tribuimus ἐξηγηματικοῖς, vide- lieet quae sacrorum voluminum habent enarrationem. Non dissimili studio nuper dedimus Nouum Instrumentum adiectis annotationibus nostris: euius lucubrationis nuncupationem Leoni Pont. Max. tuaeque celsitudini communem facere visum est, quo nouum opus duorum totius orbis summatum nomine tum munitius tum eommendatius exire& in manus omnium. At Hieronymum velut ab inferis in lucem reuocatum tibi proprie dieatum esse volu- mus; vel quod citra exceptionem vni tibi mea debeam omnia, vel quod tu Hieronymi gloriae soleas vnice fauere; nimirum prudenter intelligens nihil esse secundum Euangelicas et Apostolicas litteras dignius quod legatur a Christianis. Equidem crediderim ipsum 319. communem] Cf. Ep. 333 introd. and 89 seq. 290 295 300 305 310 320 325 220 LETTERS OF ERASMUS [1516 Hieronymum sibi nonnihil hoc nomine gratulari, quod faustissimis tui nominis auspielis mundo reuixerit, tam inter theologos summus quam tu inter laudatos episcopos nulli secundus. Etenim vt ille 3320 doctrinae orbem numeris omnibus felicissime absoluit, ita tu virtutum omnium episcopalium circulum et harmoniam mire temperasti. Caetera quidem pulchre congruunt. Vnum illud vereor ne nostra mediocritas non satisfecerit vel Hieronymi dignitati vel tuae celsitu- dini, Nee enim vsquam magis ingenioli mei tenuitatem sentio 335 quam vbi eontendo tuis eximiis virtutibus et amplissimis in me meritis vteunque respondere. Sed quid facerem, tot ae tantis nominibus obstrictus tibi vt ne capitis quidem auctione facta sim vlli portioni soluendae par futurus? Feci quod solent qui, eum prorsus soluendo non sint, data quantulaeunque aeris portione sese magis 340 etiam astringunt, et rem, non animum, sibi deesse testificantur, malae fortunae potius quam malae fidei debitores, et ob hoc ipsum iudicum fauorem emereri soliti, quod miseri sint verius quam ingrati. Atque in hoe sane genere rerum vna est referendae gratiae ratio, 51 quis ingenue libenterque debeat, et agnoscere creditorem ex parte 345 retulisse est. Imo vt quod similius est conferam, eorum consilium secutus qui malunt versuram facere quam in neruum ire, ab Hieronymo sumpsi mutuum quod tibi dependerem. Quanquam eur id iam mutuum videatur aec non potius meum ? nam multae res soli vel occupatione vel praescriptione demigrant in ius alienum. 2580 Caeterum in hoc rerum genere Hieronymus ipse nobis legem prae- Scripsit, in ea praefatione quam libris Regum praeposuit, iterum atque iterum illud opus suum appellans propterea quod quiequid corrigendo, legendo crebroque versando nostrum fecimus, id iure nobis vindicamus. Hac lege cur non et ipse mihi ius vindicem in 355 Hieronymianis libris, quos tot iam saeculis pro derelietis habitos velut in vacuum veniens non aestimandis sudoribus verae theologiae studiosis asserui ? Aureum flumen habet, locupletissimam bibliothecam habet quisquis vnum habet Hieronymum. Atque hunc rursum non habet, quis- 36o quis habet cuiusmodi ferebatur antehac vndiquaque confusum et con- taminatum. Non quod ausim confirmare nihil vsquam veterum mendarum, hoc est nulla pristinae ruinae vestigia residere: quod haud scio an ipse praestare queat Hieronymus, nisi contingant exemplaria eastigatiora quam nobis adhue habere licuit. Illud 365 summo adnixi studio consecuti sumus, vt non multum supersit. Et vt nihil aliud, certe noster conatus nonnullos extimulaturus est, ne posthae nullo delectu quiequid in libris offenderint quantumuis cor- ruptum à quocunque impostore, quocunque titulo subditum, ample- 348. nam f: ae a. 396] TO WILLIAM WARHAM 221 etantur, legant, approbent ae velut oraculum citent. Atque vtinam eruditi omnes totis viribus in hoe incumbant negocii, vt quiequid nobis ex tot naufragiis vteunque reliquum est bonorum authorum, id quoad fieri potest pristinae integritati restituatur. Nolim tamen hane adire prouinciam nisi qui non minus fide, religione, iudicio curaque polleant quam eruditione; quod nulla sit acerbior bonorum volu- minum pestis quam semidoctus aut oscitabundus aut praeceps aut infelici iudicio castigator. Vtinamque principibus cunctis eadem mens esset quae tibi, vt omissis insanissimis pariter ac miserrimis bellorum tumultibus ad saeculum suum pacis artibus illustrandum conuerterent animum, et ad huiusmodi saluberrimos labores eruditorum studium praemiis 280 accenderent. Videremus nimirum id breui toto orbe fieri quod hisce non ita multis annis in tua factum est Britannia ; quae iam olim viris opibusque potens, nuper etiam religione, iusticia, vitaeque cultu, denique litterarum veterum omni genere sic exculta est, sic enituit, sie effloruit, idque tua potissimum opera, vt ab orbe semota insula 335 cultissimis quoque regionibus ad honestissimarum rerum studium calcar addere possit. Bene vale in Christo lesu, praesulum ornatissime, quem ille in- staurandae pietati ac prouehendis bonis litteris quam diutissime seruet incolumem. 390 Basileae. Anno salutis. w.p.xvr. Kalen. April. [25] -r o 72 -1 ωι 397. ΤῸ THoMAS ANSHELM,. Naucleri Commentarii tit. v^. (Basle.) I April 1516. (A commendatory letter contributed to the first edition of Nauelerus' Memora- bilium omnis aetatis eh omnium. gentium chronici commentarii, Tübingen, T. Anshelm, March 15:6, 2 vols. folio. The chronicles are continued from 1500 to 1514 by Nicholas Basell (Ep. 391). This letter was evidently printed at the last, for it fills only ἃ small part of the verso of the title, which is otherwise left blank (cf. Ep. 199 introd.); and this conclusion is borne out by the date. Thomas Anshelm or Anshelmi of Baden matriculated at Basle in 1485, but soon began to pay attention to printing: for his name appears on a Strasburg volume of ro Jan. 1488. But he did not establish himself until 1500, when he set up a press at Pforzheim. He worked there till March i511; then July r51r:— July 1516 at Tübingen, whither he was drawn by the influence of Reuchlin. Although not learned—he had never graduated—he enjoyed the esteem and support of the Tübingen humanists ; and no reason has been found to account for his removal to Hagenau. He printed there Nov. 1516— Dec. 1522 and con- tinued his intimacy with Tübingen ; but after that date nothing is known of him. See RE. 303, MHE. ii, Steiff and Proctor.] D. ERASMVS ROTERODAMVS THOMAE ANSHELMO TYPOGRAPHO DEXTERRIMO ET EIDEM FIDELISSIMO S. D. Mvrrvu tuae debent industriae, mi Thoma, sed plus debent fidei, quieunque vbiuis terrarum bonas amant ecoluntque literas; quibus 5 lO I5 20 222 LETTERS OF ERASMUS [1516 tua offieina laudatissimos autores suppeditat Latinis, Graecis, et Hebraeis formulis exeusos, et his quidem longe elegantissimis. Peculiariter autem nostram Germaniam tibi demereris, quam istius- modi subinde nouis illustras ornamentis quae sola verum et immortale decus possunt adferre. Atque vtinam omnibus aeque cordi sit hoc certamen cum Italis suscipere, illis innoxium, omnibus frugiferum, ac nobis multo gloriosius quam si barbarico ritu saxis aec ferro cum illis decertemus: siquidem in eo conflictu fere qui vincit immanior est, qui vincitur calamitosior; in hoc et qui superat beneficentior est et qui superatur discedit se ipso melior. Plurimum igitur verae gloriae tum tibi tum vniuersae Germaniae, nisi fallor, pariet historia per Nauelerum, diligentissimum hominem et velut ei rei natum, concinnata ; quod ea pars eruditionis vel praecipue conducat ad vitam cum laude degendam, si modo delectus adsit quo lector quid imitandum, quid fugiendum sit dignoscat. Orationis nitorem non admodum requireb qui modo meminerit in historia nihil aeque spectandum ac fidem. Oro superos vt tua industria, quam est vsui studiis, tam tuae quoque rei conducat. lam passim per omnem Germaniam foelieissime subolescunt honestissimarum studia disci- plinarum, quae confido breui ad frugem peruentura te tuique similibus gnauiter adnitentibus. Bene vale. Anno salutis w.p.xvi. Kalend. April. 398. Fnow GrEoncGE PRECELL. Deventer MS. οἱ, f. 107 v?. Ulm. LB. App. 57. 5 April 1516. [Precell seems to have been a parish-priest at Ulm. He is perhaps a * Jeorius Pratzel de Nyeder Eysenszheym', in Würzburg diocese, who matrieulated at Heidelberg 11 Apr. 1496 and was B.A. (as Bratzel) 9 Nov. 1497. In his quotation from the Adagia he was using the edition of 1508 (a), not that of 1515 (8).] GEORGIVS PRECELLIVS VLMANVS ERASMO 5. Oxuxivau mortalium praestantissime vir, tua spectatissima humanitas quibusdam tempusceulis transactis, in Adagiis tuis [Graecorum] maioribus eudendis de quodam libello insignium metaphorarum 398. rrr. PCELLIVS MS.: PRICELLIVS LB. 2. Graecorum ete. seposui, tanquam α Scriba minus literato in mediwm contextum translata ex marginali spatio, vbi Precellius forsitan Graecarum et Latinarum scripserit, pos: metaphorarum addenda. Cf. ll. 14, 5. 397. 14. Nauclerum] John Verge, or Vergenhans, born in 1428 (?) of a noble Swabian family. In 1450 he became tutor to the young Eberhard im Bart. On Eberhard's accession in 1459 Nauclerus received a Provostship at Stuttgart ; and in 1477 on the founda- tion of the University of Tübingen he was appointed Professor of Canon Law, and in 1478 Chancellor. Both these offices he held till his death in r51ro. See Steiff and, for a criticism of the Chronicle, ADB, with the sources there quoted; also RE. 62 and 66*. 398] FROM GEORGE PRECELL 993 inscripto promissum [inerat] cirea paragraphum [etenim] ' Odorari ac similes aliquot metaphorae* prope calcem inseruerat, ita inquiens: * Quare quanquam istiusmodi videntur ad prouerbiorum cognationem pertinere, tamen ea minutius exactiusque conquirere non est sententia, maxime quod iam hane prouinciam sibi sumpsit Rieardus Paceus natione Britannus, iuuenis Graecae pariter ac Latinae litteraturae cum primis eruditus, tum haud mediocriter exercitatus in euoluendis omnigenae professionis autoribus. Hic, inquam, felicibus Musarum auspleiis opus animo concepit, iam opinor etiam prae manibus habet, magno, ni fallor, vsui futurum politioris litteraturae studiosis: in quo quiequid est apud vtriusque linguae scriptores insignium meta- phorarum, quiequid festiuiter ae scite dictorum, quiequid huiusmodi gemmarum ace deliciarum orationis, in vnum volumen concinnare destinat." Fae quaeso, praestantissime vir, is libellus diu desyderatus vel olim in manus veniat studiosorum. Eo profecto libello egerrime carent. Clamitant dies atque noctes: ' Georgi Precelle, Erasmus Ro. (quia tete totum vendicaui, non minus ac parentem meum et amo et diligo ae veneror; quoties sermo de te ortus fuerit, tete super ethera tollo) eur hune codieulum insignium metaphorarum in lucem prodire curabit negligentius?' O si hanc tempestatem superuiuerem, vt saltem viderem, si ad vsum legendi concederetur minime. Vale, disertissime Apollo. Datum Vlmae ex aedibus omnium Sanctorum noni(s) Aprilis 1516. Georgius tuus vt suus. 399. FnoM JonHw SaAPIDvus. Deventer ΜΆ, οἱ, f. 175. Schlettstadt. LB. App. 58. II April 1516. [There is no reason to question tbe date given by the manuscript. The letter is followed by à poem on the nationality of Erasmus, entitled Ioannis Sapidi certamen de origine Roterodami quo duae mationes collitiganteis introducuntur, which is printed in LB. In a letter to Boniface Amerbach (Basle MS. G. II. 30. 178. 6) dated r1 Nov. 1515 Sapidus announces the completion of the poem and sends it for Boniface to see. ] IOANNES SAPIDVS DOMINO ERASMO 5. D. Mznrro te, omnium doctissime Erasme, docti nostrae Germaniae diligunt atque suspiciunt, quos non modo singulari amore pro- sequutus es semper, sed et tuis vigiliis atque doctrina multo reddis 398. 5. inquies MS. : corr. LB. 8. sumpsit aB : sumpserit MS. 9. Post Britannus aliquot verba add. B. Graecae pariter a8: Graece pitus MS. Qir, omnigenae MS.a: omniiugae f. 20. Pcelle MS.: Pricelle LB, Ro. MS.: tuus LB. 23. hune LB: hue 175. 399. TIT. IO3NNES MS. 398. 4. Odorari] 4dag. 581, 22. super ethera] Cf. Verg. Aen. 1. 379. M M t to o 5 IO D 224 LETTERS OF ERASMUS [1516 felieiores ; atque hinc factum est vt passim ex omni Germania ad te tui admodum amantes confluant litterarum cultores. E quorum numero est et Beatus meus Arnoldus, qui quo se longe beatiorem redderet, te vnum omnium beatissimum adire constituit; sperans id se facile consequuturum, si tuae humanitatis aliquo modo sibi copiam feceris. Si quaeris quid agam, in ludo litterario atque vxoriis rebus meo more consenesco. Vale raptim ex ludo nostro 1516, xi April. Beatus Rhenanus beate viuat atque omnes Erasmiani. 400. FRoM JEROME BALDUNG. Ensisheim. 24 April 1516. Deventer ΜΗ. οἱ, f. 173. LB. App. 59. [Evidently written to Basle ; and therefore only 1516 is possible. Jerome Baldung or Waldung of Gmünd in Swabia was probably edueated at Vienna, since he speaks of Celtis as *communis praeceptor' to Vadianus and himself (VE. 394) ; but his name does not occur in Aschbach's Gesch. d. Wiener Univ. On 5 Feb. 1506 he matriculated at Freiburg and on τό June succeeded Zasius as Lecturer in Poetry. His subject, however, was Law,in which he took his Doctor's degree in 1506, becoming Dean of the Faculty in 1507; but it was not until 27 Feb. 1510 that he was allowed to teach it. His University career was ended by his appointment on 23 July 1510 to be Imperial Councillor and Agent at Ensisheim in Alsace (cf. Ep. 319. 23). In 1517 he was summoned to Innsbruck as Privy Councillor to Maximilian ; see Capito's Hebraicae Institutiones, Basle, Froben, Jan. 1518, f^. P v^. He is mentioned in Zasius' Lucubrationes, 1518, p. 8, as having recently discovered at Murbach a MS. of Gaius! Insí. bk. 1 ; which is now lost. In 1524 he was Chancellor to the Abp. of Salzburg ; and in 1532 Zasius dedicated to him his Substitutionum Tractatus (ZE. 257). His name is sometimes confused with Balbus' (Ep. 23. 47 n.). 'The Aphorismi compunctionis theologicales Hieronymi Baldwung, artium et medicinarum doctoris, Strasburg, J. Grüninger, 6 Jan. 1497, with a preface dated from Gmünd 12 Feb. r493, were the work of his father, who was physician to Maximilian, and is probably the person intended in BRE. 118 and 444. See Schreiber, Gesch. d. Univ. Freiburg, i. 82-4 ; ΖΕ. pp. (149-63) ; VE. ; and ADB.] HIERONYMVS BALDVNG ERASMO 5S. P. ViR doctissime, Lucas Paliurus, homo, quantum paucis horis coniicere licuit, et humanus et bonarum litterarum studiosus, tantis- per apud nos moratus, dum tui memoria fieret, id quod persepe inter doctos contingit, multa de te praeclara nec minus vera tametsi breuibus narrasset, incensum alioqui me inflammauit tui vtcunque 399. 6. Arnoldus] Batt Arnolt (4 May 1485—4 Oct. 1532), son of a Schletsttadt artisan. He was B.A. at Paris in 1504, with Beatus Rhenanus, who was ἃ kinsman (BRE. 5); but he does not seem to have proceeded M.A. From 1507 to 1511 he worked for the printers at Strasburg, and verses by him appear in many of their books. Also Beatus Rhenanus dedi- cated to him the Opuscula Christiana of Bigus Pietorius (Strasburg, Schürer, 17 Jan. 1509). Subsequently like his fellow-townsman Spiegel (Ep. 323. 12 n.) he became Secretary to Maximilian : and afterwards to Charles v ; and in that eapacity he was able to be of use to his literary friends in matters of copyright. He died at Vienna. See Gény, Die Reichsstadt Schlettstadt, p. 63, and BRE. 400. τ. Paliurus] See Ep. 316. 400] FROM JEROME BALDUNG 225 compellandi desyderio. Quod si per tuam comitatem recte factum iudicaueris, homo integerrime, dabitur deinceps opera vt ne Erasmum poeniteat Hieronymi qualemcunque noticiam adeptum esse. Vale, vt vides, tumultuarie ex Ensisheym 24 April. 1516. Beatum Rhenanum saluum esse meis verbis—hoe primum volui, sed (ad) te priorem scribendi propositum fecit. Iterum atque iterum vale. 401,, FRow ULRICH ZWINGLI. Deventer MS. 9r, f. 124 v?. Glarus. LB. App. 22: Zw. E. 1515.2 29 April (1516). [The year-date given by the manuscript must be wrong, for in 1515 Erasmus had returned to the North long before Whitsun-Day (Ep. 404. 14), whieh fell on 27 May. 1516 is the only year possible, in view of his movements. Ulrieh Zwingli (τ Jan. 1484—1r Oet. 1531) was born on the Toggenburg (hence * Doggius") but was adopted by his uncle, the parish-priest of Wesen on the Walensee. After schooling at Basle and Bern he matrieulated at Vienna in r500; but in r5o2 he returned to Basle, where he was B.A. r5o4, M.A. 1506. Since 1506 he had been parish-priest of Glarus ; and whilst actively con- tinuing his own education had been developing an independence of character, which brought him into sympathy with the movement for reform. For the high opinions already formed of him see Glareanus' Heluetiae Descriptio, Basle, A. Petri, 1515, and the second edition, with a commentary by Myconius, Basle, Froben, March 1519 : also Glareanus' Elegiae, dedicated to Zwingli, ibid. r4 Nov. 1516. Α new edition of Zwingli's correspondence is being prepared by Prof. Egli of Zurich.] D. ERASMO RO. PHILOSOPHO ET THEOLOGO MAXIMO HVLDERICVS ZVINGLI $. ScnrPrVRVM ad te, D. Erasme virorum optime, terret hine erudi- tionis tuae splendor ille, capacior sane quam sit quem cernimus orbem, postulans inuitat illine suauissima humanitas tua, qua te videndi causa vere mox ante ingruescente Basileam venienti exhibuisti ; non mediocri benignitatis argumento, quod infantem hominem, ignotum litteratorem haud es dedignatus. Sed plane hoc Heluetico sanguini (cuius ingenia subolfeci non adeo maxime tibi displicere) dedisti, Henrico Glareano, quem familiarissime tibi coniunctum vidimus. Mirari autem vehementer potuisti ecquid non domi manserim, qum nullam interim questionis quantumlibet arduae (quod iui solent mataeologi) dissolutionem (voluerim,) nedum petiuerim ; verum vbi nos energiam illam in te quesisse ratiocinando depre- henderis, mirari desines. Hanc enim, me Hercules, cum morum comitate vitaeque commoditate inconniuenter, minus etiam vere- eunde, tantam suspeximus, vt te, vbi tua legimus, loquentem audire 400. 9. Enfgheym AMS., sc. pro Enfheym. 401. 1r. voluerim addidi, in fine versus. 12. verum LB: vtrum MS. 400. rr. feeit] sc. Paliurus. ALLEN 11 Q o 2 [Ὁ] "a 40 tn 226 LETTERS OF ERASMUS [1516 et corpuseulo hoc tuo minuto, verum minime inconcinno, vrbanissime gestientem videre videar. Nam (vt verbo absit inuidia) tu nobis amasius ille es, cui ni eonfabulati simus, somnum non capimus. Sed quorsum tandem stridulis hisce aures eruditissimas fatigo, qum graeulos humi vesci debere non nesciam? Istorsum certe vt nos peraeti ad te itineris (quod Hispani Gallique iam olim Romam euntes videndi Liuii causa, referente diuo Hieronymo, fecerunt) scias tam abesse vt poeniteat, vt magnum etiam fecisse nomen existimemus, non alia re magis gloriantes quam Erasmum vidisse, virum de litteris 5 Seripturaeque sacrae arcanis meritissimum ; quique Dei hominumque ita charitate flagret vt quiequid litteris impenditur, sibi impendi putet: pro quo item omnes bene precari oporteat, vt eum D. O. M. incolumem seruet, vt sanctae litterae a barbarie sophismatisque per eum vindicatae in perfectiorem aetatem grandescant, ne tenellae adhuc tanto patre orbae ingratius duriusque educentur. Ego enim, vt tandem hane tragoediam exeiulem, pro in vniuersos tua isthaec bene- ficentia, sero licet, tibi dudum quod Socrati Aeschines (quanquam imparem)donaui. At (si) non accipis hoc te donum minime dignum, adiiciam plus quam Corinthii ab Alexandro spreti, me neque dedisse vnquam nec daturum alii: quod si nec sic quidem accipis, sat erit a te repulsam passum esse; nam nihil emendatius vitam corrigit quam talibus displicuisse viris. Nam et velis nolis meliorem me mihi (vt spero) restitues tandem, vbi tuo iam mancipio quomodolibet vsus fueris. Feliciter vale. Ex Clarona iii Cal. Maii Anno [1515]. 335409. ΤῸ NicHOLAS ELLENBOG. Stuttgart MS. Hist. Q. 99, f. 213. (Basle.) Horawitz, Erasmiana i. 22. (April 1516.) ERASMVS ROTERODAMVS NICOLAO ELLENBOGIO SVO FRATRIS VICE DILECTO 5. D. HirngoxNvuvs ad proximum autumnum absoluetur. NNouum Testa- mentum praecipitatum est verius quam aeditum, et tamen sic editum vt in hoe sane genere superiores omneis vicerimus. Quod nostris nugis delectaris, amo tuum candorem et studium erga me tuum amplector; laudem nihil moror. Hoe gratius fuerit, si Christo me commendas, a quo probari vera foelicitas est. Tua phrasis 401. 17. (wt scripsi: (et MS. Cf. Ep. 328. 40. 23. tam MS. (tà): tantum Zw. E. (tm). nos posí nomen add. Zw. E. 27. eum LB: tum MS. 34. Corinthü . . . soreti MS. : corr. Zw. E. 36. emandatius MS. 401. 22. Hieronymo] Ep. 53. 1 (Migne). His source is Plin. Ep. 2. 3. 8. 32. Aeschines] Cf. Ep. 31. 11-17. 402] TO NICHOLAS ELLENBOG 227 simplex, aperta puraque et ingenii simulachrum prae se ferens me vehementer delectauit. Si iudicabis laborem nostrum, quem in Noui Testamenti editione insumpsimus, vtilem fore ad rem Christianam, fac et alios ad idem inuites studium. Bene vale, Nicolae charissime. 403, 44. FRoM WiLLIAM BUDÉ. Epistole ad Erasmum f*. £?, vo. Paris. Ct. f. b: €. p. 19: Εν p. 6: HN: Lond. i.6: LB. 250. 1 May (1516). Deventer M3. οἱ, f. 192 (a). Budaei Epistolae (1531) f. 117 v? (8). (This letter was printed by Erasmus in B within a few months of its arrival ; and then with three others—its two answers and Ep. 388—shortly afterwards in C! , in this case from a desire (Ep. 531. 533 6) to rectify the blunder in 1. 149 on which Budaeus remarks in Ep. 493. 45seq. It 15 4150 found in the Deventer Letter- book and in BE?. ; having in the former the notable feature that the Greek is all translated into Latin, except the special words the precise meaning of which is here discussed. As the printed versions issued by Erasmus and Budaeus agree in having the Greek, there can be no doubt that this was in the original. It may be eonjectured, therefore, that the Latin versions were made by Erasmus —nerhaps dictated offhand; for the variants given in the translation of l. 132 suggest a tentative rendering—on behalf of a servant-pupil (Hand A), to relieve him from much copying of an unfamiliar language. In BE. the Greek is on the whole more correctly printed than in B and its followers. But its occasional amplifications indicate that Budaeus polished up the letter before printing it; for these cannot have been part of the original, since they are missing in both B and the Deventer manuscript, which are independent copies of it. I therefore give the precedence to B as closer to the original than either a or 8 : which for convenience I have placed at the end of the sigla, i.e. after LB. The year-date is given by the arrival of the Nowwm Instrumentum in Paris (1. 28 n.). Writing on 6 June r516 Badius mentions the dispatch of this letter through Arnold Birckmann (MHE. ii. 37) ; it reached Erasmus from Cologne on 19 June (Ep. 421. 2,3). Wm. Budé (26 Jan. 1462—23 Aug. 1540) sprang from a family of state officials. In 1484 he entered the College of Navarre at Paris as a student of theology (Launoi, Nauarr. gymn. hist. p. 217), but subsequently went to Orleans to study law ; and this he abandoned in its turn forliterature c. 149r. He learnt Greek first from Hermonymus (1. p. 7. 22 n.) and then from John Lascaris (Ep. 269. 51 n.) ; and Faustus in addressing to him his De influentia syderum in 1496 ( Ep. 84 introd.) describes him as * Graeca et Latina litteratura insignitum. In 1497 he became one of the royal seeretaries, and served on embassies to Italy in 1501 and 1:505; but his literary activities were not thereby checked. His first ven- tures were translations from Plutarch and Basil ; the earliest dated 1503, though no printed edition is known earlier than 1:505 (cf. Ep. 42r. 25 n.) More important are his Annotationes in xxiv Pandectarwm libros, Paris, Badius, 17 Nov. 1508,—2a work in which he showed marked originality, by discarding the vast accumulation of glosses and by attempting to restore the purity of the text through study of manuseripts,—and the De Asse, Paris, Badius, r5 March r51$, which isan attempt to define therelative money values of classical and Renaissance times and thereby to determine the conditions of ancient civilization. In r519 he was summoned to court by Francis r, for whom he had written the Institution du Prince (see Woodward, Studies in Education, chap. 7) ; and he made use of his position to further the cause of good learning in France, notably by persuading Francis to make the College de Francetrilingual. His own continued enthusiasm for Greek is shown by his Commentarii linguae Graecae, Paris, Badius, Sept. 1529, by a collection of Greek letters published in BE?, and by a treatise De transitu Hellenismi ad Christianismum, Paris, R. Stephanus, 5 March 1535, in which he defends his favourite studies from a charge of alliance with heresy. Q2 IO Jo I 20 σι 228 LETTERS OF ERASMUS [1516 His relations with Erasmus were marred by occasional misunderstandings, the outcome of his over-sensitive temperament; but on the whole the two scholars had a just appreciation of each other. His work is at length receiving due recognition in the life by M. Delaruelle, of which one volume has been published, Paris, 1907. Seealsothesame author's Répertoire of his correspondence, Toulouse, 1907; ἃ contemporary life by Ludovieus Regius, Paris, J. Roigny, 1540; BE.; and Legrand.] GVLIELMVS BVDAEVS ERASMO ROTERODAMO S. D. * Drc1 non potest,' inquis, mi Budaee, quantopere et tuae faueam gloriae et eruditionem admirer. *Istue quoque posterius bona fide ?" *Bona certe' inquis. Egone id eredam?' Quid ni?" inquis. * Equidem mihi hoc lubens persuaserim ; πῶς yàp οὔ, ὅς ye ἄνδρα σε ^ , ^ , 3 Ν e , 3 Ν b ^ 3 , εἶναι ἐπιεικῆ πέπεισμαι; οὐ γὰρ ὅπως θεολόγον σε, ἀλλὰ kal τὴν ἀλήθειαν σεβόμενον ἡγοῦμαι, τούτου παρ᾽ ἐμοὶ πίστιν ποιησαμένης τῆς Στρατείας τοῦ Χριστιανοῦ, τῆς ὑπό σου πάλαι ποτὲ ἐκδοθείσης. Ego vero nec dicere" inquam, ' nee eloqui ac ne proloqui quidem possim, O noster Erasme" (maior enim esse mihi videre quam vt meum te appellem, cum omnibus nostris vnus satis esse possis; quin et vsque adeo publieus scriptis tuis factus es vt nemo sibi priuatim vindicare te possit): verum, vt dixi, exprimere nequeo quam tuum me nuper feceris, posteaquam epistolam tuam accepi. Reddiderat illam iuuenis is quem mihi commendasti, Sorbonae nunc agentem, μᾶλλον δὲ ἐν E , ΄ e ^ ΕἾ 9. 5 ΄ ^ ^ σερβωνιτίδι λίμνῃ διατρίβοντα: οὕτω yàp àv εἰκότως ἀποκαλοίημεν τὴν TOV σοφιστῶν τουτωνὶ διατριβήν, ὥς γε νῦν καθέστηκε. Reddita igitur mihi epistola tua et semel iterunque lecta, παραχρῆμα τῶν μετὰ χεῖρας , , , , 3 , ^ , 5» ’ Ν ^ ^£ , ἀφέμενος σχολάζειν σοι μόνῳ αὐτίκα δὴ μάλα éyvókew. — kai δὴ τῇ ὑστεραίᾳ ^ , , »* ^ * , ec^ s Li ^ og , τὴς ἀποδόσεως 7" Τῇ γε ovv ταυτὴς ἑξῆς τον Σενέκαν σου «vekKa διεξιέναι ἠρξάμην: οὕτω γάρ συ κελεύειν ἐδόκεις, εἰ δὲ μή, πῶς ἂν μαρτυρεῖν ἂν δυναίμην τῷ ἐντυπωτῇ τῷ σῷ; τῷ τοίνυν Σενέκᾳ ἐπικεκυφότι μοι, ἰδοὺ δὴ 2. Istuc Ba: Istud N. bona Ba: bonan €: bonan' F8. 4. ᾿ πῶς ὁ « eda ἐκδοθείσης BB: cur enim non id velim, qui quidem persuasum habeam te (& a) virum esse aequum ? Non enim theologum modo esse te arbitror, sed eum qui verum colat. Atque huius rei fidem apud me fecit Militia Christiana olim abs te edita a. 6. τοῦ B : τῆς B. 7. τῆς BB: τοῦ N. Io. nostris Ca secunda manu : nobis Ba prima manu. 13. BB: postquam a. mihi ante iuuenis add. a : om. B. I4. μᾶλλον. . . 16. διατριβήν B B: quin magis in Sorboniea palude versantem; sic enim merito vocauerim sophistarum istorum scholam a. IS. σερβωνιτίδι B F Corrig. : σερβωνίδι C B : σορβωνίδι H. 16. ὥς γε νῦν καθέστηκε add. B. 17. παραχρῆμα. . . 23. ἐπίδοξον BB : confestim iis quae in manibus erant omissis, tibi vni vacare deinde prorsum decreueram, Et sane postridie quam tuae mihi redditae fuerant litterae, aut certe ab hoe proximo, Senecam tua causa coeperam euoluere; 516 enim mandasse tu mihi visus es: alioqui qui possim testimonium ferre tuo excusori? Cum igitur . Seneeae incumberem, ecce iam adesse pietatis Instrumentum annunciatum est, illud ab Erasmo profectum, illud bilingue, illud celebre a. 6. Xrpareías] The Enchiridion(Ep.164). ^ Froben's work to Budaeus' notice, and rs. σερβωνιτίδι)] Cf. erit. note with ^ for this purpose to have sent him 8 Thuasne, Études sur Rabelais, pp. 65, 6. — copy of his Seneca (Ep. 325), which, 21. évrvmorj] Erasmus seems to though inadequate as an edition, is a have desired to bring the excellence of finely printed volume, FROM WILLIAM BUDÉ 299 403] παρεῖναι τὸ "Opyavov τῆς εὐσεβείας ἀπηγγέλθη, τὸ ὑπὸ τοῦ ᾿Βράσμου, τὸ ἀμφίγλωττον, τὸ ἐπίδοξον: nam tu de eo quoque ad me scripseras, συστήσας μοι τὸν τυπογράφον. Αὕτη ἡ βίβλος παροῦσα τὸν διὰ χειρὸς ἐχόμενον ἤδη Σενέκαν ἐξετίναξεν ἡμῖν. Apologia igitur tua et paraclesi ae praefatione legendis dimidia- ium diem Dominieum consumpseram, huius mensis vigesimum septimum ; pridie enim liber allatus erat. A prandio statim eum Franciseum Deloinum viserem, hominem doctrina et autoritate summa, curiae principem, vt scriptorum tuorum lectorem auidis- 3o simum, sie meorum meique amantissimum ; cuius nomini dicasse librum De Asse mihi videor, cum eum circa finem libri mecum disserentem faciam: sie enim tum tulit mea ratio, et alioqui eius dieationis memoriam nunquam nisi eum libro interituram videbam, cum saepe praefationes pereant—sed cum ad eum adiissem, ecquidque noui haberem interrogasset, vt respondi nihil me habere, * At ego" inquit, fhabeo quod ad te pertineat quodque tibi iucundum futurum sit.' Quid id esset me rogante, ' Ecce tibi' inquit, *elogium ab ea autoritate profectum quam tu instar senatusconsulti Romani habiturus sis. Solebas enim optare vt treis aut quatuor Erasmos in Gallia 45 haberemus (si tamen tot simul Erasmi similes vna aetas efferre posset) vt tibi animo tuo aliquando obsequi liceret ingeniique tui mediocritati liberius vela pandere: nihil autem tibi molestius esse quam quod inferuescente stilo quasique Musarum aura plaenius aspirante vela tu saepe contrahere cogerere atque ad eum modum 4; velificandi impetum moderari, quem nostratium hominum ferret captus ac libenter admitteret. ^ Ecquis enim aequo animo ferre posset semidoctos homines intelligentiae suae finibus Latinae linguae copiam cireunscribere? Hune ipsum igitur Erasmum habes operum tuorum non modo lectorem sed etiam praeconem.' Quae cum ille dixisset et ego suspensus expectarem, promit librum tuum solutum adhuc et recentem ab officina, locumque ostendens τ 5 ea etn 5o 23. eo BB: et a. 24. συστήσας. . . 26. ἡμῖν BB (25. ἐχόμενον F Corrig. : ἐρχόμενον B): commendans mihi typographum. Hie liber, cum aduenisset, Senecam qui iam in manibus erat, excussit nobis a. 26. tua et B B : ae a. ac BB: δα. 30. summa B : summae f. 31. nomini B8: momi a. 32. mihi videor B: videri possim quibusdam f. 33. tum B B : tuà a. 35. ad B B : om. a. 36. vt BB: & a. 40. Solebas B B : olebas a. 42. posset vt BB: possit & a. 47. ae B : aut certe B. 45. contrahere cogerere B B : contra herere viderere a. 48. posset B: possit a. 52. abs B. 27. diem Dominicum] 27 Apr. 1516. The words Awius mensis show that, though dated in May, the letter was at any rate begun in April. 28. allatus] Conrad Pellican, who arrived in Paris on 3 May, found the book on sale there next day; see CPR. p. 53. 29. Deloinum] See Ep. 494. 52. locum] The note on Luke r. 4. Erasmus there states that at that stage in the printing Beatus Rhenanus pointed out to him a translation of Luke'sopening verses given by Budaeus σι σι 60 280 LETTERS OF ERASMUS [1516 ἐν τῷ κατὰ Λουκᾶν, *O virum" inquit, *eleganter ac probe amicum hune tuum Erasmum, euius tu haud falso, vt video, amicum esse te dictitabas, cuique non gratuitum saepe testimonium tulisti. Equidem" inquit, *cuius antea ingenii prestantiam mirabar, nunc etiam candorem exosceulor. Videndum tibi, Budaee, omnino ne qui principum in re literaria virorum emulatione aecensus es, nune huiusmodi viro officio te prouocanti cessisse videare. Haetenus ille. Σὺ τοίνυν ἴσθι, ἄνερ μοι προσφιλέστατε, οὐκ ἐλάττω που οἰσόμενος ὧν εἰς ἐμὲ ἐχαρίσω. Οὐ γὰρ ἂν ἐν τούτῳ γε ἐκστῆναί σοι ὑπο- , € ^ ^ » ΕΣ ,ὔ Ἂς 5» , , » , μείναιμι, ὡς μὴ τοῖς ἴσοις ἀμείψασθαι τὸν εὐηργετηκότα με φίλον ἄνδρα καί, τό γε αὐτοῦ μέρος, τὴν μνήμην ἀπηθανατικότα τοῦ γένους τῶν Βουδαίων, » , TES. ej ὖνἑἵ ^ , 7 , ^ ^ ἄλλως Te πρότερον αὐτὸς ὑπὸ τοῦ κρείττονος εὖ πεπονθώς. Xv γε μὴν , ^ , 3 , 3 ^ e , ^ € , ^ NIA - τόκῳ TO χρέος ἀποδώσειν οὐκ ἂν ὑποσχέσθαι τολμῴην, ὁπηνίκα καὶ τὸ ἀρχαῖον 39 5X. 73 ΄, ,ὔ ^ T Ww y » 3 ^ ^ ^ , αὐτὸ ἐκτίνων πάνυ τι κεκμηκὼς εὖ οἷδ᾽ ὅτι ἔσομαι. "Eyó μὲν δὴ els στενο- , 5 , » ^ ^ ^ , , t ^ , , »P xopíav τινα. αἰσθάνομαι ἤδη καθεστὼς τῷδε τῷ ἐγκωμίῳ, ᾧ δὴ ἐλέφαντά, , , 5 ΄ ^ A , € ^ Ν 3 ^ Ά φασιν, ἐκ μύρμηκος ἀπέδειξας. Οἶσθα γὰρ δήπου ὡς ἂν μὲν ἀφειδῶς τε καὶ ^ YT , , 5 ^ , , , .“ ^ ^ πιστῶς τὰ ἐπιβάλλοντά σοι ἀποδῶ (ἐπιβάλλει γάρ τοι ἕκαστος τῶν περιττῶν » , , * , » 5 , , ^ , 5 ἐπαίνων), οὐκ ἂν φθάνοιμι ἔγωγε ἀντιχαρίζεσθαί σοι δοκῶν, παρά γε οὖν εἰδόσι τὰ ὑπό σου γεγραμμένα, τοῦτ᾽ ἔστι παρὰ πᾶσι. τίς γὰρ οὐ διατελεῖ ἀναγινώσκων τὰ ἀπὸ σοῦ; ἊΑν δ᾽ αὖθις αὖ τοῦτ᾽ εὐλαβούμενος φειδωλῶς πως καὶ ἀκροθιγῶς τῶν σῶν ἐπαίνων τῶν ἀμφιλαφῶν ἅψωμαι, τί δὴ ἄλλο ἢ ἀδικῶν τὸν παντός σε ἄξιον κακοήθης εἶναι δόξω ; Οὐκοῦν εἰς τοιαύτην με 53. €v... Λουκᾶν BB: ἴῃ euangelio secundum Lucam a. 60. Σὺ... 84. ῥήματος BB: Tu igitur scito, vir mihi charissime, te haud inferiora laturum alicubi iis quae in me contulisti. Non enim hae sane in re committam vt tibi cesserim, quominus viro amico bene de me merito paria rependam, quique, quod in ipso fuit, generis Budeorum memoriam immortalem effecerit, idem et alias a maiore beneficio affectus. Atqui cum foenore me redditurum haudquaquam ausim polliceri, quando et sorte ipsa resoluenda (re soluenda a) sat scio vehementer sum laboraturus. Ego quidem in angustia quadam sentio me iam constitutum ob istud encomium quo elephantum, vt aiunt, e formica reddidisti. Nosti enim profecto quod si affatim bonaque fide quae tibi debentur persoluero (debentur certe tibi omnes laudes eximiae), non effugero quin tibi vicissim gratificari videar, apud eos certe qui tua scripta viderint, hoc est apud omnes. — Quis enim non assidue legit abs te profecta? At rursus si id cauens parciter ac summis digitis tuas copiosissimas laudes attigero, non potero non videri vir malus, qui tibi quouis honore digno fecerim iniuriam. Igitur in huiusmodi perplexitatem tu me coniecisti qui prior hoc beneficium egregium ae plurimi faciendum in amicum contuleris. At contra oecu[l]passe me et hoc tibi negocii exhibuisse oportuit, qui dexterius temetipsum ab hac difficultate explicuisses : quanquam spero fore vt et rationem aliquam reperiam et faeultatem parem, qua vteunque liberer aliquando hoe aere alieno. Ceterum vt semel exoluam, id ego sane ne in omni quidem vita sperauerim, nimirum maiore debito quam pro meis facultatibus. Attamen quiduis citius in me admiserim quam vt tantae ae tali ingratitudini sim obnoxius. Iam et hoc nomine tibi gratiam habeo et ago, quod mihi in verbo παρακολουθηκότι veniam dederis a. 61. B: ὑπομέναιμι 8. 63. B B : ἀπηθανατηκύότα C. 65. τολμῴην B: τολμήην B: τολμίην C: τολμείην F. 67. τῷ BB: om. C*. 68. C: ἀποδείξας B. μὲν C: ὧς uiv B. 69. ἕκαστος B : ἕκαστον B. 72. αὖ C: οὖν B. in his Annot. in Pandectas, Paris, J. Badius, 17 Nov. 1508 (vol. iii, p. 56, in the Basle edit. 1557). FROM WILLIAM BUDÉ 231 403] σὺ τὴν ἀπορίαν κατέστησας, ὃ ὑπάρξας τῆς εὐεργεσίας eis φίλον τῆς ἀξιολο- γωτάτης. δέον αὖ προλαβόντα με τοῦτό σοι τὸ πρᾶγμα παρασχεῖν ἀγχινούστερον ἂν ἀπαλλαχθέντι ταύτης τῆς δυσχερείας. Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐλπίζω εὑρήσειν τε τρόπον τινὰ εὐπρόσωπον πύρον τε εὐπορήσειν ἐφ᾽ ᾧ ἀπαλλάξαι πως τουδὶ τοῦ ὀφειλήματος: καθάπαξ δὲ ἀπαλλαχθήσεσθαι οὐκ ἂν διὰ βίου ἔγωγε ἐλπίσαιμι, μείζονος δὴ ὄντος ὡς ἀληθῶς τοῦ δανείου ἢ κατὰ τὰ ὑπάρχοντά μοι. ᾿Αλλὰ μὴν πάντ᾽ ἂν μᾶλλον ἀποδεξαίμην ἢ τοσαύτην καὶ τοιαύτην ἀχαριστίαν ὀφλεῖν. Καὶ μὲν δὴ καὶ χάριν σοι οἶδα καὶ ὁμολογῶ, τῆς συγγνώμης σου τῆς περὶ τοῦ παρηκολουθηκότι ῥήματος. Quam molli articulo ibi me tractasti, imo quam mihi me reprehendendum emendandumque reliquisti ! Agnoseo, fateor, deprecor non culpam sed poenam, sed ignominiam, quae fatenti remitti solet. Potuisti iure tuo τὸ σφάλμα pov éravopfo- τικῶς γε δὴ σημειώσασθαι, vt etiam critica seueritate abstineres: ἔδοξε κἀμοὶ παρηκολουθηκότι ἄνωθεν πᾶσιν. Ego ita locum transtuli, quasi 7$ 8o 85 Lucas se ἀκόλουθον τῶν αὐτοπτῶν diceret, cum hie παρηκολουθηκότι 90 idem quod ἐφιγμένῳ significet, vt tu ipse sentire videris, etiam si Latine assecuto improbare videris pro τυχόντι καὶ ἐφικομένῳ καὶ karop- θοῦντι. — .Assecuto vt probem facit Demosthenes ἐν τῷ περὶ Παραπρεσβείας his verbis: ἵνα ὡς μετὰ πλείστης συγγνώμης παρ᾽ ὑμῶν ὃ τὰ rovrov πονηρέυ- ματα εἰδὼς ἐγὼ καὶ παρηκολουθηκὼς ἅπασι κατηγορῷςἩ | Hic vtrum Demosthenem intelligam omnia Eschynis flagicia eriminaque com- perisse accurateque in eum inquisiuisse, quasique omnia eius gesta factaque e vestigio ita persecutum vt tandem inuestigarit? an arbitrum et spectatorem fuisse rerum perperam ab eo gestarum vt aequalem, vt συμπολιτευόμενον, σὺ eadem legatione functum ὃ Idem alibi: ὑμεῖς yàp, δικασταὶ, ῥᾷον παρακολουθήσετε πᾶσι τοῖς λεγομένοις: nihil vos fugiet, sed omnia vt a me dicta erunt intellectu assequemini. Sic Galenus παρακολουθῆσαί τινι θεωρίᾳ dixit animo ita percipere vt.speculamentum 83. cov B : σοι C : om. B. 84. B : παρακολουθηκότι B. 87. τὸ... 88. σημειώσασθαι BB: erratum meum certe veluti corrigens indicare a. 88. B: σημειάσασθαι B. ἔδοξε... 89. πᾶσιν BB: visum est et mihi peruestigatis ab initio omnibus a. 89. B: παρακολουθηκότι B. οο. ἀκόλουθον τῶν αὐτοπτῶν B B: comi- tem eorum (eorum scripsi: nó a) qui suis oculis viderant a. a: παρακολουθηκότι B. 91. éóvyuévo B B : assecuto a. 92. τυχόντι... κατορθοῦντι B B : adepto et potito et voti compote a. 93. €&v... 95. κατηγορῶ B B: in actione de perperam obita legatione his verbis, vt velut cum plurima venia vestra, qui huius fraudes ipse sciam et peruestigarim (peruestigaram a) omnia, accusem a. παρακολουθηκώς B. bpes ... facilius assequemini omnia quae dieuntur, id est a. ἡμῶν BB. 95. Dem.: cum eo gerente remp. a. 94. Dem. N : IOO. συμπολιτευόμενον B B : simul IOI. λεγομένοις B B: vos enim, iudices, 103. παρακολουθῆσαΐ τινι θεωρίᾳ B B : omnia assequi speculatione quadam a. 84. παρηκολουθηκότι] Luke 1.3. For Pace's views on this question see Jortin ii. 347-50. 92. assecuto] The Vulgate reading. Erasmus translates persecutus (mis- printed prosecutus), Budaeus assectatori. In his second edition (1519) Erasmus modifies his translation and introduces Budaeus' citations from Demosthenes and Galen into his note. Cf. Ep. 441. 93. Demosthenes] 423. 100. alibi] Dem. roso : i» Macart. τ. 95 IOO 282 LETTERS OF ERASMUS [1516 non fugiat τὸν ἐνθυμούμενον. Τὰ ad historiam texentis ordinem 105 rettulisti. Quod si recte sentis, miror cur dixit καθεξῆς σοι γράψαι : oportuit enim primum ordine omnia didicisse, deinde γράψαι. ἘΠ tamen vtraque sententia idem dieit; prosequi enim dixisti, non assequi. Id cum tu dieas, non tamen probas. Omnino locus δυσνόητός ἐστι. 110. "AvoÓcv recte reddidisti pro ἀπ᾽ ἀρχῆς et retrorsus. ^ Absit autem vt inficiator esse mediter potius quam vt me ipse profecisse fatear. Sed de κατηχῶ te memoria lapsum scio, eum Lucianus tuus in Asino vtatur: ἐμὲ δὲ, inquit, ἀπέδωκεν ἀπελευθέρῳ τινὶ τῶν ἑαυτοῦ νεανίσκων καὶ εἶπε κατηχεῖν ὅσα ποιῶν μάλιστα ψυχαγωγεῖν αὐτὸν δυναίμην, de asino 115 loquens, quem saltationem doctum fuisse narrat; κατηχεῖν ἀντὶ τοῦ διδάσκειν dicens alibi pro comwenonefücere, id est νουθετεῖν : Εὐστόμει καὶ μηδὲν εἴπῃς φαῦλον, ἀλλὰ κατηχούμενος πείθου παρ᾽ ἐμοῦ. Vnde et κατήχητοι Dionysio .Areopagitae dieto. Deinde κατηχήθης quasi κατήχησο vertis. 120 Caeterum vtinam tam tibi placeres quam nobis in istis eximiis et μεγαλοπρεπέσι : iam enim tibi admonitorem me ingeram. Vt enim tecum familiariter agam, πολλάκις θαυμάζειν με ἔφησά cov τοῦ kara- χρωμένου τηλικαύτῃ καλλιλογίᾳ καὶ εὐφυΐᾳ eis λεπτολογήματά τινα, in quibus tu interquiescere soles; ὥσπερ οὐ προσῆκον τὰ μέτρια τῶν 125 συγγραμμάτων καὶ τὰ μικροπρεπῆ τοῖς πρὸς ταῦτα συμμέτρως ἔχουσι karo- λιμπάνειν. Xv μέντοι τὰ πρῶτά τε καὶ τὰ τρίτα καὶ τὰ τούτων ἐφεξῆς τῷ αὐτῷ νῷ περιβάλλων, τοῦτο μὲν προαναρπάζειν τὰ τῶν ἡττόνων τε καὶ μετρίων ἔπαθλα αἰτίαν ἂν ἔχοις, τοῦτο δὲ καὶ τὸν σαυτοῦ ἐνθουσιασμὸν οὐκ εἰς δέον καταναλίσκειν: πρὸς δὲ τούτοις καὶ τὸ ἀξίωμα τῆς καλλιλεξίας τε καὶ μεγαλο- 130 voías κολοβοῦν, quod prisci minuere maiestatem appellabant. Postremo 104. τὸν ἐνθυμούμενον BB: cogitantem a. rOS. si B: sic a. καθεξῆς σοι γράψαι B B : deinceps tibi scribere a, IO6. γράψαι BB: scriberea, — 1o7. Ba: dixit N. prosequi Ba: persequi H. ro8. BB: probes a. IO9. δυσνόητός ἐστι BB: difficilis est intellectu a. IIO. ἀπ᾽ ἀρχῆς B B : ab initio a. ILI. BE. fateor Lond. B. 112. κατηχῶ B: κατηχῇ B LB: xargxqa : kargxetv Lond. IY3, ἐμὲ... 114. δυναίμην ΒΒ: Me vero, inquit, tradidit liberto euidam e suis adole- scentulis, et iussit vt me doceret quae faciendo maxime illum delectare possem a. IIS. κατηχεῖ B. ἀντὶ ToU διδάσκειν B B: pro docere a. 116. Εὐστόμει.... ir7. ἐμοῦ BB: Bona verba et ne quid dixeris mali, sed cum a me admoneris, obtempera a. r18. Areopagitae dicto add. B. 120, 1. et μεγαλοπρεπέσι B B : ac magnificis a. 122. moAAdkis . . . 130. κολοβοῦν BB: sepenumero dixi me admirari te qui abutaris tanta et eloquentia et ingenii felicitate in rebus quibusdam minutulis; quasi non eonueniat mediocria et humilia scripta iis quibus ea eongruunt relinquere. At tu et prima et tercia et iis proxima eadem mente complectens dupliei nomine (nois a) possis aecusari, partim quod in- ferioribus ae mediocribus praeripias praemia, partim qui tuam ipsius diuinitatem, vbi non oportet, consumas; ad haec qui dignitatem eloquentiae simul et ingenii sublimitatem contrahas a. 107. prosequi] Cf.crit.noteandl.o92n. ^ duced into the note on κατηχήθης. 112. Lucianus] Asin. 48. In the 116. alibi] Luc. Philopatris 17 ; cf. Ar. second edition this quotation is intro- ^ Nub. 833. 403] FROM WILLIAM BUDÉ 988 quam te amari a me putas de praefatione illa tua πρὸς τὸν ᾿Αρχιερέα ! euius tu τὸ ἀξίωμα οἱονεί τι φυλακτήριον περιάπτων τῷ συγγράμματι τῷ σῷ περιέθηκας scite sane et sollerter, ἐπὶ τῇ ἀποσοβήσει τῶν νυκτικῶν τούτων σφηκῶν τῶν ψευδοθεολόγων. ΑΘ ne quid tibi interim deperiret, δεδωρη- μένης ἤδη βίβλου ὅμως ἀντιλαβέσθαι τὸν ᾿Αρχιεπίσκοπον τὸν σὸν εὐεργέτην ἠβουλήθης, κομψῶς δὴ δύο τοίχους eadem fidelia et, vt nostrates aiunt, vniea filia procis quidem pluribus digna generos tibi duos asciscens, Ohe, inquis, iam ad ealees chartae tuae deuentum est. Hie igitur desinam. Seripsisti ad me Laconice: ego ad te Asiatice fortasse, vel si qui peiores etiam fuerunt. Sed sie sum; si placeo, vtere. Rarus tardusque sum ad seribendum, multus autem scribendo ; vbi inealui, tollere manum nequeo. Simul ἀντεπιστέλλειν σε προτρέπομαι, εἴ ποτε σχολὴν ἄγοις, σὺ paria facias; chartae dico dispendio, cui non pareere me vides. Certe quidem facies vt hane epistolam te recepisse sciam et me interim ingrati iudicio non periclitari; quod non ante credam quam a te certior factus. Μακαρίζω σε τῆς σχολῆς ταύτης καὶ σπουδῆς τῆς περὶ τὰ θεῖα, quam mihi iam diu promitto. Sed oeconomico mihi magis esse quam φιλοσόφῳ vacat. Πῶς yàp ἂν τῷ γε ἕξ υἱέων πατρί τε καὶ τροφεῖ, ἑνὸς θυγατρίου ἀδελφῶν, quique ὡς φιλοστόργως ἔχω ἐν τοῖς μάλιστα; οὕτω τοὶ ἀμελῶς ἔχων ἀεὶ πρὸ τοῦ διατετέλεκα τῶν πρὸς τὴν πολυπαιδείαν ἐπιτηδείων. — Vale καί με ἀγαπῶν διατέλει. Parisiis festo ascensionis Domini, cum ego votiuam peregrina- tionem postridie initurus essem. 101404. ΤῸ ULRICH ZWINGLI. Zurich M$. E. ii. 560. 519. Basle. Zw. E. 1514. 2. (c. 8 May 1516.) [An autograph in the Staatsarchiv at Zurich ; first printed by Hottinger, Historia ecclesiastica Nowi Testamenti, 1665, vol. vi, p. 626, and then by Hess ii, Ρ. 562, from a eopy by Simmler in the Town Library at Zurich, made apparently 131. πρὸς... 133. περιέθηκας BB; ad summum Pontificem,cuius tu autusiliitem ceu eustodem addens tuo libro apposuisti a. 132. mepíamTov B. 2535: ἐπὶ τὸς 134. ψευδοθεολόγων BB (134. σφηκῶν N : σφυκῶν B): ad abigendos aculeatos istos erabrones, falso nomine theologos a. 134. δεδωρημένης . .. 136. τοίχους BB: dicato iam libro nihilominus vna adiungere Archiepiscopum bene de te meritum voluisti; eleganter sane duos parietes a. 137. BB: vnieà filia.. dignà a. 138. deuentum B: ventum a. 142. ἀντεπιστέλλειν ... 143. ἄγοις BB: vt reseribas te oro, siquando fuerit ocium a. 146. Μακαρίζω ... 147. θεῖα, quam BB: Beatus mihi videris ob istud ocium et studium eirea diuina. Quod a. 148. Bf: philosopho a. Πῶς... . 151. διατέλει BB: Nam qui vacet sex filiorum et patri et nutricio, filiolae vnius, fratrum quinque, vt praecipue sum affectus erga meos. Ad hune modum antehae mihi semper neglecta sunt eruditionis studia. Vale et me amare perge a. 149. quique CB : quinque Ba. rsr. B: πολυπαιδίαν C?, 152. Parisiis... 153. essem. om. B. 153. τέλος post essem add, a : om. B. dignitatem ἰ 131. praefatione] Ep. 384. 155 -ι 40 145 I5O σι 284 LETTERS OF ERASMUS [1516 from Hottinger and corrected with the autograph. Neither text is quite accurate. Zw. E. follows Hottinger. The month-date ean be supplied approximately from Zw. E. 1516. r, whieh perhaps accompanied this. ] ERASMVS ROT. HVLDERICO SVINGLIO 5. D. MaronEM in modum me delectauit et tuus tam propensus in me animus et litterarum tuarum festiua iuxta atque erudita argutia. Quibus si parum respondeo, non mihi debes imputare sed hisce labo- ribus nunquam opinor finiendis; per quos cum sepenumero cogar esse parum humanus in eos in quos minime velim, in meipsum tamen sum longe inhumanissimus, genii vim exhauriens, quam ne quinta quidem sarciat essentia. Lucubrationes nostras tibi probari, viro tam probato, vehementer letor, et hoc sane nomine minus mihi displicent. Gratulor Heluetieae genti, euius ingenio peculiariter etiam faueo, quam tu tuique similes optimis etiam studiis ae moribus et expolietis et nobilitabitis, principe et antesignano Glareano; qui mihi non minus ob eximiam ae variam eruditionem est gratus quam ob singularem vite morumque sanctimoniam et integritatem, homo toto pectore tibi deditus. Nos statim a festo Pentecostes Brabantiam reuisimus ; sie enim res flagitant. Ab hoec coelo non libenter diuellimur. Fac, mi Hulderice, vt obiter et calamum excerceas, optimum dicendi magi- strum ; video fauere Mineruam, si accesserit excercitatio. Hec scripsi à coena impulsore Glareano, cui nihil negare possum, etiam si nudum saltare iubeat. Bene vale. Basileae. Eximio domino Huldrico Zuinglio, philosopho ac theologo eum primis erudito, amico fratris vice dilecto. Apud (Gla)reanum. 405. To FRiboriN Ecri. Zurich MS. 8. 5b init. (Basle.) (1516?) [An autograph, on a small serap of paper, in the Simmler collection at the Zurich Town Library. It is printed in the Zwingliana of the Zwinglimuseum Society, vol. i (1904), p. 344, by Prof. Egli ; who shows that Hirudaeus (hirudo — Blutegel) may be identified with Frid. Egli (or Eckyly) of Glarus, who matrieu- lated at Basle with Glareanus and P. Tschudi (p. 384) in the summer of 1514, and who was one of the supporters of the reformed religion in Glarus in 1528 (Heer, Glarner Reformationsgeschichte, p. 86). He is mentioned as Glareanus' pupil in the preface, dated 15 May 1516, to the latter's Isagoge in. Musicen, Basle, Froben, s.a. ; and was with him in Paris on 29 Aug. 1517 (Zw. E. i, p. 27) and 25 Oct. 1518 (MS. Staatsarchiv, Zurich, E. ii. 336). By 15:9 he had returned to . Glarus (Zw. E. i, pp. 84, 89) ; and he is found there also in 1521 (ibid. p. 166). 6. quinta essentia] Cf. Ep. 225. 11-14. — that w has been changed into a by ἃ 14. Pentecostes] 11 May 1516. later hand. "The form " Glareana' (sc. 21. Glareanum] The MS. reading is — terra) occurs in Zw. E. 1516. 4, 1517. 8, equally, or even more, like -reanam: ^ r519.34 and VE. r4o. In any case the but Dr. Nabholz, Staatsarchivar of letter was clearly entrusted to Glarea- Zurich, agrees with me in thinking nus for transmission. 405] TO FRIDOLIN EGLI 235 ^ A precise date for such a note is impossible; but it may come at any time during Egli's pupillage with Glareanus, preferably during the period when both they and Erasmus were at Basle. I place it conjecturally with Ep. 404, in which Erasmus appears as writing a letter at Glareanus' suggestion. ] ERASMVS FRIDOLINO SVO 5$. Φθείρουσιν ἤθη χρήσθ᾽ ὁμιλίαι κακαί. ΤῸ vero, mi Hirudaee, si in bonis fabulis bene versaberis, non modo non corrumperis, verum eliam ex bono melior euades; precipue Henrico Glareano rerum optimarum optimo interprete. Bene vale. 406. FRow UrnICH ZASIUS. Epistole ad Erasmum f?. h v^. Freiburg. C?. p. 253: F. p. 92: HN: Lond. ii. 14: LB. 215. 9 May 1516. [1516 is the only year-date possible, for in 1515 Erasmus was in England at this time.] VDALRICHVS ZASIVS, PVBLICVS APVD FRIBVRGVM IVRIS PROFESSOR, ERASMO ROTERODAMO S. VipEo, magne heros, splendissime vir, quo tendas, qui inhumani- tatis nescio quam labeculam in te purgare pergis. Cui, magne Erasme, persuaderes aliqua te parum seruati officii nota laborare? qui si quisquam in orbe, tu vnus vel omnium quae optima suní, nedum humanitatis egregiae, honore prae caeteris decoraris? Sed colligere videor quid hac tam officiosa excusatione ductu velut figurato pertendas. Mea enim inhumanitas percellitur, mihi diea scribitur, qui tot iam tempora te cominus vicinum nunquam adierim, te virum in literis principem non conuenerim. Et esset sane ea res culpae nomine cum primis notanda, si nullae mihi in statu assumptiuo suppetiae ferrentur. Verum inoffieiosus ne culper aetas defecta ?n - o excusat, qui egre meum oppidum inambulo, nedum ad aliena loca ' profieiseerer. Accedit lectionis ciuilis ponderosa et grauitas et assi- duitas: si interim negocia taceam, quae tamen me vel diuidunt, vi facile veniam homini noxiam deprecari cupienti sis daturus; et tum facilius, quod vir placabilis, amoeni ingenii, comis et totus humanus, a nostro Amorbaechio in horas praedicaris, qui in meliora vertas vel quae nigra sunt, nedum quae lucem pati possint improbes, in amico praesertim erga quem non potest sine piaculo sinistrum esse iudicium. Vide quo me tuis illis puleherrimis rhetoriis contrudas. Prima tuarum literarum frons permouere me poterat, v& de inhumanitate (si diis placeret) te exeusarem. Sed altius consyderans magnam mei 406. 5. H : humanitates D. 17. P Corrig.: praediceris B. 405. τ. φθείρουσιν) Men. ap. x Cor. 15. 33. 236 LETTERS OF ERASMUS [1516 purgandi necessitatem mihi impositam inueni: proinde occultiorem illam tuam artem (quid enim tuum est quod non artis faetissimae 25 510 Ὁ) nisi persensissem, parum aberat quin gloriosulus mihi tuae contra singulari eruditioni improuidus patuissem. De morsu quo- rundam quod scribis, noli laborare; gloriam, teste Emilio Probo, sequitur inuidia comes. Hoc esse verae et primae eruditionis et admirabilis doctrinae argumentum ne dubita, si in popularis litera- 3o tionis dentes incidas. Haec tuus te ille Hieronymus, vt vno verbo agam, docere poterit. Tandem te per saera amiciciae rogo ad nos venias. Venies ex- peetatus bonis viris, quos non parum multos hie offendes. Ego tibi hospes ero et desyderatus et praesens et ad assem volentissimus ; 35 nostrisque et gymnasii pluteis inscribetur hie fuisse Erasmum. Vale et nostrum Bonifacium ama, qui te pro numine colit: vtinam ita diuina, ita superos νύ Erasmum colat, et iam calculum beatitudinis melioris in vrnam conieci. "Vale, ornamentum orbis. Ex Friburgo. vii idus Maii. An. w.p.xvi. 40 Parce rudi calamo; tabellarius humeros pressit. Tuus ad pedes Zasius. 407. ΤῸ WILLIBALD PIRCKHEIMER. Pirckheimeri Opera p. 267. Basle. O*, p. 154: Lond. xxx. 22: LB. App. 62. 12 May 1516. [The date is confirmed by the publications mentioned. In P the address is prefixed to the heading. Its survival probably implies that the editors of P were printing from the autograph. ] ERASMVS BILIBALDO SVO 5. D. Nzc erat argumentum ad te scribendi nec otium, vtpote iam ad iter accincto; et tot iam iam mensium laboribus tantum non extinctus eram. Et tamen nactus qui perferret, non potui non scribere ad meum Bilibaldum. ^Nouum Testamentum vteunque est absolutum. ; Hieronymus iam ad metam anhelat, propemodum exiturus in manus hominum. Exeuditur nunc libellus De Institutione Principis vna cum aliis aliquot. Nos humiles quod licet molimur et rei litterariae succurrimus pro virili. 'Tu quo felicior es, hoe potes maiora. Quae- . -eunque regio nos habitura est, semper Bilibaldum animo cireum- 1o0feremus. Etiam atque etiam te rogo vt Annotationes in Nouum 406. 30. ille Η : ille ille B. 35. Vale B N? : Valde N! Lond. 41. d UUH τος Zasius om. H. 407. 8. potes P LB: optes Lond. 406. 27. gloriam] Nep. Chabr. 3. In 32. Venies] Cf. Verg. Aen. 2. 283. the early editions the Vi/ae are attri- 407. 7. eum aliis aliquot] Cf. Ep. buted to Aemilius Probus. 393 introd. 401] TO WILLIBALD PIRCKHEIMER 287 Instrumentum tuae vocis praeconio omnibus commendes. Scis enim nouitatem omnem obnoxiam esse inuidiae. Bene vale, litterarum decus. Basileae postridie Pentecostes, anno w.p.xvi. Ornatissimo domino Bilibaldo Pirckheimero, senatori inclytae ciuitatis Norimbergensis. 408. To BOoNIFACE AMORBACH. Basle ΜΗ, AN. III. 15. 69. Basle. Q. p. 7. (c. 12 May 1516.) [Dr. Reieh is probably right in placing this letter just before Erasmus' departure from Basle in May 1516. It has some verbal resemblance with Ep. 407 ; and Ep. 406, with its repudiation of Erasmus' self-imputed * inhumani- tas'(cf.l. 1 here), may well be the letter to which Erasmus had not time to reply. For dating it in March 1515 the reasons are less cogent. Bonifaee Amorbach (riri Oct. 1495—5 April 1562) was the third son of the printer (p. 29). After some months as a private pupil of Conrad Leontorius in the Engenthal near Basle, he was sent in the summer of 1507 to Schlettstadt, where he was under Gebwiler and Sapidus (cf. EHR. xxii. 743,4 and Basle MS. G. II. 3o. 178. 9). In the summer of 1509 he matriculated at Basle, and as an inmate of his father's house enjoyed intercourse with the scholars who were oecupied in the production of Jerome. He was M.A. in Jan. 1513 ; and in 1514 went to study law under Zasius at Freiburg, matriculating on τό Sept. He inherited a share in his father's press (cf. p. 211); but his interest was in law, and he remained with Zasius, to whom he had become strongly attached, till 1519. In May :r520 he went to Avignon, where Alciati was lecturing, and worked there until 1524, with an interval, May 1521— May 1522, when he was driven baek to Basle by the plague. In Aug. 1524 he received a lecturership at Freiburg, but in Nov. was recalled to Basle to sueceed Claudius Cantiuneula as Professor of Law. | After taking his Doctor's degree at Avignon in Feb. 1525, he entered upon his office ; and the remainder of his life was spent at Basle in discharge of his professorial duties and in practice as a lawyer of repute. He was one of Erasmus' most trusted friends in later years and served as executor of his will. His collections of MS. letters and papers, the celebrated Amorbachiana, were bought by the town of Basle and are now in the University Library ; together with the elaborate aecounts (C. VII. 19) of his administration of Erasmus' trusts. They form a rich store of material for the literary history of his time, and for the transactions of the Amorbach and Froben presses. In his book of Horae (AN. VI. 36) he has recorded many personal and family dates : that for his death is given in the University Register (AN. II. 3, f. 196 v?). See sketches by Fechter, 1843, Probst, 1883, and Stintzing in Gesch. d. deutschen Rechtswissenschaft: also Stintzing's Zasius; Am. E.; ΖΕ. ; BRE. ; and ADB.] ERASMVS BONIFACIO SVO S. D. Qvon hactenus ad te non scripserim, non meae imputas inhumani- tatij que tua, mi Bonifaci, est humanitas, sat seio, sed laboribus prorsum immodicis et tibi non omnino incognitis. Amo et te et totum hoc Amerbachiorum nomen. De te summam spem concepi ex tuis litteris vel Politianum vel Zasium illum alterum Politianum referentibus. Perge gnauiter, qua coepisti, g(en)us (et) patriam sanctissimis moribus et optimis disciplinis illustrare. 408. 6. genuset scripsi: gratissimam Q. Αἱ verbo iam longo deest in charta spatium. 408. s. alterum Politianum] Cf. Ep. 307. 19. 238 LETTERS OF ERASMUS [1516 Nos hec iam ad iter aecineti scripsimus. — Argutissimis Zasii mei litteris respondere non vaeabat. Vbi dabitur ocium, vel libris homi- 10 nem prouoeabo. Solus Germanorum mihi videtur loqui. Bene vale. Basileae. Omnibus gratiarum dotibus expolito iuueni Bonifacio Amerbachio. Friburgi. 409. FRoM WILLIBALD PIRCKHEIMER. Deventer ΜΆ. οἱ, ff. 170 and 171 v?. Nuremberg. B fo. f?: C? p. 247: F. p. 9o: HN: P. p. 269: Lond. 20 May 1516. 1l Ar: DB. 214. [Between the publication of the New Testament (Ep. 384) and of B. The text of P has no important variants and probably follows one of the printed editions. In the Deventer Letter-book the postseript is attached to Ep. 527, which is copied there on the next folio. If Ihave dated Ep. 527 rightly, the addition to it of this postseript, which was perhaps on a separate sheet, is elearly a mistake of the copyist ; and even if Dr. Reich's date is correct, B has as good authority as the manuscript, the copying of whieh was not begun until the summer of 1517 (App. 8).] BILIBALDVS PYRCKEHEYMER DOMINO ERASMO 5. P. AxTE quatuor ferme menses ad te literas dedi, mi amantissime et colendissime Erasme. Ceterum quia nullum a te accepi responsum, suspicor vel meas tibi vel tuas postea mihi literas redditas non fuisse; verum tamen literarum interim loco tua clarissima fuit editio, 5 qua non minus sancte et fideliter quam fauste et felieiter Nouum explanatum est Testamentum. Vindicasti tuum nomen ab omni temporis iniuria, peregistique rem non minus Deo optimo maximo acceptam quam omnibus Christi fidelibus necessariam et vtilem. Macte igitur virtute, qui negocium ceunetis hominibus a mille annis το citra negatum absoluisti. Sed quid ego verbis tuam extollere doctri- nam et eruditionem conor, rem viribus meis penitus imparem ? Οὐδ᾽ εἴ μοι δέκα μὲν γλῶσσαι δέκα δὲ στόματ᾽ εἶεν Φωνὴ δ᾽ ἄρρηκτος, χάλκεον δέ μοι Trop ἐνείη, vt poeta inquit. Satius igitur verecunde tacere quam laudes tuas is minus digne personare; quas si nimis frigide tractare videor, non viribus sed imbecillitati meae imputandum erit. Sed de his hactenus. Quid vero agas, quam belle valeas, quid denique parturias, admodum scire desydero, et si tibi molestum non erit, rescribe; vt habeam quod amicorum tuorum incognitorum turbae 409. 3. velante tuas B: seu MS. 5. & post fauste MS. : ac B. 6. tuum B: tu MS. 1. opti.et max.B. το. negatum AMS.: negotium P. 12. εἶεν B: εἷουν MS. 409. r4. poeta] Hom. ZI. 2. 489,90. 499] FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER 239 respondeam, quandoquidem a me quotidie per literas quid Erasmus noster agat, anxie perquirunt. Vide, mi Erasme, quam auidi rerum tuarum, ne dicam ingrati, simus. qui cum immensa et maiora quam expectare potuissemus praestiteris, et vltra quid querimus et quodam- modo exigimus. Verum id virtuti tuae, non vicio nostro, aeceptum referas, et bene valeas, gloria et splendor humani generis. Ex Nurenberg 20 Maii 1516. Salutat te iterum Stabius, Caesaris historiographus, vir doctus et bonus. Salutant te gemine meae sorores, Abbatissa sanctae Clarae vna, et altera eiusdem regulae sectatrix, quae assidue tua scripta manibus retinent. Maxime vero iam Nouo oblectantur Testamento ; quo mire ; affieiuntur mulieres multis viris, qui sibi seioli videntur, doctiores. Seriberent ad te Latine, nisi indignas suas existimarent litteras. 410. To JouwN [8 SavvacE. Farrago p. 182. Antwerp. F. p. 320: HN: Lond. vii. 11: LB. 176. I June (1516.) [The group of letters, Epp. 410-17, from similarity of subjects and language were plainly written within a few days. "The year-date 1516 is supplied from the publication of the books mentioned. It is noticeable that the assigned year-dates (most of which are added in H) are very various, and that none of them is correct. 20. quid B: q MS. 29. et om. F. 32. litteras, &c. P. 27. Stabius] John Stab (T1 Jan. 1522) of Steyer in Upper Austria, after studying at Schlettstadt and Ingol- stadt, became Professor of Mathematies at Vienna in i497. In 1502 Celtis crowned him as poet laureate. From 1503 onwards he was historian to Maximilian, who engaged him to write a history of Austria (not completed) and to make researches into the Hapsburg genealogy. He used the opportunities thus given to search for MSS. (cf. BRE. 24 and SE. 126) ; but his principal achievements were in the field of mathematics. In 1515 he published with Dürer a map of the world. At his death he was Dean of St. Stephen's at Vienna. SeeVE. ; ADB.; CPR.p. 48; and Asch- bach, Gesch. d. Wiener Univ. ii. 363-73. 28. sorores] Charitas (2r March 1466—19 Aug. 1532) entered the con- vent of St. Clara at Nuremberg c. i2 May 1:478 and became Abbess 20 Dec. 1503. She was a friend of many learned men, and ruled her house with great fortitude and pru- dence in the troubled days of the 22. ne MS.: non PF. 23. & ante vltra MS.: etiam B. Reformation. See her Denkwürdigkeiten, ed. C. Hófler, in Quellensammlung f. frünk. Gesch. iv. Bamberg, 1853. Willibald dedieated to her a translation from Plutarch, 30 June 1513 (Ep. 362. 3 n.), and an edition of Fulgentius, Hagenau, Anshelm, 1520. Another sister, Clara (1478-1533), entered the convent in 1:494; and in 1513 two daughters of Willibald, Catharine (11563) and Crescentia. To Clara he addressed an edition of Nilus' Sententiae morales, Nuremberg, Peyp, c. Dec. 1516 (?), and she is associated in the dedication of Fulgentius. She sueceeded Charitas as Abbess, but died after seventeen weeks of office; and was sueceeded by her niece Catharine (Hófler, op. cit., Anhang). Among the MSS. of the Town Library at Nuremberg are some Latin letters written by Charitas and Clara. Α few by Charitas were printed in ἃ volume entitled Epistola doctoris Scheurli ad Charitatem, &c., Nuremberg, Peyp, April 1515 ; reprinted in P. See a life of Charitas by F. Binder, 1873 ; and ADB. xxvi. 817-19. 20 m o 240 LETTERS OF ERASMUS [1516 Not many indications are available as to Erasmus' journey. After turning baek at Kaisersberg (Ep. 412. 3) he probably touched the Khine again at Strasburg. He passed through Spires (Ep. 563. 31), Mainz (Ep. 41:3. 16), and Cologne (Ep. 412. 7; cf. Ep. 440. r4 n.) and arrived at Antwerp on 830 May; the journev having occupied at the most seventeen days. From Antwerp he went to Brussels and thence to St. Omer. John Le Sauvage (1455—7 June 1518), Lord of Schaubeke, was a powerful offieial, who against the wishes of Maximilian and Margaret sueceeded in aceumulating many offices. He was already President of the Couneil of Flanders in r506; on 24 June 1508 he was made President of the Privy Couneil, and in 1509 Chancellor of Brabant. In 1513 he was compelled to resign the Presidency of the Privy Council, but on 17 Jan. 1515 was appointed Chaneellor of Burgundy, and in 1516 Chancellor of Castile. He accompanied Charles to Spain in 1517 and died at Saragossa. Forsome of his many embassies see Rymer xiii. Erasmus found him a liberal patron (cf. Ep. 436) and dedi- eated to him ἃ new edition of the Institutio Principis Christiami (Ep. 393) in 1518, just after his death; but later in life was inclined to grumble at Le Sauvage's treatment of him (OE. p. 201). See Leglay, Correspondance de Maximilian I et de Marguerite d'Autriche; Henne; de Reiffenberg, p. 296; and Brewer. Sweert, Athen. Belg. p. 475, gives the inscription put up to his memory in St. Gudule's at Brussels.] CLARISS. D. IOANNI SYLVAGIO, REGIS CATHOLICI CANCELLARIO SVMMO, ERASMVS ROTEROD. S. P. D. TaAwNpEM explicui me e laboribus Basiliensibus, vir clarissime, fortassis serius et meis votis et amicorum expectatione, sed tamen pro operis modo pene praepropere; quippe qui libello De principe instituendo nondum absoluto discesserim, cum magnopere cuperem id muneris offerre Principi; deerat nonnihil adhue et in Hieronymo. Quod superest, ex tuo potissimum consilio faciam quod erit facien- dum. Has literas hoc consilio reliqui Antuuerpiae, vt si forte fortuna non contigisset mihi Bruxellae aut Mechlinae tui conueniendi το copia, hae saltem ratione tuam celsitudinem salutarem. Nam ipse Montioium adeo, ilhne quempiam in Angliam transmissurus qui volumina Hieronymi, quorum aeditionem inseripsi Cantuariensi, illi reddat, simulque caeteros amicos meo nomine conueniat ac censum anni superioris colligat. His rebus confectis mox ad vos me recipio. :5 Interea valeat incolumis tua celsitudo, vir incomparabilis et patrone summe. Antuuerpiae. Calendis Iuniis. |w.r.xv.] en 9. Mechliniae E. Corrig. 11. Montioium E: Montioieam arcem H. I7. M.D.xvV. add. H. 4. nondum] Cf. Ep. 419. 4-6. lieutenancy of this castle Mountjoy ir. Montioium] The change made seems to have still retained in spite in H shows that Erasmus went not of his appointment to Tournay, where to Tournay but to Hammes. The he wasat this time (Brewer ii. 1995). 411] 241 411. To RiMACLUS. Farrago p. 18r. F. p. 320: HN : Lond. vii. 10: LB. 252. Antwerp. I June (1516). [(Rimaelus or Remaclus (1480-1524) was a native of Florennes in the Ardennes. In the preface to his .4mores, Paris, J. Badius, r5 Mareh r51:3, he states that his father placed him in the household of John de Hoerne, Bp. of Liege, and that on his patron's death, ro Dec. 1505, he began to study law. 'lhis was probably at Cologne, where he published a volume of Epigrammata, 80 Nov. 1507, and contributed verses to Ortuin Gratius! Orationes Quodlibetice, Cologne, H. de Nuseia, 1508; and where he was a friend of Cochlaeus (LB. App. 348). Subsequently he was servant, first to Louis Vaca, tutor to Prince Charles, then to Aloysius Marlianus (l. 8 n.) ; and finally to Aloysius Bontianus, a member of the Council of Brabant, whom he aecompanied on an embassy to Seotland. In Jan. 1512 he was teaching in ἃ school in London ; see the preface to his Palamedes, Paris, G. Gourmont, s.a., a prose drama dedicated with some saered poems to his patron Peter Griphus (Ep. 243. 60 n.). Jerome Busleiden in a letter (p. 139 of the MS. from which Ep. 244^ is taken ; printed by Neve in Annuaire de l'univ. cath. de Lowvain, 1874, p. 407) speaks of him as deserting a pupil and going to Franee ; perhaps for the publication of the Amores. Before they appeared Bontianus had procured him a secretaryship in Prince Charles* household (cf. Gaehard ii. 494; the description of him in the index to H as *a saeris' is probably incorrect); and in that capacity he was present at the Diet of Worms in 1521 (Rivier, Οἵ. Chansonnette, p. 31). In the Acía Academiae Louaniensis contra Lutherum, s. l. e a., (1520)— which Kalkoff attributes to Erasmus—he is deseribed as acting with Aleander and as (notae improbitatis ganeo'; cf. Deventer MS. οἵ, f. 41. See Kalkoff, Aleander gegen Luther, pp. 20-3 : and BN. i. 365, 6, where no references are given for the dates. His acquaint- ance with Erasmus was probably formed in London. In the Spongia, LB. x. 1652 c, he is credited with an attack upon Luther.] ERASMVS ROT. RIMACLO SVO 5S. D. TaxpEw effugi ex ergastulo Basiliensi, in quo sex annorum operas octo mensibus praestiti. Mirum, mi Rimacle, quantis studiis, quibus conditionibus me sollicitarit superior illa Germania ; quae regio mihi sie modis omnibus arrisit vt nulla sub sole magis. Hane epistolam Antuuerpiae reliqui, Bruxellam vestri conueniendi gratia aditurus ; idque hoc consilio, quo si forte fortuna euenerit vt non sit congre- diendi eopia, hae meis verbis salutem dicerent amicis: quibus me redditum vehementer gaudeo. Bene vale; et Aloysium, si adest, meo nomine saluta diligenter. Antuuerpiae Calendis Iuniis. (w.p.xvrr.] 7. hae E : haec F. dicerent E: diceret F. 9. M.D.XVII add. H. Worms in Jan. See Brewer. 8. Aloysium] Louis Marlian (f a. IS July 1521) a native of Milan, was physieian to the Archduke Philip and accompanied him to Spain in 1506 ( Ep. 189 introd.); perhaps making the acquaintance of Ammonius (Ep. 218 introd.) during the involuntary visit to England. He afterwards be- came physieian and councillor to Prince Charles ; for whom he invented the device *Plus vltra'. About 1517 he received the see of Tuy in Galicia, and became a patron whom Erasmus desired to conciliate. He attended Charles to Spain 1517-20, and to ALLEN II 1521. In the Βαίαμία of Cornelius Gerard (Ep. 17 introd.), which was probably written in 1515 (Ep. 758 introd.), a letter by him to Jerome Busleiden is adduced as unbiased testimony in favour of Holland ; Bk. ii, pp. 69-76, ed. 1586. He also composed an oration for Charles Chapter of the Golden Fleece in Jan. 15175 (Basle, P. Gengen- bach, June 1517); and in 1520 ἃ polemic against Luther with insinuations about Erasmus, for whieh see Ὁ, Clemen, Beitrüge z. Reformationsgesch. iii. 4-9, and οἵ, Spongia, LB. x. 1652 c. 242 LETTERS OF ERASMUS [1516 $8419, ΤῸ LHOMAS MORE. Farrago p. 187. ( Brussels.) F. p. 324: HN: Lond. vii. 22: LB. 364. (c. 3 June 1516.) [The month-date and place can be supplied from the indications of Erasmus' intended movements in Epp. 410, 1, and from Tunstall's arrival (1. 54 n.) ; the final paragraph being added later. Besides Epp. 412-17 Erasmus wrote also by Peter Mezhen (1l. 43) to Wolsey (Ep. 424. 67), Warham (Ep. 424. 26), Ruthall (Ep. 437. 1), Colet (Ep. 423. 1), Sixtin (Ep. 430. 1), Watson (Ep. 450. 1), Lupset (Ep. 431. 5 and 9), and probably Bedill (Ep. 426); and in reply Meghen brought back Epp. 423-6 and 429-32, reaching Antwerp not later than 9 July.) ERASMVS ROT. MORO SVO S. D. CarrrRIS aegroto, tibi vni bene valeo. Gratia superis reuersus sum incolumis Antuuerpiam tertio Calendas Iunias. Deliberatum erat iter facere per Lothoringiam. Nanque ad montem Caesaris, oppidum in alpibus situm, perueneram. Verum vbi viderem passim 5militum greges, rusticos passim ex agris in oppida commigrare, et rumor esset aduentare manum ingentem, verti consilium et periculum non effugi sed mutaui. Coloniae nactus sum oratores Italos, quibus adiuncti confecimus fere equites octoginta. Nec hoc numero sine periculo fecimus iter. ιο Episcopus Basiliensis, vir admodum natu grandis, integer et eru- ditus, dictu mirum qua me sit humanitate prosecutus, homo alioqui multorum consensu non admodum benignus; nam hunc neuum reperiunt in tam formoso corpore. Inuitauit, complexus est, ornauit testimonio vocis suae. Obtulit pecuniam, fortunam, donauit equum, 15 quem vix portam egressus statim quinquaginta florenis aureis vendere potui. Parauerat poculum argenteum; verum aurifaber illi verba dederat, id quod indigne tulit. Eloqui vix possum quantopere mihi placeat hoe coelum Basiliense, quantopere genus hominum: nihil illis amicius, nihil syncerius. Quot me comitabantur equis abeuntem, 20 quibus lachrymis dimiserunt! Quanquam et aliunde conditiones non inhonestae offerebantur. Vnam epistolam misi ex qua poteris coniicere me non omnino fingere Nouum Testamentum et ab iis probatur quos arbitrabar maxime calumniaturos. Primariis theologis vehe- menter placet. Enchiridion illud exosculantur omnes. Id Episcopus 25 Basiliensis semper circeumfert. "Vidi margines omneis ipsius manu depietas. Sed desino haec, ne gloriosulus videar; quanquam apud 3. Nàque E: Nanque F: iamque N. r2. multorum F: omnium E. nam... 13. corpore add. I. 14. F: aequum E. (Cf. Ep. 591. 26 ἢ. 3. montem Caesaris] Kaisersperg ro. Basiliensis] Christopher οἵ (E. im marg.) in the Vosges, 7 ms. Utenheim. NW. of Colmar. 12. neuum] Cf. Hor. S. τσ. 6. 67. 6. manum ingentem] Cf. Ep. 469. 21. epistolam] Probably Ep. 386; 5 ef. that introd. 412] TO THOMAS MORE 243 Morum non verear vel ineptire. Sed τοσούτοις βάρεσι πιέζομαι vt non Vnam aut alteram fortunae plagam vteunque ferat aliquis, ἀλλὰ πανταχόθεν δυστυχῶ. Quam difficile est sapere quibus aduersatur Rhamnusia! Et tamen animo Herculano me fuleio susti- neoque. Plaeuit epistola quam Antuuerpiam reuerso reddidit Petrus Aegi- dius. De Maruffo demiror quid homini venerit in mentem eiusmodi nugari nugas. Deposui apud hominem centum et viginti nobiles eximios, pro his syngrapham tradidit: tamen ea res citra perieulum vllum confici poterit. Seripsi Cantuariensi per hunc tabellionem mihi redditam eam pecuniam opera Maruffi. Is huic tradat chiro- graphum suum per quod possim in his regionibus accipere pecuniam. Eo apud te deposito recipiat ab Archiepiscopo pecuniam. Id si parum probatur, fae ipse recipias eam pecuniam, et scribe tuis vt hie mihi restituant; simulque mihi syngrapham mittito per quam eam re- poscam. Nam literas ad Cantuariensem sic temperabo vt vtrumque liceat. Submonuit hic Petrus vnoculus optimum esse committere peeuniam negociatori cuipiam Germano, per cuius syngrapham Ant- uuerpiae recipiam. Proinde scribam vt tibi tradat pecuniam, per te mox ad me venturam. Mire mihi placuit illa tua ad me epistola, testis animi in nos tui; praeterea declarans te proficere dicendi virtutibus. Apologiam pro me tuam nondum totam legi, ex qua intelligo quid Martinus Dorpius scripserat. .Admiror quid homini venerit in mentem. Sed tales reddit haec theologia. Cancellarium salutaui. Aderat forte fortuna tum in coena Prae- positus ille Cassiletanus, vir iuxta doctus atque humanus. Adest et Episcopus Theatinus. Et dum haee scriberem, expectabatur Tunstallus; quo salutato Montioium conueniam et Abbatem : apud liceat ἀνακύπτειν. 30 40 45 50 hos tantisper tempus ducam, dum hie monophthalmus huc se recipiat. 55 Mox cum Principe agam : si sensero frigere negocium, vt est Flandri- cum erga literas ingenium, recta Basileam, nisi si quid tu dissentis. 33. Maruffo E: Ruffo F. Ruffi F. 45. te E: me H. Dorpius EH: M. N. D. E. 37. Marutfi E: 49. Martinus 34. nobiles E: angelatos F. 46. me aníe venturam E: te H. 56. Flandricum E: huius regionis F. 51. Cancellarium] Le Sauvage; cf. Ep. 410. See also Ep. 430. 11 n. 52. Cassiletanus] George of Theim- Seke (te. 1535), a lawyer and ecclesi- astie, who had attained to great influ- ence as ἃ diplomatist. He enjoyed abundant preferment, being Dean of St. Gudule's at Brussels 1491, Dean of Bruges 1499, Dean of Courtray, and Provost of Cassel 1505. In 1503 he was appointed an ecclesiastical member of the Grand Council at Mechlin, and shortly afterwards Privy Councillor. He discharged numerous embassies between 1508 and 1532. See A. Leglay, Cameracum, Christianum, pp. 123,4 ; GC. v. 258 D ; and Brewer. 53. Theatinus] Cf. Ep. 287. 7 n. 54. Tunstalus] He arrived in Brussels on 3 June (Brewer ii. 2006) ; cf. 1. 63 infra. Abbatem] Antony of Bergen, at St. Omer ; see Ep. 143 introd. 56. negocium] Cf. Ep. 370. 18 n. R2 244 LETTERS OF ERASMUS [1516 Scribito de singulis diligenter, si quid est quod ad rem meam pertinet. Si Paceus adest, admone vt per hune remittat omneis commentariolos 6c meos quos apud illum deposui Ferrariae ^ Conueni Episcopum Thea- tinum eumque eo coenaui. Is toto pectore nos amat ac miratur: agit apud Carolum Principem, comitaturus eum in Hispaniam. Hodie eoenaui apud Tunstallum, vt compendio dicam, tui simil- limum. Cura vt reuiuiseas; nam audio te periculose laborasse. 65 [m.p.xvr.] 413,, To Jonw FisHER. St. Omer. 5 June (1516). Farrago p. 180. F. p. 319: HN: Lond. vii. 9: LB. 256. [The last paragraph of this letter is undoubtedly addressed to Fisher, and therefore it is clear that the editors of E either made a mistake in the heading — perhaps in consequence of the statement in l. 3 about the New Testament— or joined parts of two letters together; cf. Epp. rr9 and :28. "There seems no easy point of severanee ; so that the former alternative is preferable.] REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI D. IOANNI EPISCOPO ROFFENSI ERASMVS ROTERODAMVS 5, D. REVERENDE pater, si per valetudinem licuisset, ipse coram salutarem amplitudinem tuam et pro tantis in me beneficiis gratias agerem. Nouum Testamentum cum tibi destinassem, cur mutato consilio summo Pontifici inscripserim, literis meis iampridem exposul: quae 5 tua est humanitas, imo prudentia, boni consulet, spero, quod fecimus. Timebatur hoc opus antequam prodiret; caeterum aeditum mirum est quam probetur omnibus etiam theologis, vel eruditis vel integris et candidis. Prior Friburgensis, vir summae autoritatis apud suos (is est autor Margaritae philosophicae), cum degustasset opus, ait se malle 1o carere ducentis florenis aureis quam eo libro. Ludouicus Berus, theo- logus Parisiensis, vir in ea promotione, vt vocant, primus, exosculatur, adorat, ae deplorat tot annos in scholasticis illis conflictatiunculis consumptos. Idem sentit Vuolphangus Capito concionator publieus Basiliensis, vir Hebraice longe doctior Reuchlino, ad haec in theo- 412. 64. laborare F. 65. M.p.xviir add. H. 413. TIT. D. ... ROFFENSI F: DN. GVLIELMO ARCHIEPISCOPO CANTVARIENSI, TOTIVS ANGLIAE PRIMATI FE. 5. consules F. 13. Capito add. F: V. Fabritius Capito E in marg. 14. doctior Reuchlino E: doctissimus F. 412. 59. commentariolos| Ep.30. 16n. 418. 8. Prior] Gregorius Reischius: E in marg.; cf. Ep. 308. II. primus] This suecess was evi- dently much valued; for in the Liber veceploris mationis .Alamanie, 1494-1530 (Paris Univ. MS.) against the entry of Ber's inception in 1499 (f. 29), Jac. Spilmann of Basle, who was receptor in 1512-13, has added ' Primus in ordine Theologus Anno r512'. Cf. also Aleander's note on Ber, written in 1535, in his Journal, ed. Omont, p. 39; and Ep. 456. 163-6. 14. doctior Reuchlino] A hasty com- parison which obviously was not in- tended to be published. In spite ofthe correction in ΕἾ Hutten brings Eras- mus to book in his Expostulatio (H.E. 310, pp. 201,2), written in 1:523; which Erasmus answers in the Spongia (HE. 333, pp. 278,9; LB. x. 1641 c-c). 413] TO JOHN FISHER 245 MT logica palaestra exereitatissimus ; vterque Graecis literis sedulo dat 15 operam. Huic simillimum repperi Maguntiae theologum et Colo- niensem suffraganeum. Vt reliquos omittam, Episcopus Basiliensis, vir grandaeuus, vitae integerrimae et impense doctus, quid non humanitatis in me contulit ? quid non obtulit? Cum omnia recusarem, coegit tamen vt equum 20 acciperem, quem mox vrbem egressus quinquaginta florenis aureis reuendere potuissem. Dux Bauariae Hernestus misso huius rei gratia Basileam vsque nuncio ducentos obtulit aureos annue praeter sacerdotiorum spem, praeter munera magnifica, tantum vt Angelopoli (ea est Bauariae schola) viuerem. Idem fecit episcopus quidam Ger- 25 manus, cuius cognomen in praesentia non succurrit. Sed desino gloriari, cum huiusmodi permulta verissime queam referre. Scio me nihil horum promereri, et tamen gaudeo nostras qualescunque vigilias non displicere bonis. Multi legunt hae occasione diuinas literas, nunquam alias lecturi, quod ipsi fatentur ; complures graecari coepe- 3o runt, imo passim. Diuus Hieronymus proximo mereatu Francfordiensi totus prodibit. Nune per hune Petrum vnoculum hac de causa meo sumptu meoque perieulo missum mitto Archiepiscopo Cantuariensi quatuor Episto- larum volumina; quorum copiam ille tibi lubens fecerit. Ad diuum 35 Audomarum vsque perueneram, in Angliam traiecturus ; sed febricula oborta fecit quo minus me committerem nauigationi. Cum licebit, aliqua declarabo me non omnino immemorem tantae tamque effusae in me beneficentiae. Princeps Carolus ad regna nouem et decem (vt ferunt) aecersitur. Mira felicitas; at precor vt ea nostrae quoque 49 patriae sit felix, non solum Principi. Cum Basilea relicta per Lotha- ringiam iter facere pararem, passim obuios habui milites, vidi rusticos supellectilem in proxima oppidula comportare. Rumor erat Lotha- ringos adoriri velle, sed incertum erat a quo mitterentur. Mihi subolet a Caesare dimissos quaerere qui salarium illius vice dependat. 45 O miros Christianorum principum lusus! Sie tumultuamur, sie κυβεύομεν, et tamen Christiani nobis videmur. Verum haec mihi meique similibus tantum deplorare licet. At vtinam omnes ponti- fices, omnes cardinales, omnes magnates, omnes theologi in hoc con- 16. theologum add. H. 35. tibi add. F. 39. vt ferunt add. F. 16. Coloniensem] Theodorie Wich- wael (1519) of Calear, near Cleve ; an Augustinian, who had been Suf- fragan Bp. of Cologne and therewith titular Bp. of Cyrene since c. 1504. 22. Hernestus] Cf. Ep. 386. 17 n. Ernestus: E in marg. 24. Angelopoli] Ingolstadium : E. in marg. 25. episcopus quidam] Emser (Ep. 527 introd.) can hardly be intended. 34. Archiepiscopo] Cf. Ep. 439. 5. 39. regna nouem et decem] Aragon and Castile seem to be meant. 246 LETTERS OF ERASMUS [1516 zo Spirarent, vt his malis pudendis aliquando finis imponeretur: verum id nunquam fiet, nisi semoto priuati commodi studio publica tantum. spectetur vtilitas. Ita fieret vt et priuatim quisque melius haberet. Bene vale: melius valebo, si tuas merebor accipere literas. Apud diuum Audomarum nonis Iuniis. [.D.xv1r.] 414,5, 4» 10 ÀNDREW AÁMMONIUS. Farrago p. 203. F. p. (337? : HN: Lond. viii. 5: LB. 158. St. Omer. 5 June (1516). ERASMVS ANDREAE AMMONIO $8. D. GaAvpEo N. ereptum e carcere regio ; id si tuo quoque bono factum est, duplici nomine gaudeo. Amo Coleti tam Christianum animum ; nam eius vnius opera liberatum audio: cum is semper a Coleto inter amicissimos habitus, cum iam amieus vrgeretur episcoporum ealu- ; mniis, ab illius aduersariis steterit. Cardinales scripseram aedidi, sed locupletatas. Epistolas quas ad Leonem et Si quid responsum est aut si quid est quod mea refert scire, quaeso scribas per hune vnoculum Petrum, quem hac gratia meo sumptu misimus in Angliam, mox hue rediturum ; nam febrieula repente oborta vetat quo minus 10 traiieiam: et est quod Carolo sit ad dies aliquot gratificandum. Superior illa Germania sie mihi modis omnibus arrisit vt vehementer doleam. tam sero mihicognitam. Nihil non detulit honoris Erasmo Episcopus Basilensis, vir omnino frugalis, vt ferunt, alioqui; obtulit pecuniam, obtulit fortunam, equum coegit vt aeciperem, quem mox vrbem 15 egressus aureis quinquaginta reuendere poteram. Sed praestat coram hune Thrasonem agere. Bene vale ae scribe saltem quid valeas. Apud diuum Audomarum, nonis Iuniis. |w.p.xrrr.] 413. 54. w.p.xvir add. H. E Corrig. vt ferunt add. F. 414. r. N.] Warham; for whose resignation of the Chancellorship see Ep. 388. 86 n., and ef. 1. 3 n. infra. "This identification is discussed in detail in EHR. xvii. 303-6. The statement made there that this letter answers Ep. 389 is incorrect; see p. rog. tuo quoque bono] Àmmonius, as à member of the royal household, might well be benefited by a general shifting of offiees consequent on the vaeancy in the Chancellorship. 3. eius vnius opera] For Colet's in- fluence with the King cf. Ep. 457. 28, 9 414. 4. iam amicus add. F. I7. M.D.XIII add. H. 13. Basiliensis and Lond. xv. 14, LB. 435. Brewer's abstract (ii. App. 36) of a letter from More to Warham (e. Feb. r517), in Stapleton, Tres Thomae (1588), Vita Mori, p. 205 (ro5), might be taken to mean that More had persuaded Henry to allow the resignation. More's words are, however: *(magistratum) sua sponte deponere (quod tua paternitas magno labore vix impetrauit vt liceret facere).' 4. vrgeretur] Cf. Ep. 270. 44 n. 5. Epistolas] A. ro. Carolo] Cf. Ep. 370. 18 n. 415] 247 415. To TuHoMas LINACRE. St. Omer. 5 June (1516). Farrago p. 306. F. p. 414: HN: Lond. x. 7: LB. 157. ERASMVS ROTERODAMVS THOMAE LINACRO MEDICO REGIO 5. D. TawETSI nouum non erat, tamen gratissimum fuit quod ex Mori literis cognoui, te tam amice nobis fauere licet immerentibus. Nouum Testamentum adeo placet vbique doctis, etiam ex ordine theologorum, vt indocti pudore obticescant. Febrieula subito oborta fuit in eausa quo minus me nauigationi commiserim, praesertim dissuadente medico Ghisberto. Maiorem in modum te rogo vt phar- maeum quod, cum proxime essem Londini, sumpsi te autore, denuo descriptum mihi transmittas; nam puer schedulam apud pharmaco- polam reliquit. Erit id mihi longe gratissimum. ^ Caetera ex Moro cognosces. Bene vale. Ex diuo Audomaro. Nonis Iuniis. Crocus regnat in Academia Lipsieensi, publieitus Graecas docens literas. Vtinam prodirent tuae lucubrationes, fidem omnibus factu- rae meae praedicationi; qua nusquam non vtor, vel quod ita res habet vel quo magis nostros ad studium inflammem. Si quid erit huius negocii in quo tibi queam gratificari, senties hominem ad ob- sequendum prompüissimum. Rursum vale. Grocino facito me commendatum ; quem adeo non odi, ità me Deus amet, vt ex animo venerer etiam ac suspiciam. Rursum vale. [ Anno n.p. x11. | 416. To CHRISTOPHER URSWICK. St. Omer. 5 June (1516). Farrago p. 228. F. p. 356: HN: Lond. viii. 35 (34): LB. 255. ERASMVS VRSEVVICO SVO S. D. Eqvrtui genius mihi fuit magnopere felix ; nam bis iam Basileam vsque vexit ac reuexit incolumem, itinere lieet perieulosissimo, non 415. 7. sumpsi add. F. rr. Lipsiensi ἢ. I3. praedicationis N. 18. Anno u.p.xriri add. H. 415. τ. Mori literis] Cf. Ep. 388. 164-6. 6. Ghisberto] See Ep. 95. 1r n. rr. Croeus] For his work at Leipzig in 1515-17; see Hager in Trams. of íhe Cambridge Philological Soc. ii (1883), pp. 83-94. About Feb. 1516 the Faculty of Arts had petitioned Duke George of Saxony to retain him at Leipzig with a salary of roo guilders, and on i2 March the request was repeated with urgency, as a similar sum had been offered to Croke from Prague. The Duke consented to ἃ grant, on 16 April, of το florins for two Greek lectures ; and the Arts Faculty had previously given him ro florins for the printing of his Greek Tabulae, Leipzig, V. Schumann, 1516, with a preface, to the University, dated 25 Feb. See Urkundenbuch d. Univ. Leipzig, ed. B. Stübel, 1879, pp. 406,7, and Matriket d. Univ. Leipzig, ed. G. Erler, ii (1897), pP. 510,11 ; in Cod. diplom. Saxon. Reg. ii, vols. 11, 16, 17. Also DNB. regnat] Possibly with the signifi- cation of regii; (regens, qui docet in Academiis; Ducange. Or, as Brewer translates, (is the great man.' There is the same ambiguity in Ep. 529. 78. 12. lucubrationes] Cf. Ep. 502. 15 n. οι 5 1o ty 1o μ᾿ σι 248 LETTERS OF ERASMUS [1516 solum longo. Sapit iam non minus quam Homerieus Vlysses, si- quidem mores hominum multorum vidit et vrbes ; tot adiit vniuersitates. Dum Basileae meipsum pene laboribus eneco mensibus decem, ille interim ociosus ita pinguit vt vix ingredi possit. Superior illa Germania dictu mirum quantopere mihi arriserit idque modis omnibus, et quam impense faueat Erasmo. Nouum 'Testamen- tum non dubito quin videris. Hieronymus totus propediem prodibit in lucem vna cum libello De principis institutione Christiani. Qua- tuor Hieronymi volumina misi archiepiscopo Cantuariensi per hunc Petrum vnoculum, tuum alumnum ; quem offendi sic incumbentem scribendis libris vt.se laboribus propemodum confecerit. Opinor homini fatum instare, qui tam sui dissimilis sit facetus: quin et ab- stemius propemodum est redditus et vini osor, atque hine pallor in- solitus. — Tuorum in me beneficiorum semper meminero, quicunque me terrarum angulus est habiturus. Bene vale. Apud diuum Audomarum Nonis Iuniis. Anno u.p.xvi|1]. 417. To WiLLIAM LATIMER. Epistolae ad diuersos p. 492. (St. Omer. ) HN: Lond. xii. 19: LB. 254. 5 June (1516). ERASMVS ROTERODAMVS GVILHELMO LATAMERO SVO S. D. Pzn literas obtestor, humanissime Latamere, vt in Nouo Testa- mento adiutes. .Aeditum est pro temporis angustia satis accurate ; verum mihi praeter expectationem bona temporis pars praecastigandis exemplaribus ae formis denique corrigendis erat insumenda ; tametsi ad id muneris duo docti magno aere fuerant conducti. Sic autem adiu- tabis, si admonueris per literas quid mutandum esse ducas; nam alteram mox adornabo aeditionem. . Verum caue ne cui hoc suboleat typographi gratia, cui domi manerent sua volumina, si sentirent emptores. Quanto studio me complexa sit omnis illa Germania superior non commemorabo, ne videar gloriae causa id facere. Ambit me et nostra regio. Haec tantum abest vt affectem, vt pudeat etiam honoris quo me noui indignum. Et tamen gaudeo subolescere bonas literas, ae spero breui futurum vt Erasmus infans habeatur. Bene vale. Nonis Iuniis. An. w.p.xvi[1]. 417. rIT. GVILHELMO add. H. 416. 5. mores] Hor. A. P. 142. 8, and r. p. 22. 22. 13. tuum alumnum] Cf. Ep. 231.4 n. 5. duo docti] Oeeolampadius and 18. terrarum angulus] Cf. Hor. C. 2. —Gerbell. Cf. Ep. 373 introd. 6. 13, 4. 1r. nostra regio] Cf. Epp. 412. 56 nn. 417. 4. corrigendis] Cf. Ep. 421. 53- — and 414. το. 418] 249 418,, FRoM Jouw REUCHLIN. Deventer MS. οἱ, f. 195. Stuttgart. LB. App. 63. 5 June 1516. . [The month-date of this letter is quoted in Ep. 471. 2 as July. But as this is in all probability the letter referred to in Ep. 419. 3, June may be accepted as correct. A further consideration is that as Reuchlin received the New Testament through the Frankfort spring fair (1. i), he would probably have written to express his thanks before July. ] S.D.P. Mi Erasme, quam teduit de proximis nundinis tua munera, quantumuis sacra, eum meo archetypo recepisse, quippe librum quem mihi obtulisti bilinguem, sine tuo sale; quod intellige, absque tuis litteris amicitiae inter nos haud vulgariae testibus. Nam vna potuis- Set epistola tua vel Laconica sensum mihi voluptate perquam deli- eatiori mouisse quam totum Vincentii Speculum aut si quis alius fuerit immensior codex. Et nosti autem tu reliquis longe melius de Pentateucho (vt Moysi etiam meo subblandiar); meo, inquam, quod illo nune pro Cicerone vtor. Nosti eerto in praeceptis hoc esse, In omni oblatione offer sal; quod explanant magistri nostri DyD jn"? D'bswon 552.. Esca vero mihi liber tuus est et litterae tuae animi mei solatia; quibus ne me dispolies obsecro, tui tam amantem tuaque tam libenter legentem, qui solus priscae imaginem eloquentiae nobis refers, caeteri turba sumus. Me hercle, cum tua lego, ita meorum contemptor sum vt saepe totus a calamo desideam subtristior aliquantisper, dum Studiorum tuorum magnitudinem recte iudico scriptores aetatis no- strae omneis vndequaque vincere ; non quod iis bonis quae tibi natura, labore, fortuna data sunt inuideam, ita me superi ament, sed quod tempora mea lugeam, quibus mihi non libri, non praeceptores fuere neque aliquod tum limae genus, quo polire aut linguam aut calamum adulescens potuissem. Nune vox quoque Moerim Iam fugit ipsa. Sed esto. ἅλις τοῦ ἀθλίου βίου τοῦ γογγυσμοῦ re. Oro atque oro quamprimum ad me scribas quam belle habeas et quid agas. De me: enim hoe scito, quod adhuc sub iudice lis est. .Ab argentariis iterum mille ducatos aureos mutuati sunt Romae aduersarii mei, vt bis antea. 2. meo LB: me MS. 20. aliqd MS.: aliquid LP. 22. Moerini MS. 24. ἄλις MS. τῆς post βίου MS. : τοῦ LB. ri. munera] Evidently the Nowwm Speculum —historiale, orale, doctrinale, Instrumentum. maturale. As first printed at Strasburg, 2. archetypo] One of the MSS. borrowed from Reuchlin; cf. Ep. 373 in 1473 and the following years, it fills introd. 6. Vincentii] Vincent of Beauvais (e. 1190-1264), a French Dominican ; author of a work embracing all know- ledge, and divided into four parts, eight folio volumes. 9. In omni] Lev. 2. 13. 14. turba] Cf. Ov. Met. τ. 355. 22. vox quoque] Verg. Ecl. 9. 53,4. 26. sub iudice] Hor. A4. P. 78. 27. antea] Cf. RE. 192. σι 250 LETTERS OF ERASMUS [1516 Crede mihi, dum nummus aureus restabit, vniuersa haerent, πάντα ἀλλήλοις ἐπιπλέκεται- facit id cupiditas aecipiendorum. — Ego vero imi- 3o tabor tereiae Chiliadis Hereulem tuum fabre pictum, et superabo hane inuidentiae excetram patientia mea ex quotidiana philosophiae le- ctione orta. Veniet, veniet qui nos reponet dies in lucem. Hunc finem agimus, ὅτι ἄν τις ποιῇ ἢ λέγει, ἐμὲ δεῖ ἀγαθὸν εἶναι: quasi dicat pariter smaragdus, Quiequid faciant homines, me oportet smaragdum 35 esse. Virtus non vincitur. Vale quam optime, desyderatissime De- syderie. Stutgardie Nonis Iunii 1516. Ioannes Reuchlin Phorcensis, ll. doctor. 419. FRoM JouwN FROBEN. Deventer ΜΗ, οἱ, f. 197. Basle. LB. App. 25. 17 June (1516). [The correction of the manuscript date is necessary in view of the books and the letters mentioned ; for though the identification of the letters from Reuchlin and Pirckheimer is not positive, there can be no doubt as to the Papal Briefs: which, moreover, did not reach Erasmus until he arrived in England (ef. Epp. 457. 37,8 and 460. 11,2). John Froben (c. 1460— Oct. fin. 1527) of Hammelburg in Franconia, after studying at Basle University, became a citizen in 1490 and began printing ; his first book, the Biblia integra, being published on 27 June 1491. About 1496 he joined his countryman, John Petri; and in r5oo John Amorbach (Ep. 309. 9 n.), aequiring the house 'zum Sessel', near St. Peter's Church, in rgo;. After Amorbach's death Froben took over his press, in conjunction with the young Amorbachs ; and completed the great edition of Jerome in 1516. The connexiom with Erasmus, however promoted (οἵ, Ep. 283. 162 n.), had great consequences for both. On Froben's death Erasmus published a regretful testimony to his friend (Lond. xxiii. o, LB. 922). See Stockmeyer and Reber, Basler Buchdrucker- gesch., with a list of books printed by Froben; Heitz and Bernoulli, Basler Büchermarken, 1895, p. xx ; Proctor, and A DE. ] S. D. Quas ad te litteras proximis post discessum tuum diebus accepimus, Breue videlicet Leonis Pont., commendationis ad Bri- tanniae Regem exemplum, cum aliis adiunctis, et Reuchlini, Pichey- merique Norinbergensis epistolas nune misimus. Libellus tuus de 5 Principis Institutione vna cum aliis quibusdam in officina nostra ab- solutus est. Hieronymus ad finem tendit. Laborauimus aliquamdiu chartaria inopia, quod Lutharingiae ad nos clausus esset aditus ; id quod tu non sine damno fuisti expertus. Sed haee res adeo nos non impediet. Nam Argentina sat chartarum nobis suppeditabit, si modo 10 precium, quod paulo maius est, arriserit. Commentarium sub Hie- 418. 33. ποιῇ MS.: correxi. 419. τ. ad Nichols, cf. huius epistolae prooemium : a MS. 418. 3o. Herculem] Adag. 2001: το. Commentarium | It appears from * Herculei labores.' a letter of Froben to Bonif. Amorbach 419. r. litteras] Ep. 338, 339, 389. (Basle MS. G II. 29: (c. 1515) ) that 4. epistolas] Epp. 409 and 418. the copy was made from a MS. in the 7. Lutharingiae| Cf. Epp. 412. 2-7 '*Charterhouse at Freiburg; doubtless ànd 413. 41-4. with the assistance of Reisch (Ep. 308). FROM JOHN FROBEN 251 419] ronymi titulo quod Fryburgi describebatur in Cantiea Canticorum omittere cogimur: mutilum enim est; nam desunt tum in medio tum in ealee nonnullae pagellae. —Excidimus igitur a spe nostra qua sperabamus nos quiddam noui prolaturos quod hactenus paucissimis fuisset cognitum. Imprimam tanta eura Moriam tuam vt in illa im- pressione meipsum vicisse merito diei queam. Speramus hie omnes tuum reditum, omnem tibi humanitatem exhibituri. Salutat te Lachnerus socer et vxor, Gertrudis vxor ac tota sodalitas nostra. Bene vale, compater dilectissime. Basileae ex officina nostra xvii*. Iunii Anno [1515]. Io. Frobennius, calcographus Basiliensis. 490. FRow BRUNO AMORBACH. Basle MS. G. II. 13*. 7. (Basle.) (c. 17 June 1516.) [An autograph. 15:5 is at first sight suggested by the expectation of Erasmus' return and by the fact that four volumes of Jerome were delivered to Warham in June 1516 (Epp. 413. 34,5 and 425. 29,30.) ; but for the following reasons 1516 must be correct. Α rough draft of this letter occurs on the verso of Ep. 464 (8), itself a rough draft; so that thetwo are probably near one another in date. The decision to reject the Cantica Canticorum (Ep. 419. 10-2; cf. the note on f?. γ' v? inthe index appended to vol, i of Jerome) implies that vol. ii, containing the Ψευδ- ἐπίγραφα, was still unfinished at that date. Moreover, Epp. 419. 17,8 and 460. 1 show that there were hopes of Erasmus' return to Basle in 1516; cf. Ep. 412. 57. This letter is therefore probably contemporary with Ep. 419.] SALVE, eruditissime Erasme. "Aypouós εἰμι τὴν σκάφην σκάφην λέγων, quare ineptissimas meas literas aequi bonique consule. Tomus ψευδ- εἐπιγράφων etiam felicius quam mereatur procedit, quanquam antigrapha tot scateant mendis vt Augee bubile minore negocio quam hec re- purgaueris. Huic, quantum coniectura colligere possum, ad Calendas 419. 15. Moriam] Probably the un- dated edition (cf. Ep. 328. 48n.) which in Ep. 222 introd. I have wrongly attri- buted to the autumn of r515. For its completion see Epp. 469, 473. and perhaps 543. .A copy in the Bodleian (Mar. 860) has an owner's monogram with the date 1517 in manuscript. 18. Lachnerus] Wolfgang Lachner (e. 1465—0c. Feb. init. 1518; cf. Basle MSS. G. 11. 13. 102,3) of Neuburg on the Danube, came to Basle c. 1480 and in 1488 received citizenship. As à bookseller and publisher he had books printed for him by various printers ; but in his later years he was in elose connexion with Froben and managed the publishing branch of his business. He died of the plague. His daughter Gertrude (fT 1560) married Froben as his second wife in Nov. 1510, and became the mother of Erasmius Froben. Her name appears in the colophon of Glareanus' Elegiae, printed r4 Nov. 1516 in aedibus Ioannis Frobenii...expensis Ger- trudae Laehnerae, vxoris Frobenii". On Froben's death she married John Herwagen, who in conjunction with Jerome Froben and her son-in-law Nicholas Episeopius carried on the firm. See Heitz and Bernoulli, op. cit. I9. compater] Erasmus was god- father to Froben's infant son, Erasmus or Erasmius, the date of whose birth is not definitely known. 420. τ. "Αγροικός] Cf. Luc. Zeus Trag. 32. 4. Augee bubile] Bruno's lan- guage in the rough draft is more forcible: *Ne tu homo es lepidus, qui mihi Augiae bubile (ita enim τῶν ψευδεπιγράφων tomum appello) repur- gandum delegaueris, quod ne Hercules quidem omne repurgaret; tantum in id theologici boues fimi congesserunt.' I5 20 σι IO IO 1 2 2 σι 5 o σι 252 LETTERS OF ERASMUS [1516 Augusti extremam manum imponemus. Tu nisi Hieronimum peri- clitari velis, propediem ad nos redibis. Nos si quippiam Germana rusticitate peccauimus, pro virili emendabimus. Raptim ex pistrino Frobenniano, apud Basileam. Frobennius, Basilius frater, te salutant. 40349]. [0 WILLIAM BUDAEUS. Epistole ad Erasmum f*. g. (Antwerp.) (19 b? y^: 0L p.26: ἘΠῚ. 8: HN- ΤΠ. ᾽ν (c. 19 June 1516.) LB 2:1. ERASMVS ROTERODAMVS GVLIELMO BVDAEO SVO 5. P. D. Τὰν ὃ γραμματοφόρος ad iter erat accinctus, cum mihi e Principis aula Antuerpiam reuerso tuae redduntur literae, idque decimotertio Calen. Iulias, atque hae sane tandem e Colonia receptae ; ad quas vt λακωνικῶς respondeam potius quam vt nihil respondeam, quid ego audio? Bu- daeus quiequam debet Erasmo, εὐτυχέστατος τῷ τῶν ἁπάντων δυστυχε- στάτῳ Ὁ Quod in annotamentis nostris Budaei feci mentionem, operi nostro e tui splendore nominis nonnihil ornamenti conciliare volui, id eaptabam ; tantum abest vt quiequam bine mihi deberi putem. Quod factum si tu boni consulis, tibi vt aliis pluribus, ita hoc quoque nomine debeo ; sin minus, tamen rapto fruar. Siue id feci recto iu- dicio siue secus, certe feliciter cecidit, posteaquam hac occasione tam eruditam, tam amicam, tam copiosam epistolam vel promeritus sum vel extorsi. Nec est quod te sollieitum habeat τῆς ἀμοιβῆς ratio. Si quid pro studio in me tuo debebatur, id cumulatissime multoque cum foenore tua reposuit epistola. ^ Quod si tuo animo non potes alio pacto satis- facere, quicquid est hoc nostri officii monendo docendoque referas oportet, non laudando. Nam dum ego Budaeum meum celebro, non simplici fructu id facio; primum quod videor tua legisse et eximias ingenii tui dotes agnoscere; deinde doctis omnibus meipsum com- mendo ὁμόψηφος ὦν, quorum nullus est qui Budaeum non suspiciat. Atque ipse quoque Linacrus, vir exacti quidem sed seueri iudicii et qui non temere probet quemlibet, Budaeo nihil non tribuit. Equidem ceu victor exultabam, cum audirem hominem totum in meam consen- sisse sententiam, et veteri meo de te iudieio plaudebam. Idem euenit 421. 24. consensisse B: discessisse C. 491. 25. veteri...iudicio] Erasmus monymus. Erasmus had doubtless acquaintance with Budaeus may date ^ also seen Budaeus' first publieation, a back to his earliest years in Paris; translation of Plutareh's De placitis sincethey both werefriendsof Faustus philosophorum, Paris, Badius, 18 March (cf. Ep. 44. 31 n.) and pupils of Her- 1505 (not r2 July 1503. as Delaruelle, 421] TO WILLIAM BUDAEUS 258 apud eum in Copo, cuius omnia eitra exceptionem probat. Fortasse non offui bonis studiis, dum tuas lucubrationes commendatiores reddo apud eos qui Erasmum, cum nihil sit, tamen amore quodam hallueinantes aliquid esse putant: quandoquidem video te hanc pro- uinciam suscepisse, vt optimas literas ab istorum ἀπαιδεύτως πεπαιδευ- μένων tyrannide vindices et pristinam illam laudem nostrae asseras Galliae—(nihil enim vetat eundem ditione. Germanum esse et veterum eosmographorum descriptione Gallum: atque vtinam quidam non conarentur ea distrahere quae suapte natura coniuncta sunt); pul echerrimum profecto munus et cui obeundo vnus Budaeus par esse possit. De his in quibus partim a me dissentis, partim assentiris, partim ἐπέχεις καὶ ἀμφισβητεῖς, non poteram in praesentia respondere, primum quod temporis angustia excludebar, deinde quod codex nullus adesset ; nam erant responsuro relegenda loca aliquot. Fiet id alias, idque breui. Illud interim in genere dicam, tantum apud me valere Budaei iudieium, vt si quid illi serio probari sensero, non dubitaturus sim quauis etiam in re παλινῳδεῖν. Quanquam in hoc opere feci quod in alis soleo. Decreueram leui brachio rem peragere, vt in minutiis quibusdam versaturus, et locos dumtaxat ceu digitulo indicare. Porro cum iam aedendum esset opus, instigarunt quidam vt vul. gatam aeditionem mea vel correctione vel interpretatione mutarem. Eius sarcinulae accessionem cum oppido quam leuem esse ducerem, longe grauissimam esse ipsa re comperi. Deinde perpellebant vt annotationes adderem aliquanto loeupletiores. Iam protinus, vt seis, retexenda omnia. Accessit et illud oneris, arbitrabar Basileae haberi emendata exemplaria. Ea spes quoniam fefellit, coactus sum prae- eastigare codices quibus vsuri erant rvroypá$o. | Ad haee conducti fuerant duo probe docti, alter iureconsultus, alter theologus etiam Hebraice peritus, qui formis castigandis praeessent; at hi quoniam huius laboris erant rudes, quod susceperant praestare non poterant: proinde necesse fuit extremam formarum, quas vocant, recognitionem in me recipere. Edebatur simul et eudebatur opus, excudebatur singu- lis diebus ternio (sie enim nune vocant) ; nec interim tamen licebat totum huie vacare negotio. Excudebatur eodem tempore Hieronymus, 49. esse om. H. exeudebatur H. 58. Edebatur B: Conficiebatur H. exeudebatur B: absoluebatur H. eudebatur B: following an incorrect description by Knod of Cat. Rhen. 270 at Schlett- stadt); but the translation had been made earlier, for the dedication of it to Germain de Ganay is dated r Jan. 1502 (? 1502). 3r. nostrae... Galliae] Cf. Sapidus? poem (Ep. 399 introd.); and for Eras- mus' claim to be a German (Ep. 269. 38 n.). 44. Decreueram] For the develop- ment of Erasmus' scheme see Ep. 384 introd. 52. exemplaria] For the manu- seripts used by Erasmus see Ep. 373 introd. 35 40 45 LETTERS OF ERASMUS [1516 qui sibi bonam mei partem vindieabat; et stabat sententia aut immori laboribus aut ante Pasca ex eo pistrino memet explicare. Postremo fefellit nos voluminis modus. Affirmabat typographus fore vt ad triginta plus minus terniones accresceret ; excessit autem octoginta 65 tres, ni fallor. Itaque maxima temporis parte consumpta in his quae vel ad me proprie non pertinebant vel ante destinata non fuerant, delassatus iam ac pene fractus ad adnotationes perueni. Pro tem- poris modo proque valetudine praestiti quod potui. Nonnulla prudens eliam preterii, ad multa sciens conniuebam, in quibus mox ab aedi- 70 tione à meipso dissensi. Proinde τὴν δευτέραν παρασκευάζω ἔκδοσιν, in qua te magnopere rogo vt conantem adiutes. Α tui similibus etiam obiurgari officii loco ducam. — Vnum illud φυλάξεις, βέλτιστε Βουδαῖε, ne id suboleat τοῖς πολλοῖς, ἵνα μὴ τὰ βιβλία οἴκοι μένωσι τῷ ἐντυπωτῇ.- Vehementer grata fuit tam amica admonitio, quanquam quae dicas λεπτολογήματα nostra in quibus gaudeam interquiescere, non satis in- telligo, nisi quod mihi sane omnia mea nugae videntur; ac saepe- numero mecum demiror quid ibi sit quod quidam laudibus vehant. Nam faciunt id aliquot etiam magni. Vide quam arduum sit omnium iudicio satisfacere. Sunt qui me in ius vocent vt audaculum, qui tam nihili cum sim, tantas res aggrediar. In Enchiridio quantum ausus sum a saeculo nostro dissentire nullius autoritate deterritus ! In Chiliadibus, opere minuto, quoties expatior in philosophorum ae theologorüm campos ac velut oblitus argumenti suscepti, altius rapior quam pro decoro! Id magis liquebit, si legeris prouerbium, Aut re- gem aut fatuum nasci oportet; item Σπάρταν ἔλαχες, ταύτην κόσμει; item Tl'Avkis ἀπείρῳ πόλεμος ; item Sileni Alcibiadis ; nam in prouerbio Κάνθαρος ἀετὸν μαιεύεται plane lusimus ingenio. In libello De Principe Christiano ea praecipio quae nemo theologorum ausit attingere; nisi 9o forte Luciani dialogos aec tragoedias Euripidis, in quibus exereui me, λεπτολογίας vocas. Nihil Catone minutius, in quo dieculam absumpsi. At eas quamlibet minutas nugas, ego sane τοῦ σκότου quodlibetis ante- pono. Caeterum in Nouo Testamento nec ignoro nec inficior per- multa incidere minutula; sic enim argumenti ratio postulabat. Attamen si quis expenderit, imo si quis experiatur, quid sit ea ver- tere, quid tractare, is intelliget non ita multo maiore negocio iustos 254 -r σι 8 o oD en jr] σι 68. proque F': pro Β. 64,5. octoginta tres] Cf. Ep. 384. 7 n. 85. Aut regem] Adag. 201. It was translated separately into German by Spalatinus (cf. Ep. 5or introd.), Mainz, J. Schóffer, c. 1520; see BEr*. 86. Σπάρταν] Adag. 1401. 87. PAvkis| Adag. 3oor. This and 88, plane add. H. the Seni (Adag. 2201) and Kávapos (Adag. 2601) were afterwards reprinted separately in diverse editions, the earliest being by Froben in April 1517 (see BEr2). Erasmus! autograph draft of the Sileni is in the Basle Library. 91. dieculam] Cf. p. 1. 421] TO WILLIAM BUDAEUS 255 eommentarios seribi potuisse quam quo nobis ille minutae minutiae scriptae sunt. Atque haee qualiaeunque λεπτολογήματα grauissimi theologi ample- etuntur, ex his se plurimum hausisse lucis fatentur; nisi forte mihi blandiuntur tot integerrimi viri quorum et nomina recenserem et epistolas producerem, ni mihi vehementer displiceret κενοδοξία. Et alioqui si me ipsum meo pede metiri velim, nihil nisi minutum susce- pturus sum, ae defugiam onus paruis animis et paruo corpore maius. Denique nescio quo modo magis arride& animo meo in nugis ad- miseere seria quam in magnis rebus nugari. Et mihi videtur nihil nugacius quam in his questiuneulis, quibus theologi complures sibi dii videntur, argutari; ἔξεστι yàp πρὸς σέ γε ἀληθεύειν. — Iam in hoc argu- menti genere videor mihi superiores omneis, si non eruditione, certe diligentia superasse. Hieronymus in emendatione Psalterii quam multa pene friuola adnotauit! Nee mihi deero, si modo vita vires- que suppetent. In Psalmum Beatus Vir praelusi. Paulum aggrediar. Hieronymus prodibit totus renatus. Haec adeo magna sunt vt ob quorundam inuidiam vix subsistam. Quam tibi magna videantur neseio, cerbe maiora quam pro meis viribus et fateor et intelligo. Verti ex Plutarcho libellos aliquot, in quo scriptore nihil mihi non grauissimum esse videtur. Non grauaberis igitur explicare quas AerroAoyías a me vitari velis ; vt certius hac in re tuum sequar con- silium, quod vbique sequi non secus atque oraculum est animus. De praefatione qua Nouum Testamentum Leoni dico, nihilominus admiscens Archiepiscopum Cantuariensem Moecenatem meum, nae tu probeconiectas. Istuc ipsum spectabam id temporis. Quod gra- tularis ocio nostro et tuam deploras fortunam, ista quidem in re, mi Budaee, longe lateque abs te dissentio. Libri tui satis testantur Budaeo non omnino deesse ocium ; quanquam et alioqui tam singu- laris ista ingenii tui foelieitas ac foecunditas quamlibet multis occu- pationibus sufficere possit. Porro liberis, vxori, reliquaeque curae domesticae ego vnieam vxorem meam oppono τὴν κατάρατον πενίαν, quam nee adhue humeris excutere possum, adeo τὸν jucovvra φιλεῖ. Obsecro te per tuam immortalitatem, quae te tuosque omnes haud dubia manet, vt magno infractoque animo qua cepisti pergas, et bonis succurrere literis et tuae Galliae nunquam intermoriturum decus eruditissimis tuis lucubrationibus parare. His interim contentus esto. Ad reliqua rescribam simul atque loca relegzero. Bene vale et Erasmo, quod facis, faue. Agitur hie apud Principem de inaurando me. Verum haud scio qui fit v& mea sententia nusquam quam hie contemptiores sint bonae 104. sum B: sim C". 107. complures add. H. 121. Archiepiscopum add, H. meum add. H. 133. parare B: parere N. 134. scribam C. IoOo IOZ IIO 113 130 256 LETTERS OF ERASMUS [1516 literae: αἴτιοι oi ἄρχοντες ἀμόυσώτατοι. Magna tamen spes est in Ioanne Syluagio, Burgundiae Cancellario, qui quidem, vt ipse non 140 solum maximus est ae prudentissimus verum etiam eruditissimus, ita impense fauet omnibus quos insignis eruditio commendat. Hune heroa, si nobis superum benignitas diu velit incolumem, spes est fore vt apud nos quoque proueniant qui ingenii sui monumentis Principis sul regnum, caetera felicissimum, illustrent et ornent. Rursum vale. 429. FROM WiLLIAM BRIELIS. Deventer MS. 91, f. 149. LB. App. 64. [A letter of welcome on Erasmus' second return from Basle. Of the writer nothing else seems to be known.] 20 June (1516). GVILIELMVS BRIELIS DOMINO ERASMO $. QvAMuPRIMVM olfeceram ex Germania in Brabantiam iterum te re- cepisse, mi Erasme suauissime, haud potui diutius continere me quo non loquerer tecum absens per epistolam, cum praesertim id coram mihi non licet ; quippe qui aliquid iam diu litterarum ad te 5 dare concupieram teque meis ineptis verborum quisquiliis obtundere, ni inuidens locorum distantia arctissimaeque solitudinis nostrae pro- fessio impedimento fuisset. Itaque quid in mentem mihi scribere venit accipe, et breuiter quidem. Si locus amandi superest adhue, precor me (licet non fecero). . . . Multos tibi patronos et amicos tum 1o singulari eruditione tua tum vel morum vitaeque integritate conci- liasti, qui profecto te tanquam patrem aut fratrem flagrantissime am- plectuntur. — Et felices quidem illi, qui te coram et videre et audire mereantur ac suauissima tua per litteras sepicule consuetudine frui. Atqui vtinam vel semel liceat mihi! Proinde ausim dicere, sed for- 15 tassis arrogantius et tamen vere, non minori me nexu amoris te com- plecti quam ii qui vnice te colunt, venerantur ac diligunt. Testis est mihi Deus, si mentior. Et quamuis beneficiis te nunc donisque ter- poralibus exornare non valemus, quae profecto reliquimus omnia, vt aliquando Christi Iesu paupertate ditaremur ; praestiti tamen assidue 20 atque praestabo quod habui, summam videlicet tui in precibus apud Deum commendationem, maxime in sacrosancto sancti altaris sacri- ficio. Quare, mi Erasme dulcissime, cadat precor in conspectu iam tuo deprecatio mea, ne repellas me a tuorum numero. At nelongiori tibi prolixitate displiceam, verbum non amplius addam. Vale, mi 422. 9g. Post fecero, vbi finis est versus, deest aliquid. 20. heo ante habui scripsit amanuensis et deleuit : add. LB. 422. 18. reliquimus] Matt, 19. 27. 24. verbum] Hor. S. 1. 1. 12r. 422] FROM WILLIAM BRIELIS 257 Erasme, meae inquam deliciae, meus animus, mea voluptas. Vide 25 quantum mihi debeas, qui toties in hae nobis epistola in ore versaris ; ex abundantia enim eordis os loquitur: πάλιν χαῖρε. Praepropere ex oratoria nostra cellula xii» Cal. Iulias. 493. FRoMx JonwN Corr. Deventer ΜΆ. οἱ, f. 123 and B f». g*. Stepney. C2, p. 249: F. p. go: HN: Lond.ii. 12: LB. App. 84. 20 June (1516). [The manuseript of this letter only goes as far as síudia tua (1. 7), at which point the copyist discovered his error and added in the margin * impressa est" ; showing thereby that he was copying from the original autograph. From l. 7 onwards, therefore, B becomes the prime authority. The date of the letter was misinterpreted by Leclere, who referred it to the translation of King Edward the Confessor on r3 Oct. But this is plainly an answer to a letter sent with Epp. 412-17 by Peter Meghen, and must therefore, as Dr. Seebohm suggests, be dated 20 June, the translation of King Edward the Martyr (1978). The date of B (Oct. 1516) also precludes the later interpretation.] IO. COLETVS ERASMO RO. S. P. D. Nox facile credideris, Erasme, quanta me leticia affecit epistola tua quam modo ad me attulit vnoculus noster. Nam ex ea intellexi vbinam locorum es, quod ante ignorabam ; ex eadem etiam videris mihi reuersurus ad nos, quod erit mihi et amicis, quos habes hic quam plurimos, gratissimum. Quod scribis de Nouo Testamento 5 intelligo. Et libri nouae aeditionis tue hic auide emuntur et passim leguntur, multis probantibus et admirantibus studia tua ; nonnullis etiam improbantibus et carpentibus et ea dicentibus quae in epistola Martini Dorpii ad te scripta continentur. Sed ii sunt theologi illi quos tu in Moria tua et aliis locis non minus vere quam facete τὸ describis; a quibus laudari vituperium est et vituperari laus est. Ego vero ita amo tua studia et istam tuam nouam aeditionem ita amplector, vt in eadem varie afficiar. Nam nunc dolor me tenet quod non didicerim Graecum sermonem, sine cuius peritia nihil sumus; nune gaudeam in ista luce quam tu ex sole tui ingenii 18 emisisti. Profecto, Erasme, miror foecunditatem pectoris tui, qui tot concipis et tanta parturis, et tam perfecta paris cotidie; maxime nullo loco stabilis, nullis certis et magnis stipendiis adiutus. Hieronymum tuum expectamus; qui multum tibi debet, et nos quoque qui per te legemus eum nunc et emendatum et illustratum. 2o Recte fecisti scribens De institutione principis Christiani. Vtinam 423. 4. hic add. H. 5. noua MS.: corr. LB. 9g. iB:hiN: 492. 27. ex abundantia] Matt. 12. 14. Graecum sermonem, Of. Epp. 34, Luke 6. 45. 468. 12, 471. 27 and introd. 423. 9. Dorpii] Ep. 304. I5. sole] Cf. Epp. 337. I1, 314. 12, 3. ALLEN II S τὸ σι 2 [79] 4 5 6 o en o σι o en o 258 LETTERS OF ERASMUS [1516 principes Christiani sequerentur bonas institutiones. Illorum insaniis interturbantur omnia. Libellum illum valde cupio; propterea quod plane 5610, vti alia tua omnia, prodibit libellus ille abs te perfectus. Quod scribis de Germania credo; quod autem mea verba de eadem et testimonium tam multis ante annis dictum citas, miror te memoria tenere. De tranquilla sede, quod scribis te optare, ego quoque eandem tibi opto et tranquillam et foelicem ; nam et ista tua aetas et doctrina exposcit. Opto etiam vt ista tua sedes vltima esset apud nos, si te tanto viro digni essemus ; sed quales sumus, expertus es saepius: tamen habes hic qui te summopere colunt. Cantuariensis noster, cum eram apud illum his diebus, de te multa locutus valde cupiuit praesentiam tuam. Is homo absolutus ab omni negocio nunc degit in ocio felicissimo. De philosophatione Christiana quod scribis verum est. Nemo est, credo, in orbe iam Christiano ad illam professionem et negocium te aptior ac magis idoneus, propter multiphariam tuam doctrinam ; quod ipse non scribis, sed ego hoc dico quod sentio. Legi quod in primum Psalmum scripsisti et miror tuam Copiam; desydero quae molitus es in epistolam ad Romanos. Non cessa, Erasme, sed quum dederis nobis Nouum Testamentum Latinius, illustra idem tuis expositionibus ; et aede commentaria longissima in Euangelia. 'Tua longitudo est breuitas. Crescit appetitus, modo stomachus sit sanus, in lectione tuorum amantibus Scripturas. S1 aperueris sensus, quod nemo te melius faciet, magnum beneficium conferes et nomen tuum immortalitati eommendabis. Quid dico, immortalitati? Nomen Erasmi nunquam peribit, sed gloriae dabis nomen tuum sempiternae, et sudans in Iesu vitam tibi comparabis illam aeternam. Quod deploras fortunam tuam, non fortiter. In tanto negocio, videlieet in declarandis Scripturis, non poterit tibi fortuna deesse; modo speres in Deo, qui te in primis adiuuabit, stimulabitque alios vt te in sanctissimis studiis adiuuent. Quod me exclamas foelicem, demiror. Si de fortuna loqueris, vt non est nulla mea, ita non est ampla et meis sumptibus vix sufficiens. Ego me beatum putarem, si vel in summa egestate millesimam partem tuae doctrinae et sapientiae possiderem ; quam tu sine opibus comparasti, docens doctrinam singularem alia via nescio qua, sed tua ista Erasmica, &e. - Applieabo me, si patieris, et adiungam lateri tuo, exhibeboque me tibi discipulum etiam in discendo Graece, quanquam iam prouectus 42. Latinius B: Latinis N. 26. mea verba] Cf. Lond. xv. 14, 50. fortunam] Cf. Epp. 412. 29, 421. 5. LB. 435 (459 4). 58. ἃς. The mark of omission ; cf. 41. ad Romanos] Cf. Ep. 314. 3. Epp. 117. 44 and 425. 20 n. 423] FROM JOHN COLET 259 aetate et prope senex; memor Catonem senem Graecas literas didieisse, agnoscens etiam te, qui es mecum par aetate et annis, nune Hebraicis literis te dare. Me, vt facis, ama, et si ad nos reuersus fueris, habebis me tibi deditissimum. Vale ex rure Stepneptiano apud genitricem: quae adhue viuit et 65 belle senescit et de te saepius hilarem et iucundam facit mentionem. In die sancti Eduardi: in festo suae translationis. 4112494. FnRow TnHoMas MORE. Deventer MS$. οἱ, f. 198 v?. (London. ) LB. App. 252. (c. 21 June 1516.) THOMAS MORVS ERASMO RHOTERODAMO S. Ivsrs, charissime Erasme, omnibus de rebus me diligenter ad te scribere; quod quo faeiam libentius eo imprimis animor, quod priorem epistolam meam intelligo placuisse tibi amoris in te mei testimonio. Αὖ quum seribas eo praeterea nomine gratam fuisse, quod declaret virtutibus dicendi proficere, rursus profecto ad silentium inuitas; nam quidni pigeat litteras ad te dare, quas curiose expendi atque examinari videam? quippe quum profectus inerementa collaudas, rubore perfundor, conscius videlicet quantum cottidie ex illo nihil quod inerat ante decrescat. Quod certe necesse est aecidat ei qui forensibus litigiis ab omni genere doctrinae tam τὸ alienis (in quod pistrinum meae me vitae ratio detrusit) assidue distringitur; quibus ineptiis iia nunc vexamur, vt neque animus cogitationi suppetat nee verba sermoni Quamobrem si verba pensieulas, si dicendi vires examinas, hoc est si soloecismos ac barbarismos numeras, tacere iubes; sin de rebus tuis meisque audire 15 qualibet oratione contentus es, accipe de pecunia primum vtpote re primaria. Recepta epistola tua illico Maruffum aecerso, dico te litteras ad Archiepiscopum scripsisse, quibus testaris opera eius te recepisse pecuniam. Proin 'Cedo, inquam, (aut pecuniam aut syngrapham per quam Antwarpiae possit exigere. 'Faciam' inquit, 'sedulo, postquam a Cantuariensi aecepero; quam post tales Erasmi litteras ilieo numerandam haud dubito) *At Erasmus' inquam binas seripsit; alteras quas dixi, quas nisi pecunia aut syngrapha recepta vetuit tradi; alteras quas iussit negata pecunia substitui, quibus Episcopum facit certiorem nullum, hactenus nummum ad se per- σι τ. ο ta σι 424. 23. numerandas MS.: corr. LB. — inquam Nichols: inqt MS. 25. sub- stituit MS.: corr. Nichols. 424. 26. Episcopum] Cf. Ep. 588. 58 n. S2 i22] σι σι en οι 200 LETTERS OF ERASMUS [1516 uenisse. Τὰ ergo tecum delibera quid faciendum putes! Homo, vbi hoc audit, veritus offensam Episcopi, syngrapham protinus scripsit deditque mihi, aecepitque litteras tuas ad Episcopum ; quas festinato transmisit vna cum suis, quibus velut exigens gratias scripsit se curasse iam olim perlatam ad te pecuniam, nune demum habere abs te litteras testes acceptae, et te misisse litteris Episcopi inelusam apocopen, quae tibi solutam declararet—(hoc ego dixeram quum flagitaret apocopen): proinde si dominationi videretur, iuberet ei dissolui qua in gratiam eius tamdiu caruisset. Archipraesul vbi has litteras Maruffi legisset (nam ita euenit vt eas prius legeret quam tuas), postea tuis resignatis, vbi apocopen nullam repperit, despicit in solum atque ad pedes cireumspieit, nuncubi excidisset aperienti. Vbi nullam inuenit, iubet testes esse qui aderant, nullam apocopen fuisse inclusam epistolae; deinde lectis litteris tuis desiit apocopen desyderare, doctus adhue desyderari pecuniam ; quam e vestigio misit ad me, mandans vt quam celerrime quamque e tua re maxime curarem ad te perferendam. Postridie rediit Maruffus insaniens. ' Heus, inquit, * More, errasti ; pessime; nempe litteras ad Episcopum, quas mittere debueras, retinuisti, misisti vero quae maxime erant supprimendae. *Quid ais?' inquam; 'malefactum profecto. "Vide quid est vnoculum mittere tabellarium ; nam ille in dinoscendis litteris lapsus est, haud ego. Ea plane epistola tradita est tibi quam ille rectam dixit ac certe scio credidit. ' At cedo,' inquit, (saltem nunc illam alteram quae mihi fidem apud Episcopum redintegret; quae iam siue tuo siue tabellionis errore prope interiit. 'Atqui' inquam 'nimium cautus hae in re fui quippe gnarus occeultandam epistolam quae significabat deesse pecuniam, ratus esse quam retinueram, dum tuae securitati studeo prospicere, in ignem miser inieci. Ibi stomachari ille ac furere, ego solari hominem ae benigne polliceri totam hane turbam me compositurum. Itaque significaui Episcopo Maruffum scripsisse iam olim ad te vti suo nomine reciperes, quum crederet id te facturum ; te vero refugisse alienum aes, atque eo factum vt Colle receptam crederet, tu non accepisse seriberes. Quod si hoc quoque commentum meum tua reuincat epistola, iam dispiciendum est mihi aliud quippiam, ne meae apud dominum fidei iacturam faciam, dum alterius laboro resarcire. Caeterum Maruffi syngrapham ei restitui; nam pecuniam apud alium magis e re tua collocaui. €; Recipies enim pro qualibet libra nostrate Flandrieae pecuniae xxxs. iiid.; ille dabat viiid. in qualibet libra minus. 38, 34, 37; 39, 40. apocapen AMS.: corr. LB. 33. deelararet scripsi: declarat 38. excidissent MS. : corr. LB. 39. nullam pos! vbi LB: nullas M5. E ac LB: at MS. 52. Atqui correxi: atq MS. 424] FROM THOMAS MORE 261 Dominus Cardinalis letissima fronte et litteras tuas et libros quos ante misisti recepit; ac perquam benigne pollicetur, quae spero praestiturum. Basileam tibi vndique arridere gaudeo certe tua causa, cui vbique adesse cupio quod impense placeat; verum non 7o adeo tamen vt te prorsus nobis intercipiat, qui si commodo sumus inferiores illis, amore mediusfidius haudquaquam cedimus. Fa- seieulum illum litterarum perlegi hominum: et doctorum et te qua dignus veneratione prosequentium ; in quibus tamen nihil video noui. Neque enim ab his quicquam honoris in te profectum est 75 (quanquam plurimum), quod non vbique gentium, quibus vlla sit cura litterarum, fuerat exhibendum. ^ Paceus neque rediit neque putatur adhue rediturus; non dubito quin et intelligas illum a secretis esse Regi nostro. Cum Tunstallo post adeptum magistratum, quo scriniis praefectus est, versatum te et conuiuam agitasse intelligo. 8o De versieulis nostris nihil seribo; tu vide quid statuas. De epistolio nostro ad Dorpium pereupio scire quid sentias. Vale, charissime Erasme. Clemens meus quam potest maxime te salutat, &e. 495. FROM WiLLIAM WARHAM. Deventer MS. οἱ, f. 143 v*. Otford. BO g* 05 p.231: E;p.84: HN: Lond. 11. 8: 22 June (1516). LB. 261 and App. 65. [The manuscript text is more important and plainly nearer to the original than that of the printed editions; since it contains a considerable passage omitted by them, and also a month-date which is in obvious aecord with the letters carried back by Meghen (Ep. 412 introd.). Otford is a small village in Kent, 3 ms. N. of Sevenoaks. Warham rebuilt the archbishop's palace there at great cost. Some portions of his work still remain.] GVILIELMVS CANTVARIENSIS ARCHIEPISCOPVS ERASMO 5, EnasuE doctissime, salutem. Quum non illaudati nominis aeterni- tatem per te sim consecutus, qua multi praeclari reges et imperatores carent et à memoria hominum penitus exciderunt, nisi quod tantum vix nominum eorum cathalogus, et id ieiune quidem, fiat; non video quid satis sit in hae mortali vita quod pro immortalitate reddam. 5 425. TIT. GVILIELMVS . .. ERASMO S. MS.: idem fere ΗΠ: CHARISSIMO MEO ERASMO LONGE OMNIVM DOCTISSIMO B; EPISTOLA R. P. GVLIELMI ARCHIEPISCOPI CANTVAR,. CHARISSIMO .. . DOCTISSIMO F. ri. Erasme... salutem om. H. 2. sim B: sum MS. 5. quid scripsi: quod MS. 494. 2. Fasciculum] Perhaps only | Master of the Rolls τ May r516; Ep. 386 (cf. Ep. 412. 21), which was X Brewer ii. 1882. of a composite character. 81. versiculis] Erasmus had evi- 77. Paceus] Pace was not allowed ^ dently proposed to print More's Epi- to return from his embassy (cf. Ep. | gramvwmata; cf. Ep. 461. 20 seq. 388. 94 n.) until the autumn of 1517. epistolio] Cf. Ep. 388. 157 n. 8o. seriniis] Tunstall was appointed , 83. Clemens] See Ep. 388. 173 n. IO 20 σι 20 Ὁ: 262 LETTERS OF ERASMUS [1516 Cogito enim quanta mihi tribueris vbique, vel praesens per colloquia vel absens per litteras aut communiter per volumina; quae quidem sunt maiora quam sustinere valeam. Iudicabis ergo Cantuariensem ingratissimum, nisi tui sit habiturus rationem fidelissimam et con- stantissimam, lieet meritis inaequalem et inferiorem. Quod autem sexaginta nobiles non sunt hactenus ad te per commutationem iranslati, Maruffus in culpa est, qui et suscepit in se pecuniam istic tibi non defuturam, non illos solum nobiles sed nec ampliores. Professus est autem se tibi dedisse litteras credititias, per quas posses vbique locorum istie maiorem summam ἃ mercatoribus aecipere. Quod nuncium mihi retulit iterum Bedillus, quem non semel ad Maruffum et ad Morum eam ob causam miseram. "Verum ne longius frauderis eius summae receptione, hodie misi eandem ad Morum, vti vis; quam tibi commode et absque mora persoluendam Antwerpiae curabit, non dubito. Editionem tuam in Nouum Testamentum aliquot fratribus meis episcopis et theologiae doctoribus communicaui, qui maxime operae precium in ea re te fecisse vno ore profitentur. Quorum iudicio adhaerens et omnia summa iudicans quae a tuo diuino ingenio multi- plieique doctrina proficiseuntur, eam omnibus laudibus effero, proinde vt Hieronymianam prouinciam, quam in eo es vt propediem absoluas: per quae opera famam immortalem inter homines, inter superos diuinam remunerationem, et a me quiequid commode et conuenienter praestare potero, consequeris. Hieronymi volumina nunquam satis laudata a praesentium latore accepi; pro quibus et Nouo Testamento, quod etiam abs te accepi, gratias habeo immortales, hoc est pro sudoribus quos in iis operibus exantlasti. Postremo rogo vti cures has meas litteras ad reuerendum et optimum fratrem Episcopum Basiliensem perferri, et te valetudine eo diligentius liberare studeas, vi quamprimum te videamus. Otfordiae 22 Iunii. Amantissimus tui Gulielmus Cantuariensis. 12. translati MS. : perlati H. Maruffus MS.: mensarius F. et suscepit .. . 20. non dubito MS.: &c. B, cf. Ep. 423. 58 n. 25. proinde MS.: perinde 5. 31. gratiam . .. immortalem ἢ. 32. lis MS. : his B. B: exanelasti MS. 36. B : Ortfordiae MS. 22 MS.: xxrr. die B: vicesimasecunda die F: vicesima die N. Iunii 2S. : mensis Iulii B. 37. Amantissimus . . . Cantuariensis add. B: om. H. II. sexaginta nobiles] The amount 33. litteras] Cf. Epp. 477, 481, and of Erasmus! pension from Aldington 488. ro, 20; evidently answering the for a year; οἵ. Ep. 255 introd. letter mentioned in Ep. 456. 154. 5. 426] 263 496. ΟΜ Tuowas BEDILL. Deventer ΜΆ. 91, f. 189 v?. Otford. LB. App. 142. 22 June (1516). EnaswE doctissime, si tam facile possem dare quam dicere salutem, non interciperet aut differret reditum tuum. insidiosa febris quae te molestat; nam vnus es omnium quo eum omnem vitam meam transigerem, si mea fortuna pateretur. Sed nosti sortem meam pistrino deteriorem, qui ita perpetuam rotam verso, vt non liceat 5 latum digitum decedere. Itaque frequenter ab eo tempore quo inter nos discessum est, optaui vel Dedalus vel Menippus fieri, vt remigio alarum citus ad te deuolare possem et post pauculas horas in tuo dulci et desyderato colloquio absumptas redire. Sed hie nec aquilas nec vultures habemus, nee Mercurium quempiam qui me transportet et reuehat. Quare obsecro te, anime mi, cura te diligenter, nec sinas longius desyderio tuo nos diseruciari. Hoc autem quasi de tripode dictum accipe neminem vnquam optatiorem aduenturum domino nostro Cantuariensi, qui de te omnia summa et sentit et vbique loquitur. Is enim in animo habet tibi reuerso delectabilem, quantum potest, habitationem prouidere, in qua post Hereuleos illos labores possis molliter in litteris et in ocio consenescere; nec erit aliud quiequam quod ab eo conuenienter postulabis, in quo repulsam patieris. Absentia enim tua, quam summa cum gloria transegisti, auxit amorem et desyderium (sicut in amoribus Veneris 2c solet); nosti autem vt consuetudo perpetua minuit gratiam, quae me fortassis viliorem fecit et minoris precii. Tu autem hoec vnum age, vt cum salute quamprimum in Britanniam te recipias; caetera aliis curae erunt, vt nulla tibi desint vitae commoda. Vale ex Otfordia xxii die mensis Iunii. A o M 5 to n Thomas Bedillus. 414497. FROM ANDREW AÁMMONIUS. Deventer MS. οἱ, f. 140 v?. London. LB. App. 7. 22 June (1516). (Sent by a friend of Ammonius; cf. Ep. 429. τ. For the letters mentioned see the introductions to Epp. 338 and 389.] ANDREAS AMMONIVS ERASMO SVO 5. SEMPER occupationes meas causer oportet, quas hic cui has litterulas dedi, poterit forsan tibi [tibi] explicare. Non potui ad tuas litteras quas mihi nouissime ex diuo Odomaro scripsisti, respondere maturius; 426. 25. Oxfordia LB, perperam. 426. 7. remigio] Verg. 4n. 6. το and r. 3or. tn 5 IO ΤΡ 264 LETTERS OF ERASMUS [1516 rescripsi ad alias tuas, vt ex hoc exemplo quod his iunxi cognosces. Litieras misi ad nostrum Paceum, sed nescio vtrum illi fuerint redditae; tibi non fuisse redditas satis intelligo. Pontifex rescripsit humanissime et spem tibi optimam dedit; huic etiam Regi te perquam diligenter commendauit. Eius litteras, quas Breues vocant, tibi seruo, et te hie quamprimum videre cupio: da operam, mi Erasme, quantam potes, vt valeas, et. me ama; nam a te amari vehementer gaudeo. Londini x eal. Iulias. 498. To JogHN CAESARIUS. Grammatica Institutio Gazae, tit. v?. Antwerp. Lond. xxix. 1: LB.i. 115. 23 June 1516. [The preface to Primus liber grammaticae institutionis Theodori Gazae . . . translatus per Erasmum Roterodamum, Louvain, Th. Martens, July 1516 (a) ; a piece of work which is here described as having occupied two days of his leisure (1l. 52), and as undertaken for the benefit of friends (ll. 18, 9). The use of the word redire in Ep. 469. 23 suggests that Erasmus' Basle circle was cognizant of the book's existence ; and Nesen had clearly some ground for hoping that it would be dedieated to him: so that it seems likely that the translation was made for friends at Basle, perhaps for Nesen himself, and that at Antwerp it was only polished finally for the press. Cf. p. r. The book was revised for a new edition by Froben in Nov. 1516 (B), reprinted by him in r518 and again with slight changes in Feb. :521 (δ). But Martens' editions of τ Mar. 1518 (y!) and May 1524 (3?), which agree except in one trifling point, revert towards the end to a. "The text in the Opera of 1540 follows δ. In Feb. 1518 Erasmus added to this a translation of Gaza's second book. For earlier work at Gaza by him see Ep. 209. 57 n.] ERASMVS ROTERODAMVS IOANNI CAESARIO IVLIACENSI VTRIVSQVE LITERATVRAE VINDICI S. HasrNT in omni disciplina, Caesari charissime, praeceptiones natura subamarum quiddam; verum hoe molestiae comes pensat viilitas. Proinde vt non possum non mirari quorundam fastidiosas delitias, qui quamlibet leui incommodo offensi protinus resiliunt a literis tantam vtilitatem in omnem vsque vitam allaturis; ita rursus optimo iure indignor iis qui rei per se submolestae de suo molestiam addunt. Etenim dum ostentandae eruditionis suae studio in ipso statim operis limine perplexa quaedam infulciunt quae post erant tradenda, nimirum rudem discipulum odio suo retundunt et alienant, quem alliei inescarique potius oportuit commoda breuitate, luce, ordine, simplicitate aliisque id genus illecebris. At vnus omnium Gaza, vir vbique sui similis, hoc est in quauis materia insignis artifex, non minore iudieio quam fide discentis agit negocium; non id statim captans vt ipse doctus appareat, sed vt lectorem doctum reddat. Is primo libro, Deum immortalem, quo 127. 8. diligente MS. 428, 6. iisa: his à. — a5: molestae y. 13. minori δ, 428] eompendio quam miro ordine, quanta simplicitate grammatices summam complexus est, ceu simulacro quodam nobis deliniato ! Nos igitur quo magis etiam quorundam tedio consuleremus, commoditatem hane nostra iuuimus industria, eumque librum Latinum fecimus, exemplis duntaxat exceptis. Ad haec titulis distinximus, et annotatiuneulis additis nonnihil lucis addidimus, vt iam quam minimo negotio percipi possit. Mendas confessas modo sustulimus. Nam quod e doctissimis viris qui cum Theodoro consuetudinem egerunt quique huic interfuere negotio, olim audire memini, id liber ipse palam prae se fert; nimirum locos aliquot a sciolis et in alieno libro impudenter ingeniosis perperam immutatos esse. Quod genus est illud, quod comparatiuum excipit in tertia nominum declinatione: quod praesens et praeteritum imperfectum tanto verborum dispendio per modos omnis repetit, cum in his per omnia consentiant passiua eum mediis: quod verborum in μι desinentium passiuis additur futurum ae praeteritum perfectum, cum regula precedens negarit haec tempora illis esse propria: quod et alias in horum declinatione miscet nonnullas voces primitiuorum aederiuatiuorum. Atque hoc erroris Demetrio imputant Chalcondylo, viro tum probo tum erudito, sed cuius mediocritas exactum illud ac sublime Theodori iudicium haud quaquam assequi potuerit. Gratulor, mi Caesari, nostro saeculo quo videmus passim repullu- lascere Graeeas literas. Nam vt harum neglectus omnium bonarum disciplinarum, omnium elegantiorum autorum πανολεθρίαν inuexit, TO JOHN CAESARIUS 265 τὸ o t2 5 30 ita spes est futurum vt his renatis et illa reflorescant. Illud aliquoties 4o mecum soleo demirari, cum Sarmatae, cum Scotti et Hyberni Graecas literas iampridem nec illibenter nec infoeliciter amplectantur, quo fato fiat vt vna Agrippina, vrbs vt vetustissima ita celeberrima, quam conueniebat in hoe pulcherrimo negocio vel primam occupare 20. duntaxat add. B. 21. et add. B. 23. modo B : dumtaxat a. 23. cum Theodoro] In Lond. xxvi. 60, LB. rrioo, Erasmus speaks of having met in Rome a former secretary of Gaza. Ofhis learned Italian friends only men of the older generation, such as Peter Marsus (Ep. 152. 19 n.) or Ra- phaelRegius (Ep. 450. 22 n.), could have known Gaza (1 1475). See de Nolhac. 34. Chaleondylo] Dem. Chaleondylas (e. 1424-1511) of Athens came to Italy in 1447, and in 1450 was teaching J. A. Campanus at Perugia. By Oct. 1463 he was Professor of Greek at Padua, where J. Lascaris was one of his pupils; but c. 1471 he left, and sueceeded Argyropoulos in the Greek chair at Florence, where Grocin and Linaere studied under him : see Aldus' preface to Statius, Aug. r502, and cf. Ep. 520. 131. Between June 1491 and May 1492 he transferred himself to Milan, where he spent his remaining years. He edited Homer at Florence in 1488, and was one of those who revised Ficinus' translation of Plato for Asulanus in 1491 ; and besides edit- ing Isocrates 1493, and Suidas 1499, he composed a Greek grammar (first pub- lished independently by G. Gourmont, Paris, 18 Feb. 1525) and translated Galen's Anatomicae Aggressiones, Bologna, 1529. The Aldine Euripides, Feb. 1503, is dedicated to him. See Legrand. 4r. Sarmatae] Cf. AE. 59, ordering roo copies of Const. Lascaris' Greek grammar for Cracow, Dec. 1505. 266 LETTERS OF ERASMUS [1516 45 laudem, meliores literas adeo grauatim recipiat. Etenim si studia quibus nune solenniter ytitur recta sunt, harum accessione non obliterabuntur illa sed illustrabuntur; sin secus, magis etiam optandum vt pro nothis syncera, pro friuolis vtilia succedant, et iuxta Diomedis ac Glauci permutationem τὰ χαλκᾶ rois χρυσοῖς ἀνταμεί- 5? βωνται. — Quis enim sanus recuset vel bona melioribus vel mala bonis. commutare ? Hune nostrum bidui laborem tibi visum est dicare, cum haud quaquam me fugeret munuseulum hoc longe infra tuam esse digni- tatem. ^ Maiora merebatur ista eruditio, ista morum integritas 55 eandorque, meliora flagitabat aretissima nostra familiaritas; verum haee interim boni consulet humanitas tua, dum parantur tuis meritis digniora. "Tu, mi Caesari, fac pergas de literis ac saeculo tuo benemereri et istam quoque laudem Coloniensi scholae addere. Vere generoso Comiti Hermano Nouae aquilae aut, si Graece mauis, 6o Neaetio, bonarum literarum candidissimo Moecenati, multam ex me salutem dicito. Antuerpiae Anno. w.p.xvi. pridie Natalis Ioannis Baptistae. 4114499. FROM ANDREW AMMONIUS. Farrago p. 232. Westminster. F. p. 359: HN: Lond. viii. 41: LB. 177. 26 June (1516). ANDREAS AMMONIVS ERASMO 5$. D. CocLrrEM discessisse arbitratus, amico cuidam meo traiicienti et Bruxellas (quo te venturum coniectaui) profecturo tres versus ad te confestim dedi, vna cum exemplo literarum quas tibi iampridem Scripseram et per nostrum Paceum miseram ; quibus iunxeram Pon- 5 tificis Max. ad te Breues appellatas. — Alteras eiusdem exempli apud me retinui, quas tibi per tuum coclitem nune mitto; sed Breue quo idem Pont. Max. Regi te studiose commendat, tibi seruo, quoniam tametsi isthic haberes, huc tamen esses relaturus, et circumlatum posset excidere. !19 Aueo Germanicas gerras ex te audire: quanquam quid mirum si terra illa quam "Tacitus 'informem, coelo asperam, tristem cultu aspectuque, nisi si patria sit,' tibi arrisit ? qui possis Riphaeos montes serenare, feras et saxa mollire; cui, si propius aecedas, non minus quam suo Orpheo Haemus aduletur; in quem nihil potest tam 428. 49. ac ab : et Y*. τοῖς χρυσοῖς ay: τῶν χρυσῶν B6. 62. M.D.XVI ay: M.D.XVvIII f. 429. 1o. Si N: te E. 428. 49. Diomedis] Hom. Zl. 6. 236. 59. Hermano] Cf. Ep. 442. 34; 5. 429. τι. Tacitus] Germ. 2. 429] FROM ANDREW AMMONIUS 267 magnificum conferri, quod meritis comparatum, vt ita dieam, parui- ficum non sit habendum. Sed eoram, vt tu ais, melius de his nugabimur. Valde hie non a me solum sed ab omnibus expectaris. Ipse quoque Larchus, qui est apud Eboracensem summus, munusculum tibi aduentitium destina- uit. Caeterum eura te amabo diligenter. Sexto Calen. Quintiles, odi enim Iulianum nomen. Ex Vuestmon. [Anno w.p.xv.] 430. FROM JOHN SIXTIN. Deventer MS. 91, £. 155. London. LB. App. 494. 26 June (1516). (This and Ep. 431 plainly formed part of Meghen's return-budget ; ef. Ep. 412 introd.] IOANNES SIXTINVS ERASMO SVO 5. FP. D. νὰ monoeulum nostrum ob veterem familiaritatem perlibenter, tum hoc multo libentius vidi, quod vti optimo et candidissimo cuique, ita mihi quoque iucundissimum et gratissimum attulit nuncium re- ditus tui; quem ob viarum pericula hoc quidem tempore desperabam. Gratulor itaque mirum in modum reuersioni tuae, quanquam aduersa tua valetudo nonnihil sollicitat, qua tamen propediem confidimus te leuatum iri: leuiculam, non grauem, eam Petrus refert. Ago quod soleo, causas scilicet, molestas illas quidem, sed tamen ob quaestum minus graues. loannem nostrum Coloniensem leta et grata tuis ver- bis salute impertiar vel crastino; nam hune ante diem non sunt redditae mihi tuae litterae. Cancellarium (et) Episcopum Theatinum gaudeo te conuenisse ; quorum ille hoc post tuum discessum est ade- ptus, vt plus quam antea prodesse amicis possit, siquidem Scriniorum Magister omnium suffragiis omnibusque gaudentibus est declaratus. Desyderio istius regionis moueor sane, sed Regi nostro optimo, maxi- mo, gratissimo, humanissimo sic sum ipsius erga me meritis addictus, vt prae eo parentes (si reuiuiscant), patriam, fratres, propinquos et omnia facile ceontemnam. Omnes tui hic bellissime valent ; a quibus opinor te litteras accepturum. ^ Valeat tua praestantia felicissime. Londini 6 Cal. Iulias. Huie fidem habebis quae tibi nomine meo dixerit. 429. 21. Anno w.D.xv. add. H. 480. rr. et add. LB. 17. parentes Nichols: putes MS., scilicet pro pntes: praesentes LB. Of. Ep. 591. 23 n. I9. pstatia MS. 429. 18. Larchus] Ep. 283. 166 n. 21. Iulianum] Probably a reference to Julius i. Ammonius may have had expectations from him, which had not been fulfilled ; cf. Ep. 243. 25-32. 430. rr. Cancellarium] The letter here answered was probably couched in much the same terms as Ep. 412. 51-3. It appears, therefore, that to Sixtin this title meant Tunstall, who had the right to use it (Ep. 207. 22 n.), and to whom it is actually applied at this time (ef. p. 350). r3. Seriniorum] Cf. Ep. 424. 8o. m σι τὸ ο 20 σι 268 LETTERS OF ERASMUS [1516 491. FRoM THoMaAs LUPSET. Deventer MS. οἱ, f. 176 v?. London. LB. App. 459. 28 June (1516). DOMINO ERASMO LVPSETVS S. Ersr me docet Parmeno Terentianus hunc bis stulte facere qui illum amat cui scit se odio esse, cum et laborem inanem ipse capit et illi molestiam affert, tamen te (ita me Deus amet) non possum non ex animo amare, non venerari, non suspleere. Quo in me sis animo, partim ex tuis mihi proxime missis litteris, partim ex iis in quibus me accusauit Coletus, egregie intellexi. Malicia profecto nihil, in- cogitantia vero plurimum in te peceaui. Fateor et poenitet sup- plexque peto veniam ; patiar me quouis supplicio damnari. "Tradi- dissem Petro quae ex tuis abstuli, si non putassem tutius in tuum :0ad nos aduentum seruare; tibi igitur reuerso reddam integra et, - σι “σι crede, intacta. Bene vale. Longiore epistola aures onerarem, si aut is essem qui hoc apte et Latine posset, aut si scirem te qualiacunque scriberem libenter lectu- rum. terum vale et me, si potes, ama. Londini 4*9 Cal. Iulias. 1124529. FRoM JonHN FISHER. Deventer MS. οἱ, f. 173. Rochester. LB. App. 103. (c. 30 June 1516). (Ihave placed this at the end of the letters brought from England, on the assumption that Meghen, like Erasmus later in the year (cf. Epp. 452, 455, 456), may have taken Rochester on his way to the coast. ] IOANNES ROFFENSIS EPISCOPVS ERASMO SVO 5. P. Ersr plurimis negociis impediar (paro enim me Cantebrigiam iturum pro collegio nunc tandem instituendo), nolui tamen vtis tuus Petrus meis litteris vacuus ad te rediret. Ingentium gratiarum debitorem me constituisti ob Instrumentum Nouum tua opera ex Graeco tra- ductum, quo me donaueras. Ego profecto protinus vt accepi, anno- tationes aliquot locis, quibus Moecenatem tuum Cantuariensem prae- coniis amplissimis effers, ad eum me contuli, ea ipsa loca illi indicans. Vbi vero legerit, plurima pollicitus est se tui causa facturum, et me hortatus est vt, si quando ad te scriberem, suaderem tibi reditum. 432. 5. .Ante annotationes deesse videtur aliquid : fortasse perserutatus. 431. τ. Parmeno] Ter. Hec. 343,4. dated 29 July i516; see The Funeral 9. ex tuis] Cf. Ep. 502. 9 n. Sermon of Margaret, Countess of Richmond, 492. 2. collegio] The Instrument ed. Hymers, p.256. The charter had for the opening of St. John's College is — been given on 9 Apr. 1511 (ibid. p. 26). 432] FROM JOHN FISHER 269 Neque enim dubito, si id feceris, quin erit in te liberalior quam fuerit τὸ hactenus. Ego ad Reuchlinum scripsi; nescio an acceperit meas litteras, sed non desistam iterato scribere ; redditae enim mihi litterae eius fuere, et prolixiores quidem, ad meam maximam voluptatem. Visus mihi est prae caeteris quorum hactenus opera legi, ex his qui supersunt palmam tenere, in rerum presertim archanarum cognitione quae vel ad theologiam vel ad philosophiam spectant. Tu, Erasme, valetudi- nem cura, et tuum ad nos matura reditum, qui gratus erit omnibus. Vale ex Roffa. Lal e 4983. FROM ALARD OF AMSTERDAM. Deventer ΜΗ, 91, f. 104. Louvain. LB. App. 66. 1 July 1516. (The year-date given in the manuscript may be accepted ; for Alard's transla- tion (ll. 32, 3) was probably made from the Greek text of the poem as first pub- lished in Erasmus' Lucubrationes, Sept. 1515, and the letter is copied by Hand A : so that only 1516 and 1517 are possible. Alard of Amsterdam (f 1544), a kinsman of Meynard Mann (Ep. 304. 161 n.), was perhaps born c. 1494 ; for in the preface toa Panegyric on Charles v, printed in his Parasceue ad Sacrosancíam Synazxin, Cologne, P. Quentell, 1532, f?. Z$, he seems to mean to describe himself as aged about 20 at the time of Charles' inauguration at Louvain on 24 Jan. 1515. He was probably aequainted in his youth with Wm. Herman (Ep. 33 introd.); for the Epistola Corn. Croci (v. infra) contains an epitaph on Herman by him. As quite a young man he taught under Bartholomew of Cologne (Ep. 23. 67 n.), perhaps c. 1512, at Alemar, where Peter Nannius was his pupil (Agric.? p. 171 and 19, A? v? By ri514 he had settled at Louvain, where he was instrumental in securing the publication of Agricola's De inwentione dialectica (Ep. 336. 1 n.). He continued there, engaged in teaching and in literary work ; and many books of the period have verses and prefaces (cf. Ep. 78 introd.) by him. But he was not a member of the University ; for on 8 March 1519 when he was proposing to lecture on a book of Erasmus, he was prohibited on that ground (Neve, pp. 134,5 ; cf. Ep. 329 introd.). He became intimate with Erasmus, who dedicated to him theletter of Eucherius to Valerian appended to Martens' 1517 edition of Cato (Ep. 298); ef. also the Apologia qua respondet inuectiuis Lei, 9, C? v?, Jortin ii. 507. He had long cherished the desire to publish a collected edition of Agrieola's works; and the preface, dated 31 Dec. ri522, to his Passio... lesw Christi, Amsterdam, Dodo Petrus, 2 April 1523, shows him at work upon masses of papers lent to him by Pompeius Occo (Ep. 485. 30 n.). In 1:528 he was negotiating with publishers; but the edition was not achieved until 1539, after tedious sojourns at Cologne (Agric.? tom. pr., p. 458). He wasopposed to the Reformation ; and in his later years published many devotional books directed against heresy. There are two contemporary woodcuts of him ; one, dated 1532, in Episíola Cor- nelii Croci, Cologne, Melchior Nouesiensis, Dec. 1531, f?. 68, v?^, reprinted in the Parasceue,f^. Ee* v? ; the other, dated 1538, in Alard's edition of Erasmus! Carmen bucolicum, Leiden, P. Balen, r3 Feb. 1538, ff. H*. John Murmell's edition of Persius, Cologne, Quentell, Sept. 1517, is dedicated to Alard. See 1.1. Pontanus, Rerwm et vrbis Amstelodamensium Hist, 1611, pp. 236,7; Horawitz, Erasmus und M. Lipsius; EE. ; and EHR. xxi. 302-9.] IS. prae caeteris] Perhaps a reply to Ep. 41:3. 14. For Fisher's admiration for Reuchlin cf. Epp. 457. 1-24 and 471. 14, 5. tn τὸ σι LETTERS OF ERASMUS [1516 ALARDVS AMSTELREDAMVS SVO D. ERASMO S. SarLvETo quantum voles, humanissime idemque eruditissime D. Erasme. Ferunt diuum Augustinum, eum libros de Trinitate vno solo et vero Deo meditaretur, littus inambulasse atque inibi quem nescio puerum, caua vola vastissimum Oceanum gnauiter enitentem aretissimum in alueolum transfundere, hune ad modum inter- pellasse : Die age quid toties vndas super ingeris vndas, Exoneras pelagus, mox onerasque cauum ? Cum hunc itaque puerilem conatum et patris Augustini cum puero super Trinitate colloquium carminibus congessissem, nonnihi! me ali- quandiu torsit remotior huius ostenti historia. Principio libros omnes de Trinitate iterum atque iterum relegi, et nihil tamen quiequam, quod ad hane faceret historiam, offendi. Proinde nihil cunctatus, praeter Dor- pium illum tuum, virum ingeniosissimum et omni rerum copia instru- ctissimum, non parum multos etiam magistros nostros, sed questioni- stas, sed quodlibeticos, quos vt hoc loco habemus acutissimos iuxtaque frequentissimos, consulens; mox ad vnum omnes mandant Legen- dam Sanctorum introspiciam ; quam vt nugacissimam, ita simul et infantissimam nihil moramur. Postremo alios super alios euoluens historieos, nihilo quam antea super hoe portento certior quiui fieri. Tu itaque pro inaestimabili animi tui candore feceris, si vspiam vel apud Augustinum ipsum vel alium item quempiam autorem hae de re quippiam legeris (vt certe legeris, cum nihil quicquam, quamlibet vetustum, quamlibet reconditum, non legeris olim), praescribas quid haec de re sentias. Ego propemodum adducor vt credam aut fabulam aut fabulae simillimam ; siquidem hoc persuadeo mihi, idque vt ar- jitror vere, plerosque omnes mortales credere multa, non quia vera videntur sed quia creduntur. Verum de hac re nimis iam multa. Abhinc aliquot annis auspi- catus sum rationes breuitatis ; quare velim amore rudiusculae nostrae 7. supingeris MS. 2. Ferunt| This story occurs, not quite in this form, in the Catalogus Sanctorum (vii. eap. 128) of Peter de Natalibus, Bp. of Jesolo, c. 1400; first printed at Vicenza, 1493—the earliest source mentioned in the Acta Sanctorum (xxxviii. 357, 8). 17. Legendam Sanetorum] This book, also called the Legenda Aurea, was the work of Jacobus de Voragine (Varazze, on the coast of Liguria), a Dominican,'t 1298 as Abp. of Genoa. li was first printed c. 1470. 30. rationes breuitatis] I cannot find that Alard ever published any work on this subject. In some verses, addressed 'studiosae pubi', which he appended to an edition of Erasmus' De QConstructione (Ep. 341) and Hadr Barland's REAeiorice Isagoge, Louvain, Th. Martens, Sept. 1516, his interest in it at this time is shown by the follow- ing lines :— Et hune para libellulum, ... Compendiosum vt nil supra, Breuem sed arte maximum. Breuitas inest Laconica, Quae rudibus vtilissima. 432] FROM ALARD OF AMSTERDAM 271 Hollandiae et autores et locos argumentaque, vnde breuitatis prae- cepta possem subodorari rimarique, subtexeres. Carmen istud tuum, ingenium periclitaturus meum, vteunque interpretatus sum ; quod ea ad te lege[t] venit vt vapulet vtque aliquando redeat immaeulatius. Non eommittas, oro, quin Cornelii tui labores in Hieronymum ex- : antlatos, quanta maxima possis, iuues industria. "Tyrocinia illa tua et Guilhelmi tui, praeceptoris olim nostri, tuos in vsus domi nostrae diligenter seruamus. Vale, charissime D. Erasme, et hoc scias velim, te vno nullum quenquam mortalium mihi chariorem. | Louanii Cal. Iuliis 1516. 494. FnRow Jopocus Bapivs. Deventer MS. 9r, f. 125 v^. LB. App. 67. (Paris.) 6 July 1516. ( Between the publication of the New Testament (Ep. 384) and Badius' edition of the Parabolae (l 5 n.). Mr. Niehols correets the month-date to 7 July, because of the reference to Ep. 435 (l. 17); but it is not difficult to frame a supposition which would account for the divergence. This and Ep. 47? seem to have reached Erasmus at the same time; cf. Ep. 477. 9, 1o. ] IODOCVS BADIVS ERASMO SALVTEM. EnaswE suauissime, accepi abs te nuper litteras binas, et cum prioribus opus Similitudinum repositum ; quod quanquam magis vt pignus amiciciae quam vt Cerbero obiectam offellam amplector, ta- men quia abs Theoderico nostro Alustensi his diebus impressum est, ne illi damno sim, non ausim praelo nostro committere. Sanctius enim amicitiam colo quam qui Copiam verborum magno munere mihi missam non sine praefatione tua, labores nostros non parum eleuantes, impresserunt; ac qui Adagia, mihi tam sanete promissa, 433.36. LB : posses MS. 454. 6. muneris.. 7. missan..8. eleuante MS. : corr. LB. 433. 32. Carmen] Cf. Ep. 262. 6 n. Alard's translation. which follows in the MS., is printed in LB. 35. Cornelii] Gerard ; see Ep. 17 introd. 36. Tyrocinia] Cf. vol. i, pp. 581 and 610. 37. Guilhelmi] Herman : see Ep. 33 introd. 434. 2. opus Similitudinum] Pro- bably B in Ep. 312 introd., rather than a new revision. 3. offellam] Cf. Verg. Aen. 6. 420, τ. 5. non ausim] For Badius! strict notions of copyright cf. Ep. 263. 7-10; also Ep. 472 and Lond. vi. 24, LB. App. 242. He nevertheless published an edition of the Parcbolae, very likely at Erasmus' recommendation, not long afterwards, with a preface to Peter Gilles, dated 29 Nov. 1:516, and a vocularwum quarundam expositio. ln the preface he deseribes the Parabolae as *mihi singulari ab (Erasmo) dono missa(e)' ; cf. ll. 6, 7. 6. qui Copiam] Sehürer, who had already published four editions of the Copia (Ep. 260) in Jan, 1513, Jan. 1514, Dec. 1514, and Feb. 1516. For Badius' feelings at this see Lond. vi. 24, LB. App. 242. 8. Adagia] Cf. Ep. 219. 3n. Badius had just published an edition of the Collectanea, Adagiorum, 21 June 1516. o2 σι οι 1O v "un 20 σι IO 272 LETTERS OF ERASMUS [1516 non minoris ac philippeo vendiderunt singula, sesquiannum antequam vnum (nondum enim omnia recepi) reciperem, redempta. Quam iniuriam eonstitueram imprimendo Nouo Testamento iisdem formu- lis nihil ad hoe comparatis, vleisci ; sed omnem, Erasme suauissime, amiciciae tuae et hospitis nostri remitto atque condono. Nihil sint impressores tui super priore quidem impressione solliciti, nihil illis nocuero ; humaniter tamen egerint, si vicissim mihi parcant. Sed haee hactenus. Pertuli litteras tuas ad Budaeum nostrum, qui has nostris annexas ad te dedit; item ad Fabrum, qui te pluri- mum colit et saluere cupit. —Assurgunt tibi boni omnes et vix de- trahere audent mali ; malos dico bonarum lucubrationum calumniato- res. lube, precor, hospites nostros Iacobum et Petrum cum vxoreulis lepidissimis etiam verbis nostris saluere, ac vale. 6:9 Iulii 1516. 421495 ,., FROM WILLIAM BUDAEUS. Paris. 7 July (1516). Epistole elegantes f9. οἷ. CA. p. 34: F. p. 11: HN: Lond. i. 9: LB. 257. Budaei Epistolae (1531) f. 118 v? (8). [This letter was polished up like Ep. 403, when Budaeus printed it in ΒΕ", For eonvenienee of comparison with other letters included in that volume I have retained the siglum 5, although there is no a here. Erasmus did not receive this and Ep. 434 until October ; cf. Ep. 477. 9.] GVLIELMVS BVDAEVS ERASMO ROTERODAMO 5S. D. AcCcEPI literas tuas dies abhine quinque aut sex. Quas auidissime legissem, nisi mihi πράγματα παρεῖχεν ἡ δυσχερὴς ἀνάγνωσις, adeo tu ὀλιγώ- pos καὶ παρημελημένως epistolam expedieras, tabellario petasato iam, vi coniicio, et flagitante. Iam hoe vnum habeo familiaritatis et amicitiae σύμβολον οὐ σμικρὸν, te ad me ταχυγράφως τε kai ἀπεσχε- διασμένως Scribere longissimam epistolam. Neque enim id fiduciae tribuo, quam tibi ille scribendi dicendique magister stilus ingene- rasse potuit οὐ debuit, sed τῇ ἀφελείᾳ τοῦ τρόπου σοῦ et candori animi tui nihil sinistrae interpretationis ab amico suspicantis, id est animum alienum ex sese aestimantis. Illud tamen o? συγγνωστὸν, quod sine die ae eonsule scripsisti. "Vide vt posthac minus me torqueas, ἡδέως 435. 2. C! B: παρεῖχε C?. ἡ add. B. 3. C : expedires C!. 9. interpretationis C?: inter praefationes ΟἹ: interprecationis 8. 4. flagitanti β. 434.9. vendiderunt] Theinjury com- Gilles; cf. 1. 20. plained of here seems to have been that after Badius, as a bookseller, had bought a large number of copies (Ep. 472. 8, 9) of Froben's reprint, Aug. 1513, of the Aldine Adagiorum Chiliades, Froben disposed of his surplus stock ata cheap rate, in order to make way for his edition of 1515 (Ep. 269). 13. hospitis nostri] Probably Peter r6. litteras] Ep. 421, answered by Ep. 435. 17. has nostris annexas] Ep. 435. Fabrum] Stapulensem ; see Ep. 315. 20. Iacobum] Perhaps Tutor; cf. Ep. r52. 435. 8. σοῦ] For this construction cf. Ep. 493. 6. 435] FROM WILLIAM BUDAEUS 278 τὰ παρά σου ἀναγνωσόμενον, modo vtaris χειρογράφῳ tuo solito in epistolis, quem ego esse pulchrum et dilucidum scio. Sed scilicet tu schedam ad me pro epistola pura misisti. Vide vero, si pergas sie neglecte scribere, ne in fraudem quandam haud spernendam incidas ex hae culpa. Ego 15 enim epistolas tuas non solum inter κειμήλια literaria. ἀποτίθεμαι sed etiam hostiatim propemodum cireumfero; quod ita interesse existima- tionis meae arbitror tantam mihi tecum intercedere necessitudinem a multis non ignorari. Et praeterea istis tuis elogiis contra obtrecta- tiones vtar, si ita vsus venerit ; multos enim meruisse me obtrectatores scio, etiam si nondum seio an obtrectatores multos habeam. Kai ταῦτα μὲν δὴ ravra. De altera tua editione quod scripsisti, id apud me μυστηριῶδες erit ; ita enim epistolas tuas ostentabo vt id absque captione tua fiat. Si quid in sinu meo depositum esse sensero quod- que clam esse volueris, id per me ne palam fiat haud perieulum 25 to o erit; siquidem eum opus est, ereyavórepos τῶν μυσταγωγουμένων εἰμί. Quantum suecidere temporis mihi imperiosis occupationibus licebit, adiutare te omni ope conabor, vt suggestor structorem ; quod nescio an efficere possim. Nam vt praefationem tuam et apologiam in Nouum Instrumentum legi, ita annotationes aliquot in locis vidi. Paroemias 3o tuas vltimas hodie causa tua a bibliopola mihi euraui. Antehac enim veteres tuas sufficere mihi existimabam, ita vt etiam non perlegerem, sed velut Sibyllinos libros, cum vsus venerat, adirem : Silenos tamen et alia nonnulla legeram in alienis libris, vt fit, eum apud amicos essem; haec enim loca maxime celebrari audiebam. —Linacrum 35 tuum, virum apprime doctum, vt arbitror, hie allocutus sum non semel, eum inuicem viseremus ego et ipse. Visus est mihi vir bonus, benignusque ae nihil fastus pre se ferens. Ei exemplar vnum De Asse misi, quoniam sub eius discessum liber ab officina exiit. Is mihi inter loquendum dixerat aliqua eorum quae explicuisse me 4o plane confido, illustrari hac aetate non posse, et ego me id facturum receperam, quod ille admirabatur. Hae oceasione eius amicitiam quesitam in calendarium sanctius rettuli, vbi maiusculis literis Eras- mus perscriptus est. Εἴθε σοι ἐδόκει ποτὲ παραπολαύειν τινὰς ὥρας, vt attente quasdam eius 45 operis partes legisses, egoque resceiscere alicunde iudicium tuum potuissem. In his est locus vbi respondeo vel ὑπερδιατείνομαι potius i2. solito ClF Corrig.: solido C?, 18. arbitrer f. 3o. legi C: legit B. 44. perscriptus CB: praescriptus Lond. 3o. Paroemias] Probably the 1515 33. Silenos] Adag. 2201; cf. Ep. 421. edition of the Chiliades (Ep. 269) 87 n. Up to this time Budaeus seems to 35. Linacrum] The date of his visit have been content with one of theedi- ^to Parisis given roughly by the pub- tions of the Collecíamea (Ep. 126; cf. lieation of the De Asse, Paris, Badius, BEr?). 15 March 1514. ALLEN II T tn en 6o “τ en 8o 274 LETTERS OF ERASMUS [1516 εἰς τοὺς τὰ πάντα τοῖς lraAots ἀπονέμοντας οὕτως ὡς τοὺς ἄλλους δυσοιωνί- oos ἅψασθαι τῶν λόγων εἰπεῖν. Id, cum vacabit, leges charta duodecima, vbi causam literatorum obiteragere quoquo modo videor. Sedid me- lius charta nonagesima, vbi eontra rovs καταπολιτευομένους τόν τε βασι- λέα kai τοὺς βασιλευομένους rovs ἐν ἀξιώματι δηλονότι, taxare non veritus sum. Quanquam haec etiam tibi haud egre remiserim, si modo tu char- tam centesimam quadragesimam sextam videas, et deinceps ad finem vsque libri; vbiiam φιλοσοφικῶς obterere τὴν τύχην καὶ τὴν πᾶσαν αὐτῆς δύναμιν conatus sum, παράκλησίν τε καὶ προτροπὴν Scribere τοῖς προσ- τετηκόσι τῇ τῶν λόγων τῶν καλλίστων σπουδῇ, v6 istam philosophiam de- decori eximeremus quae meo nomine male audit: ibi tu nonnihil simile inuenies, licet impar, iis quae in tuis Silenis scripsisti. Liber lamen propediem imprimetur et plenior et emendatior. "Tune enim. in manibus habebam, eum haec ad te scriberem. | Vt autem opto te legisse, ita a te hoc petere non ausim, neimprobus aut importunus esse diear, si hoc commiserim vt ἀπὸ τῶν σπουδαίων re καὶ ἱερῶν te auocare ad meas nugas videar incommodo reipublicae. Sed scitum illud quod mihi persuadere conaris. Primum, inquis, videor tua legisse eximias- que ingenii tui dotes agnoscere. Ego vt credam te nostra legisse ? nisi si quis amicorum tuorum in meníionem libri inter fabulandum incidit et tibi ἀναγνώστης fuit. Venio ad λεπτολογήματα ila, quod verbum nescio quonam modo calamo nostro excidit; volui enim συγγραμμάτιά, τινα dicere, quae ta- men ipsa aliquando ψευδεπιγραφούμενα posteris videbuntur, vt ingenue tecum agam. In his vnus liber est De Copia, qui nec mihi nec multis ov τῶν τυχόντων et tibi fauentium tantum sustinere titulum videtur. Titulum voco non tantum Copiam sed etiam Erasmum. Eum tamen et aliquot alios non diligenter legi. Sed cum alios de his loquentes audirem, dixi interdum me in Erasmo animum τοῖς ἀρκοῦσι στέργοντα desyderare; non enim satis te habuisse videri et esse πολυΐστορα, nisi eliam zoAvypá$os viderere: id mihi videri obfuisse τοῖς νοήμασί σου τοῖς μείζοσ. — Huiusmodi sunt IlapafjoAoi et quaedam a te traducta etiam ex quo maiores spiritus sustulisti quae per se estimata non carent indicatione, sed cum ipsa ex locis communibus sumpseris, praeripuisse ea τοῖς ἥττοσι videris. Te enim et istius notae scriptores ἐκ τῶν ἐξαιρέτων καὶ ὑπερεχόντων sumere argumentum laudis par esse existimatur. 48. obrws .. . 49. leges add. B. 52. taxare C: compellare £. 55. vsque add. B. 57. τῆς. . . σπουδῆς B. 59. licet impar add. B. 63. te add. B. 65. inquis N? LB: inquit € Lond. 71. CB: ψευδεπιγραφόμενα F. 75. non add. C?. 81. €?: iudicatione ΟἿ, 60. imprimetur] The second edition — Badius on r4 Oct. 1r516. of the De .Asse was completed by 65. Primum] Ep. 42r. r9, 20. 435] FROM WILLIAM BUDAEUS 275 Haec est mea sententia περὶ τῶν λεπτολογημάτων, quando tu tanto- pere hoe verbo commotus es, Ego autem exemplar literarum mea- rum in scheda seruaui, ne tu mecum obsignatis literis acerbius agas, si quodam forte in loco ὃ κάλαμός μοι παρώλισθες. Hic etiam, si diis placet, Catuneulum te emendasse dices, neque te poenitere laboris 85 diecularis, ad id etiam priuatim operula dicata ; quasi vero obsolescere 99 nomen tuum tot libellis non possit. Τὰ de huiuscemodi statues. Mihi autem a te permitti aequum censeo vt in hoe a te bona tua venia dissentiam, praesertim cum alios in meam sententiam disce- dentes habeam. Caeterum quod de Budaeo me propemodum βου- δαήμονα facis, ἄσμενος τὴν εἰρωνείαν ἀποδέχομαι, κἂν συνειδώ μοι χλευαζό- μενος. Quid ni enim id faeiam ? quando tu vtrunque credere me vis, et te virum bonum esse et me tibi ingenium meum probasse. Verum eum ad epistolae finem ventum est, non potui non dolere vicem tuam meamque, etiamsi tu tuam tantum doles, in hoc certe offieio mihi cedens amicitiae. Nam cum sis ipse coelebs, Peniam quandam nomine vxorem tibi esse conquereris non tantum domesti- cam sed etiam viatoriam, quam nulla quantumuis longa pere- grinatione possis a te abigere, vsqueadeo ab inuisa vxore adamare; huiusque toedium odiumque omnibus oeconomicis meis curis, con- iugalibusque et paternis, opponis, perinde quasi Peniae tuae loco ego Plutum pusionem iucundum habeam, in quo oblectare me ex senten- tia animi mei possim. At ego te hoc ignorare nolo, me quidem riua- lem esse tibi in amore philologiae, sed quam tibi vxorem esse dicis non longe à contubernio meo abfuisse, ex quo hoc insano literarum amore captus sum. Hoc tantum refert quod tu eam κατάρατον πενίαν ioeulariter, ego serio πενίαν ovk ἀδημονοῦσαν voco: vsqueadeo omnes vere studiosos, qui rari sunt, ista velut aemula philologiae comitatur, vmbra prope dixerim sequacior. Sicque huius aetatis moribus com- paratum est ac superiorum etiam aetatum, imo sie philosophiae fert ratio, vt qui eius studiosi et cupidi esse coeperint, rem simul ae fidem ignarorum opinione amittant; et qui diuites esse ceperunt aut medi- tantur, amorem ilico disciplinarum vel abiieiant vel deponant: id quod in te vereor ne experiamur, si quando (vt speras) inauratus fueris. Quod autem ad me pertinet, hactenus fatum meum agnosco et pene compertum habeo, vt me nec literarum amor nec eius comes vnquam relicturi sint. Quod vt facile patior, ita cum fortuna redire in gratiam nequeo; cui iam dudum succenseo, quod cum illa tua Penia προσέτι καὶ τὴν ἀρρωστίαν μοι τὴν ἐπίτριπτον iniunxit : quae mihi annos iam vndecim omnium molestiarum, quas multas expertus sum, 9o. operula C: opella vna β. 111, ἀδημονοῦσαν scripsi: ἀδημονοῦς C; ἀσχημονοῦσαν β. 113, 4. C?: coptü C!. irr. ἀδημονοῦσαν *extra populi consortium viuens'. PBudaeus, Lexícon, 1554. T2 95 IOO I05 IIO II5 120 r3; viam iniens. 276 LETTERS OF ERASMUS [1516 125 negocia [mihi] plurima exhibuit literis incoumbenti, eum eam vt a me submoueam nihil intentatum reliquerim. Vtrunque autem incom- modum, aduersae scilicet valetudinis et imminutae rei familiaris, ideo mihi amiei et cognati obiieiunt et veluti philologiae vicio ver- tunt, quod in eunabulis neutram harum comitum nouisse mihi 130 contigit ; nam vt literis salutem dicam (quod propinqui, quod amici, quod mediei me hortantur, multam grauem ni paream ipsi intermin- antes) adduci non possum vt faciam: non si Πλοῦτον αὐτὸν καὶ τὸ Βάττου σίλφιον, vt inquit comicus, fors ipsa mihi ostentet. Haee oceupatissimus ad te scripsi, et rus iamiam profecturus ae Ne autem mihi vacationem esse putes a curis familia- ribus, ego nunc duas villas duobus in praediis aedifico longe inter se distantibus, sed villas prope Lucullianas, ad quas cursitare mihi ac vltro eitroque commeare necesse est, aut desidiae culpam dispendio luculento luere. lpse estimabis. habeas. Parisiis nonis Iulii. Id quam facile sit homini primum studioso deinde 14o harum rerum imperito et, quod super omnia est, tenuiter peculiato, tu Vale, κεχρύσωσο ἀγαθῇ τύχῃ. vt summam votorum 436. ΕΒΟΝ JogN LE SAUVAGE. Deventer MS. οἱ, f. 123 v?. LB. App. 68. Brussels. 8 July 1516. [Contemporary with Ep. 439 because of the prebend.] IOANNES BOVRGONDIAE CANCELLARIVS ERASMO RO. S. SALVvE, domine Erasme, vir disertissime. Bene feceris si, cum primum oportunitatem nactus fueris, huc te conferas ; quod si certum apud te est his in terris immorari, hieque laudabili in ocio (quod alibi non nisi magno eum labore feceris) quiete iueundeque viuere, 5 prebendam seu canonicatum Cortracensem tibi conferri etiam nune 435. 125. mihi om. B. add. B. 133. comicus] Ar. PI. 925. 136. duas villas] One at Marly, 10 ms. west of Paris, where Louis xiv after- wards had his *hermitage', the other at St. Maur-les-Fossés, 7 ms. south-east (ef. Ep. 568. 12n.). 486. 5. prebendam] From the first Erasmus entertained no idea of fulfill- ing the duties of this office, and at once negotiated with Barbirius to com- mute its income into a pension (Ep. 443) A few years later, as appears from EE. 2 and from Erasmus! corre- spondence with his banker Schetus, the annual value of this pension was 126. submouerem f. I37. CB, cf. Ep. 480. 156: Lucullanas N. 130. nam vt... 133. ostentet 138. dispendio C?: desidio Οἱ, 130 florins (in a statement drawn up by himself in 1533, Basle MS. C. VII. 19, f. τ, it is given as 130 livres), paid in two instalments at Midsummer and Christmas. As this is less than the sum offered by Barbirius' second nominee in Ep. 443 it is possible that the bargain was not now concluded; and this view is supported by the delay in the negotiations—the first mention of its completion is in Ep. 483. 6, 7— and by the fact that John de Hondt, who finally received the prebend, was introduced to Erasmus by Livinus Potelberg, Quaestor of Flanders. FROM JOHN LE SAUVAGE 277 436] faciam. Nee id solum erit quod a Catholiei Regis, domini nostri, magnificentia firma ac certa spe expectare possis. Vale ex Bruxella viii Idus Iulii 1516. 437. To THoMas RvuTHALL. Antwerp. Farrago p. 180. 9 July 1516. F. p. 319: HN: Lond. vii. 8: LB. 215. [The year-date added in H is confirmed by the various subjects mentioned : Meghen's dispatch to England and return (Ep. 412 introd.), Erasmus! recovery from illness (cf. Ep. 415. 4 seq.), and the intention of visiting his English friends, which he shortly carried out. ] REVERENDISS. IN CHRISTO PATRI DOMINO THOMAE EPISCOPO DVNELMENSI ERASMVS ROTERODAMVS $, D. OnwaATISSIME Praesul, ex Petro vnoculo, per quem nuper scripsi celsitudini tuae, cognoui librum Senecae tibi non fuisse redditum. Franciscus fatetur apud Arnoldum fuisse; a quo reposces, si nondum aecepisti. Nos, gratia superis, conualuimus, et breui, vt spero, veteres patronos reuisemus. — Faxit Christus Opt. Max. vt vos omneis offen- 5 dam incolumes. Bene valeat R. T. paternitas, cui me totum dedo dedicoque. .Antuuerpiae. vir. idus Iulias. w.p.xvr. 438. To ManriN Donr. Dorpii Oratio, tit. v. Brussels. N: Lond. xxvii. 58: LB. App. 423. 10 July (1516?). [A eongratulatory letter printed at the beginning of Dorp's Oratio in praele- ctionem. epistolarum diui Pauli, Antwerp, M. Hillen, 27 Sept. 1519. In a preface (BRE. 126) dated 22 Sept. (1519) Dorp states that the oration was delivered three years before. Erasmus' letter was evidently written after a sight of it in manuscript. The only years possible are 1516-19 ; and of these the two latter are excluded, 1518 because Erasmus was at Basle in July, and 1519 because Tunstall was in England. Between 1516and 1517 itisnoteasytodecide. Thatin 1516 Erasmus went to Brussels about τὸ July in response to the invitation conveyed in Ep. 436 may be taken as certain ; although there is no definite mention of such a visit. On this view we may suppose that he met there Paludanus (Ep. 180) and was shown by him the manuscript of Dorp's oration, which contained several flatter- 437. 6. R. T. paternitas E: tua pietas H. 1. M.D.XVI add. H. On the other hand, the discrepancy between the sum offered in Ep. 443 and that actually received by Erasmus is perhaps to be aecounted for by deduc- tions (cf. LB. App. 255); certainly Barbirius seems as early as 1518 to have been intimately connected with de Hondt and responsible in some way for his payments (Lond. iii. 20, LB. 307; LB. App. 255 and 257). At 3 later date Barbirius represented that he might have had the prebend him- self, but stood aside in favour of Erasmus (EE. 141). 436.6. Nec id solum] Cf. Ep. 475. 1-10. 497. 2. Senecae] Cf. Ep. 325 introd. 3. Franciscus] See Ep. 258. r4 n. The Arnold mentioned below is pro- bably his brother Arn. Birckmann, who earried on a similar business as agent (cf. Ep. 403 introd.), and who in 1532 started as a publisher at Cologne. 278 LETTERS OF ERASMUS [1516 ing references to himself, —if these were not added at the time of publication (cf. l. 3 n.) ; and that in pleasure at finding Dorp's opinions changed on some of the subjeets which they had debated in their correspondence of 1514-15 (ef. Ep. 304. 92 n.) he wrote this note for Paludanus to earry back to Louvain ; having previously spoken of the matter to Tunstall, who was in Brussels at the time (Brewer ii. 2150). We should thus have evidence of the temporary reconcilia- tion alluded to in Ep. 474. 18; and also it is perhaps more likely that Erasmus should have written to Dorp in 1516, when he was not going to Louvain, than in 1517, when he was on his way thither. In favour of 1517 it might be suggested that Erasmus passed through Brussels on his way from Ghent (p. 165) to Louvain (LB. App. 241); that the meeting with Paludanus had oecurred at some time previously (subsequent intercourse is mentioned in LB. App. 241); that Erasmus had spoken of Dorp to Tunstall during their continued assoeiation at Ghent and Bruges (cf. LB. App. 241) ; and that the letter was sent in advance of his coming, as an expression of goodwill. For 1517, too, it is possible to suppose that, as in 1513 (ef. p. 11), Dorp delivered this oration at the opening of the winter session on τ Oct., just tbree years before his preface. But on the whole I prefer to follow Dr. Reich and Mr. Nichols in dating 1516. The oration was reprinted at Dorp's request by Froben in January and again in March 1520.] D. ERASMVS ROTERODAMVS DORPIO SVO S. D. AvDIVI non sine summa animi voluptate, mi Dorpi charissime, quae nobis de te narrauit communis amicus Paludanus ; quanto pectore in praefatione tua damnaris istos qui, neglectis diuinis literis, anxiis ae friuolis questiuneulis insenescunt, et qua tuba tuos auditores ad 5 diuinae Seripturae studia sis adhortatus. Macte animo virtuteque βάλλ᾽ οὕτως, Sic itur ad astra. Quaeso vt istam prouinciam tuo po- tissimum dignam ingenio, strennue ceptam, fortiter obeas. Nos, quoad licet, non sumus defuturi. Τὰ qui et aetate flores et ingenio polles et omnibus bonis literis affatim instructus es, maiora illa munia 10 pari virtute sustinebis. Fauebimus etiam obscuritati nostrae, si ad tuae gloriae splendorem nostri nominis lucernula velut euanescet. Quae didiceram ex Paludano narraui Tunstallo Britanniae oratori. Crede mihi, homo exiliit prae gaudio quod toto animo negocium hoe eapesseres. Demereberis tibi Christum, nomen tuum orbi commeada- 15 bis, ac studiosis omnibus rem vt vaehementer gratam, ita et saluta- rem facies. Bene vale, Dorpi multo omnium charissime. Bruxellae. vi. Idus Iulias. 489,4, To BRUNO AMORBACH. Basle M$.: G. II. 132. 45. Antwerp. 13 July (1516). (A document written in a contemporary hand. It looks more like a copy made at Basle after receipt than a transcript made by a secretary for dispatch. The date is given by the mention of Jerome.] 3. damnaris] There is no trace of ^ omission are easy to conjecture. this in the oration as printed. The 4. questiuneulis] Cf. Epp. 421. 107, considerations which prompted the 456. 230, 247, 46r. 6. 439] TO BRUNO AMORBACH 2797. 1 ERASMVS BRVNONI SVO $8. D. Qvrip agit nostrum pistrinum? Quid antrum Trophonii? Iamne A e feliciter aufugistis vosque in pristinam vindieastis libertatem ? Nos. hie iam optimam prebendam venati sumus. Res procedit. Ceteram fortune meae fabulam e Lodouico Bero cognosces. Rogo addatur quod deerat voluminibus Archiepiscopo missis, et addantur reliqua volumina ; preterea mittat Lachnerus septem opera Hyeronimi, cum primum licebit: quorum vnum accipiam dono, si voletis, relaturus alia via gratiam. Reliqua estimentur. Curabo vt pecunia vobis optima fide numeretur. Non enim expedit nimium esse benignos, et cupio subleuare compatrem meum, quoad potero. 10 Saluta Bonifacium et Basilium fratres tuos, mihi quoque charissi- mos. Caue ne bibliopola e mercatu Franckfurdiensi huc sine tuis veniat litteris. Bene vale. 3Idus Iulias. Antworpiae. M. Brunoni Amerbachio trium linguarum peritissimo. 15 σι 440,, To ΗΈΝΕΥ ΤΟΒΙΤῚ or GLARUS. Ott MS. (Antwerp.) (e. 13 July) 1516. [A eontemporary but inaccurate copy, in a German hand ; perhaps by one of Glareanus' pupils. The MS. forms part of a collection of letters made by John Henry Ott of Zurich (1617-82), and now in the possession of his descendant Major-General E. Renouard James of London. For Ott, who was Professor of Ecclesiastical History at Geneva, see Genealogical Notes of the family of James of Austin-Friars, by E. R. James, 1898; the geographieal work and maps by Glareanus included in the same volume are discussed by E. Heawood in the Geographical Journal, Xxv (1905), pp. 647-54, and E. R. James in the Royal Engineers! Journal, Sept. 1908. The letter is clearly contemporary with Ep.439. The date at the foot perhaps indicates the time of arrival in Basle. Henry Loriti (June 1488—27; March 1563) was born at Mollis in eanton Glarus. After schooling under Michael Rubell at Rottweil in S. Würtemberg, he matrieulated at Cologne 5 June 1506, where he was a pupil of Herm. Busch and John Caesarius. He was M.A. 11 March 1510; and on 25 Aug. 1512 received the poet's laurel from Maximilian. As a supporter of Reuchlin he withdrew from Cologne in 1514, and in May matriculated at Basle. Here for a time he worked with Froben; but after a visit to Pavia in 1515 he opened an academy at Basle, in which he presided over thirty boarders and wrote numerous little books for their instruetion. In 1516 Erasmus recommended him for an appoint- ment at Ingolstadt (Ep. 294) ; and in 1517 gave him further support (Ep. 529) when he went to Paris with the promise of a royal stipend. He carried on his academy there, many of his pupils having followed him ; but the migration was not altogether a success, and in 1522 he returned to Basle. In the Reforma- tion he could not follow his friends Zwingli and Myconius, and accordingly 3. prebendam] Cf. Ep. 436. 5 n. and LB. App. 236. Here, as there, 4. Bero] This letter is lost. Erasmus wishes to convey that he de- 5. Archiepiscopo] Cf. Ep. 413. 34. sires to pay for the books; cf. Ep. 470. 7. 6. Lachnerus] Cf. Ep. 419. 18 n. το. compatrem ] Froben ; cf. Ep. 419. 8. estimentur] Cf. Ep. 209. 51 n. 19 n. σι IO I5 280 LETTERS OF ERASMUS [1516 retired to Freiburg, 20 Feb. 1529. He received a lecturership in Poetry, 25 Feb. 1529, and still maintained his academy ; but this period of his life is notable rather for a number of editions of Roman historians and poets, and also for an original work on musie, Dodecachordon, 1547, in which he gives sketehes of the musicians of his time. His theatrical temperament was somewhat distasteful to Erasmus; and their relations, though friendly, were not always cordial. His library ultimately found its way to Munich; many of his letters are preserved in the Staatsarchiv at Zurieh. See lives by Schreiber, 1837, and O. F. Fritzsche, 1890; Zw. E.; and ADB.] ERASMVS GLAREANO $SVO $. D. MacxorEnE optabam te hie adesse. Non potuisset deesse fortuna, verum certa polliceri non [possum] ausim toties falsus. Princeps adornat nauigacionem in Hyspaniam sub Idus Augusti, quanquam incerta omnia. apud vos. mendacione possit, id amicissimo impendet. Longum foret de singulis scribere singulis. auide accipiebat. Vagantur et hie passim militum greges, vt nuper Si cupis euolare tuo Marte, quiequid Erasmus com- Monioius tuas laudes Proinde de eeteris ex Ludouico Bero cognosces. Illud, mi Glareane, tibi persuasum habe, te michi ex animo charum esse, idque tuo merito. Bene vale et rescribe quam ego copiosius: nam hee scripsi ab aula reuersus et mox aliud ingressurus iter. Salutabis et Oswaldum nostrum. tuum de me scriptum vna cum versibus Buschii. salutabis omneis. Retho medico salutem dices. Discipulos tuos meo nomine Mitte carmen Rursum vale et I4. Sscribtum MS. rs. Rethto Anno x.p.xvr. [ Mense Septembri. | 7. accipiebam MS. 13. carmem 778. MS. salutemm 778. i2. Discipulos] The names of many of these oecur in Glareanus' writings; especially in Book ii of his Elegiae, Basle, Froben, r4 Nov. τϑτό. Cf. also Ep. 490. 14 n. 13. Oswaldum] Myconius. earmen tuum] 4d Erasmum Roterodamwm, immortale Belgarum. decus, ékaróoTixov, which, with the poems mentioned in 1. 14 and Ep. 463. 67, follows this letter in all the early editions. As the poems contain very little of value, I have not reprinted them. The ἑκατόστιχον is the first poem in Glareanus' Elegiae (l. 12 n.). I4. versibus Buschii] Hermanni Buschii Pasiphili in Erasmum Coloniam vecens ingressum; probably composed in honour of a visit from Erasmus on his return from Basle in 1516 (cf. Ep. 410 introd.). If it had been pre- pared for his outward journey in 1515, it would presumably have been brought to his notice earlier. It is noticeable that Busch makes the E in Erasmus long; as also Ursinus in his Geneth- liacon (Ep. 548. 3 n.), where in 1l. 7 from the end CF read Erasmo for Ill nunc (HN), though elsewhere in the poem the E is always short. Cf. also the verse quoted in Ep. 182 introd. rs. Retho] Jerome Artolbius or Artolphus (6. r49o—c. Aug. 1541) of Chur; who since 6. r515 had been studying medicine at Basle, and who is deseribed in CGlareanus' Elegiae, 14 Nov. 1516, as * medicus et musieus '. In 1520 he had a sehool at Basle of twenty pupils who lived with him (cf. BRE. 157). In 1528 he was at Besancon (EE. 88), perhaps practising as a physician. By 1538 he had re- turned to Basle, and was Rector of the University May—Oct.; the first student matriculated by him being his own son, of the same name. He died in an epidemic of the plague (Basler Chroniken, i. 162). See also Zw. E. r519. 36; VE. 226 and s*. 77; BRE. 135 and 143. 441] iii 50344]. Τὸ WiLLIAM BUDAEUS. Epistole ad Erasmum f*. g? v^. Antwerp. guo v: p 33: F.p.rr: HN: Lond. 1. 8: 14 July (1516). LB. 260. [Erasmus! movements at this time cannot be traced elosely. He was now preparing to start for England (l. 24), and he presumably erossed shortly afterwards. Of the friends and patrons whom he desired to see many were away from London, Fisher in particular being at Cambridge (Ep. 432. 2 n.). After waiting several days in London, Erasmus was on the point of following Fisher to the University when news came of the Bishop's return (Ep. 512. 25-8). The time in London had been spent in the final composition of the appeal to Rome (cf. Ep. 447 introd.), which was one of the main purposes of this visit to England. That done and committed to Ammonius, he accompanied Fisher to Rochester for ten days (cf. Ep. 456 introd.) and then set out on his return journey; reaching Calais about 27 Aug. Thence he hastened to Brussels (Ep. 467. 4), doubtless to visit the Chancellor and make his Courtray prebend secure ; and shortly afterwards to Antwerp, where he stayed for a month with Gilles. His intention on leaving England had been to settle at Louvain (cf. Epp. 465. 3 and 468. 14); but the auspices were not favourable, and he pre- ferred to spend the winter between Brussels and Antwerp. Valerius Andreas! statement (Fasíi acad. Lowan. p. 85) that he matriculated at Louvain on 3r Aug. 1516 as 'doctor bullatus' cannot be correct. In view of Lond. xxx. 23, LB. 274 it is probably to be referred to the following year.] ERASMVS BVDAEO SVO S. D. Nacrvs codicem inspexi loca. Quod idem esse putas παρακολουθεῖν et assequi, non omnino tibi assentior. Si quis orationem intellectu perdiffieilem perceperit, is assecutus recte dicetur. Caeterum qui cogitatione sequitur dicentem semper attentus, is demum παρακολουθεῖ. Annotaui multa in autoribus exempla quae in hoc consentiunt; quin et ea quae ipse adducis mecum faciunt. Porro quod admones omnia prius ordine discenda fuisse, deinde oportuisse scribere; primum sie verto quemadmodum tu vis, nisi quod typographus pro persecutus mutauit prosecutus. Caeterum in annotationibus vtrunque sensum ostendo, vt possimus παρηκολουθηκότι referre vel ad ordinem vestigantis ae diseentis vel ad seriem narrationis. Et vtrunque video probe posse defendi. Nihil tamen defendo, cum liberum fecerim lectori vtrum volet eligere. . lam de κατηχήθης, quod ita reddidi quasi κατήχησο scriptum esset, quo videris nonnihil offensus: scis tempus esse indefinitum, anceps, ni fallor, ad quamuis praeteriti rationem ; proinde verti per prae- teritum plusquam perfectum, quo magis signifiearem illum ante baptismum haee didieisse. Quod exempla profers ex autoribus verbi κατηχεῖσθαι, habeo gratiam. Quanquam is non videtur mihi lapsus memoria qui negat se meminisse; alioqui nemo non labitur memoria, quando nullus est quin quaedam non meminerit: verum 5. in ante autoribus B: ex C. Io. Lond.: παρακολουθηκότι B. r. codicem] ἃ copy of the Nowwm Instrumentum; not a manuscript. 5 Ln] o 282 LETTERS OF ERASMUS [1516 qui per obliuionem aliud scribit et asseuerat quam res habet, is demum labitur memoria. Haec paucis attigi, iam ad iter accinctus et ab aula fessus. Nihil 25 mihi potes facere gratius quam si ad hune modum de caeteris item admoneas ita, vt facis, amice. Bene vale, decus Galliarum 86 literarum antistes. Antuerpiae pridie idus Iulias. 442. FRow HERMANN, CouNT ΟΕ NEUENAHR. Deventer MS. 91, f. 150. Cologne. LB. App. 69. 14 July (1516). [The year-date 1516, which is suggested by the congratulations on the Nouwn Instrumentum (Ep. 384), is confirmed by the reference to Ep. 428 in ll. 34, 5. Hermann (1492—20 Oct. 1530) Count of Neuenahr (de Noua Aquila, Neaetius). à few miles west of the Rhine, matriculated at Cologne 14 Nov. 1504, and was a pupil of John Caesarius, with whom he went to Italy in 1508-10. He was Canon of Cologne even before he entered the University, and in virtue of his rank received abundant preferment, becoming also Canon of Liége, Provost of Aachen, Provost of Cologne, and in 1:524 Chancellor of that University. In 1517 he was lecturing at Cologne in Greek and Hebrew (LB. App. 2ro). In 1518 Erasmus visited him at Bedburg, a lordship which he owned τό miles west of Cologne. In April 1519 he made a journey to Rome (BRE. 103), returning in June (Basle MS. D. IV. 18. 306). At the end of 1527 he returned from a visit to Spain (Lond. xix. 59, LB. 925). He died at Augsburg of an illness con- traeted during the Diet. His sympathies were with the Renaissance, and the appreciation of his support is shown by the number of books dedicated to him. His own works are a letter in defence of Erasmus printed in Ezv.; an essay on the origin of the Franks in his edition of Eginhard's Vita Karoli Magni, dedieated to Charles v, Cologne, Soter, 1521; a letter De febri sudatoria, ibid., Oct. 1529 ; and some notes on herbs contributed, with a preface dated Cologne 16 Dec. 1529, to vol. ii of an Herbariwn edited by Otho Brunfels, Strasburg, Schott, 14 Feb. 1532. See ADB.] DOCTISSIMO VIRO SVMMOQVE THEOLOGO ERASMO RO. HERMANNVS NVENAR COMES 5. D. FP. LrrERAE tuae ex Antwerpia redditae mihi fuerunt Cal. Iuliis; ex quibus intellexi facile et quanto me studio prosequaris, hominem immeritum scilicet qui a tali viro laudetur, et quanto me officio tibi deuinxeris, adeo vt in vtroque succumbere habeam necesse. Sed 5 forte turpe non est ab Hercule vinei si de viribus agatur, ab Apolline, si de Musis. Debeo tibi plurimum, mi Erasme, cum quod in me laudando amorem iudicio illi tuo candidissimo praeferre voluisti, tum quod me tacente et Democriti more perpetuas latebras quaeri- tante tu prior et à me nullis scriptis stimulatus ignorantiae pro- το fessorem prouocandum duxisti; res tuo splendore digna, sed quae me adeo obtuderit vt in quam partem mihi declinandum fuerit, haud liquide perspicere potuerim. Noui eandorem diuini ingenii tui; at quis omnino non nosset? Noui mediocritatem meam, imo 442. 4. deuinxeris scripsi: deuincieris MS. 13. (vel homo) post omnino MS. , dubia scilicet lectio ; seposuit LB. 442] FROM HERMANN, COUNT OF NEUENAHR 288 vt rectius dieam tenuitatem ; qua tantum laboro vt mihi con- grediendum minime cum talibus esse sciam. Ex a[n |duerso autem officio trahor, ratione impellor, amore concitor. Scies itaque ex meo pectore Erasmi nomen nunquam obliteratum iri posse. Hune mihi non modo ingentia literarum monumenta verum, quod ego maximum in homine reputo, pietas humanitasque commendarunt. Preter haec Cesarii nostri communis amor effecit vt te impensius amem ; eum enim tu illum ames, esse non potest quin etiam mihi pars aliqua amoris obueniat, si verum est adagium quod amicorum omnia sint communia. Nouum Testamentum mihi cum omnibus bonis summe probatur, Vtinam reliquum Bibliae eum in modum versum in manibus nostris haberetur! Valeant osores, philargiri sophistae, quibus nil nisi sua merda placet, homines ingenio nimirum praepostero, sordido etilliberali. In malam crucem vna abeant questuarii doctores, qui tantum curant de pane luerando, non de moribus componendis; omnibus in popinis pauperum sudores absumentes. Ego tuae pro- fessionis partes et laudo et colo; sed vtinam tam insectari possem quam vellem! Proinde tuam humanitatem obtestor v me quoque in angulum aliquem amicitiae tuae reiicias, contentum potius latitare quam falso prodi. Habeo gratias immortales quod meum nomen agnoscere didicisti. Non putabam etiam Athenis me cognitum iri, quemadmodum sibi aecidisse gloriabatur prudens ille philosophus. Sed haec tua est liberalitas; meum autem erit te semper obseruare et diligere. Vale itaque, meum dulce decus. Ex Colonia Agrippinensi Vbiorum pridie Eidus Iul. 443. FRow PETER BARBIER. Deventer MS. οἱ, f. 132. Brussels. LB. App. 7o. 18 July 1516. [Contemporary with Ep. 436. Peter Barbier went as a chaplain with Philip's expedition to Spain in r5or (Gachard i. 345, 6and 369). In 1515 he was chaplain to Prince Charles' council (Gachard ii. 494). At the date of this letter he was chaplain to the Chancellor, Le Sauvage, and in 1517 aecompanied him to Spain in attendance upon the King; being also a member of Charles Grand Council (Gachard ii. 509) and holding some preferment in the Indies (Epp. 476 and 532). After Le Sauvage's death Barbier remained in Spain, and found his way into the household of Adrian of Utrecht; and on Adrian's elevation to the Papacy, followed him to Italy. Whilst there (EE. 141) he began his struggle to secure the Deanery of Tournay, in whieh he was ultimately successful. In 1525 he was still in Italy (Omont, Journal d' Aléandre, p. 45). In 1526 Erasmus wrote to him in Spain, but by 1529 he had settled at Tournay (EE. 116), and is said (GC. iii. 251) to have been already Dean. He was still living in 1535 (Al. E. ii. 140) and, aecording to GC., in 1551. His relations with Erasmus over this Courtray 20. Cesarii] Cf. Ep. 374. 36. philosophus] Democritus; cf. 35. agnoscere] Cf. Ep. 428. 59-6r. Diog. Laert. 9. 7. 5. to 5 σι 1o "“ σι 20 284 LETTERS OF ERASMUS [1516 prebend were far from unclouded; for Erasmus frequently considered that Barbier and his agents were intercepting moneys due to him. See EE.] PETRVS BARBIRIVS DOCTISSIMO DOMINO ERASMO RO. S. P. D. Posrqvaw dominationi tuae, doctissime domine mi Erasme, hinc dederam litteras, postquam item doctissimas tuas de vndecima Iulii recepi, intellexi iuuenem illum, qui primum sacerdotium (scis quid velim) petierat et cui, vt videbam, post te dominus meus nonnihil fauebat—eum, inquam, intellexi ad hoc sacerdotium non esse idoneum. Tale enim est vt possessorem in sacris ordinibus con- stitutum desideret, cuiusmodi nec est necdum esse potest, quantum áudio, praedietus iuuenis; id quod in rem tuam faciet, ab alio siquidem longe plus consequeris. Ad triginta tamen libras Flandrieae monetae vix posse peruenire puto; dicunt enim dignam esse huius sacerdotii recompensam, quotquot consului, centum philippeorum. Vnus est tamen qui mihi obtulit viginti quinque libras dictae monetae super Abbatiam sancti Michaelis Antwerpiensem assi- gnandas; quem, nisi alium longe plus offerentem inueneris, domina- tioni tuae plurimum commendo, tum propter assignationis securitatem tum propter aliquam iam diu inter eum et me conceptam con- suetudinem. Certum est Cesaraugustanum Archiepiscopum nondum obiisse ; spero tamen [quod] vbi aliqua contigerit vacatio, ipsum dominum meum tui non fore immemorem. Animum tuum de sacerdotio mihi, si placet, significabis, et quicquid iusseris explebo. Opus erit acceleratione ; scis fugientem sineiput caluam, ne forte teneatur, occasionem esse. Vale, domine Erasme, patris loco dilecte. Bruxellae 18 Iulii 1516. 444... FRow PETER VITERIUS. Deventer MS. οἱ, f. 132 v?. LB. App. 71. PETRVS VITERIVS DOCTISSIMO ERASMO PRAECEPTORI S. Paris. 2 August 1516. Ersr antea rarius ad te scripsi, candidissime praeceptor, non conabor tamen, id quod plerique alii faciunt, excusationis rimam aliquam excogitare; quin quod res est potius ingenue fatebor. Sepenumero tentaui atque aggressus sum literas ad te, sed cum 448. 2. de MS.: die LB. 443. 3. sacerdotium) The prebend at Courtray ; ef. Ep. 436. 5 n. 9. Flandricae monetae] £r Flemish was equivalent to 6 philippei (florins) ; so that Barbirius is clearly bargaining on behalf of his nominee. 5. eum scripsi: eum MS. 18. Cesaraugustanum] Alfonso de Aragon, Abp. of Saragossa :478— T 24 Feb. 1520; now Regent of Aragon. 19. vacatio; Seemingly Erasmus was ready to accept the see ; cf. Ep. 475. 4 n. 23. occasionem ] Cf. Cato Dist. 2. 26. 444] FROM PETER VITERIUS 285 omnia displicerent quiequid molirer, pudor sepius conatum retinuit. 5 Itaque sperans daturum mihi aliquando quod mihi non omnino displiceret, contriui in quaerendo longam aetatem. Ceterum nullus vnquam praeteriit dies quo mihi non honestissima tui recordatio subiret; sed ei eui omnia deberem (vt scis me totum tibi deberi) pudebat rescribere indignum tantis auribus, praeterea viro sie de me τὸ merito. Sed quando id praestare nequeo, vt tua equanimitas praestet necesse est. Poteris tu me testudineum vocitare et perquam lentum, nee immerito, dicereque nihil tibi dari nisi trieas et apinas. Non equidem inficias eo, quippe qui haec quoque pro leuibus nugellis mittere non vereor. Qualescunque sint tamen, pro tua in me 15 comitate lectitabis. Huic nempe chartae vix ausim manum apponere, sed mihi humanitas tua incredibilis animum viresque suggerit; et qui me olim ab Oreo mortuum in lucem restitueris, nec restitueris modo sed in patria quoque collocaueris amplissimoque praeconio immortalem effeceris, spero imbecillitatem meam benigne supporta- 20 turum. Quod te per eximiam Mineruam tuam, per Musas omneis omnesque obtestor deos, neu Viterium vere tuum spernas neu deseras. Ego quid tibi pollicerer, cum totus tuus sim, certe non video; nisi forte qui semper aufugit ad te, animum syncerum, candidum, 25 ingenuum. Ipse igitur tibi post immortalem Deum praecipuum ae summum amorem, obseruantiam cultumque offero; tu patronus, tu praeceptor, tu pater, denique tu mihi terrenum numen, o vtinam immortale eternumque dixerim! Sed cur non id, quaeso, diuinae illae litterae, vere diuinum ingenium, immortalis animus, iure 39 diuinum te immortalem eternumque faciunt? Ergo, candidissime ae suauissime praeceptor, si quid a diuinis studiis ocii est, fae Viterii tui nonnunquam memineris. Magnum mihi praeconio tuo honoremque onusque imposuisti. Si quid vel breuissime ad me seripseris (ne me abs te desertum putent), tuis de me laudibus 35 respondere longe mihi fuerit facilius; si cognouero te meis literulis non (grauari), quanto olim fui remissior, tanto me nunc diligentiorem reperies. De fortuna nostra hie nihil nunc ad te seribo; est enim iuxta tenuitatem nostram mediocris, sed meliora omnia speramus et 49 maiorem scribendi occasionem. — Hec tantum dixerim. Cum primum huc me appuli, ipse egenus inopsque, vt facile diuinare 17. mihi LB: me MS. et seripsi, cf. Ep. 328. 27, 40: vt MS. 37. Post non deest aliquid per lapsum in fine versus. 13. tricas] Mart. 14. 1. 7. | 19. in patria] Cf. Ep. 528. ro seq. 19. praeconio] Cf. Ep. 66. EN σι σι σι IO 286 LETTERS OF ERASMUS [1516 potes, ludum statim aperui ac in Longobardorum gymnasio palam profiteri coepi, non sine etiam laude; hoe possum sine arrogantia dicere. Sed me protinus magnis precibus nihil non pollicens in Nauarrieam palaestram pellexit primarius eius loci, vbi Parrhi- sianam iuuentutem erudiendam tradidit, onus procul dubio tediosum et graue. Itaque cum sumus isti negocio plusquam mihi placet obnoxii, decreui denuo in libertatem meme recipere. Nam quod apud Britannos ferebam, huie neminem neque subiici neque obtem- perare velim. Si quid tu me volueris, nihil mihi fuerit suauius quam mandata tua diligentissime exequi. Alias pluribus ad te scribam. Interim istec pauea aequi bonique consulas velim. Faustus et Faber te salutant. Si Viterium tuum quam optime valere cupis, diligenter cures vt quam optime valeas. Ex Parrhisiis 49. nonas Augusti 1516. 445. FRoM Tmuowas Gnrx. Deventer MS. 9r, f. 165 v?. LB. App. 73. Paris. 5 August (1516). [Contemporary with Ep. 444.] THOMAS GREIVS DOMINO ERASMO 5, TaAwrrsr non possum, anime mi, tibi id quod sentio litteris signifieare, quum propter tua innumera beneficia ineffabilemque semper erga me (licet immerito) beneuolentiam ac benignitatem, tum propter doctrinae et bonarum litterarum inopiam, tamen tua singulari humanitate fretus tibi rescribere minime verebor. Principio nanque quantas maximas excogitare licet, tibi ex animo habeo atque ago gratias, nihilominus longe tuis meritis impares. Quid enim istis tam piis, tam benignis dignum excogitari possit? Profecto nihil. Nam vt omittam quae antehac facta sunt, nequeo me hercule exprimere quantus tuorum in me beneficiorum accreuit cumulus ex. suauissimis tuis litteris Basilea ad me datis; quibus veterem euius MS. : huius LB. 444. 46. eius scripsi, cf. Ep. 443. 5 n. : hie LB. 444. 43. Longobardorum] A college founded for poor Italians at Paris by Andrew Ghini of Florence, Bp. of Arras, and three others in 133$. 46. Nauarriceam] A college founded at Paris on ἃ magnificent scale by Jeanne, Queen of Navarre and wife of Philiprv of France, in 1308. See Launoi, Regii Nauarrae Gymnasii Historia, 161]. neminem scripsi (néim): nemi MS. 5o. huie MS. : 445. 6. excogitari MS.: correxi. primarius] Peter Duval, Master, or Moderator primarius, of the College of Navarre, 1503-18. See Launoi, pp. 229 and 981,2. 5o. apud Britannos] At Calais; cf. Ep. 528. 54. Faustus] Andrelinus; see Ep. 84 introd. Faber] Stapulensis; see p. 37. 445] FROM THOMAS GREY 287 nostram necessitudinem neutiquam labefactatam, valetudinem tibi faustam, teque a primariis omnibus venerari, a plebe etiam tota non vulgariter amari facile perspexi. Quae quidem omnia, praeterquam quod iucundissima, etiam et optatissima mihi fuere. "Taceo autem de duleissima Beati Rhenani epistola tuo plusquam paterno suasu ad me seripta, non minus salutifera quam omni ex parte docta ; cui vteunque rescripsi, non hercle vt volui. Nam, vt inquit diuus Paulus, bene velle adest mihi tam in hae re quam in aliis, sed facere bene non reperio. Si enim par facultas ae voluntas praesto esset, et tibi imprimis et illi gratiam referrem. Deinde non possum non summopere gaudere et tibi gratulari vsque eo te esse gratum cum reuerendo istius loci Episcopo, tum tuo quam honorificentissimo Principi Carolo. Gloria igitur sit omnipotenti Deo et Domino nostro Iesu Christo, qui te talem sibi ministrum delegit, atque ita 25 armauit vt nee vllis huiusce mundi illecebris aut fucatis honoribus auocari queas, Non mediocris, mihi crede, gratia est tam facile talia posse contemnere ac tantos labores vltro sumere, atque, quod inter cetera praecipuum arbitror, modo perinde te ingenio valere ac si in florida esses iuuentute. 30 Quod quidem in multis tuae aetatis (quamuis neque tot excubiis neque tot laboribus exhausti) video non parum hebescere; id quod Fabro Stapulensi iamdudum aecidit, qui me suo nomine quam diligentissime te salutare iussit, sane nulla alia causa tibi non reseribit, nisi quod nihil quiequam se dignum neque scribere neque 35 dictare possit; te inquam summo amore prosequitur, te apud omnes praedicat non solum doctissimum sed et diligentissimum, et, quantum coniectura colligo, syncere te colit. Nam creberrime te in charitate amplecti exoptat, et vt aliquoties a te sit reprehensus, haudquaquam id in malam accipit partem, tanquam carnalis; sed eam ob causam 4o immortalem tibi habet gratiam ceu vere spiritualis, asserens se nonnulla eorum iampridem notasse atque imprimenda in animo habuisse, ni tu prouinciam oceupasses. Denique me quoque tua eausa humanissime excipit, multum familiariter mecum colloquens ; sed eerte multum debilitatus tam vulgari sermone quam doctrina, 45 vsqueadeo vt vix quippiam dubii enucleare possit. Multa eum rogaui, sed parum ad rem respondit, ae sepius discipulum quendam μι σι to o 16. plusquam tuo MS.: ordinem mutaui. 43. me quoque scripsi; meqs MS. 12. necessitudinem] See Ep. 58, quotes,loosely, from Erasmus' version &c. 16. Beati Rhenani] For Grey's reply to this letter see Ep. 460. 15, 6; and for his acquaintance with Beatus Ep. 58r. 24 seq. 19. Paulus] Rom. ἡ. 18. Grey in the Nowwm Instrumentum. 23. Episcopo] Christopher of Uten- heim. 33. Fabro] Cf. Epp. 460. 16, 7 and 493. 447-50. He had been ill in 1515 also ; cf. MHE. ii. 35. 60 C σι 288 LETTERS OF ERASMUS [1516 Franciseum interrogat, sed nondum satis maturum. Verum quo propius morti carnis accedit, hoc magis spiritui viuit. Attamen libenter audit quiequid ab eo peto, et quum sciat, non inuitus expedi[a|t; sin minus, ingenue fatetur memoria excidisse. Itaque te etiam atque etiam oro, si forte ad eum seripseris, vt ei mea causa gratias agas; siquidem ille mihi iussit vt (qua familiaritate me tuo nomine complectitur) te certiorem redderem. Enchiridion tuum Argentorati excusum hie inuestigare nescio, credo nondum hue allatum. Quod scribis vt desinam facundiam optare, id pulehre intelligere videor; quippe quum vides me eam minime posse assequi, amice ne laterem lauem dissuades. Postremo D. Rogerium, vt iusseras, salutaui: qui haud parum tibi succenset, qui non rescripseras ei tam bene quam mihi, sed te vicissim non ioco resalutat. Quod si aliquando auspice Deo tua nimisquam optata familiaritate frui licebit, atque a quo suauissima ac saluberrima olim seminaria hausi, inde maturos demum fructus ad animae salutem exugam, nihil erit amplius mihi in hac vita expetendum. Quare 51 qua id commode in posterum fieri possit, fac me certiorem. Quod si superis fauentibus eueniat, tibi fidelissime vna cum liberis meis inseruiam, non minori sane beneuolentia aut obsequio quam si pater, mater aec ceteri omnes noti in te vno essent reuersi. Caeterum quod litteras meas castigatas eurasti remittendas, in- dulgentissimi praeceptoris munere functus, me ante tibi deditissimum hoe beneficio longe reddidisti, si fieri possit, deuinctiorem. —Cuius- modi officium vel his litteris mea causa te suscipere obtestor. "Tuae humanitatis scripta ex Brabantia iamdudum expectaui haud vulgari desyderio. Idcireo fae quamprimum ad me rescribas. Dene vale, altera spes animae meae, ac mei vicissim memento. Parisiis Nonis Augusti. 338446. ΤῸ Lko X. Epistole ad Erasmum 9, d v^. London. C2. p. 223: F. p. 81: HN: Lond. ii. 6: LB. 181. 9 August I516. LEONI DECIMO PONTIFICI VERE MAXIMO ERASMVS ROTERODAMVS $8. D. AsvNDE felix mihi videbar futurus, beatissime pater, si sanctitas tua boni modo consuluisset meam vel temeritatem vel sedulitatem, qui non veritus essem Pontificiae maiestatis celsitudinem et, quod est 445. 55. Enchiridion] Probably point of publication when Erasmus Schürer's edition of Sept. 1515 (cf. Ep. — wrote to Grey from Basle (1. rr). 93 introd.). Sehürer's reprint also, of 59. Rogerium] Perhaps Wentford ; June 1516, must have been on the cf. Ep. 196 introd. 446] TO LEO X 289 augustius, Leonis incomparabile fastigium, vltro meis interpellare literis. Verum haec, vt video, audacia mihi longe felicissime cessit. Vicit enim et spes et vota nostra pietas ista tua plusquam paterna, sponte missis duobus Breuibus, quorum altero me meaque studia locupletissimo simul et grauissimo testimonio ornat, altero regiae maiestati non minus amanter quam diligenter commendat. Summum est numinis aeterni suffragium promeruisse: huic certe proximum esse reor summi Pontificis oraculo comprobari; plus etiam Leonis, hoc est eius qui summam inter mortales dignitatem omni virtutum ac literarum genere vicissim condecorat. Ea si mihi mature fuissent reddita Basileae tum agenti, ne itinerum quidem vlla perieula me deterrere potuissent, quo minus ad beatissimos istos pedes aduolassem. At nunc in patriam reuersum eum aetas nonnihil ingrauescens remoratur, tum vero principum retinet benignitas, et rarus quidam patriae in nos affectus alligat, Siquidem illustrissimus Princeps Carolus, Rex Catholicus, huius saeculi nostri lumen ac decus incomparabile, in cuius ditione natus sum cuiusque patri Philippo quondam fui non modo notus verum etiam charus, et absentem me annuo salario benignissime inuitauit, idque nec ambientem nec expectantem: et reuerso 86 vix etiam reuerso sacerdotium tum amplum tum honorificum detulit. Caeterum quantum serenissimi Regis Anglorum pristino erga me fauori, quantum reuerendissimi Cardinalis Eboracensis in me beneuolentiae, et quantum Archiepiscopi Cantuariensis veteri erga me studio e commendatione tuae sanctitatis accesserit, certis argumentis habeo compertum. Ea tum mihi gratior accidit, tum apud illos fuit efficacior, quod non extorta precibus sed vltro prestita fuerit. Proinde cum perspiciam me tuae beatitudini debere permultum, plurimum eidem debere cupio. Imo iuuabit omneis fortunas meas ac felicitatis summam vni Leoni acceptam ferre. Est autem meo quidem animo nonnulla felicitatis pars debere libenter. Quid id sit, reuerendus in Christo pater, Episeopus Vuigorniensis, inuietissimi Anglorum Regis apud tuam sanctitatem perpetuus orator, coram exponet, et Andreas Ammonius, tuae sanctitatis apud Anglos nuncius, literis significabit, Qua quidem in re non dubito quin eam bonitatem sensurus sim, quam mihi tum ista naturae tuae benignitas, qua vel 12. mortales B LB: omnes Lond. 27. et add, C*. 16. in patriam] Though dated from 22. inuitauit] Cf. Ep. 370. 18 n. London, this letter was evidently com- 24. sacerdotium] Cf. Ep. 436. 5 n, posed at Antwerp in July; cf. Ep. 32. plurimum] Cf. Ep. 447 introd. 338 introd. For the reasons for delay 35. Vuigorniensis] Cf. Ep. 521 introd. in dating see Ep. 447 introd. 37. nuncius] As sub-eollector of 21, Philippo] Cf. Epp. 179 and 181 Peter's Pence in England ; cf. Epp. 218 introd. introd. and 517. 74. ALLEN II U $5 20 290 LETTERS OF ERASMUS [1516 4v maxime Christum, cuius vices meritissimo geris, refers, tum sancti- 50 55 6o 65 tatis tuae literae vltro pollicentur: praesertim eum eiusmodi sit negocium, vt non perinde ad meam pertineat dignitatem cui candide faues, quam ad publicam orbis vtilitatem eui omnes tuae vigilant sollieitudines. ^ Poteram ad hanece rem impetrandam summorum ;prinejpum abuti eommendatione, verum malui quiequid hoe est beneficii in solidum tuae vnius debere benignitati. Quod sane quanquam non ignorem fore maius quam vt vllis mortalium officiis rependi queat, ad haee eam esse fortunae tuae magnitudinem vt a nemine sibi referri gratiam postulet; mei tamen officii fuerit adniti manibus pedibusque, ne tam eximiam beneficentiam in hominem aut omnino indignum aut parum memorem parumque gratum collocasse videaris. Nouum Testamentum simul et Graece et Latine aeditum, a nobis recognitum vna eum Annotationibus nostris iampridem in lucem exiit faustissimi tui nominis auspiciis. Quod opus an omnibus probetur nescio; certe hactenus a probatissimis ac primariis theologis probari comperio, cum primis autem ab incomparabili antistite D. Christophoro episcopo Basiliensi, quo teste liber exeusus est. Nec enim hoec labore veterem ae vulgo receptam aeditionem conuellimus, sed alicubi deprauatam emendamus, aliquot loeis obseuram illustramus ; idque non ex animi mei somniis nec illotis, vt aiunt, manibus, sed partim ex vetustissimorum codicum testi- moniis, partim ex eorum sententia quorum et doctrinam et sancti- moniam eeclesiastiea comprobauit autoritas, nempe Hieronymi, Hilarii, Ambrosii, Augustini, Chrysostomi, Cyrilli: semper interim parati aut modeste rationem reddere si quid recte docuimus, aut libenter corrigere sicubi imprudentes, vt homines, lapsi sumus. Volumen vnum recens adhue et ab ipsa dum ealens officina Romam hyeme proxima misimus, quod sanctitati tuae redditum 7o opinor; et nunc alterum mitterem, ni scirem nusquam terrarum 75 non iam vulgatum opus. In eo tametsi sudatum est a nobis acriter, quantum et temporis modus a Principe indulti et valetudinis ratio patiebatur; tamen haud defatigabor vnquam, haud eonquieseam, donee ita locupletatum, elimatum elaboratumque reddidero, vt Leone et praeter Pontifieii dignitatem maximo non omnino indignum videri possit. Hieronymus totus haud malis, vt opinor, aulbus renatus, mense Septembre proximo ingenti doctorum omnium expectatione proditurus est in lucem. Quin posthae nulla ab Erasmo 47. ignoro H. 58. D. om. H. BF: Christophero C?. 68. dum B : etiamnum Z. 49. publieam orbis] In the general kteries raised in Ep. 447. question of the recruitment of monas- 72. temporis modus | Cf. Ep. 370. 18 n. 446] TO LEO X 291 proditura est pagina quae Leonis optimi iuxta ac maximi Pontificis praeconium non sit habitura. Non postulat hoe tua singularis 8o modestia, verum id debetur tuis diuinis meritis; et totius orbis interest tam vndique laudati Pontificis exemplum in posteros trans- mitti. Sin natura nobis ad hoc effieiendum deerit, tamen ipsa benefieii tui magnitudo, ipse huius pectoris tibi dediti ardor, ante omnia diuinae istae tuae virtutes, ingenii vim ae dicendi copiam 85 suppeditabunt. Bene valeat E. S. T., quam Christus Optimus Maximus religioni suae instaurandae propagandaeque ae subleuandis rebus mortalium quam diutissime seruet incolumem. Londini quinto idus Augusti. An. w.p.xvi1. 9o 447. ΤῸ LAMBERTUS GRUNNIUS. Opus Epistolarum p. 982. (London.) N: Lond. xxiv. 5,6: LB. App. 442,3. (August 1516.) [The eireumstances of the composition of this letter have been fully discussed by Erasmus' biographers and commentators. In form it is an appeal addressed to a papal secretary for communication to the Pope, on behalf of a young man in whom the writer is interested : and it is followed by a reply in which papal favour for the applieation is graciously conveyed. From what is known of Erasmus' life, it is quite evident that he himself is the suppliant, Florentius, and that Antonius is his brother Peter ; and as the letter is ineluded in H there ean be no doubt as to its authorship. "Though it was published without a date and not till long afterwards, there is ample evidence to show that it aeccom- panied an appeal which Erasmus made to Rome in r516-17; the first trace of which is in Ep. 446, the last in Epp. 566,7. The dispensations granted as the result of the application are Epp. 517,18; and Erasmus' concern in the matter and desire for its speedy dispatch are shown in Epp.451-3, 475, 478, 479; 483, 498, 505, 539, 551, 552 : cf. also Epp. 412. 28-31, 421. 5, 423. 50. The key to the purpose of the appeal 15 given by the dispensations. The first (Ep. 517) is addressed to Ammonius, and absolves some person unnamed from definite breaches of ecclesiastical law committed by him in regard to the wearing of his canon's dress, at the same time relaxing his obligations in the matter for the future, and allowing him to live in the world; and it also eoncedes the power to hold ecclesiastical benefices, in spite of any disqualifications arising from illegitimaey of birth. "The second (Ep. 518) is addressed to Erasmus, and after granting general absolution (without reference either to dress or illegitimacy) empowers him to hold eeclesiastieal benefices of a certain value and character. The dates in both cases are the same; and the anonymity of Ep. 517; is dissolved by Ammonius' subscription, in which Erasmus is mentioned by name. It is clear from Ep. 518 that one of Erasmus! desires was to be able to accept benefices such as were now being offered to him. But Ep. 517 reveals that he was aware of certain disabling conditions in his birth (cf. Ep. 517. 7 n.); and that of these he wished to say as little as possible. "These two dcsires were conflicting, and could only be satisfied by two dispensations, such as he actually received ; one in general form, which he might be authorized to employ without laying himself open to a charge of concealment, the other 83. Sin F: Si B: Sui C?, 84. huius add. F. 87. E. S. T. B: tua sanctitas H. 88. instaurandae B: illustrandae H. 87. E. S. T.] Eadem Sanctitas Tua. U2 292 LETTERS OF ERASMUS [1516 to absolve him expressly from his disqualifications, for use in ease objections should be raised which might make it impossible for him to hold his peace. The eourse of events may therefore be explained in the following way : that when he was about to receive his Courtray prebend (Ep. 436) and had a hope of further preferment (Ep. 475. 4 n.), it was once more (cf. Ep. 517. 7 n.) necessary for him to get the bar of illegitimaey removed—a bar which for some years past, as his eonsequence and reputation increased, he may well have been endeavouring to conceal; that accordingly, as the possibility of answering Ep. 338 offered a suitable opportunity, he determined to appeal to Rome, and with the approval of Ammonius submitted a double application on the lines indieated above; and that at the same time he applied to have a3 dispensation received from Julius in the matter of dress (cf. ll. 540-4 and Ep. 296. 186-9; also rv. 131-41 and nn.) ratified or renewed by Leo. But none of these motives is quite adequate to explain the intense anxiety which his letters show to have the matter safely coneluded. The fear of losing the long-desired independence and leisure which the offered preferment seemed to be holding out before him is hardly enough to account for the vehemence of his language; though Epp. 475. ro, 476. τό, 7, and 519. 6 show that simultaneous applieation was made on his behalf from Charles' chancery, and therefore that the Courtray prebend and the bishoprie were matters of importance in the appeal. "Vischer is probably right, too, in thinking that he had overstepped in some way the limits of the dispensation given by Julius. His attempt to resume his proper dress on returning to England, as described in Ep. 206. ror seq., suggests that Julius' dispensation had originally been for Italy only; and the negotiation diseussed in Ep. 226. ro n. may have been an unsuccessful endeavour to get the dispensation extended. Any transgression in the matter would render him liable to penalties concerning which he might well have been anxious. But for the true explanation of his eager longing for safety I incline to the supposition which Viseher dismisses, namely that an attempt was being made, after his refusal of Servatius' persuasions (Ep. 296), to compel him to return to Steyn ; than which no prospect could have seemed to him more appalling. The ehronology of the appeal may be arranged as follows. In July 1:516 Erasmus wrote Ep. 446 in deference to suggestions made to him in Brussels (cf. Epp. 438 introd. and 446. 16 n.), but took it with him to London, in order to consult with Ammonius as to the method to be followed. The language of Ep. 446. 34 seq. implies that it was aecompanied by another and larger application; which may be taken to be the letter to the Pope referred to in Epp. 451r. 8, 9 and 452. rr: and Ammonius' description of this in Ep. 453. 13 as a *commentum? makes it easy to identify this larger composition with Ep. 447. As a result of their deliberations Ammonius forwarded to Rome in September a packet containing Epp. 446, 447, and 466 ; and after some delay an answer eame through Gigli, who enclosed a suggested draft for the dispensa- tion to be given (Epp. 498. 9 and 505. 4, 5). On the return of this to Rome with suggestions made by Erasmus (cf. Ep. 552. 3, 4), the diplomas were prepared at the end of January and dispatched from Rome about 9 Feb., reaching Erasmus about the middle of March (Ep. 552) and enjoining him to go to England for the completion of the ceremony (ef. Ep. 566 introd.). After the receipt of the dispensations the matter disappears from his corre- spondence; perhaps in consequence of the fact that Ep. 552 is the last letter to his confidant Ammonius which has survived ; but more probably because his desires were now satisfied, In some points it seems clear that this letter, as we now have it, is not in its original form. Vischer is perhaps right in maintaining that the concessions asked for and granted here are wider than those conveyed in Epp. 517.18, though the liberty granted in the former amounts practieally to a release from canonical vows; certainly, as he points out, the readiness of Grunnius' reply is quite at variance with the long delay actually experienced. Mr. Nichols shows that the name of Grunnius may be taken as a figment; and there is reason to believe that the passages about Dominiean and Francisean atrocities could not in point of time have been written in r516. It is possible also that the letter may have been written in Ammonius! name, since Ep. 517. which is the actual response to it, is addressed to him ; ef. also Ep. 483. 20 n. Itherefore regard Grunnius' reply as fictitious, and have not treated it as a separate letter. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 298 Dr. Reich differs from Vischer's conclusions and maintains the authenticity of Grunnius with ingenuity ; thus finding further support for the idea that the letter was written in the name of Ammonius, whom he eonjectures to have added the opening and final passages. But in view of Mr. Nichols' arguments he is not convincing. He also dates the letter to Grunnius in December and the reply in January. But this is to overlook the * commentum of Ep. 453. 13; and with such a date he should have offered some explana- tion why so diffuse a statement of the circumstances should have been sent when the negotiations were almost concluded, instead of at the beginning. For the significance of this letter even in its present form see App. r.] ERASMVS ROTERODAMVS LAMBERTO GRVNNIO SCRIBAE APOSTOLICO S. Hacrrxvs, eruditissime Lamberte, ab hoe genere causarum lubens abstinui, licet à multis interpellatus, neque cuiquam amicorum molestus esse sustinui: verum hie singularis quaedam pietas me depulit a vetere instituto, fecitque vt et ipse nouum patrocinium susciperem, et tibi viro amicissimo in amici negocio negocium facesserem. Quapropter hoe operae primum abs te peto, vt totam rei seriem digneris cognoscere; siquidem confido futurum vt, si hoe impetro, e£ meum comprobes officium et tuum non illibenter im- partias, non iam amicitiae nostrae, cuius gratia scio te nihil non facturum, sed ipsi causae. Agitur enim non de lana, quod aiunt, caprina, sed de salute indolis multo omnium felicissimae, quae plane viua spiransque defossa peribit, nisi nos fuerimus opitulati. Vtinam tibi perinde nota esset atque mihi est totius negocii ratio; tribus verbis, sat scio, causam hane apud te perorauero. Sed tamen rem omnem optima fide sie tibi depingam, vt nihil aut certe quam minimum te fugiat quod scire sit operaeprecium. Nam et is cuius causam ago, a puero mihi sic cognitus est vi vix ipse mihi sim notior, et pleraque quae ad causam pertinent non audiui tantum sed perspexi oculis. Tanta autem est rei indignitas vt ipse vix haec absque lachrymis commemorare queam, nec tu fortassis, quae naturae tuae bonitas est, siccis oculis lecturus sis. Sed est hoc Christianae pietatis, mi Grunni, non tantum gaudere cum gaudenti- bus sed etiam flere cum flentibus. Seio tibi, vir optime, et probe notam et insigniter inuisam esse quorundam Pharisaieorum improbitatem, qui iuxta testimonium Euangelieum non solum per maria perque terras, sed per omnes principum aulas, per omnes diuitum aedes, per omnes scholas, per omnes compotationes obambulant, vt proselytum aliquem in nassam illiciant, vixque credendis artibus insidiantur puerorum ac puellarum simplicitati. Norunt aetatem et iniuriae et fraudi idoneam, vt eos iu vitae genus pertrahant vnde se non possint extricare semel irretiti: qua non alia seruitutis speties miserior; nam mancipium TIT. N: LAMPERTO H. io. lana] Hor. Ep. 1. 18. 15. 28. proselytum] Cf. Matt. 23. 15. [25 o co σι 40 60 65 75 294 LETTERS OF ERASMUS [1516 de lapide emptum ita potest demerere dominum suum vt ex seruo fiat libertus. Itaque non te remorabor nimium nota commemorando, posteaquam istorum stratagematis mundus vndique plenus est. Quis enim fuit vnquam eximiae indolis aut honesto loco natus aut opulentus puer, quem isti non tentarint insidiis, cui non tetenderint retia, quem non captarint dolis, frequenter insciis, nonnunquam et inuitis, parentibus ? Id quum sit quouis plagio sceleratius, tamen histriones pietatis etiam titulum audent sceleri praetexere. Ad Christum, inquiunt, etiam caleatis parentibus fugiendum est, et aduersus afflatum diuini Spiritus nihil valet parentum autoritas: quasi vero Satanas non sit et inter monachos, aut quasi quieunque cucullam accipiunt, afflati sint Christi spiritu, quum multo maxima turba vel stultitia vel inscitia vel desperatione vel ocii ventrisque studio ducatur. Quod Deus iussit liberos parentibus obtemperare, extra controuersiam est: quis spiritus instiget. hominem ad monachismum, nec ipsi certum est qui trahitur. Hie vides quantum campum nobis aperiat locus communis, sed non libet in eo commorari, quum quotidianis illaqueatorum queri- moniis omnium aures calleant. Equidem nolim improbare cuius- quam institutum, nec istis patrocinabor, qui vt incogitanter se praecipitarunt in foueam, ita quod male coeperant peius relinquunt, non ad libertatem sed ad peccandi licentiam fugientes. Caeterum in tanta corporum et ingeniorum varietate non omnibus omnia congruunt, neque quiequam accidere potest praeclaris ingeniis infelicius quam vt in aliquod vitae genus vel arte inducantur vel vi propellantur, vnde se non possint explicare. In hoe enim potissimum sita est hominum felicitas, si quisque ad hoc applicetur ad quod natura compositus est. Quosdam enim ad coelibatum aut ad monachismum adigere nihilo felicius cedat quam si asinum ducas ad certamen Olympicum aut bouem ad ceroma, vt aiunt. Hoc praefatum esse sat est. Nune aecipe simul et optimi iuuenis calamitatem et istorum plagiariorum detestandam improbitatem. Atque hie rursus oro vt mihi te praebeas attentum. Vehementer enim cupio tuo iudicio comprobari quod ago. Nam obsequii nonnun- quam poenituit: quod iudicio fit, nunquam non placet. Duo fratres sunt, Florentius et hoc natu maior Antonius. Ad- modum pueri matre orbati sunt; pater aliquanto post decedens exile quidem patrimonium reliquit, sed quod absoluendis studiis abunde sufficeret, nisi cognatorum rapacitas, qui morienti aderant, rem minuisset. Nam praesentis pecuniae ne pilus quidem repertus est; attamen quod supererat in rebus soli aut in syngraphis, nec perinde promptum harpyarum vnguibus, vtcunque satis erat perdi- 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 295 scendis artibus liberalibus, ni rursus tutorum indiligentia bona pars intercidisset. Scis quam pauci mortales sint qui in alieno negocio bona fide vigilent. 'Tutores autem hue animum adiecerant vt eos educarent monasterio, miram existimantes pietatem si illis de victu prospectum esset. Huc suapte sponte propensos Guardianus quidam, homo superciliosus magnaque pietatis opinione, perpulerat, praesertim vnum, sub quo ludi literarii magistro in prima puericia grammatices prima rudimenta didicerant. Erat autem is iuxta vulgarem existima- tionem vir pius et innocens, hoc est nec alea nec scortis nec luxu nec temulentia nec aliis eriminibus infamis ; sed homo sibi viuens 85 80 mire parcus, nec iudicio quiequam vulgo praestantior, nec literas approbans, nisi quas ipse perturbatas ac paucas didicerat. Nam Florentio deeimumquartum annum agenti, quum illi scripsisset aliquanto politius, respondit seueriter, vt si posthac mitteret tales epistolas, adiungeret commentarium : ipsi semper hunc fuisse morem, 9o vt plane scriberet et 'punctuatim'; nam hoe verbo est vsus. Is videtur hoc affectu fuisse quo plurimos esse noui, vt existimaret se vietimam Deo gratissimam immolare si quem discipulorum addixisset vitae monasticae. Soletque gloriabundus commemorare quot adolescentulos quoque anno vel Francisco vel Dominico vel 95 Benedicto vel Augustino vel Brigidae lucrifecisset. Proinde quum iam essent maturi scholis quas Vniuersitates appellant—nam et satis erant grammatici et Petri Hispani Dia- lecticam magna ex parte didicerant— ; tamen metuens ne illic haurirent aliquid mundani spiritus ac iugum detrectarent, curauit ilos ablegandos in contubernium quorundam qui vulgo Fratres Collationarii vocantur, qui nusquam gentium non nidulantes instituendis pueris quaestum factitant. Horum illud praecipuum est studium, vt si quem puerum videant indole generosiore et alacriore, euiusmodi fere sunt ingenia felicissima, eam plagis, minis, obiurgationibus aliisque variis artibus frangant ae deiiciant—id appellant cicurare—vitaeque monasticae fingant. Quo quidem nomine satis amantur a Dominicanis ae Franciscanis, quod dicant ipsorum ordines breui interituros, nisi penes illos aleretur seminarium ; 8o 100 105 8o. Hue scripsi, cf. vv. 202, 3: Hac H. 88. illi H LB: ille Lond. 8o. Guardianus] The head of a Franeisean house, probably at Gouda ; where van Heussen (i. 303) mentions a settlement. 88. scripsisset] Cf. Ep. r introd. 98. Hispani) Peter the Spaniard (T1277) ἃ native of Lisbon, who became Abp. of Braga c. 1272, and was elected Pope, as John xxr (xx), in 1276. He was the author of many works on logie, the best known of which, the Swmmulae Logicae and the Parwua Logicalia, were widely used and were many times printed in xv*, Copinger (2995) mentions a JDialectica, printed separately, 8, a. ef I. ro2. Collationarii] The Brethren of the Common Life; so called because of the special attention they paid to collationes (addresses). See Herzog, Realencyklopüdie ii, p. 503 ; and Wood- ward, Síudies in Education, pp. 82-7. 296 LETTERS OF ERASMUS [1516 110 ex illorum enim cortibus legunt suos tyrones. Equidem arbitror et 115 120 1320 135 140 I5O inter illos esse viros quosdam minime malos; sed quum optimorum autorum inopia laborent, quum in suis tenebris suis quibusdam moribus ae ritibus degant, seque non aliis sed sibi ipsis comparent, quum bonam diei partem cogantur precum et operarum pensis impendere, non video quo paeto valeant liberaliter instituere puerieiam : certe res ipsa loquitur non aliunde prodire adolescentes inelegantius doctos aut moribus deterioribus. Apud hos igitur biennium et eo amplius perdiderunt: certe iunior ille perdidit, ipsis praeceptoribus aliquanto doctior, in his duntaxat literis quas illi profitebantur. "Vnus praeceptorum talis erat vt Florentius neget se vsquam vidisse monstrum vel indoctius vel gloriosius. Et tales non raro praefieiuntur pueris; non enim eliguntur eruditorum iudicio, sed arbitrio patriarchae, qui plerumque literas nescit. Alter vero qui semper visus est vnice delectari indole Florentiana, quum sentiret agi de reditu in patriam, coepit priuatis colloquiis solieitare animum adolescentis vt ipsorum accederet instituto, multa commemorans quibus pueri solent illectari. Quod vtinam esset factum. Nam aut volentem pietatis amor apud illos detinuisset, aut si res ita tulisset, licuisset in pristinam redire libertatem. Neque enim hoe hominum genus, quod habent prae- cipuum bonum ae priseae religionis vestigium, votis insolubilibus astringitur: et si vere piorum ac spiritualium sententia plus valeret quam cerassorum iudicia, nullum posthae esset votum insolubile praeter vota baptismi, praesertim vt nunc habet mortalium vel malicia vel imbecillitas. Quum igitur instaret ille crebris hortatibus, interim addens et blandieias et munuseula et oscula, denique puer haud pueriliter respondit, nec vitae genus nec ipsum sibi satis adhue notum esse; simul ae maturuisset aetas, tum hac de re deliberaturum. Cessit quidem ile vir non omnino stultus nec malus; verum ex hace hominum sodalitate noui, qui non modo terrieulamentis ac blanditiis verumetiam horrendis obtestationibus ae prope dixerim exorcismis et incantamentis, pueros nondum egressos annum decimum quartum, diuites ae bene natos, eonati sunt obtundere, vt insciis parentibus ipsorum instituto semet addieerent. Quid est plagium, si hoe non est? Ergo quum in patriam redissent Antonius ac Florentius, tutores, qui rem, quamuis exilem, non optima fide tractarant, agunt de instituto monastieo; partim quo citius expedirentur a cura, partim quia ille ludimagister, qui solus rem administrabat (nan. vnus pestilentia correptus subito decessit, nec ratione reddita, tertius 140. nee H: ae N. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 297 homo negoeiator leuiter hae sollicitudine tangebatur), gratissima, vt dixi, vietima se Deo litaturum arbitrabatur, si duas oues illi mactasset. Florentius, vt sensit illos sie agere quasi pupillorum voluntatem haberent obligatam, contulit eum germano, quem habebat τ55 fere triennio maiorem, ipse vixdum egressus annum decimum- quintum, num vere esset eius animi vt se vellet illigari nodis quos in posterum non posset explicare. Is ingenue fatebatur se non duci amore religionis sed trahi metu tutorum. *Quid' inquit Florentius, 'te dementius, si stulto pudore metuque hominum, a quibus tibi certe non sunt metuenda verbera, temetipsum eoniieias in vitae genus quod nee cuiusmodi sit nosti, nec, si semel ingressus sis, queas referre pedem ?' Ibi Antonius allegare coepit facultatulas quum per se exiguas, tum tutorum etiam attritas negligentia. * Nihil est" inquit Florentius, quod metuas. Corrademus quiequid superest, et conflata summula petemus academiam. Non deerunt amici, et multi quibus omnino nihil est, sua aluntur industria. Postremo, Deus aderit ad honesta tendentibus.' Hoe responsum adeo probauit Antonius vt multas etiam spes ostenderit quae minori non venerant in mentem. Itaque communi consilio decretum est vt monastieum negocium in aliud tempus reliceretur, donec treis etiam aut quatuor annos in scholis versati, per aetatem ae rerum vsum rectius possent dispieere quid expediret. Constanter ambobus placuit haee sententia. Sed maior angebatur etiamnum serupulo quomodo respondendum esset tutoribus; qui non explorata pupillorum voluntate negocium hoc sedulo serioque agebant. Hie concepta est responsionis formula; quam Antonius approbauit quidem, tantum orabat vt minor esse vellet dux verbi et amborum nomine respondere: nam erat is ad dicendum timidior, quemadmodum et indoctior. At Florentius aecepit quidem condi- tionem, sed diligenter a fratre stipulatus propositi constantiam ; * ne, si me' inquit, ! post datum responsum destitueris, tota tragoedia deuoluatur in caput meum. Nunc potius muta sententiam, si vel blandimentis vel saeuis dictis putas te posse depelli gradu. Neque enim, mihi crede, res agitur ludicra. Sancte deierauit Antonius, deditque fidem se dictis mansurum. Venit post aliquot dies tutor ille, multaque praefatus de sua erga pupillos pietate deque miro studio ae vigilantia, coepit illis gratulari quod ambobus repperisset locum apud eos qui bis canonici gaudent appellari. Hic Florentius puer ex pacto pro vtrisque respondens egit quidem gratias pro beneuolentia proque sedulitate. Caeterum negauit sibi fratrique suo videri consultum vt id aetatis, ad haec 189. bis canonici] Cf. rr. 65,6. 160 T 65 170 - -I σι 180 190 195 205 210 το - σι 220 to τὸ σι 3 235 298 LETTERS OF ERASMUS [1516 rerum humanarum imperiti, semet addicerent alicui vitae instituto ; nec ipsi adhue satis noti sibi ae prorsus ignari quale foret illud quod aggrederentur. (Nondum enim vllum monasterium fuerant ingressi; nec suspicari poterant quodnam animantis genus esset monachus). Multo videri satius vt post aliquot annos in studiis honestissimis actos tempestiuius hoe negocium ageretur. Ita rem felicius succes- suram. Hane pueri tam non puerilem responsionem quum tutor debuerit exosculari, si vir fuisset vere pius et Euangelica prudentia praeditus: immo quum adolescentes, si forte conspexisset eo puerili calore propensiores, remorari debuerit, nec statim affectui temporario fidere; tamen haud aliter incanduit quam si pugno caesus esset, et homo alioqui lenis, νὺ videbatur, ingenii, hic impotens irae, vix manus pudore continuit, sed miro supercilio Florentium appellauit nebulonem, negauit habere spiritum (agnoscis monachorum vocem). Abdicauit tutelam, recusauit esse fideiussor apud eos apud quos illis vietum emerat, testatus est nihil superesse: ipsi dispicerent vbi caperent cibum. His aliisque multis saeuis ac plagosis conuiciis verberabat minorem ; quae tum puero quidem excutiebant lacrymas, propositum tamen iudicio susceptum non exceutiebant. * Accipimus' inquit, ὁ tutelae abdicationem, teque nostri eura liberamus.' Ita tum discessum est. "Tutor vbi perspicit se minis et iurgiis nihil proficere, adhibet fratrem suum negociatorem, de quo dietum est, virum mire comem et blandiloquentem. Conuenitur in viri- darium, iubentur eonsidere pueri, proferuntur poeula, post amieas fabulas coeptum est aecuratius etiam agi negocium, sed alia ratione. Blanda omnia, multa mentiebantur de mirifiea felicitate illius instituti, ostendebant magnarum rerum praeclaras spes, addebant preces. Quid non? His delinitus maior coepit labascere, videlicet oblitus non semel deieratae constantiae. Minor nihilo secius perstat in sententia. Breuiter, perfidus ille prodito fratre accepit iugum, sed clam suffuratus si quid erat rei paratae; quod tamen illi nouum non erat. Atque illi quidem pulchre cessit res. Erat enim vt ingenio tardus, ita corpore robustus, attentus ad rem, ibi vafer et calidus, pecuniarum furax, strennuus compotor, nec soeortator ignauus; in summa, adeo minori dissimilis vt supposititius videri posset. Nec enim vnquam aliud fuit germano quam malus genius. Non ita multo post, hoe munus gessit inter suos sodales quod Iscariotes inter Apostolos Is tamen vbi vidit fratrem misere ilaqueatum, tactus conscientiae stimulis deplorabat quod eum in nassum protractum perdidisset. ^ Audis Iudae confessionem; et vtinam ad ilius exemplum sese suspendisset ante quam facinus hoc tam impium admitteret. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 299 Erat Florentius, vt fere solent nati litteris, rerum. communium et imperitus et negligens, atque in his mira simplicitas; reperias enim quosdam ante pilos astutia puberes; nec alibi quam in studiis valebat ingenium. Nam hue totum intenderat et hue vi naturae rapiebatur, ab infantiae erepundiis versatus in scholis. Corpore delicato, sed tamen ingenii rebus satis accommodo, vix dum aetatis annum ingressus decimum sextum. Postremo, febri quartana languidus, quae puerum iam supra annum tenebat, ex illa sordida et illiberali educatione collecta. Quo se verteret talis adolescentulus vndiquaque proditus ac destitutus, rerum omnium rudis nec a morbo liber? An non hie satis adhibitum est violentiae ad propellendum quouis puerilem animum? Perstitit ille tamen in non temere concepta sententia. Interea tutor ille stolidus, ne non perficeret quod instituerat, ad peragendam fabulam subornat varias personas diuersi status atque etiam sexus, monachos, semimonachos, cognatos et cognatas, iuuenes ae senes, notos et ignotos. Inter quos erant quidam adeo natura fatui vi, nisi eos commendasset sacra vestis, pro morionibus cum aurieulis ae tintinabulis publieitus obambulassent. Erant et alii quos arbitror superstitione peccasse magis quam maliciosa voluntate ; sed quid refert pereuntis, stultitia iuguletur an peruerso studio? Ibi quot arietibus quatitur puerilis animus! Alius depingebat amabile simulacrum monasticae tranquillitatis, optima quaeque decerpens (sic laudari potest et quartana febris) non pauca largiter admentiens, sed diuersa supprimens. Alius μάλα τραγικῶς exaggerabat huius mundi pericula, quasi monachi sint extra mundum ; quem- admodum seipsos pingunt in bene munita naui, caeteros omnes vndis iactari, perituros nisi ab illis contus porrigatur aut funis. Alius ponebat ob oculos terrificos inferorum cruciatus, quasi ex monasteriis non pateat iter in Tartara. Alius fabulosis exemplis territabat; sunt enim his instructissimi. Quidam viator labore fessus insedit tergo draconis, putans truncum arboris esse. Excitatus draco reflexo collo deuorauit hominem. Sie mundus deuorat suos. Quidam forte inuiserat monachorum sodalitatem. Quum vehementer inuitatus vt illie maneret, persisteret in sententia, discessit, sed in via obuius leo dilacerauit miserum. X Narrabantur et visa prodigiosa, non minus inepta quam quae anieulae de spectris ac lemuribus solent commemorare. Quidam diuerso fabularum genere sollicitabant; de monacho quieum horis aliquot quotidie confabulabatur Christus; de Catarina Senensi, cui puellae tanta fuit cum Christo sponso vel 254. ac H : ἃ N. 275. Catarina] of Siena (1347—29 οἵ Urban vri, the Italian Pope; canon- April 1380), the champion of Italy and ^ ized r46r. See Creighton i and ii. 240 245 1: [3 o τὸ [23 οι 270 900 LETTERS OF ERASMUS [1516 amasio potius familiaritas, vt vltro citroque deambularent in cubiculo, nonnunquam et preces horarias simul absoluerent. Cum primis exaggerabant communionem illam bonorum operum; quasi ipsis haee supersint, ae non potius interdum magis egeant misericordia 280 Domini quam laici, aut quasi non sit in toto corpore Christi benefactorum communio. Ne longior sim, nullum machinarum genus non admotum est ingenio pueri simplicis, destituti perfidia fratris, denique valetudine fracti; nec minore cura, studio vigilantiaque aduigilatum est quam 285 Si ciuitas opulenta fuisset capienda. Tanti visum est illis plus quam Pharisaeis vnum adolescentem spirantem ae viuum defodere. Inter hos erant qui sui ordinis negocium agebant ; eui tantopere fauent vt hae gratia miris odiis inter se dissideant, et Christianam professionem tantum non pro nihilo ducant. Puer erat et ingenio et litteris et 29o facundia praestantior quam pro aetate: vnde sperabant eximium aliquod ornamentum suo sodalitio aecessurum. Haec erat illa pietas, hic erat ille zelus. Multa sciens praetereo, doetissime Grunni, ne singulis com- memorandis tibi sim tedio; et tuae prudentiae est ex commemoratis 295 coniicere caetera. Florentius interim haeret inter sacrum et saxum, vt est in prouerbiis. Dum ita pendet cireumspectans sicunde deus aliquis apparens spem salutis ostenderet, forte fortuna inuisit quoddam collegium vrbi in qua tum agebat vieinum. Ibi repperit Cantelium quendam, quieum ab infantia fuerat enutritus. [5 erat 3co annis aliquot natu grandior, ingenio vafro e£ nunquam non spectante ad suum commodum, animi tamen excelsi. Hune non tam pietas quam ventris studium et amor ocii pellexerant in monasterium. Erat enim natura γλίσχρος et eximie piger, in litteris parum feliciter progressus, tantum canendi peritus, quam ad rem fuerat a teneris 3o5 exercitatus. In Italia frustra venatus fortunam, quum parentes rei familiaris angustiam ac liberorum turbam occinerent, ad cucullae confugit aram ; quae vel hoe nomine laudanda est, quod sat commode multa nutrit θρέμματα alioqui fame peritura. Ibi Cantelius ex colloquio deprehendens quam feliciter Florentius 310 processisset in litteris, illico de suo negocio cogitans, incredibili affectu coepit ad eius vitae consortium exhortari (erat autem natura Mercurialis); admirandam quandam eius instituti imaginem verbis repraesentans, exaggerans beatam illam tranquillitatem, libertatem, concordiam, quid multis? angelorum eontubernium ; illud praecipue 315 repetens et inculcans, quanta esset librorum copia, quantum ocium studiis. Nouerat escam qua capi poterat adolescentis animus. In 299. Cantelium] Cornelius of Woer- — sense suggested in l. 304, Mr. By water den; see Ep. 296. r4 n. Besides the refers to κανθήλιος. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 901 summa, si audisses hominem, dixisses illie esse non monasterium sed virecta Musarum. Amabat Florentius pro naturae suae candore Cantelium puerili vehementique affectu, praesertim ex tanto inter- uallo praeter spem repertum, vt fere solet ea aetas feruidos amores 320 in sodales quosdam concipere. Nondum enim nouerat mortalium ingenia, sed ex suo animo aestimabat omnes. Cantelius quidem nullum non mouebat lapidem, in omnia se vertens vt incanta- mentis subigeret animum pueri; nece flexit tamen. Ab eo colloquio digressus Florentius ab alteris maiore iam impetu 325 exceptus est. Adornarant enim validiores arietes. Ingerebatur summa rerum desperatio amicorum omnium simultas, denique (quo genere mortis non aliud cruciabilius) βουλιμία, ni mundo renunciaret: sie enim illi loquuntur, contumelioso vocabulo mundum appellantes quos Christus suo sanguine redemit a mundo, ae monachis 330 ceu proprium asserentes quod est Christianorum omnium commune, Ab his diu vexatus magis quam labefactatus redit ad Cantelium tantum fabulandi gratia, Ille summis iam viribus hoe agebat, vt sibi secretum et gratuitum praeceptorem adiungeret. Erat autem Florentius mire propensus ad amicitias ac facilis ad obsequendum 335 amieulis. Itaque quum nullus esset obtundendi finis nec vlla spes affulgeret, ad collegium se contulit, non illud quod parauerat tutor, sed in quo forte repperit veterem collactaneum. Erat autem locus ille tam putris et insalubris vt vix bubus alendis esset idoneus, ne- dum tam delicato corpuseulo. "Verum aetas illa nee ciborum nee 349 coeli nec loci rationem vllam habere didicerat. Nec tamen huc eo se contulit animo vt institutum amplecteretur, sed vt interim obtundentium voces effugeret, donec ipsa dies adferret melius con- silium. Cantelius interim saedulo suam rem agebat, abutens sodalis et 345 facilitate et simplicitate. Nam Florentius illi clam vna nonnunquam nocte comoediam Terentianam totam praelegebat, vt intra paucos menses praecipuos autores absoluerent furtiuis ae nocturnis con- gressibus, magno discrimine tenelli corpuseuli: verum hoc nihil ad Cantelium, qui naetus occasionem sibi intus canebat; nec enim 359 quenquam amabat ex animo praeter seipsum. Interea, ne Florentius resiliret a coeptis, nihil illi non permittebatur. Arridebat puero aequalium grata sodalitas. Canebatur, ludebatur, certabatur versi- culis: non adigebatur ad ieiunium, non excitabatur ad cantiones nocturnas: nemo monebat, nemo obiurgabat, fauebant et arridebant 355 omnes. Atque ita per incogitantiam menses aliquot effluxerunt. "Vbi iam immineret dies deponendae vestis prophanae et induendae sacrae, 338. collectaneum LB. 338. eollactaneum] The word occurs in Vulg. Act, 13. 1. 3 3 3 E 6o [2 σι 79 15 8o 385 [4*9] 9o 902 LETTERS OF ERASMUS [1516 Florentius ad se rediens coepit canere veterem cantilenam, et accersitis tutoribus agere de libertate. Ibi rursus minae crudeles, et ostensa rerum extrema desperatio nisi pergeret in bene coeptis. Nee hie instrenue parteis suas egit Cantelius, cui non expediebat amittere nocturnum et gratuitum praeceptorem. Obsecro te, an non haec mera vis est in puerum natura simplicem, imperitum et incogitantem ? Quid moror? Reclamanti iniecta est vestis, quum seirent animum nihil immutatum. Eo facto, rursus blandiciis et indulgentia lactabatur puerilis animus. Itaque rursus per lusum et incogitantiam annus fere totus effluxit. At iam propemodum compererat illud vitae genus nee animo nec corpuseulo suo congruere. Nam animo praeter studia nihil erat suaue, Ibi vero nullus studiis vel honos vel vsus. Alioqui non abhorrebat a pietate, sed cantionibus ae ceremoniis non perinde capiebatur, quibus fere tota illorum vita eonstat. Ad haee, in talia sodalitia plerunque protruduntur ingenio tardi, natura semifatui, ἄμουσοι, ventrisque quam litterarum amantiores. Inter hos si quod exoriatur ingenium excellens ac disciplinis natum, per illos oppri- mitur, ne emergat. Et tamen tales sibi vindieant tyrannidem, ae fere fit vt qui stolidissimus est maximeque improbus, modo robusto corpore, is in eo grege valeat plurimum. lam mihi cogita quanta sit crux ingenio Musis nato inter tales aetatem omnem degere. Nee vlla illie manumissionis spes, nisi si forte contingat praefici collegio virginum ; qua seruitute nihil est infelieius. Nam praeter foeminei gregis assiduam curam, quotidie desidendum est in prolixis eompotationibus non sine pudiciciae periculo; neque raro fit vt patriareham suum iam aetate fractum et inutilem ad pristina relegent praesepia, hoc etiam miseriorem quod aliquamdiu volu- pituariam vitam egerit. Corpuseulum autem adolescentis erat natura tam impatiens inediae vt eibo vltra solitam horam prolato frequenter sit perielitatus, quum ipse tamen sui ignarus nihil tale cogitaret ; tantum stomachi cruciatu et cordis defectu admonebatur. Haec fortasse rident crassae pecudes, quas etiam si foeno paseas, lasciuirent. At periti medici non ignorant hane esse proprietatem corporis admodum rari subtiliumque spirituum, cuiusmodi praescribunt cibos concoctu faciles, frequenter ac parce sumptos; quum alios reperias qui semel expleto ventre sine vlla molestia diutius durent quam vultures. Eadem corpora medici docent impatientissima frigoris, ventorum ac nebularum esse, 86 citius offendi cireumfuso aere quam infusis eibis. Habebat adolescens aliud peculiare incommodum, quod illi a teneris annis in hane vsque 4o aetatem haeret, inuincibile. Non nisi profunda vespera potest ob- 382. virginum] Cf. Ep. 296. 211-14. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 308 dormiscere, e£ a semel interrupto somno non redormiscit nisi post horas aliquot. Quoties hoe deplorare solet in familiaribus colloquiis, sibi negatum aureis illis horis frui, suauissimamque diei partem somno perire! quoties conatus est vi naturam expellere, sed frustra! Porro ineoenem peruigilium excipit, non absque valetudinis in- 405 commodo. A piscibus sie abhorrebat adolescens vt ad odorem modo protinus sentiret grauem capitis dolorem non sine febri. Quid talis animus, quid tale corpus faciat in monasterio, praesertim ita sito? nimirum quod piscis faceret in aruo aut bos in mari. Haee quum illi patres non ignorarent, si fuisset in illis mica 41o syncerae charitatis, nonne debuerant vltro subuenire puerili vel inscitiae vel incogitantiae, et his admonere verbis? Fili, stultum est frustra niti, nec tu congruis huic instituto nec hoc institutum tibi. Dum integrum est, aliud vitae genus delige. Vbique Christus habitat, non hie tantum : sub quauis veste bene colitur pietas, si non 415 desit animus. Dabimus operam vt propiciis tutoribus et amicis redeas in libertatem. Ita nec tu nobis futurus es oneri nec nos tibi exitio.' Haee erat digna vere piis oratio. At nullus verbo monuit, quin potius omnes machinas admouebant ne miser ille thynnus elaberetur 420 e nassa, Alius dicebat hune esse Satanae morem, vt in tali articulo omnes technas, omnes dolos admoueat, quo supplantet nouum Christi tyronem: hunc conflietum si fortiter sustineret, caetera fore prona atque etiam iucunda. Affirmabat idem ipsi vsu venisse quondam, nune sibi videri in paradiso viuere. Alius iniiciebat 425 serupulum, ostendens ingens periculum ne diuus Augustinus iritatus magnum aliquod malum immitteret ob contumeliam desertae vestis ; atque huius rei commemorabat horrenda aliquot exempla: alius inciderat in morbum immedicabilem, alius perierat ictus fulmine, alius à vipera morsus interierat. Addebat vestem sumptam habere tacitam professionem ; nec apud Deum esse multo leuius crimen, nec apud homines minus infamiae, quam si professus desciuisset. Nullo non genere telorum vrgebant adolescentem, sed nullo grauiore quam infamiae metu. *Nunce' inquiunt, serum est resilire. Missa est manus ad aratrum, non est fas in tergum respicere. Si vestem 43: multis testibus acceptam deposueris, semper eris hominum fabula.' Hie apostatae vocabulum miris tragoediis exaggerabant. 'Quo tandem ibis?" inquiunt. ' Non poteris vnquam in bonorum virorum venire conspectum. Et monachis eris execrabilis et prophanis inuisus. ^ Erat autem adolescentis ingenium virgineo quodam 44o pudore, vt mortem leuius horreret quam probrum. Ex altera 430 420. thynnus] Cf. Ep. 451r. 7. 435. ad aratrum] Cf. Luke o. 62. 445 4 σι σι 460 σι 46 904 LETTERS OF ERASMUS [1516 parte vrgebant et tutores et amici quorum aliqui rem furto minuerant. In summa, vicerunt improbitate. Adolescens et animo abhorrens et verbis reluctans coactus est capistrum accipere, non aliter quam bello capti vinciendas manus victori praebent, aut diutinis victi tormentis faciunt non quod volunt sed quod collubuit potentiori, Animum Florentius vteunque vicisset, caeterum corpus nemo sibi fingere potest. Interim fecit adolescens quod solent ii qui carcere sunt conclusi, solabatur se studiis, quatenus ibi licuit; nam hoc ipsum furtim erat agendum, quum palam inebriari liceat. Litteris igitur fallebat captiuitatis tedium, donec casus insperatus, veluti deus quispiam ἀπὸ μηχανῆς, spem salutis ostenderet. Id euenit; nam ab episcopo quodam praepotente euocatus in ipsius familiam, inde gradu facto profectus est ad celebrem academiam: quod ni accidisset, tam insignis indoles in ocio, in deliciis, in compotationibus computruisset. Non quod criminetur suum sodalitium, sed quod ipsius naturae non econgruebat: frequenter enim quod aliis vita est, alis mors est. Ea autem est iuuenis verecundia modestiaque vt nihil inimice de suo sodalitio veteri praedicet; sed quidam silentio et pudore plus loquuntur quam si multa verba facerent. . Nec tamen horum quiequam factum est, nisi permissu atque adeo iussu episcopi ordinarii, permissu praepositi, tum domestici, tum generalis, denique cum pace totius sodalitatis. Quanquam autem esset libera con- scientia sciretque se voto adacto non teneri, illud tamen interim dedit partim verecundiae naturali, prorsus immodiecae, quae illi saepenumero magno fuit malo, partim hominum imperitorum ae superstitiosorum inuincibili offendiculo, ne vestem mutaret, quamuis ad hoc a suo praesule inuitatus. Aliquanto post euenit per occasionem vt in longinquam regionem amore studiorum proficisceretur. Ibi iuxta morem Gallieae gentis togulam lineam supra vestem gestabat, putans hoc illie non in- solitum esse. "Verum hinc bis in praesens capitis periculum incidit, quod illie chirurgi qui pestilentia laborantes curant, candidum 5 linteum gestant humero laeuo, a fronte et a tergo pensile, quo facile conspleui possint et ab obuiis et a sequentibus vitari: qui tamen ipsi, nisi per desertas vias obambularent, saxis impeterentur a con- currentibus; vsque adeo gens ea mortem horret, vt ad thuris etiam 455. gradu facto] This statement, (p.589). He was certainly ordained that Erasmus was ordained after join- ing the Bp. of Cambray, should have been quoted in App. 5, as it conflicts with Beatus Rhenanus. If Erasmus, as seems probable, is correct, his resi- denee with the Bp. must have lasted longer than 15 there represented priest at Utrecht, and not, as would have been possible, at Cambray ; thus continuing his orders in the diocese in which he had first entered upon them. Sueh a journey would explain the circumstances of Ep. 33. 473. periculum] Cf. Ep. 296. 178 seq. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 905 odorem efferentur quod in funeribus soleat aecendi. Quodam tempore quum Florentius viseret amieum eruditum, duo forte 48o obuii lenones aut certe satellites vocibus mire parricidialibus ae strietis gladiis erant ipsum occisuri, nisi matrona commodum prae- teriens illos admonuisset non chirurgi sed ecclesiastici cultum esse. Nee illi tamen desinebant fremere nec gledios recondebant donec pulsatis foribus (nam domus erat in proximo) intro receptus esset. 485 Alio quodam die visebat quosdam sodales conterraneos. Ibi repente fit vndique eoncursus eum saxis ac fustibus, furioso elamore inuicem sese cohortantium, 'Occidite canem, occidite eanem.' Interim oeeurrit sacrifieus, qui tantum arridens illi dixit, sed voce tacita et Latina, (Asini, asini, Illis adhue tumultuantibus mox iuuenis 499 quidam perquam elegans et purpurata chlamyde prodiit ex aedibus. Ad hune velut ad aram confugit Florentius (nam vulgi linguam prorsus ignorabat); miratur quid sibi vellent. “ΗΟ inquit, *certum habe. Nisi ponis istud linteum, aliquo die lapidaberis. ^ Moneo te, tu monitus caue.' Itaque linteolum non deposuit sed texit summa 495 veste. Bone Deus, quantum tragoediarum ex re nihili ! Hic exhorrescent stolidi qui summam religionis in veste collocant ; quam nee ego dixerim temere abiieiendam. Sed hane Cartusiani saepe negociatoria commutant, quo tutius perueniant ad synodum. Canoniei vero vel studii gratia vel longinquae profectionis causa zoo mutant aut celant, nullius autoritate, citra omnem reprehensionem ; non enim est eadem religio lineae vestis quae caeterarum. Nam olim eanoniei non erant monachi, et nunc medium genus est, in fauorabilibus monachi, in odiosis non monachi. Sed horrendum facinus est si quis Dominieanus aut Franciseanus sacram vestem 505 abiieiat. Nam Dominieanum pallium totam diuitum domum sospitat prosperatque, et pueris aliquot annis ex voto matris gestatum tuetur a morbis et horrendis easibus; Franciseana tunica etiam mortuo indueta liberat ab inferis. Quin et summus Pontifex monachos quosdam qui diuersis vestium formis conuenerant, admonet vt ::o offendieuli vitandi gratia simili cultu vterentur omnes. Nec Pontificia decretalis fulminat in eos qui honestis de causis vestem sacram ponerent, sed qui id facerent vt licentius eum prophanis ea facerent quae solet vulgus. Nam linea vestis non est monachorum, sed episcoporum, et fortassis olim clericorum. ^ Nee Augustinus in sua 515 regula formam vllam vestis praescribit, immo damnat potius insignem eultum, admonens ne sit notabilis clericorum habitus, nec affectent vestibus placere sed moribus; licet satis constet eam regulam mulieribus scriptam non viris: sed cum illis nune ago qui viris 488. sese Η: se N. 508. tunica] Rud. Agricola was so buried ; cf. the Exequiae Seraphicae, LB. i. 868 A. ALLEN 1I X 520 525 539 540 en 4 en 550 806 LETTERS OF ERASMUS [1516 scriptam existimant. Postremo cultus hic est Romani Pontificis, quum maxime pontificaliter ornari solet. Haee quum non ignoraret Florentius, tamen vt omnem impleret iusticiam, ex amicorum consilio facilime impetrauiti a summo Pontifice vt pro suo arbitrio quodeunque signum instituti quaeunque corporis parte gestaret. Quum illine reuocatus esset ad suos Moecenates, quos habebat nec indoctos nec infimae sortis, recepit cultum Gallieum, qui praeter linteolum pensile nihil differt a veste presbyteri secularis: sie enim ignominioso verbo nune vocantur legitimi eeclesiae ministri et ab Apostolis Christoque instituti. Nec id fecit absque grauium virorum consilio. Quum ita cultus prodisset in publieum, admonitus est ab amicissimis eum ornatum in ea regione prorsus intolerabilem esse; celaret linteum. Dices, poterat totum eius gentis cultum sumere. Verum eo nihil est operosius. Opus est qui sustineat fluentem caudam, laeua retinenda est sinuosissima cuculla; nam hoc illic in primis habetur magnificum, nimirum ad exemplum eardinalium. "Tum negocia cogebant eum subinde mutare regionem ac veste polypum fieri; nam cultus qui alicubi reuerendus est, alibi prodigiosus habetur. Postremo erat hospes, et quotidie illi versandum erat cum magnatibus, qui non quauis veste delectantur. "Tandem visum est syncerissimis amicis vti, quemadmodum habebat liberam conscientiam, ita Pontificis autoritate in totum omni serupulo sublato suae libertati restitueretur, ne toties ponenda sumendaque veste grauius etiam scandalum pariat male loquacibus. Addam et illud. Vitae genus in quod protrusus est adolescens, adeo liberum est vt minimum absit a libertate secularium : nec iam loquor de libertate arrepta, sed de concessa ab iis qui fuerunt autores. Hoc admoneo, quod Pontifiees solent in talibus esse faciliores ad relaxandum, quam quum disceditur ab ordine Seraphico, Cartusiano aut Brigidensi. Nam hi nee recipiunt hie Pontificis autoritatem, quum eandem largientem immensa priuilegia ac praerogatiuas habeant sacrosanctam ac tantum non Christo praeponant. Non hie disputabo de votis monasticis, quae quidam supra modum exaggerant; quum hoc genus obligationis, pene dixeram seruitutis, nec in Nouo nec in Vetere Testamento reperiatur. Deinde quum sabbatum, autore Christo, sit constitutum propter hominem, non homo propter sabbatum, multo magis huiusmodi constitutiones cedere debent, quoties officiunt hominis saluti, praesertim animae, quum Dominus loquatur de salute corporis: agitur enim de fame et homine sanato die sabbati. Sed isti vere sunt illi Pharisaici qui bouem et asinum delapsos in puteum extrahunt violato Dei sabbato, hominem totum perire sinunt ob suum sabbatum. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 307 Non hue adducam quanta sit turba monasteriorum in quibus adeo nulla viget disciplina pietatis, vt prae his lupanaria sint et magis sobria et magis pudica; tum quam multa in quibus praeter cere- 565 monias et speciem externam nihil est religionis. Hi sunt illis propemodum deteriores, quod cum spiritu Christi careant, tamen ex illis Pharisaicis ceremoniis incredibile dictu quam attollant super- cilium, vniuersam pietatem in extrariis constituentes, et ob has pueros ad necem quotidie caedentes. Quanquam ipsi eas miro tedio 57o peragunt, nec omnino peracturi nisi erederent hoe spectaculum populo videri mirifieum. Postremo quam mira paucitas collegiorum in quibus ex animo viuitur iuxta regulam pietatis, et in his ipsis, 81 Silenum aperias, si propius inspilcias, si ad verae pletatis coticulam explores, immane quam paueulos reperias synceros! Quam callidae 575 sunt artes Satanae, quam sinuosum est cor hominum, quanta simulandi vafrieies, quibus rebus etiam senibus rerum peritissimis frequenter imponitur! et haec postulant vt paucis mensibus perspiciat puer ! atque hane vocant professionem ! Iam donemus repertum collegium in quo constent omnia, quid 580 fiet quum mutatur corpus eius qui professus est? quum in locum boni patriarchae succedit stupidus, temulentus et tyrannus, quum probi sodales mutantur improbis? Mutet, inquiunt, vel domum vel institutum. — Verum hie quam aegre dimittunt suos! sed multo aegrius alii recipiunt, suspicantes aliquid latere monstri, quod a vetere sodalitio recesserit, e£ si quem ibi nutu offenderit, protinus audit 'Quin redis ad tuos?' Ad haec, quam anxia disputatio qui sit ordo strictior qui laxior! nam suum quisque vult videri strietissimum. Et haec est illa praeclara facultas mutandae domus aut instituti, vt denuo subeat aleam ne miser in duriorem incidat 9o seruitutem. Porro quoniam plerosque fraudibus illectant, illectos non ad spiritualem pietatem sed ad Pharisaismum instituunt, et ad seruitutem hominum adigunt, plurimos sequitur instituti poenitudo. ltaque veriti ne ipsorum orgia proferantur in publicum, virgis, deuotionibus, brachio seculari, muris, cancellis, carceribus atque etiam mortibus suos retinent. Mentior nisi Matthaeus Card. Sedunensis σι oo σι 505 574. Silenum] Cf. Adag. 2201. 596. Sedunensis] Matthew Schinner (e. 1470—28 Sept. 1522), one of the most vigorous and influential diplo- maliists of the day. From the son of ἃ Valais peasant he had risen to be Bp. of Sion in 1499 and Cardinal in 1511. In 1512 he brought the Swiss to aid Juliusirin expelling the French from Milan; and as Papal Legate he was virtual ruler there until the defeat of Marignano (Ep. 360. 6 n.). Though Xx driven from his see by a popular rising, he eontinued to play an active part against the French and in support of the Emperor until 1522, when he settled in Rome. In 1520 he was appointed administrator of the see of Catania. In the course of his diplomatie movements he had several meetings with Erasmus, who wrote the Para- phrase of St. Matthew at his suggestion and dedicated to him the Paraphrases 2 6o o 610 615 625 908 LETTERS OF ERASMUS [1516 in conuiuio multis audientibus nominatim commemorauit vicum, personas et monasterium, in quo viuum adolescentem defoderant Dominieani, quod pater eques filium furtim eo pertractum minis reposeeret. "Tum in Polonia nobilis quidam, qui bene potus forte in templo obdormierat, vidit duos Franciscanos post cantiones nocturnas viuos defodi. Hie pondus habet illis Pontificis autoritas, qui forte concessit hoc illis citra discrimen irregularitatis. Idem vbi liberat aliquem veste illa saera, scinditur diploma, et qui pro- eurauit coniieitur in earcerem. Et post haec iactant autores ordinum suorum Benedictum, Basilium, Hieronymum, Augustinum, Dominieum, Franciseum, Brunonem. Exeutiant vitam illorum et videant nunquid vnquam tale fuerit ab illis institutum aut faetum ; longe aliam reperient politiam. Exemplis, salubri doctrina, amicis monitis, fraterna correptione tota res age- batur. Qui his modis non emendabatur, eiiciebatur e contubernio, etiamsi sua sponte non discessisset: tantum aberat vt abire volentem retinerent. Omitto tot constitutiones humanas, tot formas vestium, tot preces ae ceremonias, in quibus quod est leuissimi momenti, nempe vestis, fit apud istos plurimi. Qui in sacra veste indulget quotidianae temulentiae, qui gulae seruit et ventri, qui seortatur clam et palam (nihil enim addam obseoenius), qui luxu profundit ecclesiae pecuniam, qui sortilegiis aliisque maleficis artibus dat operam, probus est monachus et vocatur ad abbatiam ; qui quaeun- que de eausa posuit vestem vt apostatam execrantur: quod nomen olim merito ducebatur abominandum, quum eo notarentur qui defecissent a Christi professione ad Iudaismum seu paganismum. Quod si latius porrigas, quicunque deditus est mundi deliciis, pompis, opibus caeterisque eupiditatibus quas abiurauit in baptismo, apostata est, illo nihilo melior, sed nocentior, vteunque turba leuatur criminis inuidia. Itidem monachi qui impie viuunt (quod passim 602. Pontificis scripsi, cf. Ep. 389. 51 n.: pontifieum H. 625. illo Η: isto N. on the Epistles of St. James (Louvain, Th. Martens, Dec. 1520) and St. John (apparently first published in Froben's collected volume of July r521). The Topica of Claudius Cantiuneula (Basle, A. Cartander, June 1520) are also dedi- cated to him. See NBG. which must be supplemented from Brewer and Sanuto; also BRE. and Zw. E. The date of his death given above is from Sanuto; and though it differs by a few days from those given by Ciaeonius, Gams, and NBG., Brewer ii. 2632 and 2771: show that there can be no doubt as to its substantial aecuracy. It is therefore surprising to find Erasmus writing to him as late as τὸ Jan. 1524 (Lond. xx. 39, LB. 667). The contents of the letter, which appears first in H, make its date incontestable ; nor can the address be doubted, since Schinner's offer of a salary of 5oo ducats is mentioned also in Lond. xix. 112, xx. 40, xxiii. 6, LB. 629, 644, 65o. On the other hand itis extremely difficult to suppose that in 1524 Erasmus was still ignorant of the Cardinals death. 597. commemorauit] Cf. the Exeguiae Seraphicae (LB. i. 869 r-70 A) for a fuller account of this incident. 60o. in Polonia] This incident is re- lated at greater length in the Exequiae Seraphicae (LB. i. 872 AB). 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 309 faeiunt) apostatae sunt duplices, primum quia desciuerunt ab illa sanctissima professione qua Christo dedere nomen, deinde ab instituto quod professi sunt. In hos, inquam, oportebat execrandum apostatae nomen torquere, etiam si decem cucullis essent obuoluti. 630 Haec quum ita habeant, mi Lamberte, quantum flagitium est simplicem aetatem vi seu technis in nassam impellere! | Si palam mali sunt, vt sunt plerique, quid aliud quam pueros in perniciem pertrahunt? Sin neque calidi neque frigidi, in quam miseram seruitutem impliceant illos! Sin probitatis specie commendabiles, 635 quum sit tanta corporum et animorum varietas, quum tam ingeniosa simulatio, quum tanta puericiae simplicitas, quum nodus sit insolu- bilis, vt ipsi volunt, in quod periculum tum animi tum eorporis mittunt adolescentes! At pubertas, inquiunt, adfert boni malique diserimen. At non eodem anno pubescunt omnibus corpora, sed 640 multo minus animi. Vt nihil intersit, pubertas fortasse reddit idoneum matrimonio, non item professioni monasticae; quam quidam aggressi, annos nati plus minus triginta et alioqui rerum humanarum peritissimi, resilierunt ante professionem, dicentes |Non putaram Olim vix ad presbyterii gradum admittebantur triginta annos nati, 645 et ad monasticam vitam statim idonei sunt pubescentes? Εὖ interim perperam vsurpatis vocabulis imponunt imperitis: mundi, quasi ipsi sint extramundani: obedientiae, quum Scriptura magis commendet obedientiam Dei quam hominum: voti insolubilis, quum nondum inuenire potuerint differentiam inter votum solubile et 65o insolubile, nisi quod Scotus commentus est ideo monachorum votum solui non posse, quod per hominem fiat Deo; nam quod soli Deo fit, faeille soluitur. Atqui quum istorum status omnis Romanorum Pontifieum autoritate nitatur, quur illi quoties libuit strennue oppedunt? Is quum multos liberet ἃ monachismo, licet non sine 655 causa, si potest quod facit, quur illius autoritatem hie pro nihilo dueunt? Si negant illum posse quod facit, an non illi crimen atrox impingunt? lta quoties ipsis commodum est, Pontifex Christi vicarius non potest errare: quoties secus visum est, nihil agit. Sed non est nunc animus aduersus ordines depugnare, sit hoc aut 665 illud vitae genus huic aut illi commodum aut etiam necessarium, probetur nodus insolubilis. Quo sanctior, quo magis ardua professio est, hoe cireunspectius, lentius ae serius esset suscipienda; satis mature, si ante annum quadragesimum, mea quidem sententia. Caetera vota non sunt rata, nisi constet sanam fuisse mentem, 665 sobrium animum, a terroribus aliisque violentis curis liberum. Et hie valebit quum puer illecebris, minis, fucis, terriculamentis reclamans in laqueum impulsus est? Hie scilicet profertur metus 644. resiluerunt N. 910 LETTERS OF ERASMUS [1516 cadens in constantem virum. Potius citetur fucus et terror, cadens 67oin simplieem ae rerum imperitum adolescentem. — Adde quod in multis genuina simplicitas est, aetatis et peculiaris naturae. Nullum hie discrimen, si pubes habet lanuginem. Valet votum, et adeo valet vt huius gratia deseratur sponsa nondum cognita. O leges! Proinde Florentius, quando tot machinis perpetuo reluectans ac 675 reclamans huc protrusus est, nec vnquam quiequam gestauit praeter vestem, sed conscientiam habuit liberam, mihi videtur nullo teneri voto, non magis quam si quid turpe iurasset piratis mortem intentantibus. Nee dubito quin Romani Pontificis pietas nihilo minus sit indignatura plagiariis istis quam hominis eausae fautura. 68o Dices, Pontifex poterit illum suae libertati restituere, quod ad forum humanum attinet, quando conscientiam habet ex se liberam; at hominum linguas non potest compescere. Atqui quum vere summus ille Pontifex ecclesiae Christus et huius haud degener discipulus Paulus doceant neminem esse iudicandum, praesertim in his rebus 685 quae per se nec pium faciunt nec impium ; certe tantum momenti deberet habere summi Pontifieis autoritas, vt hominum suspitiones in bonam partem ibi deflecteret, vbi male suspicari vieiüm est. Sed quid tandem futurum est de rebus humanis, si talium hominum insulsis iudiciis et scurrilibus obtrectationibus perpetuo obsequemur ? 69o Infirmitati seu persuasioni inuineibili nos vult obseceundare Paulus, sed ad tempus: stultis autem ae maliciosis iudiciis obsequi, quid aliud est quam Christianae pietatis vigorem obruere? Ohristus hactenus obsequutus est Caesari, quod soluit didrachmum ; hactenus Iudaeis, quod abstinuit a cibis lege vetitis. Αὖὐ in sananda contracta, 695 in illuminando caeco, in restituendo maneo, in vellendis spicis palam neglexit, imo studio prouocauit scandalum seribarum et Pharisaeorum: quod ni idem fecisset beatus Paulus, vbi nune esset Christianismus ? Quid autem obiieiunt homines stolidissimi? | Deposuit vestem lineam? Qui sciunt an intus gerat? Et si deposuit, vnde sciunt 7oo quas ob causas deposuerit? vnde seiunt quorum autoritate id factum sit? Si nesciunt, quur iudicant? et si norunt hoc summi Pontificis autoritate factum, quur non verentur damnare illius iudicium, quod alibi volunt haberi inuiolatum ? Vbi est hie illa mirabilis totiesque iactata obedientia, quum nec auseultant Christo, et ecclesiae Principem 7o; Christique vicarium lacerant? Vbi est illa simplicitas quam incuruata ceruice prae se ferunt? Vbi est ille spiritus mundo mortuus ? Mittamus haec. Vbi est humanitas, vbi sensus communis? Quum tot sint scelera non hie referenda quae ipsis possunt obiici, vt in quibus quotidie pene palam deprehenduntur, ne moueam rà ἀπόρρητα 710 kai ἀκίνητα, tamen sine fine mutatam vestem velut inexpiabile erimen 674. Florentius scripsi: Florentiü H. 441] TO LAMBERTUS GRUNNIUS 911 obiieiunt. Quid autem inhumanius quam obiicere cuiquam suam calamitatem, in quam aliena malicia praecipitatus est? Quis tam inciuilis est vt claudicationem opprobret homini eui mula calce fregit tibiam? quis monophthalmiam ei quem in bello eluscauit hostis? quis morbum comitialem aut lepram ei quem natura sie genuit? quis paupertatem ei qui naufragio rem amisit? Qui vere sunt homines, talium miserentur potius ac fauent et, si qua possunt, opitulantur; et quo malum est atrocius, hoc impensius illis fauent., Quod autem infortunium maius possit adolescenti felicis ingenii accidere quam si in tale vitae genus protrudatur? Ergo si vehe- menter inhumanus est qui calamitatem pro crimine obiicit, quid de illo dicendum est qui malum opprobrat quod ipse suo vicio dedit ? Veluti si chirurgus imperitus per conuicium luscum appellet eum cul ipse perdidisset oculum ; aut si pirata seruitutem obiiciat illi quem ex libero traxisset in seruitutem. | Nonne id optimo iure dieant omnes insignitae cuiusdam impudentiae esse, suum scelus in altero eriminari? Quid porro aliud isti faciunt, qui pessimis artibus imposuerunt aetati simplici, et postea suum crimen aliis exprobrant ? An non hie vides summam inhumanitatem cum summa stulticia parique impudentia coniunctam? In istos recidit ignominia, et tamen alium volunt pudescere. Neque enim ignominia est eius qui delapsus est in foueam, sed eorum qui praecipitarunt. Posuit vestem, sed vos coegistis accipere. Quis vnquam vicio vertit homini capto quod profugit a piratis? Ne piratae quidem ipsi, opinor; caeteri gratulantur omnes. Quisque pirata est ei qui per vim adimit homini suam libertatem. Et, si placet minus odiosis exemplis vti, si sutor stomachetur in quempiam quod calceum elegantem quidem sed pedi non congruentem abiecit, nonne merito respondeat, *Teipsum aecusas, qui talem caleeum induxeris pedi? Pulcehrum esse non nego, sed mihi misere torquet pedem.' Nihil enim vetat quo minus aliquod institutum sit per se praeclarum, quod tamen huic aut illi sit perniciosum. Vt finem faciam, vir amicissime, si tibi probaui causam mei Florentii, maiorem in modum te rogo vt negocium hoc et quam celerrime et quam maxime ex animi nostri sententia cures ex- pediendum. De impendio ne fueris sollicitus, me fideiussorem accipe. In spaeio quod in huius epistolae calce vacare videtur, signaui 715. morbum N: morbus H. 149.signaui quaedam ]Vischer points ^ferred presumably to the *defectus out that these communications,written ^ natalium, which is so explicitly dealt in cipher and with invisible ink, re- — with in Ep. 517. 115 ». 720 125 139 ἐνὸν [4*7 οι 740 -r A tu 912 LETTERS OF ERASMUS [1516 7:0 quaedam quae fortassis ad conficiendum diploma requirentur ; 7o signaui autem notulis, quas proximis literis ad te misi, nee has tamen leges nisi chartam prunis admoueris. Per hunc veredarium expecto responsum (haerebit enim Romae diebus quindecim) aut certe per proximum. Bene vale. LAMBERTVS GRVNNIVS ERASMO ROTERODAMO $. D. NvrLvx vnquam negocium, Erasme charissime, suscepi libentius quam quod mihi delegasti οὖ vix aliud confeci magis ex animi sententia; nam me non perinde mouit tua amicitia, cui sane tribuo plurimum, atque Florentii indigna calamitas. Epistolam tuam a capite vsque ad ealeem perlegi summo Pontifici, Cardinalibus aliquot ac summatibus viris praesentibus. Beatissimus pater, vt stylo tuo visus est vnice delectari, ita vix credas quam incanduerit aduersus istos vere plagiarios. Nam quo magis fauet verae pietati, tanto magis habet inuisos istos qui mundum implent aut misens aut malis monachis, non sine graui iactura Christianae religionis. * Spontaneam ἡ inquit, pietatem amat Christus, non ergastula man- cipiorum.' Iussit diploma protinus expediri, idque gratis. Ego tamen scribis ac notariis dedi ducatos treis, quo celerius auferrem : nosti hoc famelicum genus, velis nolis, aliquot offis placandi sunt. Veredarius per quem sceripseras, Neapolim hine profectus affirmabat se hae rediturum. Quid acciderit nescio; non rediit. Hie tamen commodum sese obtulit, altero ni fallor aliquanto certior, qui tibi diploma eum exemplari et subscriptione Pontificis reddet. Pactus sum cum illo dimidiato ducato, nec dabis amplius. Bene vale, et Florentium iam mihi tecum communem meo nomine salutabis amanter. Datum Romae. 448. Fnow JoHN SIXTIN TO PETER GiLLES. Deventer MS. 91, f. 152 v*. (London.) LB. App. 495. 12 August (1516). [This letter may be included here, as it is found in the Deventer book. Τί must be placed in r516, since in no other year did Erasmus return to the Con- tinent in August. I have no clue to Sixtin's business, to which Erasmus was to be a witness. ] IO. SIXTINVS DOCTISSIMO PETRO AEGIDIO $. QvaANQvAM nouum nullum ad te seribendi argumentum est, cum satis abunde per Petrum monoculum voluntatem tibi meam epistola quadam declaraui, deinde cuidam Machliniensi alteram ad te proxime 447. 767. dueatostreis] On 9 Feb.r517 suffered in the Cotton fire: but, so far Gigli wrote to Ammonius (Brit. asIcan interpret it, means that Gigli Museum MS. Vit. B. iii, f. 208 v^; had spent 20 dueats, whereas through Brewer ii. 2895) detailing his expen- — theordinary channels the dispensation diture on Erasmus' behalf. The MS. would have cost 300. is an original, hastily written, and has 448. 2. epistola] sent with Ep. 430. 448] FROM JOHN SIXTIN TO PETER GILLES 313 dedi, vt magis abs te litteras expectem, tamen Erasmum nostrum vtriusque amantissimum vaeuum litterarum isthue venire nolui; quibus id quod proximis postulo, vt certiorem me facias effeceris id quod humanitate tua fretus mandaui an nondum quidem. Si res adhue integra sit, velim Erasmum nostrum vnum adhiberi testium. Hie si quid sit quo vel tibi vel amicis opus esse possit mea opera, erit ea semper et promptissima et paratissima. Erasmo nostro accessus isthuc meus (si nihil sit aliud quam quod a te petii) non videtur necessarius; itaque necdum statui veniam necne. Vale, cui eupio esse commendatissimus. xii Augusti. 449,,, FRow HENRY BULLOocK. Epistole ad Erasmum fv. d* v9. Cambridge. C*. p. 233: F. p. 85: HN: Lond. ii. 9: LB. 216. [1516, because the New Testament is published.] 13 August (1516). VNICO TEMPORIS HVIVS ORNAMENTO MAGISTRO ERASMO BOVILLVS $. D. Tvvs in Angliam reditus, preceptor doctissime, est omnibus amicis tuis Cantabrigianis oppido quam gratus; super caeteros tamen mihi longe gratissimus, vtpote qui aliis omnibus sum tibi multis partibus deuinctior. Itaque quam libentissime te in Cantabrigia viderem, vt, $i non detur multiplieibus tuis erga me beneficiis vt vellem re- spondere, animi saltem promptitudinem (quam solam ferme possim) ostenderem ; sum enim ecupidissimus te videndi ac perpetuo apud te manendi. Sed fatis prohibeor ac fortuna adhuc paulo inuidentiore ; alioqui quouis gentium abires, certum esset persequi. Hic acriter incumbunt literis Graecis optantque non mediocriter tuum aduentum ; et hi magnopere fauent huic tuae in Nouum Testamentum aeditioni : dii boni quam eleganti, argutae ac omnibus sani gustus suaui ef pernecessariae ! Sed haec hactenus. Est hic iuuenis quidam qui continuis pre- cibus obtinuit vt se tibi commendarem ; Edmundus Polus arduus, morum perquam eandidorum et tui amantissimus. Hic sibi per- 449. 9. quouis B: quocunque 77. 12, et B ; ae N. 449. r. preceptor] Mr. Nichols sug- gests that Bullock, and similarly Watson (Ep. 450. 2), had been in Erasmus' Greek class in r51ir (cf. Ep. 233. 8 seq.). 15. Polus arduus] The President of Queens' has kindly informed me that no sueh name is to be found in the College records, which are incomplete. Mr. Nichols suggests Pollard. The University Grace Book B, pt. 2, ed. M. Bateson, shows that D. Pollard determined in 1521-2 (p. 99), and that M. Pollarde was admitted in r524-5 (p. 122)—dates whieh well support this interesting conjecture. σι - o - σι σι IO μ᾿ σι 914 LETTERS OF ERASMUS [1516 suasit se futurum felicem, si possit recipi in tuum famulieium. Igitur si rescripseris an eum velis, et significes licet breuissime me illum tibi commendasse (quia alias non eredet me scripsisse, sieut saepius sum illi pollicitus), feceris rem te dignam et mihi pergratam. Vale, huius nostri seculi decus. Ex Cantebrigia idibus Augusti. 4504, FRoM Jon Warsowx. Epistole elegantes f^. m". (Cambridge.) C?. p. 129: F. p. 44: HN: Lond.i.23: LB. 183. (c. 13 August 1516.) [Between the publication of the New Testament (Ep. 384) and the completion of Jerome (Ep. 396). As Erasmus is thought to be still in England, this reply may be placed about the date of the arrival of his letter in Cambridge. It was delayed in transmission (Ep. 512. 28, 9). For Watson see Ep. 275. 5 n.] SACRARVM LITERARVM LONGE DOCTISSIMO D. ERASMO IO. VVATSONVS. S. D. FP. Tenrro idus Augusti literas quas Nonis Iuniis ad me scripseras aecepl idque, mihi crede, suauissime praeceptor Erasme, non sine ingenti laeticia, vt ex quibus intellexerim tum incolumem te esse, tum gratiam et autoritatem nactum apud vestratem Principem Carolum. Magno me munere donasti, simulatque literas ad me dedisti; quandoquidem, ità viuam, eo sum animo erga Erasmum, vt duas tresue pagellas eius ad me scriptas propemodum tanti faciam quanti sacerdotium etiam opulentissimum. At ridens dices, Probe tu quidem addis propemodum '. Ingenue fateor extraria haec me non prorsus contemnere, sed nec 516 amplecti vt bonis literis et doctorum familiaritati praeponam, modo rationi victus fuerit satis- factum. Dubio proeul adeo erant mihi gratae preciosaeque literae tuae vt, si rel votisque meis par opulentia suffragetur, singulis literis singulos aureos redderem. Miror indies magis ac magis Erasmum, quo magis in annos pro- cesserit, eo magis grandescere ac quotidie nouum et auctiorem sese ostendere. Celebraris passim in Italia, presertim apud primi nominis doctos. Ineredibile dietu est quanto affectu passim tuam Copiam complectuntur simul et Moriam haud secus quam summam sapien- tiam. Conueni ego multos qui mihi videbantur apud se videri doctiores, quod te nossent; apud quos et ego pluris habebar eodem nomine tituloque. Raphael Regius Venetiis adhuc profitetur Quin- 450. τ. Nonis Iuniis] Cf. Epp. displaced in 1503. In 1:508 he was 413-17. appointed Prof. of Eloquence at Venice ; 4. autoritatem] Cf. Ep. 370. 18 n. for his zeal in attending Musurus' 22. Regius] (c. 1r440?—r1520) of lectures there on Greek see Lond. Bergamo, was Professor of Rhetoric at xxiii. 5, LB. 671. He edited Pliny's Padua 1482-6, but was ousted by a letters in 1490, Ovid's Metamorphoses rival; whom after a bloody quarrel he 1493, and published some notes on 450] FROM JOHN WATSON 315 tilianum, impensis et mercede ex publieo aerario. Doctus quidem ille e£ mediocriter eloquens, sed longe infra alium ibi professorem, qui Graecas literas precipit etiam publiea mercede; euius nomen excidit, qui et te nouit optime mirisque effert praeconiis. Cum Ambrosio medico, cuius meministi in prouerbio δὶς διὰ πασῶν, quoti- die ferme fabulatus sum in officina aromatarii ad signum corallii; qui me fecit plurimi tua causa: quomodo fecerunt Petrus Halcionius, meo iudicio egregie facundus, et alii complures. Socer Aldi biblio- pola in signo ancorae nescio quoties de te locutus promisit domum suam et omnem humanitatem, si quando libuerit tibi illuc aduenire. Spargitur quaqua versum in toto Christiano orbe fama tua, omnium doctorum vno ore et eonsensu praedicearis doctissimus ac vtriusque linguae peritissimus. Caeterum vt omnes diuitias tuas proferant, siue doctrinae tam variae siue rarae cuiusdam facundiae, ego nihil ita stupeo vt modestiam, qua te omnibus infimum prebes, cum sis omnium caleulis vndeeunque summus. Solent huius generis literae quibus tu gaudes, inflare possessorem et, sicut singularem reddunt, ità quoque a communi hominum grege et familiaritate separare. "Tu tamen totus generosus omnibus te communieas, nullius aspernaris familiaritatem, vt omni- bus prosis. Quare et vbieunque es, ita viuis vti singulis locis Christiani orbis praesens esse videaris, immortali fama egregiisque monumentis deinceps semper victurus. Castigatione Noui Testa- menti simul et annotationibus tuis mirum quam illustrasti Christum optime meritus de omnibus eius studiosis. Deus centuplum tibi 29. Haleionius N: Calcidonius C. Quintilian 1492; allat Venice. Of his Medices Legatus, de exsilio, a dialogue translation of Plutarch's Apophthegms Erasmus had not a high opinion (Lond. xxvi. 14, LB. 1091). See NBG. 24. alium] Musurus ; cf. Ep. 512. 8. 27. δὶς διὰ πασῶν) dag. 163, which contains a long musieal disquisition by Ambrose Leo. 28. ad signum corallii| A favourite resort of Leo; cf. the signature to Lond. x. 28, LB. 324. 29. Haleionius] Peter Alcyonius (f 1527), ἃ young Venetian pupil of Musurus. In 1518 (Lond. x. 28, LB. 324) Ambr. Leo speaks of his having made translations of Demosthenes, Isocrates, and Aristotle ; but only the last, which are a completion of Gaza's translations of the Historia Animalium, are known to have been published, Venice,Bernardinus Vitalis, A pril 1521, with a dedication to Leo x. In Nov. 1522 the Aldine firm printed his between Card. John and Julian dei Medici, laid in r512, just before their restoration to Florence, dedicated to Nieh. Schónberg, professor of Theology at Rome and an intimate friend of Card. Julius dei Medici, afterwards Clement vir. The eardinal's influence had secured Aleyonius à Greek chair at Florence in 1522, and on his election to the Papacy Alcyonius followed him to Rome. But he met with little suecess there, and died before reaching 40, shortly after the sack of Rome. See Mazzuchelli and NBG. Paullus Manutius (Comm. in Cic. epist. ad Ατί., Venice, 1583, pp. 396,7) accuses him of having destroyed a manuscript of Cicero's De Gloria, after having used it for his De Exsilio ; but the charge is not substantiated. 3o. Socer Aldi] Andrew of Asola; see Ep. 212. 5 n. 40 45 tn 6 τ ὄχι o operum tuorum indicem vni aut alteri librorum. 316 LETTERS OF ERASMUS [1516 referat vna cum) vita aeterna; siquidem meo iudieio non potuisti facere quiequam Christiano professore dignius. Incidi ante paucos dies in Catonem minorem quem eommentariolis elucidasti ; in qui- bus non crederes quantum me oblectarim, admirans tam dulcem et vberem frugem in tam modica gleba. Obsecro facias ascribi omnium Nam sicut de hoc libello mihi non constabat, ita vereor ne sint etiam alii quos ignorem. Hieronymum obuiis vlnis votisque omnibus excipiemus, acturi gratiam cultori et reparatori eius. Petrum Faleonem Eluetium, quem nos Angli agnomento Magnum appellauimus, valde diligo. Porro erat diligentissimus peregrinorum patronus, simul et iucundissimus comes. Habebat in triremi cauda- tam symeam miro ingenio, quae gestibus, cachinnis, clamore, saltu caeterisque ludicris quotidie nobis risum sardonieum mouebat. Ad haec rerum nouarum et artium ae machinarum curiosus gestabat subinde ad cingulum suspensam bombardam, accurate notabat opi- dorum locorumque situm et nomina, atramento ex minio facto oblinebat librum peregrinationis, e& de te mecum fabulans subinde gloriabatur te vnas ad se dedisse literas. Rogo, si quando ad eum scripseris, hominem meis verbis salutes. ἷ Gratulor tibi nobis reddito, imo nobis te redditum, quantum qui maxime. "Vtinam daretur copia tecum fabulandi Ego arbitror, si te totum mihi effuderis et ego me tibi, nec te Thrasonem agere posse, quemadmodum dicere soles, nec me Gnathonem, si quippiam in laudem tuam dixero; quippe cum nihil tale inter vere amieos esse possit, quin potius scelus esset celare aliquid. Sum auarus visendi tui. Si manseris istic vsque ad Michaelis, visam te Deo bene iuuante: quod si libebit interea te hue recipere, quod maxime velim, nemini erit optatior accessus tuus quam mihi. Agemus ferias amoenissimas. Quiequid apud me est quod aut voluptati aut vsui esse poterit, tuum erit. Bene vale. 68. qui C: eui N. το. effuderis F: & fuderis C. 50. Catonem] Ep. 298. 53. indicem] This request perhaps prompted Barland to compose Ep. 492, He had probably seen this letterin con- nexion with the printing of C! ; where Ep. 492 follows Ep. 512. See p. 385. 57. Faleonem] Peter Falk (* 6 Oct. 1519) was early left an orphan, and at the age of 14 had to abandon a literary for an official career, retaining never- theless an interest in learning (cf. VE. 137). He rose to be Burgomaster of Fribourg in Switzerland in r514, and played an important part in the diplomatie relations of the Swiss with the Papacy and with France. He was enthusiastie for travel, and in 1515 went on pilgrimage to the Holy Land ; travelling in the same ship with Watson and another Englishman. In 1519 he again made leisure to go on pilgrimage; but died on the return journey, and was buried at Rhodes. Glareanus' Isagoge im usicen, Basle, Froben, s.a., is dedieated to him with a preface dated r5 May 1516. See Zw. E. x515- T, 1516. 25 VB UE ἘΠΕ" and ADB. 451] 317 To ANDREW AMMONIUS. Farrago p. 206. (London.) F. p. 342: HN : Lond. viii. 14: LB. 133. (c. 14 August 1516.) [The letters 451-3 and 455 hang closely together and may be daled r51:6, because of the New Testament (Ep. 384), and because in no other year did Erasmus leave England in August. "This letter, which was left behind with More in London (Ep. 452. 10), is probably not long prior to Ep. 452, since both are answered by Ep. 453. The Monday mentioned in l. 5 may therefore be taken as 1r August. ] 451, ERASMVS ROTERODAMVS AMMONIO SVO S. D. PmEcoR vt istae venationes tam sint faustae vobis quam mihi fuerunt infaustae: iam primum enim Regem mihi adimunt ; deinde profecto Cardinale dies aliquot me sunt remoratae. Adhaee Vrseuui- cum misso Nouo Testamento captaram: equum promissum literis petieram. Hune eum die lunae visurus peto, ille commodum se venatum proripuit non rediturus ante septem dies. Ad hune modum is thynnus elapsus est. Demum nune te mihi praeripuit venatio. Proinde quod coram volebam, literis ago. Epistolam a puero scriptam ad Pontificem, si voles, resigna; mihi videtur parum apte scripta. Si iudicabis ad rem pertinere, cura denuo deseribendam aceuratius, vt et hoc interim addas offieii. Salutem meam tibi commendo. Nec rogo diligentius, cui toto pectore confido; nec polliceor magni- fice, cui re, si queam, gratias referre malim quam agere. Et mihi certe spes est successurum quod agimus, non solum quod agitur per hominem mihi charissimum, verum etiam per Ammonium Erasmo felieissimum. — Bene vale. - Poterant hae duae causae me dies aliquot in Anglia remorari, spes equi ab Vrseuuieo, quem haud dubie daturus erat, et tuum ocollo- quium ; niiam me taederet Britanniae, et sentirem me vetulum iam hospitem vxori Morieae supputere. Vtinam mature felix oraculum per te redeat. Rursum vale. [w.p.xr.] 452,4, ΤῸ ANDREW AMMONIUS. Rochester. 17 August (1516). ERASMVS ROTERODAMVS ANDREAE AMMONIO SVO S. Dp. Farrago p. 223. F. p. 352: HN: Lond. viii. 26: LB. 146. Pnrcievs extudit Roffensis v& decem dies secum commorarer, at me sponsionis plus decies poenituit ;. vt hic quoque ἀληθέστατον 451. 4. promissum add. I. 21. M.D.XI add. H. 451. r. venationes] Hunting was a fashionable sport, even for ecclesiasties (ef. Ep. 457. 8, 9) ; but Erasmus praises Warham in the Ecclesiastes (LB. v. 811 B) for abstaining from it. "The season lasted till Michaelmas (Brewer iv. 4990). à 4. equum] The horse which had served Erasmus so well ( Ep. 416), had died in the interval (Ep. 452. 6). 71. thynnus] For this figure cf. Ep. 441. 420. 8. Epistolam] Cf. Ep. 447 introJ. 20. vxori Moricae] Cf. Ep. 236. 47 n. 452. τ. Roffensis] Cf. Ep. 512. 26. decem dies] Cf. Ep. 457. 11, 2. rm o “μι σι σι σι IO 918 LETTERS OF ERASMUS [1516 senserim prouerbium, 'Eyyóía, πάρα 9 ἄτη. Interim e Latino Graecum reddam; hane μεταμόρφωσιν in me recepi. Captaram Vrseuuicum misso Nouo Testamento, hac spe vt ille mihi vicissim nouum mitteret equum ; quod vetus ille bibendo perisset, Flandriea nimirum peste. At dum ille abest in venatu, mea frustra fuit venatio. Hac gratia puerum meum isthue remisi simulque vt te conueniat: quo si quid aliud fors in mentem venit, significes ; nam hine non discedimus ante huius finem hebdomadis. Scripsi ad te per Morum discedens, relicto exemplo epistolae ad Leonem, sed parum apte descripto. Πρὸς τῶν μουσῶν, mi Ammoni, tu, quod soles, amicum praesta; ego memorem et gratum praestabo animum. Bene vale. Roffae. xvi. Calendas Septembres. Plurimum, mihi crede, gratiae aecedet, mi Ammoni, isti beneficio ex celeritate conficiendi ; nam et citius hane sollicitudinis nubem ex animo diseutiemus, et, si quid forte extiterit tragoediae, tutiores erimus. Rursum vale. 45,9459. FROM ANDREW AÁMMONIUS. Farrago p. 210. Westminster. F. p. 352: HN: Lond. viii. 27: LB. 145. (c. 19 August 1516.) [The month-date given is plainly impossible, since this letter answers Ep. 452, and in Ep. 455 the horse here mentioned has arrived. 19 or 20 August is approximately the date required ; but Ieannot suggest any satisfactory correction.] ANDREAS AMMONIVS ERASMO ROTERODAMO 5. IrA visus mihi fuisti trans aequor properare vt ne bidui quidem moram abs te petere fuerim ausus. Sed audendum esse video, tam- etsi scio non omnes esse Roffenses, imo vero perpaucos aeque dignos qui Erasmo fruantur. Istam sponsionem ἄνευ τῆς ἄτης futuram nihil ambigo. Venationem tibi male cecidisse quis miretur, homini non eiusmodi saltibus venari assueto ? Caeterum id tibi foeneratum dices. Noua certe μεταμόρφωσις, libros in equos vertere ; sed quando video te equo egere, albo equo (scis quanti hoc olim fuerit) a me donaberis ex Iuuerna vltima aduecto. Accipe qualemeunque tibi nunquam im- putandum. Literae quas Moro reliquisti redditae mihi fuere; sat fore arbitror prioribus ad Leonem literis. — De tuo negocio nihil aliud quam quod inter nos conuenit, occurrit. Commentum illud constanter probo; 452. 3. 'Eyy/a] Adag. 597. 9. Iuuerna) Ireland. Graecum] For Fisher's desire to 12. prioribus] Mr. Nichols inter- study Greek cf. Epp. 520 and 540. prets this of the existing draft of 8. puerum] Smith (see Ep. 276 Ep. 446,for which Erasmus had pro- introd.); cf. Ep. 455. 1. posed another copy. It might also be 459. 8. scis quanti] Cf. Hor. S. 1. 75. 8 understood of Ep. 446 as the covering and Wickham's note. letter to Ep. 447, and thus *' prior' to it. 453] FROM ANDREW AMMONIUS 919 de eius autem cura sane quam velim in aurem te, vt dicitur, vtran- que: hercle non minore studio a me curabitur quam si de meo ipsius capite ageretur. Veruntamen celeritatem non est quod eximiam ex- pectes ; nam itinera sunt tabellariis impedita, καὶ οἱ στρατιῶται multos deterrent. Persuasum vteunque habe nullum me studiosissimi tui offieium praetermissurum. "Vale, et Roffensi me reuerenter com- menda. [Septimo Calen. Sextiles] ex Vuestmoii. [x.p.xrm.j 454. FRoMw ΡΗΠΗ͂Ρ MELANCHTHON. Erasmi Epigrammata (1518) tit. v? (a). Tübingen. Deventer M8. οἱ, f. 177 v? (b). zo August 1516. LB. App. 119 n. [This poem, which is Melanchthon's first communication with Erasmus, may be included in this volume on the ground that its signature gives it something of the nature of a letter ; and also because it is found in the Deventer letter-book. The copy there, made by Hand A, is inaccurate in many ways : and I have there- fore given precedence to the text printed in Erasmus' Epigrammata, Basle, Froben, March 1518. I have disregarded Hand A's practice of writing i some- times for v ; and in some cases where both sourees agree in an irregularity, I have allowed it tostand unaltered. Kan'sreading of the manuscript, accompanied by a 'leetio emendata', Erasmiani Gymnasii Programma, 1886, p. 1, reprinted by Hartfelder, Melanchthoniana Paedagogica, 3892, pp. 159.60, is not always correct. The poem was forwarded to Erasmus through Beatus Rhenanus (Ep. 556 /in.). Philip Schwarzerd (16 Feb. 14907—19 April 1560) of Bretten, north of Pforzheim, was a great-nephew of Reuchlin, who devised the Greek form of his name, "Melanchthon, and gave him great encouragement to study. He matriculated at Heidelberg 13 October r5o9, and was B.A. rr June rsrr. In Sept. 1512 he migrated to Tübingen, and was M.A. 25 Jan. 1514 ; after which he worked for Anshelm till 1516, contributing a preface to the Clarorum Virorum Epistolae ad Ioan- nem Rewuchlin, March 1514 (ME. 1), and taking a considerable part in the posthu- mous edition of Nauclerus' Chronicle (Ep. 397; cf. Steiff, pp. 22,3 and 130,1). Erasmus praised him highly in the Nowwn. Instrumentum (ii. p. 555) ; and in 1516 proposed that he should go to Cambridge (Ep. 457. 55) ; but nothing came of the suggestion, and in Aug. 1518 he went as Professor of Greek to Wittenberg, where his teaching was much appreciated (cf. EHR. xxii. 746). He was in sympathy with the new ideas and was much influenced by Erasmus' New Testament ; and he took partieular interest in Greek, publishing Institutiones Grammaticae Graecae, Hagenau, Anshelm, May 1:518. But under contact with Luther he passed further and further away from Erasmus' position, though the breach between them never became wide.] IN ERASMVM OPT. MAX. PHILIPPVS MELANCHTHON. Κρατῆρας ἡ Πειθὼ τυχὸν ὁ Ζεὺς: “τέκνον. ἄγ᾽, ὦ Πειθ᾽, ἐμὸν, αἰτεῖτο νεκταρίους Διὸς καμοὶ μέλει τῷ ξεινίῳ παρὰ τοῦ μεγίστου, ποικιλό- 10 τῶν συμποτῶν Παρνασσίων. ῴφρων ἡ θεὰ καὶ θελξίνους, Εὔθυμος οὖν τὴν δωρεὰν, 5 ἀμβροσίαν εἰς τῶν συμποτῶν τὸ τῆς ᾿Αμαλθείης κέρα:, Παρνασσίων φιλοτησίας ᾿Ἐρασμικῶν τῶν ἀνθέων φέρουσα. Τῇδ᾽ ὃ ἥπιος τῶν ἠὐωδέων λάβε, 458. 20. EN? Γοημά. : Vuestmonen FN?. M.D.XII «dd. H. 454. 4. θεὰ a: $ed b. 7. φεροῦσαι b, ἥπιος ab. 11. δορεὰν b. 520 LETTERS OF ERASMUS [1516 δ 15 νυμφῶν θυσίας οὐρειάδων, Αἰεὶ δὲ θάλλῃ τοῦ κέρως LI ^ b ^ ois ὠκεανὸς TOU νέκταρος "EpacpakoU τὰ λείρια , , » ^ ^ καμβροσίας εἴβει πλησμονή. στέφη θεοῖς. Τὰ τοῦ Διὸς » c2 € , , T , , P Ἔστω δ᾽ ὁ μελιφθόγγοις δρόσος 25 Παρνασσίοις ἀγγέλλεται , Μούσῃσι Tépzvw rov πόμα Πειθώ-: θεοὶ δὲ συμπόται d Xe , "E , f ΄, ΄ L L καλοῖς T "Epoocw κ᾽ ᾿Ιμέρει χαίρουσι, τέρπονται κέρᾳ . καὶ ταῖς Χάρισιν ἐπισκόποις. τῶν ἀνθέων "Epaeguxóv. Tubingae xir. Calend. Septemb. — Anno. w.p.xvr. 455. To ANDREW AMMONIUS. Farrago p. 223. Rochester. F. p. 352: HN: Lond. viii. 28: LB. 147. 22 August (1516). ERASMVS AMMONIO SVO ΚΕ, D. PraAwEÉ vapulaturus erat Ioannes meus, ni Morus illi in tempore commodus patronus adfuisset. ^ Nam is simulatque resciuit nos hae- sisse Roffae, accurrit iterum visurus Erasmum, quem vereri videtur ne breui non sit visurus posthac. Is igitur famulo in consilio fuit 5 abducendi equi, posteaquam tua sponte offerres. Video cireumspectius tecum agendum; adeo captas omnem donandi ansam. —Remissu- rus eram munus tuum etiam Moro dissuadente, ni veritus fuissem ne suspieareris aut parum mihi placere aut me Ammonio parum libenter debere; eum nulli debeam libentius, vt nee amo quenquam effusius. 10 Dispeream, Ammoni, ni istum tuum animum tam excelsum tamque amice amicum pluris facio magisque amo quam vniuersum strepitum Pontificiae fortunae ; nec mihi possum vnquam parum videri fortuna- tus, quoad istiusmodi amici erunt incolumes. ^ Perplacet equus can- dore insignis, at magis animi tui eandore commendatus. | Malueram :5in alios quosdam praedonem agere, in reuerendiss. Eboracensem, Coletum, Vrseuuieum ; verum illi sapiunt: quanquam Vrseuuieus pollicetur insignem equum, nec addubito quin sit praestiturus, idque ad Calendas non Graeeas sed Octobres. Bene vale, doctissime et idem humanissime Ammoni. E Brabantia scribam Eboracensi et 20 Larcho. Roffae. xi. Calendas Septembres. [Anno w.p.xrir. | 454. 15. οὐρειώδων b. 17. καμβρύσια b. 22. θαλλῆ ab. 455. 7. tuum add. F. I5. in anie reuerendiss. add. H. reuerendiss. om. H. 21. Ànno M.D.XulI add. H. 455. τ. Ioannes] Smith ; cf. Ep. 452. — ing the horse on his master's behalf. 8 n. -His offence consisted in aecept- 20. Larcho] Cf. Ep. 283. 166 n. 456] 821 133456. To HENRY BULLOCK. Epistole ad Erasmum f*. e. Rochester. C?, p. 234: F. p. 85: HN: Lond. ii. 10: LB. 148. (22?) August 1516. [The central portion of this letter bears a general resemblance to the Apologia prefixed to the Nouwm Instrumentum, 1516, some passages being almost verbally embodied. It was perhaps elaborated for publication as a further defence of that volume. "The year-date added in H must be correct, though Leclere changed it to 1513, in conformity to Epp. 453 and 455. The month-date, how- ever, needs correction. Erasmus left London about 15-16 August, and writes from Calais on the 27th, having stayed ten days with Fisher at Rochester. The length of this visit may be taken as aceurately given, since one mention of it oceurs at the beginning (Ep. 452. 1), the other after the end (Ep. 457.11, 2) ; and itmay therefore be dated about 16-26 August. This letter,as it answers Ep. 449, was probably written towards the end of that time. Pridie perhaps represents ir,mistaken by the editor of B for ii. The date of Ep. 457 cannot be corrected. ] ERASMVS ROTERODAMVS INSIGNI THEOLOGO HENRICO BOVILLO SVO S. D. Ex tuis literis satis intelligo meas, quas apud Thomam Morum Londini reliqueram, tibi nondum esse redditas. Veterem istum erga nos animum, mi Bouille, libens et agnosco et exosculor. Atque viinam liceat ad pristinam vitae consuetudinem ac multo iucundissi- mam studiorum societatem aliquando redire. Louanii sumus hye- maturi. Tu interim quid e re sit tua dispicito. Nouum Testamentum nostra instauratum industria probari isthic ab optimis quibusque, imo ab omnibus qui, vt scribis, sani gustus sunt, sane gaudeo. Quanquam narrarunt mihi quidam πάνυ ἀξιόπιστοι vnum apud vos esse collegium θεολογικώτατον quod meros habet Areopagitas; qui graui senatuscon- sulto eauerint ne quis id volumen equis aut nauibus aut plaustris aut baiulis intra eius collegii pomoeria inueheret. Obsecro, Bouille doctissime, haec vtrum ridenda sunt an deploranda? Ὁ homines studio prauos et sibiipsis iniquos et iratos, suis ipsorum commoditati- bus inuidentes! Quod genus hoc hominum, vsque adeo morosum vt officiis irritentur, quibus mansuescunt et ferae beluae; tam implaca- bile vt eos nec tam multae apologiae lenire possint ? imo (quod est impudentius) isti damnant ae lacerant librum quem ne legerint qui- dem, alioqui nec intellecturi si legant. Tantum audierunt inter cyathos aut in conciliabulis fori prodisse nouum opus, quod omnibus theologis ceu cornicibus oculos tentet configere; aec mox meris conuiciis in- sectantur et autorem qui tantis vigiliis studiis omnium prodesse stu- duerit, et librum vnde poterant proficere. Istuc vero philosophicum est aut theologieum ? Pestilens quaedam res sit oportet philosophia, si tales reddit; ineffieax ac diluta, si tales non mutat. 21. ae Ε΄: at B. i, apud , . . Morum] Cf. Ep. tionem obscurare', but is at a loss (cf. 452. IO. Lond. xxi. 4, LB. 689) to aecount for 21. configere] Erasmus explains this — itsorigin ; which Forcellini, ed. de Vit, phrase (Adag. 275) as equivalent to finds in the fact that the crow attacks *nouoquodam inuento veterum erudi- — its enemy in theeyes and attacks first. ALLEN II Y σι 22 922 LETTERS OF ERASMUS [1516 Iam non refellunt et corrigunt quae perperam a nobis scripta cen- seant, sed hoe ipsum damnant seripsisse. Fas esse negant tentare quiequam huiusmodi nisi ex autoritate concilii generalis. ^ At istoc quidiniquius ? Ipsi cotidie deprauant sacros codices, sola inscitia ac 3o temeritate in concilium adhibita: nobis non licebit ex veterum sen- tentia restituere quod corruptum est, nisi totius orbis Christiani con-. uoeato concilio ? Adeo peiorem volunt esse conditionem mendum submouentis quam inuehentis, bene merentis sua industria quam male merentis sua incogitantia. 35 Verum illud mihi respondeant velim, haec ipsa quae illis tantopere placet aeditio, vtrum ab interprete suscepta fuit ex autoritate concilii generalis, an prius aedita ae deinde iudicio Patrum comprobata ὃ Prius scriptam opinor, postea comprobatam. ^ Atqui idem potest in hae mea euenire; quod ipse tamen nec ambio nec postulo. "Tametsi 4o ne id quidem concesserim. Mihi magis videtur vsu irrepsisse ac paulatim progressu temporis collegisse robur. Alioqui si publico concili iudicio fuisset approbata traditaque, omnes ea communiter vsi fuissent. Nunc aliud citat Ambrosius, aliud Augustinus, aliud Hilarius, aliud Hieronymus. Imo nec huius aetatis exemplaria 45 consentiunt. Quod si protinus actum putant de religione Christiana, si quid vs- quam varie, etiam si nos dormissemus, iam illi periculo eramus ob- noxii “Αὐ vtuntur' inquiunt, (hae aeditione Patrum synodi. Veteresne an recentiores? Aut cur minus valere debeat veterum zo conciliorum vsus quam recentium ? maxime quod ad hane rem per- tineat. Quamquam illud erat docendum, ea quae citantur in concilio-. rum actis a nostra emendatione dissidere. Quid quod pleraque synodorum acta Graeco sermone prodita fuerunt? Denique fieri potuit vt aliter ab illis citata mutarit aliquis ad hane nostram aeditionem, 55 id quod quotidie deprehendimus factum in Hieronymianis et Ambro- sianis eommentariis. Ante annos ferme viginti Lutetiae formis ex.. cudebantur sacrifieiorum ae precum horariarum codices, iuxta ritum eeclesiae Treuerensis. At opifex qui literas gustarat modo, cum sen- tiret plaeraque dissonare, correxit omnia ad hane nostram aeditionem ;. 6o idque ipse mihi confessus est, arbitrans se rem preclaram moliri. Iam non arbitror absurdum, si quid etiam fugiat generale conci- lium, in his praesertim quae non attinent ad necessitatem salutis. 39. consilium N. 36. fuit F Corrig.: fuerit BH. 47. variet F. 49. Aut N: At B. 5o. N: consiliorum 5. 51. docendum F: donandum 5B. 60. arbitrans B : arbitratus H. 54. hane nostram] The Vulgate. ing to this use in Paris during the time 58. Treuerensis] I cannot find any οἵ Erasmus' residence there. Possibly Missalorbookof Hours printedaecord- ^ no copy has survived. 456] Satis est hoe reprehendi non posse quod agitur in synodo. TO HENRY BULLOCK 393 Po- Stremo quam ob rem magis trepidamus, si quid secus lectum fuerit in diuinis libris quam si quid secus enarratum ? diserimen. etiam pugnantia dicere saepenumero. Quin et illud dilemma, si possint, explicent: vtrum permittunt aliquid nouari in sacris libris an omnino nihil? Si quiequam per- mittunt, eur non excutiunt potius recte mutatum sit necne? Sin 7o minus, quid facient illis locis in quibus mendum inesse manifestius est quam vt negari dissimulariue possit ? An hie saerifieum illum malint imitari, qui suum *mumpsimus', quo fuerat viginti vsus annos, mutare noluit, admonitus a quopiam 'sumpsimus' esse le- gendum? Vociferantur καὶ σχετλιάζουσιν, O coelum, o terra, corrigit 75 hie Euangelia! At quanto iustius exclamandum erat in corruptorem, O sacrilegium, deprauat hie Euangelia! Neque enim nos nouam prodimus aeditionem, sed veterem pro virili restituimus, at ita vt hane nouam non labefactemus. Qui pro hac noua tanquam pro aris ac focis dimicant, habent quod amplectuntur ; nihil illis perit, 8o aliquid de luero accessit. Hanc quam adamant emendatius legent posthac et rectius intelligent. Quid si libros diuinos omneis paraphrasi explanassem, quo possent incolumi sententia et legi inoffensius et percipi facilius ? num isti dicam mihi scriberent? Laudem etiam promeruit Iuueneus, qui 85 Euangelieam historiam ausus est versibus includere. Quis in ius voeat eximium theologum Aegidium Delphum, qui totum ferme 73. malunt N. 713. mumpsimus] Camden, Remaines, 1605, p. 220, quotes this word in the mouth of Henry vir, and refers. to Paece's De Fructu (cf. Ep. 211. 43 n.) for the origin of the story ; but this seems to be the earliest source. Pace adds that the priest was English, and gives the interval as thirty years ; and also uses the expression. previously (ibid. pp. 8o and 5o). But nevertheless he is probably reproducing this passage; for allusions to Epp. 421 and 423 (ibid. pp. 15 and xor) show that he had seen B 85. Iuuencus] C. Vettius Aquilinus Iuueneus, ἃ Spanish presbyter who in the reign of Constantine versified the Gospel story. This composition was first printed at Deventer, c. 1490 (Copinger 3423), probably for use in the sehool (cf. App. 2), since three Deventer editions are known within the last decade of xv^, one edited by Herm. Buseh. In xvi? it was often reprinted. | Some fragments of ἃ 8o. foeis F: foris B. metrieal version of the Old Testament also survive. 87. Aegidium] of Delft (* 25 Apr. 1524). He graduated B.A. at Paris 1478 and M.A. 1479 ; and the greater part of his life was spent there. His name first appears in the Sorbonne registers in 1:482, and in 1492 he became Dr. of Theology as Fellow of the Sorbonne, having been Rector of the University 16 Dec. 1486— 24 Mar. 1487. His writings are numerous but rare. "They include editions of Argy- ropylus translation of Aristotle's Ethics, Paris, Jo. Higman, 26 March 1488 (Legrand iii), of the Questiones of John Buridanus on the same, ibid., 14 July 1489, and of Ovid's De Remedio Amoris with ἃ remarkably explicit commentary, Paris, F. Baligault, 24 Nov. 1493 ; an appendix De genitiuorum incrementis (ff. rzx1 v?-114) added to an edition of Nie. Perotti's Rudimenta grammatices, F. Baligault, 18 Feb. 1492, which is dedicated to him by Paulus Ya Certe vtrobique par 65 Atqui videmus interpretes non modo diuersa verum 924 LETTERS OF ERASMUS [1516 diuinae Seripturae corpus carmine complexus est? Canuntur in templis eotidie iuxta veterem aeditionem Psalmi: et tamen extat go diui Hieronymi reeognitio; extat eiusdem iuxta veritatem Haebrai- 100 IO5 cam interpretatio. Illa leguntur in choris, haec in scholis aut domi. Neutra alteris offieiunt. Atque adeo nuper Felix Pratensis Psalterii totius nouam aedidit interpretationem ab omnibus superioribus ad- modum dissidentem. Quis huie vnquam mouit tragoedias? Iaco- bus Faber Stapulensis, amieus noster, dudum id fecit in Paulum quod ego in totum Nouum Instrumentum. Cur hie demum tanquam ad rem nouam commouentur quidam ? An aliis omnibus istud licere volunt, mihi vni non volunt? Atqui Stapulensis non paulo plus ausus est quam ego. Ille suam interpretationem veteri opposuit, idque in academiarum omnium regina Lutetia; ego recognitorem modo professus locos aliquot aut corrigo aut explico. Nec hoc dixe- rim quo Fabrum in communem inuidiam vocem—nam vir ille iam- pridem gloria superauit inuidiam ; sed vt palam faciam quam inique faciant quidam, qui quod iam diu est a multis factitatum citra ealu- mniam, in me veluti subitum ae nouum calumniantur. Quid decessit Aristotelicis, posteaquam Argyropylus, Leonardus Aretinus et Theo- 104. faciunt N. Malleolus; a verse translation of the seven penitential Psalms (Paris, A. Denidel, s.a.) ; arguments contributed tothe Canonical Epistles, Paris, Badius, 28 Nov. 1503; ἃ versification of the Epistle to tne Romans, Badius, 5 Jan. 1507, which contains also ἃ speech on behalf of the clergy of Flanders, delivered at Bruges in r5or in resist- anee to a proposed levy for the ex- penses of Philip's journey to Spain, and a decision on ἃ theological question disputed by secular clergy against the Franciscans at Ghent, 22 May 1506 ; and cf. also Ep. 95. 21 n. On 31 May 15:9 he was staying in the College du Lis at Louvain, whence he dated the preface to his Conclusiones in Sententias (Petri Lombardi), Mar- tens, June 1519. Faber Stapulensis dedicated to him an edition of the Theologia of John of Damascus, Paris, H. Stephanus, 15 Apr. 1507, the pre- face to which, dated 13 Feb. 1508, speaks of his having recently returned to Paris, apparently after a considerable absence: and some letters from him appear in the Epistole of his friend Charles Fernand of Bruges, Paris, s. a. Some letters to Erasmus, encouraging him in his work on the New Testa- ment, were still extant in 1525 (Apol. adu. debacch. Sutoris, LB. ix. 753 ΕἸ; but Erasmus never thought fit to pub- lish them. "The date of his death is given from some xviii? collections for the history of the Sorbonne (Paris MS. Arsenal 1021, p. 433), in which his epitaph in the old chapel is quoted. 92. Felix Pratensis] An Augus- tinian friar, who being at Rome in 1515 obtained permission from Leo x to make a new translation of the Bible into Latin. The first specimen of this, the Psalter, was printed at Venice, D. Bomberg, 5 Sept. 1515, and con- tains a papal privilege dated ro Oct. 1515. He also edited for Bomberg a Biblia Rabbinica, 27 Nov. 1518, which has a preface by him to Leo dated 517. 95. Faber] Cf. Ep. 304. 89 n. 106. Argyropylus| John A. (ec. 1404- 1474) ἃ Byzantine who was teaching in Padua in 1441. From 1456-71 he taught at Florence under the patronage of Cosimo dei Medici; and afterwards went to Rome, where Politian and Reuchlin were among his pupils. See Hody, Voigt and Legrand, where the various translations from Aristotle here referred to are enumerated. Aretinus] Leonard Bruni (1369— 9 March 1:442) of Arezzo, one of the 456] TO HENRY BULLOCK 825 dorus Gaza nouam aeditionem produxerunt ? Num ideo supprimenda aut abolenda censebitur horum interpretatio, ne superiores illi Ari- stotelice philosophiae professores quaedam ignorasse videantur? Num ea res Gulielmum Copum ἃ vertendis Galeni et Hypocratis voluminibus deterret, ne mundus intelligat superiores medicos multa perperam interpretatos ? Dixerit aliquis, In humanis disciplinis expedit; in diuinis libris idem passim et a quibuslibet fieri graue periculum est. Principio nee passim muto, nam summa constat; de locis modo aliquot dis- ceptatio est. — Nee omnino opinor, certe quod ad hanc rem pertinet, de media plebe censendus sum. Ostendo locis aliquot lapsum esse Hilarium, lapsum Augustinum, lapsum Thomam ; idque facio, sieut oportet, reuerenter eitraque contumeliam: adeo vt si viuerent ipsi, mihi qualieunque sie admonenti gratiam habituri sint. Summi erant homines, sed tamen homines erant. Demonstrent isti eos recte sensisse, et mea refellant argumentis, non conuiciis; et apud me magnam inierint gratiam. Qui quiequid Lyra scripserit oraculi in- star haberi volunt, tueantur illum in iis locis in quibus ab eo dissen- tio. Nam in Hugone querere quod reprehendas stultissimum arbitror. Paueula tantum annotaui, sed insigniter absurda; quo nimirum eautiores redderem eos qui huiusmodi scriptores summa fiducia, nullo iudielo, legunt. Et tamen qui huiusmodi tribuunt omnia, defendant suos amasios, doceant nos hallucinatos, illos attigisse scopum. — Sed indignum se iudieant ad istas grammaticorum minutias descendere; sic enim vocare solent eos qui bonas didicere literas, atrox esse conuicium existimantes grammatici cognomen ; quasi vero laudi vertendum sit theologo si grammaticen nesciat. Non facit theologum sola gram- matieae cognitio. At multo minus theologum facit ignorata gram- matiea: certe conducit ad theologiae cognitionem huius disciplinae peritia, officit imperitia. Neque negari potest Hieronymum, Am- brosium, Augustinum, quorum autoritate potissimum res theologica nititur, ex hoe grammaticorum ordine fuisse. Quandoquidem id temporis nec Aristoteles etiamnum in theologorum scholas erat re- ceptus, et haec philosophia qua nunc in scholis vtuntur, nondum erat nata. Quanquam modesti hominis est a quocunque libenter ad- moneri. Cecus vtisi monstret iter, tamen aspice, inquit Flaccus. r16. Nec F: Haec B. r22. et mea B: meaque F: meque N. 123 Ly- ranus Ε΄, 124. lis B: illis H. 132. eos add. H. leading Florentine humanists; see 123. Lyra] Cf. Ep. 182. 116 n. Voigt and Legrand. 125. Hugone] Cf. Ep. 347. 96 n. rro. Copum] Cf. Ep. 124. 16 n. 143. Cecus] Cf. Hor. Ep. 1. 17. 3, 4- - I - το 15 3o 49 926 LETTERS OF ERASMUS [1516 Iam nee ii qui totum hoe negocium non ad iudieium sed autorita- 145 tem vocant, multum habent quod in me desyderent. Siquidem cautum esse constat in hae Synodo Lateranensi, vt liber aedatur ab ordinario comprobatus, aut ab iis quibus ille suas vices delegarit. At opus nostrum et seriptum et aeditum est teste et approbante eius loci Episcopo: neque quouis episcopo, sed praeter aetatis reuerentiam, 150 praeter imaginum commendationem, singulari vitae integritate rara- que doctrina insigni. Nec is vero comprobauit modo, verumetiam nihil non detulit, si secum manere voluissem. Et abeuntem tantis offieiis, tanta munificentia prosecutus est vir incomparabilis, vt me referre pudeat. Ae ne his quidem contentus vltro scriptis ad Ar- chiepiscopum Cantuariensem literis tum me honorificentissime com- mendauit, tum illi meo nomine gratias egit. Itaque si non a synodo, certe iuxta synodi constitutionem approbatus estlabor meus. Talis est autor vt vnus plurimorum instar haberi debeat: et hoc plus etiam ponderis habere debet illius suffragium, quod nec precibus nec vllis obsequiis impetratum, sed vltro ac pene fugitanti delatum sit. Quod si eui parum grauis est vnius hominis autoritas, Episcopi iudicio subseripsere duo theologiae professores, sed omnium longe prineipes ; Lodouicus Berus, vir, id quod constat, omnibus virtutum ae disciplinarum ornamentis eumulatus: tum autem in theologica 165 palestra sie excercitatus vt apud Parisios inter eos qui doctoris titulo insigniebantur, primum merueritlocum. Huie adeo displicuit opus nostrum vt fortunas suas omnes, quas habet amplissimas, mihi com- munes detulerit; e duabus prebendis quas habet, alteram vltro in manum dederit. Ad haec Vuolphangus Fabritius Capito, ob insignem 170 theologiae cognitionem in Basiliensis ecclesiae collegium cooptatus, vbi publieum coneionatorem agit, vir praeter alias egregias diseiplinas trium linguarum non vulgariter peritus, Graecae, Latinae et He- braieae ; denique vita tam integra, moribus tam piis, vt nihil vnquam viderim incorruptius. His testibus liber est aeditus; quorum iudicio 175 nihil addubitaret quamlibet graui in re fidere Episcopus, si ipse pa- rum certo esset iudicio. Neque tamen quisquam caeterorum theologorum damnauit opus nostrum. Tantum deplorabant nonnulli se pueros non didicisse Graece, et sibi sero librum eum prodisse in lucem. Referre poteram - “σι σι τό o 144. ài B: hi N. 146. Lateranensi add. H. 147 ΟΣ: deligarit B. 169. Vuolphangus B: V. 6": om. H. Fabritius Capito add. C?. 146. Lateranensi] The fifth ; which 155. literis] Cf. Ep. 425. 33 n. sat from 1512 to 1517. "This ordinance 166. primum] Cf. Ep. 413. 11 n. was promulgated on 4 May 1515; see 168. alteram] I know of no other Raynaldus, A4"nnales Eccles. xii, pp. 96,7. — mention of this transaction. Jt was 149. Episeopo] Christopher of Uten- ^ perhaps an offer which Erasmus did heim. not accept. 456] TO HENRY BULLOCK 327 quid venerandus ille Prior Cartusiensis apud Friburgum, Gregorius Reischius, cuius sententia apud Germanos oraculi pondus habet, quid eximius ille theologus Iacobus Vuimphelingus de nostra sen- serit aeditione. Proferre poteram innumeras epistolas insignium virorum, quibus mihi gratias agunt quod ex meis lucubrationibus, precipue quas in Nouum aedidi Testamentum, et meliores euaserint et eruditiores; ni vererer ne quis haec a me gloriosius diei putare posset quam verius. Et tamen qui in Germania mecum egerunt consuetudinem et quibus in Anglia res omnes meae perinde vt mihi notae sunt, norunt quam parce haec attigerim, nimirum inuitus: partim quod a nulla re magis abhorream quam a iactantia; partim quod nolim amicorum euiquam quiequam ex me inuidiae accidere. Nam vt de aliis taceam, scis ipse, mi Bouille, cuiusmodi vir sit egregius ille praesul Roffensis, vestrae academiae Cancellarius, siue virtutem ac pietatem spectes siue doctrinam. Et non pudet istos tenebriones conuiceiis insectari quos ille tantus heros approbat ac legit? Imo non pudet τριοβόλους ἀνθρωπίσκους suo arbitratu lacerare quod ipse summus approbat Pontifex ? Nam ni mea probaret, non vtique scripsisset se maximi muneris loco habiturum si studiorum meorum prouentum omnem suo dicarem nomini. Plus- quam approbat qui premium etiam pollicetur. Ostenderam illi literis meis quid molirer, explorans num sibi cuperet inscribi. Ille protinus vnicam epistolam duabus pensauit : altera meae respondet et amanter et honorifice et erudite; altera me meaque studia serenissimo Anglo- rum Regi commendat. Quam diligenter quamque effuse, probabis ipse; nam exemplar vtriusque vna cum hisce literis ad te misi. Respon- derat vterque Cardinalis, nimirum Grymanus et Georgianus: verum eas literas Andreas Ammonius, praecipuum quoddam vestrae Britan- niae ornamentum, ad Ricardum Paceum misit, qui sui Regis nomine apud Eluetios et Maximilianum legatione fungitur, v& per eum mihi redderentur id temporis Basileae agenti ; quas hactenus tamen non recepi. Misimus hyeme proxima volumen vnum Leoni, cui dicatum est: quod si redditum est, nihil addubito quin ille summis praemiis sit vigilias nostras prosecuturus. Quid superest igitur quod istiin me desyderent? Nec primus nec temere negocium hoc aggressus sum. — Seeutus sum synodi constitu- tionem. Approbant si non omnes, certe primi. Si quid illic impium esset, displiceret piis: si nihil eruditionis, reiicerent eruditi. At 180. Gregorius Reischius add. C?, 182. Vuimphelingius F. 193. Roffensis add. H. 195. quos B: quod F. 209. Heluetios F. 198. maximi muneris] Cf. Ep. 338. 202. duabus] Epp. 338, 9. 2 206. vterque] Cf. the introductions η. 200. literis] Ep. 335. to Epp. 334 and 340. 180 185 190 -- 95 205 210 928 LETTERS OF ERASMUS [1516 nulli magis amplectuntur quam ii quos et insignis vitae sanctimonia et eruditio non vulgaris commendat. Si quem magis mouet doctrina, probatur a doctissimis; si integritas, probatur ab integerrimis; si autoritas, probatur ab episcopis, ab archiepiscopis, ab ipso summo Pontifice. Neque quiequam tamen horum mihi prosit suffragium, si compertum fuerit me cuiusquam omnium ambisse fauorem. Quic- quid hie datum est, rei datum est, non homini. 22; Haee tam multa non impetrant ab istis vt quod male didicerunt velint dediscere. An verentur ne ad haec auocatis iuuenibus fri- geant istorum scholae? Cur non illud potius perpendunt secum? Ante annos ferme triginta nihil tradebatur in schola Cantabrigiensi praeter Alexandrum, Parua Logicalia, vt vocant, et vetera illa Ari- 230 stotelis dictata Sceotieasque questiones. Progressu temporis accesse- runt bonae literae: accessit matheseos cognitio: accessit nouus auf certe nouatus Aristoteles: accessit Graecarum literarum peritia: accesserunt autores tam multi, quorum olim ne nomina quidem tene- bantur nec a summatibus ills larcis. Quaeso quid hisce ex rebus accidit academiae vestrae ? Nempe sic effloruit vt cum primis huius saeculi scholis certare possit; et tales habet viros ad quos veteres illi eollati vmbrae theologorum videantur, non theologi. ^ Non infi- ciantur id maiores, si qui sunt ingenio candido. Aliis suam foelicita- tem gratulantur, suam ecmplorant infelicitatem. An hoc istos male 240 habet quod posthac et plures legent Euangelicas Apostolicasque literas et attentius? et vel hoc temporis his studiis decidi dolent, quibus omne tempus oportebat impartiri; malintque vniuersam aetatem in questionum friuolis argutiis conteri? —— Atqui hoe sane nomine non admodum poenitet me mearum vigilia- 24; rum. — Compertum est hactenus quosdam fuisse theologos qui adeo nunquam legerant diuinas literas, vt nec ipsos Sententiarum libros euoluerent neque quiequam omnino attingerent praeter quaestionum gryphos. An non expedit eiusmodi ad ipsos reuocari fontes? — Ego, mi Bouille, labores, quos certe non mediocres omnibus iuuandis sus- 25o Cepl, cupiam omnibus esse frugiferos. Nam premii summam ab ipso Christo expecto, tantum vt promerear: verum si fieri non potest vt omnibus probemur, hoc interim me consolatur, quod vbique ferme τὸ τὸ o [Ὁ] [2] i21] 218. nulli BC?: nunc B Oorrig. iiB: hi N. 229. Alexandrum] Mullinger, Univ. ^ seated on a throne among his followers. of Cambridge, p. 515, n. 1, is clearly See Jerome Ep. 53. τ and Erasmus' right in identifying this with Alex. note, ed. 1516, iv. f. 4 v^; from which de Villa Dei (Ep. 3r. 37 n.). it appears that this was one of the Parua Logicalia] See Epp. 328. points on which he posed Standish 44 n. and 447. 98 n. (Ep. 481. 42 n.). 234. Iarcis] Iarcas, or Hiarchas, was 235. effloruit] Cf. Ep. 457. 58, 9. a philosopher whom Apollonius of 246. Sententiarum] Cf. rv. 451 n. Tyana visited in India and found 247. quaestionum] Cf. Ep. 438. 4. 456] TO HENRY BULLOCK 329 Et spero futurum vt quod nune placet Aliis gratiam conciliauit nouitas, at huie operi nouitas inuidiam peperit. ^ Proinde diuersum, opinor, aceidet. Illis aetas fauorem adimit, mihi fortassis apponet. Illud certe praesagio, de meis lucubrationibus, qualeseunque sunt, candi- dius iudieaturam posteritatem. Tametsi nee de meo saeculo queri possum. Plus mihi tribuit, non dieo quam postulem, sed quam aut merear aut tueri queam. Cum enim sint tam varia tamque fastidiosa mortalium iudicia, praesertim in literis, meis tamen scriptis, non im- piis quidem illis sed parum eruditis, si cum aliorum libris conferas, nemo detraxit hactenus ; nisi pauculi quidam sed adeo morosi vt nihil omnino probent nisi quod ipsi faciant, aut adeo stupidi vt nihil sentiant, aut adeo supini vt nec legant quod earpunt, aut adeo indocti vt nihil iudicent, aut adeo gloriae ieiuni auidique vt earpendis aliorum laboribus sibi laudem parent. Et sunt ex hoe numero qui foris damnant et reiiciunt quod domi legunt ae probant. Fortasse pudoris est dissimulare per quos profeceris ; sed tameningrati pudoris et illiberaliss — At eorum in publico lacerare famam quorum sudoribus domi iuuaris, id vero longissime abest ab omni humanitate; quanquam hoe quoque deuorandum οἱ qui Christo militet. Quod eoneionaris apud populum, probo tuum institutum ; quod succedit, gratulor, praesertim eum Christum pure doceas, non homi- num iactes aut ostentes argutias. De puero quod scribis, dicam pau- eis: mihi vero plus satis est, tantum abest vt pluribus onerari velim. Salutabis diligenter meis verbis amicos quos animo mecum cireum- fero, doctorem Phaunum, doctissimum Ioannem Brianum, humanis- simum loannem Vachanum, officiosissimum Omfridum, ae veterem hospitem meum Gerardum bibliopolam ; nam Vuatsonum audio abesse. Bene vale, doctissime Bouille. Roffae, in aedibus Episcopi t pridie Calendas Septembres. w.p.xvr. probamur a probatissimis. optimis, mox placeat plurimis. 264. faciunt H. 271. vero B: vno F. 283. w.D.xvi add. H. 279. Phaunum]John Fawne, Fellow of Queens' College 1497, B.D. r503, Vice-President of Queens! 1507, D.D. 1510, Vice-Chancellor 1512-14 (cf. Ep. 276 introd. and Brewer, i. 5121), Mar- garet Professor of Divinity c. r5rs. In 1526 he was still living and was enjoying Foxe's patronage; οἵ, EE?. 40 fin. where Phawnwm is to be read for Phaumi. Brianum] See Ep. 262. 12 n. 28o. Vachanum] See Ep. 283. 119 n. Omfridum] See Ep. 276. 9 n. 281. Gerardum] G. Godfrey (t c. Sept. 1539) of Graten in Limburg, a Dutch stationer at Cambridge. He is found there first in 1503, and from 1513 was closely connected with the church of St. Mary the Great. See G. J. Gray, Cambridge Stíationers, pp. 28-43, where a long list of books bound by him is given; E. G. Duff, Century of the English Book Trade, pp. 56,7; and Ep. 248. 44 n. 255 260 to [23] [21] to TO 280 380 LETTERS OF ERASMUS [1516 457,, ΤῸ JoHN REUCHLIN, Illustrium virorum epistolae fo. s* v? (a). Calais. RE. 2218. 27 August (1516). [For the souree see Ep. 3oo introd. The month-date is confirmed by Ep. 562 ; in no other year between the publication of the New Testament and the appear- ance of the Illust. vir. epistolae is it possible to find Erasmus at Calais at this time. ] ERASMVS REVCHLINO SVO S. D. NvrLo sermone consequi queam quo studio, qua veneratione, tuum nomen prosequatur magnus ille literarum ac pietatis antistes, Episeopus Roffensis; adeo vt cum antehac plurimi fecerit Erasmum, nune admiratione Reuchlini pene contemnat : quae res adeo me nulia 5 vrit inuidia, v& vehementer etiam gaudeam proque mea virili curren- tem, quod aiunt, extimulem. Nullas ad me dat literas (scribit autem crebrius) in quibus non faciat honorificentissimam tui mentionem. Decreuerat posito cultu episcopali, hoec est linea veste qua semper vtuntur in Anglia nisi cum venantur, traiicere, hae praecipue causa το impulsus quo tecum colloqui liceret ; tanta habet hominem discendi tuique sitis. Atque hac lege nos ad nauim properantes decem apud sese dies detinuit, vt vna traiiceremus. Verum incidit postea cur mutaret consilium ; at, si rem distulit, animi propositum non muta- uit. In extremo digressu sollicite me rogauit qua re posset tibi gra- 1; tum facere. Respondi tuam fortunam non esse eiusmodi vt magno- pere egeres pecunia, verum si mitteret annulum aut vestem aut aliud eiusmodi quod ceu sui monumentum posses amplecti, id fore gratissi- mum. Respondit se nihil laborare quanti constaret, modo tibi gratum esset. Collaudaui hominis animum ; suspicor eum breui àd 20 te venturum. Interim fac seribas mihi quid tibi potissimum mitti cupias; nullis ille parsurus est sumptibus. Sensi illum auidissimum ealamorum νειλωτῶν, cuiusmodi mihi tres donasti ; proinde si tibi sunt aliquot, nullum munus gratius mittere possis. Non grauaberis eum crebris appellare literis, et item Coletum. ^ Vterque tui studio- 5; Sissimus est, vterque talis est vt, etiam si nulla speraretur vtilitas, tamen ob egregias quibus praediti sunt virtutes et animum in te tam propensum, digni erant amore mutuo. Nunc ambo summam apud 13. at scripsi: & a. 16. egeres Geiger: egeret a. 17. Sui... posses Nichols: tui... posset a. 6. literas] Cf. Ep. 432. 12. In the Spongia ( H.E. 333, p. 280 ; LB. x. 1642 c) Erasmus sàys of Fisher: *Pene de- peribatin Capnionem, tam magnifice de illo sentiens vt me prae illo putaret nihil scire, captaritque occasionem relinquendae Britanniae, vt cum Cap- nione velut oraculo rerum omnium reconditarum possit colloqui. 9. venantur| Cf. Ep. 451. 1 n. 22. calamorum] For similar reed pens cf. Ep. 194. 23. 454] TO JOHN REUCHLIN 381 suos obtinent authoritatem ; Coletus etiam regiae maiestati intimus est et ad priuatissimum colloquium quoties vult admittitur. Leo summus pontifex ad meam epistolam quam excusam legisti 39 diligenter respondit ; nec minus amanter quam diligenter. ^ Adiecit Alterum Breue, quo me sua sponte Regi Anglorum commendauit haud quaquam more vulgari; atque id nominatim adiecit, se id suapte sponte facere nec à me nec ἃ quoquam vt id faceret rogatum. Responderat vterque Cardinalis; verum hae literae in tuam Ger- 35 maniam missae sunt ad Ricardum Paceum, hominem egregie doctum, qui nune apud Eluetios oratorem gerit. Quin et Pontificis Breuia mihi non ante sunt reddita quam in Angliam rediissem ; quae si in tempore fuissent reddita, fortassis et Hieronymum Leoni dedicassem. Mihi vixdum in Brabantiam reuerso illustrissimus Princeps meus 49 "Carolus praebendam donauit satis et honorificam et copiosam. Reuisi Britanniam salutaturus Moecenates meos et amicos veteres ; reperi multo nostri quam reliqueram amantiores. Archiepiscopus eum semper amarit vnice, nune tantum adiunxit veteri in me studio vt ante parum amasse videri possit. Omnia sua mihi detulit; recu- 45 581 pecuniam. Abeunti donauit equum et calicem cum operculo elegantissimum inauratum, pollieitus apud mensarios pecuniam «quantameunque iussero se depositurum. Nouum "Testamentum plurimos amicos mihi conciliauit vbique, tametsi nonnulli strenue reclamarint, praesertim initio; sed hi in absentem tantum et ferme tales vt nec legerint opus meum et, si legerent, non intellecturi. Scribe ad nos frequenter, doctissime Reuchline. Quiequid Ant- uerpiam miseris ad Petrum Aegidium, seribam publicum, id mihi certo reddetur. Bene vale, Germaniae nostrae decus. Si Philippum iuuenem ad Roffensem miseris tuis commendatum 55 literis, mihi crede, tractabitur humanissime et ad amplissimam for- tunam prouehetur ; nec vsquam continget plus ocii ad optimas literas. Fortassis ille sitit Italiam. ^ At his temporibus Italiam habet Anglia et, ni plane fallor, quiddam Italia praestantius. Rursum vale. Calecii. vi. KAr. Septembres. 60 36. Paceum scripsi; Pacorum a. 28. Coletus] For his intimacy with Henry cf. Lond. xv. 14, LB. 435 ad fin. 30. meam epistolam] Ep. 335. 32. alterum Breue] Ep. 339. 35. vterque] Cf. Ep. 456. 206. 41. praebendam] Cf. Ep. 436. 5 n. 46. calicem] There is no mention of this in the list of Erasmus' property which he had prepared on τὸ April 1534 (Basle MS. C. VII. 19, f. 2). But among the gold eups is à *poculum cum opereulo, forma Anglica. Donum Guilhelmi Montioii; where there is perhaps a mistake in the name of the donor. 55. Philippum] Geiger is clearly right in identifying with Melanchthon, who was now at Tübingen. 58. Anglia] For this high estimate of learning in England as compared with Italy cf. Ep. 540, especially ll. 5o seq. ; also Ep. 456. 235-7. 392 LETTERS OF ERASMUS [1516 458. FRow REYNER ΝΟΥ. Deventer MS. 9r, f. 163. Gouda. LB. App. 474. 1 September (1516?). (The date of this letter cannot be determined with certainty. It plainly refers to Snoy's De rebus Batawicis libri xiii (Ep. r9o. ro n.); in which the history of Holland is carried to 1519 and there are two prefaces addressed to the reader, prefixed to Books i and v, but this letter to Erasmus does not oceur. Snoy's composition is alludedto in Corn. Gerard's Elucidariwm, 1586, p. 5o (Ep. 17 introd.) as *elaboratissimae Batauorum eomitum et pontificum historiae'. As that was written in 1514-15, it is plain that Snoy's thirteen books cannot have been then completed ; and also that this letter, which speaks of only five books, cannot have been intended for a preface. It perhaps accompanied a eopy of the first part of the work, presented to Erasmus. Wm. Herman's * de comitibus Hollandiae fragmenta ' (cf. 1l. 12) are mentioned also in the preface to Book v in Cool's edition, but with the statement that Herman was then dead. "The omission of this fact here does not, however, con- stitute an argument for placing the letter before r510, since Herman is also spoken of in the Silua Carminum (Ep. 190. 10 n.) without any indication that he was not then alive. The composition of the Deventer letter-book (App. 8) gives a strong presump- tion against the early date assigned by Dr. Richter and Mr. Nichols; since the range of the letters copied there by this hand (A) is, except for English letters, 1514-17, and there is considerable probability that undated letters belong to the years 1516-17. I have placed this eonjecturally in 1516, on the ground that in that year Erasmus was preparing to settle in the Netherlands and that Snoy may have taken the opportunity to renew their former aequaintance.] REYNERVS GOVDANVS PHYSICVS DOMINO ERASMO $. SALvE, mi Erasme, doctissime dicam an eloquentissime ignoro; adeo tibi Venerem cum Pallade, gratias orationum cum prudentia rerum omnigena conciliasti, vt merito palmam eloquentiae omnes tibi conferant. Lubet paulisper hisce literulis interstrepere ; tu pro 5 tuo eandore veniam dabis. Ego inter ardeliones vnus nescio quo fato historiam Hollandiae seribere aggressus inter subcisiua tempora, dum per occupationes licuerat, illam quindecim libris complexus sum. Verum dum mecum habitans gnarus (sum) quam sit mihi curta tum verborum tum orationum supellex, propriae inscitiae mihi conscius το illam supprimo, atque nonum (sententia Horatiana) vt prematur in annum, famae meae conducibile duco. Impulit me ad hoc opus sane operosum aggrediendum Guilielmi Hermanni nostri fragmenta quaedam, ita lacera atque imperfecta vt Edippo opus foret; atque de Bathauia ferme descripsit nulla. Primus liber nostrae historiae 15 deseriptionem Batauiae elucidat; seeundus originem atque incolas primos deducit; tercius describit Bathauiea bella contra Romanos 2. oroóne MS.: corr. LB. 6. tempora LB: templa MS. τό. LB: primas MS. 7. quindecim] If this is not an 12. fragmenta] See Ep. 33 introd. error for quinque, the number of books — The anacoluthon is noticeable. planned by Snoy must be indicated. 14. Primus] This synopsis agrees 9. supellex] Pers. 4. 52. with the arrangement of the first five ro. Horatiana] A. P. 388. books published by Cool. 458] FROM REYNER SNOY 998 gesta; quartus a traiectione Frisiorum in Angliam, vnde Willibror- dus oriundus, ad Comites vsque decurrit; quintus a Comitibus auspicatur. Haeccine tibi scribo, vir eloquentissime, citra omnem ambitionem; boni vt consulas, rogauerim. Ego disciplinas semper politiores am- plexus, doctam eloquentiam pro mea virili ab vnguiculis dilexi. Plura seripturum tabellarii festinantia intercepit, tu saltem vt rescriberes velim ; id enim magni mihi muneris loco ducerem. Vale faustus ac felix. Ex Gouda Cal. Septemb., &c. 459. FRow WorrcANcG KOPrFEL. Deventer MS. 91, f. 135. (Basle.) LB. App. 75. 2 September 1516. [The manuscript date may be aecepted, as the letter is probably contemporary with Epp. 460, 463, 464. Wolfgang Faber, or Fabricius, Kópfel (Capito) of Hagenau (1478?-1541) was incorporated at Freiburg in Feb. 1505 as B.A. of Ingolstadt, and was M.A. 1506, B.D. 15ro, D.D. 15:12. He then went as preacher to the Benedictine abbey of Bruchsal, where his religious opinions were already advanced (CPR. pp. 42,3 and 185-7) In March 1513 he migrated to Basle (CPR. p. 43) and in 1515 was appointed eathedral preacher (see his preface to an edition of Clicthove's Eluci- datorium ecclesiasticum, Basle, Froben, Aug. 1517). Healsoentered the University, beeoming Rector May-Oct. 1517 and Dean of the Theological Faculty 1518-19. He published an Institutiuncula for Hebrew in Pellican's Psalter, Basle, Froben, 1516, expanded later into a grammar (Ep. 556. 26 n.) ; but the projected lexicon (1. 163) was not completed. Erasmus received support from him for the New "Testament (cf. Ep. 456. 169), and had a high opinion of his attainments in Hebrew (Ep.413. 13). After some negotiations (cf. his preface to Chrysostom's Paraenesis prior, Basle, Froben, Nov. 1519, dedicated to Abp,. Albert) he went to Mainz in 1520 as cathedral preacher and Chancellor to the Abp. (see a study by P. Kalkoff, 1907) ; but in 1523 he declared for the Reformation and withdrew to Strasburg, where he had held the Provostship of St. Thomas' since 1521. His views agreed with those of Bucer, and together they framed the Confessio Tetrapolitana of 1530. He also took part in the Synod of Bern 1532, and the Wittenberg Concordia 1536. See Baum's Oapito und Butzer, Elberfeld, 1860, with a bibliography ; Schreiber, Gesch. d. Univ. Freiburg, i. pp. 97-9 ; and EE. Portions of his correspondence are preserved at Basle (KA. C. IV. 5); and at Strasburg in the Town Archives (Epist. eccl. s. xvi) and the Archives of St. Thomas (Buceriana, 21. 1-2).] VVOLPHANGVS FABER ERASMO RO, S. D. ἜΈΟΤΕ valeo, maxime Erasme, si est recte valere tristius pati desy- derium desyderatissimi Erasmi ; quo sine nihil amabile, nihil vspiam iucundum bonarum litterarum candidatis, et iis potissimum quibus ilicibilis consuetudo tua mellitaque alloquia contigerunt. Sed et mihi omnium maxime dolet absentia tua, cui de praesentia idoneum fructum eapere negocia prohibuerunt aduersaque valetudo. Iamque receptis viribus videnti tranquillum spem reditus tui fortuna sub- ripuit et fauor et principum magnatummque largitas effusissima 458, 21. amplexus LB: iplexus MS. 459. 8. fauor] Cf. Epp. 370. 18 n. and 436. 5 n. οι IO M σι 20 to σι 30 35 40 45 594 LETTERS OF ERASMUS [1516 quidem, pro meritis tamen infinitis tibi minus respondens ; et pro- fecto nunquam satis respondebit, nisi nostram Basileam frustratam esse sua expectatione satis tibi responsum crediderimus. — Verum ab Erasmo hane adhue habemus gratiam, quod infantiam nostram adeo tenuem litteris dignatur, lieet occupatissimus vel in dimittendis ablegandisque suam amicitiam ambientibus; qui quum adhaerere non potest quibuslibet, vnum prineipem nataleque solum elegit. Sic abes, modo, Erasme desyderatissime, nobis abes in rem tuam, adau- ctus postquam abieris honoribus atque diuitiis ; nos amieuli respectu proprii commodi ne molestum duxerimus infortunium nostrum, tua pensitet felicitas. Deinde scribis haud absurde quidem attinere ad verae pietatis et eruditionis negocium instaurandae, vt sim diu incolumis. Nam ita se res habet. Α me constat vtilitas piis litteris, vere prosum rei litterariae; neque putes dictum insolentius, quia prosum litteris simul. ac pietati, et vbertim prosum, ad vberrimam videlicet Erasmi lectionem inuitans nostratium vulgus. Adhortor enim excitoque passim Erasmo studeant, diurna versent manu nocturnaque Eras- mum, atque impetro a plerisque venae melioris ingeniis nihil scire quam vnum Erasmum, vniuersae doctrinae redundantem Oceanum et vindicatorem verae litteraturae. In hoe Erasmicum Pauli ad Roma-- nos Epistolam profitebor, paucis abhine diebus incepturus, et plenum suapte sponte cupidumque auditorium praeuideo ob vnius Erasmi longe amplissimi nomen. Preterea in triuiali ludo teneram curaui puerieiam in Erasmo edoceri, vnum Erasmum domi parentibus recensere, vnum blesula illa lingua commendare, praedicare, ex- tollere. Ad haec grauitatem theologicam studio emulationis pro- uoco, palam astruens in te mihi quasi tabernaculum vitae collocatum, ad acumen istud, ad humanitatem, ad facilitatem tuam temperatissi- mam, ingenium, mores, consuetudinem omnibus formanda quibus amor honesti doctrineque insidet ; te nihil perfectius, nihil absolutius aetatem nostram produxisse neque etiam priscorum, tam omnibus nimirum numeris probatum exemplar atque scopum studiorum. Neque his contentus quin eadem molior apud extera gymmnasia. Num haec faciens videor prodesse? Sed vtilitas adeo perspicua non tam venit a me fabro inepto quam a te faberrimo Erasmo, totius orbis decore. Ceterum gaudeo te nouam Instrumenti Noui editionem parare, et nomine imperitae multitudinis gaudeo; cui videtur vel de tua esse 26. versant MS.: corr. LB. 44. frabro MS. : corr. LB. 26. diurna] Cf. Hor. A. P. 269. Studii (Ep. 66), Cato (Ep. 298) and the 32. triuiali ludo] With such works De Constructiore (Ep. 341). as the .De Copia (Ep. 260), the De Ratione 46. nouam] Cf. Ep. 417. 7. 459] FROM WOLFGANG KÓPFEL 935 castigatione quiequid non expurgauerit properantior ista cura, vel si quando scholia diuersa sentiunt, protinus calumniantur te non bene memorem pugnare tecum, illic positum hic rursus expungere, fluctua- 5o reque incertis velis. — Num titulus, aiunt, collatis Grecis et vetu- stissimis Latinorum exemplaribus Erasmum promittit castigatorem Ὁ Num. eiusdem sunt scholia? ^ Vnius pectoris illa interpretatio et scholia vt longo dissident interuallo ! Has nenias argutuli illi occi- nunt. Quamobrem admoneo, quoniam incomparabilis. eruditio tua 55 monitorem sordidum admittit, duobus saltem studiorum ministris eam. iniungas prouinciam, vt Graeca Latinis ac singulis locis sua scholia conferant diligentissime ; id quod in Paulinis Epistolis item praestent velim. Sepe enim dicunt scholia etiam in Paulum te clarius explieuisse et nominatim verba numerant quibus a te obscura 6o illuminata testaris; eadem non tenet interim traductio tua, etsi est non crassior neque infelicior scholiorum versione. Mediocre tamen ingenium consonantiam ex altera praesertim emissione expectat, atque inuidia notat quantulumcunque diuersitatis compererit, Pugnantia itaque aut versa ineptius a vulgato interprete opera ministrorum 65 agnoscas, et in consonam germanitatem facili isto ductu cogas, dignam parente reddas foeturam tuam et Pontifice patrono, ista exploratrice lingua iterum atque iterum lambendo. Nihil polliceor vel Momo desyderandum superfuturum. Nam commentaria dabis plena manu in Paulum ; alioquin fusius (vt potes obiter) exponi abdita 7o diligens lector expeteret, qui dudum. Lyram, Carrensem et illius fa- rinae commentarios fastidit te authore et ex libris tuis animatus ad frugem meliorem. | Et quia monitoris munus inepte coepi, audebo ineptiam meam petulantius prodere. Obsecro itaque nihil dixeris vel vehementius 75 vel apertius de superstitioso ciborum delectu inter Christianos, de precibus ad numerum certum praescriptis et de his rebus vniuersis, quas ex vsu publico seculi nostri vel credulitas vel fides assumpsit. Hueusque quidem egregie praestitisti Periclem, contra voluntatem supereili nostri pro veritate locutus, idipsum tamen non minus 8o seuere quam constanter. Et videris nobis etiam nune, vt es, iocun- dissimus atque adeo temperatus vel iis quibus adhuc dolet ab elo- quentia tua illatum vulnus; hoe istud est artificium, haec authoritas. haee diuina prope maiestas tua dicendi, cui neque vexati aut, vt sibi videntur, lesi queant repugnare. Ansam tamen coeperit inuidia, 85 63. expectat atque scripsi: expectataque MS. 69. desyderanda MS.: corr. LB. 714. ineptiam scripsi : inertiam AS. 79. Perielem MS.: periculum υἱέ Nichols. 711. Carrensem] Hugo (t 1262) of he wrote a commentary on the whole St. Cher, near Vienne. Besides cor- of it, which is printed with John recting the text of the Latin Bible, ^ Amorbach's edition of 1498-1502. 9o 95 loo 110 115 120 996 LETTERS OF ERASMUS [1516 caue; profecto tibi anceps negotium vndecunque habita occasione facesset. Ideoque precor oroque prudentiam tuam, mi Erasme, occupatis pridem munitionibus te serues, hoe est modestiae freno copiosissimum eloquentiae tuae impetum remoreris, vt in campo suo remoratam tacito iuditio omnes demiremur. Scis, Erasme, quos mores, quem nobis animum induerit falsa doctrinae ac religionis persuasio. De poenitentia, de sacramentis, de superstitiosis constitu- tiuneulis monachorum, aut erga diuos vulgari errore, aut de tenui expugnatione hereticorum ex coacta tantum Seriptura instructa ne verbulum addideris, nisi mira ista cireumitione cireumseptum. Facto semel aditu penitus irrumpet inuidiae virus, solita perfidia populo suum obtrudet negocium, et durum affecti animi dolorem fidem faciet honestique zelum ; et pium Erasmum velut publicum Christiani nominis hostem deuouebunt, execrabuntur, damnabunt. Nam te non fugit, optime Erasme, quantum cupiant ii denigratum candorem tuum, quorum ignobiles artes fulgor iste praegrauat. Quare mitigata potius velim mollitaque coloribus artis tuae ea quae manifestius de poenitentia scripseras; quam eo quidem defendimus studiosius quo est tutius nostrae tyrannidi praesidium. Sin autem tibi non integrum eleuare, saltem ne auxeris. De eiusmodi rebus pro te plurimis satisfacio, argutiores technas discutiens et tuam colligens mentem cum ipsis conuenire, eoque multorum iram conflagrantem restinxi. Fidem enim apud plerosque non tam rationibus ae do- ctrina quam vitae et religionis opinione mereor, qua nitor pro reuo- cando verae pietatis studio et Erasmo defendendo pugnans. Ecce loquacem infantiam ; sed auditore parente puerum balbutiae non pudet. Postremo tibi gratiam habeo de litteris tam suauibus, tam amicis, quibus retunderem profecto pingues quospiam et ἀμούσους negantes tuam erga me beneuolentiam. Nisi ex singulari beneuolentia me ro- gasses iisdem litteris monitorem, haud intelligerent, pene dixissem moriones illi; quid amiciciae gratia ineptiae meae contuleris, totum contenderent vel metu vel inopia factum. Malo igitur beneuolentiam diffiteantur quam supinitatem illorum sinistre aut humilius de te sentire. Litteras itaque istas gratissimas mihi nemo videbit praeter- quam fortassis Beatus noster, qui est sani iudicii e£ Erasmi candidus amicus. Sequentem hane coniecturam suspicaces faciunt. Quando- quidem nullum theologum Nouum celebrat Instrumentum, neque 9o. demiramur MS. Seis Nichols: Scio MS. ^ 108. poenitentia scripsi : pnia MS. : praesentia LB. 114. ἀμούσους scripsi: amvfoo MS. 117. inertiae MS. Cf. v. 74. IQI. artes] Cf. Hor. Ep. 2. 1. 13. pressed to its narrowest sense, if the 103. poenitentia]e.g.in Matt.3.2 n. statement is to be aecurate; for the 123. theologum] This word must be Nouum Instrumentum contains eulogies, 459] FROM WOLFGANG KÓPFEL 337 me tam assiduum tecum, dum tantum opus parturiebas, intercessisse ob id putant inter nos inimicitias; perinde ac summa fuerit instituti tui theologos atque me falsis ornare laudibus, et quasi ego potius captandi nominis gratia quam fruendi affabilitate, virtutibus, elo- quentia tua aecesserim foecundissimam officinam. —Nolunt induci vllo pacto vt eredant voluisse te immerenti mihi felici benignitate ingenii tui quidpiam affingere, meque repugnasse timentem sannas 130 conseiorum ignorantiae meae; quibus non tam permisisse quam ambisse nolim etiam nune videri. Quocirca peto oroque vehementer, Erasme autor ingenioli mei, cui debeo iure quiequid vnquam futurus sum——oro, inquam, alteris litteris Vuolphangum tui studiosissimum condones. Praescribo materiam, 135 ne lieeat argumenti causari penuriam. Nempe quadrupliei sensu Scripturam explieantes, non raro ne vno quidem assequimur, ac animo Prophetarum sepe imperspecto verbis abutimur aut ad mores fingendos aut ad Ecclesiam exponendam aut ad cetera id genus, eaque contendimus e meditullio Seripturarum manasse; quasi Spiritus 14o Sanctus in hoe potissimum Prophetas inspirauerit neque respexerit vnquam quiequam aliud. Deinde vero reclamante, siue conuieti erroris, ad arcem nostram, sensuum varietatem, profugimus, non litterae, sed anagogae, tropologiae, allegoriae sententiam adseue- rantes, cuiusmodi nos plagis venantes veritatem amittimus. Scio 1:45 equidem Scripturae morem, scio quam inuoluat suauitatem veritatis metaphoris et allegoriis, scio quam non fugiat enigmata, imo inuitet aliunde, importet et in sinum suum velut congerat, tanquam data opera condat altius abstrusam veritatem, At hune labirynthum aliis filis remetiendum censeo. Sit primum acre iudicium, instructum :zo copiis paratis lectione bonorum authorum. Sit postea rerum sacra- rum diues peritia et felicitas tractandi, eaque libertas quae fateri in- genue haud vereatur, si quid effugerit inquirentem. | Ad mores quo- que, ad earpenda vicia, ad mouendam pietatem vltro sequax est natura. Esto, at hae partes non sunt enarrantis proprie, sed persuasoris. Vnum igitur sensum forma optima perscrutandi peruestigemus. Sed de hac re tuam desydero sententiam. Fac rescribas ; vna qui- dem opera geminam gratiam inibis, et simul te praeceptore discam quid quoue modo in Scripturis tractari debeat, et simul habebo quo I- τὸ σι T en οι 126. quasi scripsi: qd MS. 129. credat MS. : corr. LB. 135. codones MS, : condecores voluit LB. materiam coni. LB: mani, MS. 142. conuicti scripsi, cf. Ep. 39. 40 n.: coiücti MS. 147. inuitet scripsi: inuite MS. I52. quae LB: qua MS. 159. tractati MS.: corr. LB. often at great length, of many of surely pass for theologians. The hint Erasmus' scholar-friends, including given here perhaps led Erasmus to Faber Stapulensis (ibid. p. 417) and insert ll. 169-174, in printing Ep. Reuchlin (ibid. p. 492), who might 456. ALLEN II Z 998 LETTERS OF ERASMUS [1516 160 eonuincam nostram amicitiam suggillantes ; nempe testimonio fa- miliaris epistolae. ^Comparo mihi suppellectilem Latinae linguae ex tuis potissimum operibus, vtinam satis mundam et copiosam! edi- turus aliquando Lexicon Hebraeum et illius generis nugas. Gestien- tem reprimit inopia, qui nouerim quam nihil agat in tam sterili 165 solo rudis industria, diuitiis illis destituta. Quod si mihi proprietas foret et elegantia verborum, me confiderem in Hebraeo praestiturum quod non facile posset vel doctissimus Iudeorum. Ineptiae meae in- eptissimae ne tibi sint molestae obseero neque onerosae; nam subita lectione deuorabis hoc tedium. Et fac Rhenano nostro videar de tua 170 familia. 4 Nonas Septemb. 1516. Vuolfgangus Faber nuneupor vulgo, barbaro quidem vocabulo iuxta ingenii mei minime fabri conditionem. Tu velim mollias in appella- lione Vuolfgangi litterarum duritiem, et quem me scripseris lubens 75 vocabor, siue Vuolphangum Fabrum siue alterum quempiam. Epi- seopus noster mentionem tul facit sepissime, iugiter impatiens animi desyderium Erasmo suo exprimens. | Odorem nescio quem humani- tatis tuae et consummatae litteraturae nobiscum reliquisti, quo tibi alligas consules, nobiles, et praelatos et plebem. Vale. I] 460. FnRow BraATUS RHENANUS. Deventer MS. οἱ, f. 115. | Basle. LB. App. 76. 3 September 1516. [Ihe manuseript date is confirmed by the mention of Erasmus' benefice (l. 4) ; ef. Ep. 436. ] BEATVS RHENANVS ERASMO ROTERODAMO S. D. QvAw doleo tibi isthine abire non licere, tazn gaudeo bene tibi velle magnum Flandriae Cancellarium, euius in te beneuolentiae cerlissimo fuerit argumento nuper magnificum illud tibi donatum sacerdotium ; quod (ingenue dicam) vtcunque sit opulentum et splendidum, si quis virtutes tuas et altissimam istam eruditionem qua abhinc annos mille nemini maior contigit, diligenter expendat, tuis meritis inferius multo comperietur: nempe quibus summa de- bentur, v£ quemadmodum inter litteratos viros principem agis, ita et officio digniori, respondente meritis fortuna, eaeteros antecellas; id quod tunc fiet, cum aliquando te factum episcopum audiemus. σι Ι o 459. 164. repimit MS.: corr. LB. i69. Rhenano LB: Rheno MS. (Cf. Ep. 473. 20. 459. 175. Episcopus] Christopher of Utenheim. 460] FROM BEATUS RHENANUS 999 Breuia, de quibus seribis, nescio quo errore post abitum tuum hue fueruntadlata; puto tamen Frobennium istuc remisisse. Berus Tannis nune agit, oppido vicino. Christophorus Basiliensis Episcopus dici non potest quanti te faciat. Ego post reditum meum ex patria cum Frobennio victum non habui. Thomas Grey non epistolam sed plane 15 libellum ex vrbe Parisiensi mihi misit. Excusauit Fabrum quod non satis commode valeat. Saluta Ioannem Smith, adulescentem optimum. Bene vale. Ex Basilea tercio nonas Septem. 1516. 461. FRow THowas MoRE. Deventer MS. οἱ, f. 128 v?. London. LB. App. 174. 3 September (1516). [The year-date is supplied from the reference to the Ufopia (l τ). From the frequent mention of this in Epp. 467, 474, 477, 481, 484, 487, 491, 499, 502, 508, 513, 524, 530, 534, 537, there can be no doubt that the first edition, Louvain, Th. Martens, s. a., was published towards the end of Dec. 1516; perhaps with a view to its use as a sirena (cf. Ep. 187. 1 seq. and n.). See the edition of Michels and Ziegler, 1895, pp. lii. seq.] MORVS D. ERASMO 5. P. D. NvsqvaAxAM nostram nusquam bene scriptam ad te mitto: prae- scripsi epistolam ad Petrum meum. Cetera tu vt recte cures, expertus sum non esse opus vt teadhorter. Litteras tuas reddidi Veneto Oratori, qui videtur aequissimo animo fuisse recepturus Nouum Testamentum, quod intereepit Carmelianus. Nam totus deditus est sacris litteris, 5 perfunctus lectione eorum pene omnium qui scribunt quaestiunculas ; quibus tribuit tantum vt ne Dorpius quidem tribuat amplius. Ambi- tiose congressi sumus, accuratis orationibus ac longis laudibus nos inuieem scabentes. Sed vt vere dicam, plane delectat me; videtur enim honestissimus et rerum humanarum peritissimus ac jam diui- τὸ narum cognitioni deditissimus ; postremo, quod ego non in postremis pono, studiosissimus tui. A Cantuariensi de rebus adhuc nihil audio. Coletus de tua re nihil habuit sermonis cum eo: cum Eboracensi habuit; quem tam in te propensum inuenisse se dicit atque in tuas laudes tam effusum vt :5 461. 5. Carmeliani nominis oblitus, littera & inserta mowam huic faciem indidit LB. 460. rr. Breuia] Cf. Ep. 338 introd. 16. Fabrum] Cf. Ep. 445. 33 n. 12. Tannis] Thann in Upper Alsace, 17. Smith] See Ep. 276 introd. NW. of Mülhausen, at the mouth of 161. τ. Nusquamam] The earliest the St. Amarinthal. Its famous name for the Utopia; cf. Ep. 474. 30 n. church-tower was completed in 1516. 2. Petrum] Gilles. I4. reditum] Cf. p. 114. 3. Oratori] Giustinian; see Ep. IS. vietum non habui] Cf. LB. 559 introd. App. 146. 5. Carmelianus] See,Ep. 262. ro n. Grey] Cf. Ep. 445. 16 n. 6. quaestiunculas] Cf. Ep. 438. 4. 20 2 σι 8540 LETTERS OF ERASMUS [1516 ne optare quidem potuerit amplius, nisi vt verba illa tam egregia aliquando rebus exaequet; id quod expecto et breui et ampliter facturum. Tuam pecuniam que apud me deposita est, meus Ioannes ad diui Michaelis tradet Aegidio; nam ante id festum non est venturus Antwerpiam. Si edas posthae Epigrammata mea, tu expende tecum an putes ea premenda que scripsi in Bryxium, nempe in quibus sunt quaedam amarulentiora; quanquam videri possim ab illo prouocatus conuiclis dietis in patriam. "Tamen, vt dixi, tu haee consydera et denique omnia quae putabis inuidiosa. Si que sint praeterea vel inepta, ea sie dispone omnia vt ex vsu meo censebis fore: quippe vt Quintilianus ait Senecam esse eum quem vellet suo ingenio scribere et alieno iudicio, ita ego is sum quem conueniat scribere et alieno iudicio e£ non meo ingenio. Vale et D. Tunstal ae dominum Busli- dium saluta meo nomine. Raptim Londini 38 Septemb. 462,,, lO WILLIAM NESEN. De Copia, tit. v^. Antwerp. 5 September 1516. [À letter written to accompany a new edition of the De Copia (Ep. 260), Basle, Froben, April 1517 (a). Froben included it also in issues of March r519 (8!) and Feb. 1521 (8?) ; but in his edition of May 1526, when Erasmus was at Basle and Nesen dead, it was omitted, leaving the verso of the title blank ; and it does not appear again. ] ERASMVS ROTERODAMVS GVILIELMO NESENO NASTATENSI SVO S. D. Srvre tu istue iudicio facis, optime Nesene, siue studio quodam amoris erga me tui, certe de Copia commentariolos antehac o? πάνυ ἐρασμίους Erasmo commendas, dum illos sie laudibus vehis, sie ediscis, sie tuis praelegis v& magis iam tui sint vsucapione quam mei qui 5 genuerim. Eos igitur, ita vt volebas, recognoui inter nauigandum, ne vel hoe temporis mihi prorsus periret a studiis. Tuae partes erunt curare vt Frobenianis formulis maiuseulis quam emendatissime simul et nitidissime rursus exeant in publicum ; quo hae sane plaeeant, si eruditione parum commendantur lectori. Bene vale, charissime 1o Nesene. Antuuerpiae. Nonis Septembr. Anno a Christo nato w.p.xvi. 461. τό. vt om. LB perperam. 462. TIT. NASTATENSI G : NASTADIENSI f$. 461. 18. Ioannes] Probably More: 462. s. inter nauigandum] Either cf. Ep. 243. 2 n. on his way down the Rhine in May, 20. Epigrammata] Cf. Ep. 424. 81 n. or on the journey from Calais to They were printed by Froben in con- — Antwerp, part of which was perhaps junction with the Ufopia, March 1518: ^ made by barge. see Ep. 550 introd. 71. emendatissime] For Nesen's 21. in Bryxium] Cf. Ep. 212. 1 n. previous shorteomings see Ep. 325 26. Quintilianus] Zzsí. ro. 1. 130. introd. 462] 341 110463. FRoM HENRY GLAREANUS. ἡ Epistole elegantes f». 1 v9. Basle. UCXILUESS E n.53; HIN: bond, 34 : EB. 217. 5 September 1516. D. ERASMO GLAREANVS S. D. S1 quem amas, charissime Erasme, quod te amat, certe ego maxime amandus tibi: nemo enim est, tuto crede, te mihi charior: atque vtinam tam me posses intus introspicere quam extra saepissime vidisti. Videres profecto alterum Alcibiadem, ac eum qui Alcibiadem longe antecederet, tantum videlicet quantum vere Glareanicus amor vieit Socratieum, siue quantum ego plus tibi debeo quam Alcibiades Socrati. Magnum erat mores a Socrate didicisse, vitam illius monitis emendasse: atqui ego longe plura a te habeo, nempe preter alia infinita praecipuum illud, quod me Christum sapere docuisti; neque sapere solum, sed imitari, sed suspicere, sed amare. Quid, quaeso, homuntioni mihi vel vtilius vel dignius contingere potuit? Proinde minime separati sumus, beneficia tua in me collata non sinunt me tui immemorem. Quicquid ago, praesto es, ludit ante oculos meos imago Erasmi, itque reditque frequens ; sine te non dormio, non edo, absens ad virtutes stimulas, excitas pigrum, rudem doces, et putas me posse te non amare? sed qui possem ? Lachrymor absentiam tuam, id quod mihi minime vitio dandum existimo ; quid enim aeque mihi graue? Et iam dixi, non abes, sed certe abes. Reuera non abes, loqueris enim mihi quotidie: et tamen absens es, quia te non video nec suauissima tua confabulatione fruor: sed et praesens es, quia te audio; nam mihi loqueris. Sed ludo, idque inepte, quia amo, idque audacter, quia amo; et dum ludo, lachrymor, quia te amo, charissime Erasme: atque eum te charissimum appello, dum alii infinitis aliis te onerent, ego vnico illo titulo vnicee te honoro. Quid enim erat dicere doctissimum, eloquentissimum, eruditissimum, et quae non amor sed aliquoties κολακία excogitauit plaeraque alia? nullum enim eorum te melius decet aut exprimit quam quod proxime Christum accedit. Neque tu tantumdem vel eloquentiae vel eruditioni me inniti iussisti quam amori vere Christiano; ae proinde non modo habeo tibi gratias amplissimas, immortales, ingentes, aut quicquid tale vulgus diserto- rum sesquipedalibus verbis refert, sed quas Christus dignis tuis in me meritis tribuat. Caeterum vt ad epistolam quoque tuam respondeam; quae de T o μι ey t οι fortuna ais, eam mihi si tecum essem non posse deesse, doleo hercule 35 4. Aleibiadem] Cf. Ep. 365. 3. Oswald (1. 67). 9. me Christum] This statement 14. itque reditque] Cf. Verg. .4en. 6. is repeated in Glareanus' poem to 122. 40 6o 65 942 LETTERS OF ERASMUS [1516 me tecum esse non posse, sed differo tamen non absque causa. Tumultuatur patria. Pax cum Franeo nondum composita, quam Angline an Caesarea maiestas remoretur incertum. Legati Maxi- miliani adfuerunt et item Anglorum, non pecuniam sed aureos montes pollieentes, ne Gallis Galli coniungamur. Sunt qui suspicentur rem agi non iussu Britanni regis sed τῇ τοῦ Αὐτοκράτορος τέχνῃ. Sie ego pacem spero; quae si facta fuerit, Parisiis salarium ducentorum scutatorum annue expecto. Praeterea habeo mecum domi meae triginta optimae indolis iuuenes, qui annue soluunt centum et viginti scuta, quamuis labori meo non satis respondeat hoe praemium: illud, mi Erasme, charissime parens, vniee oro, ne damno sit mihi vel apud te vel apud alios dominos amicos forsitan aliquando futuros, non venisse tam humaniter inuitatum. Nam ad Penticostes diem, si non erit pax cum Francis, et Princeps tuus (quod vehementer opto) saluus fuerit, ausim me hercule ad te volare, etiam per medios hostes ; interim ne abeam consanguinei et necessarii magnopere rogarunt: nihil tamen certi promitto. Monioii nomen (non) charum esse mihi non poterit, dum Erasmus charus esse desierit ; quem vt egregium ac optimum virum credam, et 5 opera tua et praesens quondam de eius humanitate confabulatio peruicit. Berus, cum literae allatae sunt, non adfuit; itaque ex eo nihil co- gnoseere potuimus. Post discessum vero tuum adeo sophistae in me grassati sunt vt de templorum valuis chartulas diriperent publiceque Senecam legi prohibuerint. Ego autem iis inuitis legi, nihil eos veritus quam ne Berum quoque in suam opinionem traherent: at ipse vt vitaret inuidiam, negocio non se magnopere immiscuit, longe tamen humanior mihi cum adesset Erasmus. Pene tamen carmen meum non misissem, vtpote iuuenile et mihi nulla in parte satisfaciens pro tanto viro ; aut, si hoc tanquam adulato- rium spernis, pro tanto amico. Sed spero omnia confossum iri a te ; quae spes nisi me tenuisset, eas ineptias in ignem coniecissem. Misi autem et aliud carmen quod de discessu tuo ad Osualdum lusi, homi- nem tui studiosum ac acerrimum meum in sophistas Alciden; cuius 45. Scuta €: scutatos F. 47. apud anle alios add. H. 58. diriperent C: diripuerint H. 59. eos ΟἿ: magis C*. 62. Erasmus om. C*. 48. Pentecostes C?, 6r. longe... 37. Pax] This peace was not con- cluded till 29 Nov. 1516: at Fribourg. See Creighton iv. 225. 42. Parisiis] Cf. Ep. 529. 48. Penticostes] 31 May 1517. 55. opera tua] As in the prefaces to ihe 4dagia ; Epp. 126 and 21r. 56. Berus] Cf. Ep. 460. 12. 57. Sophistae] For Glareanus' feud with the University authorities see Ep. 328. 43 n. 61. longe] The awkwardness of the transition to the next subject sug- gests that there may have been other omissions at this point. 67. aliud carmen] Ad Osualdwm Lucernamwm Heluetium Elegia. Glareani ; cf. Ep. 440. 13 n. 463] FROM HENRY GLAREANUS 945 pugnae memini, simul et horologii tui gratissimi munusculi. Literas "Epácpios Y'Aapeavó belle incidit aurarius; semper interim sericis 7? incubuit. Buschii carmen, quod mihi summe placet, quanta potui diligentia exeripsi, ex deprauato videlicet codice; quapropter peto vt tua diligentia excutiatur. Salutationem tuam Osualdus, Rhetus, atque omnes discipuli mei gratissimo animo acceperunt, vnoque ore te rursus salutare iusserunt, te felicem, saluum, incolumem omnes 7: optant. Iussisti me longum esse cum scriberem, idque feci, sedulo forsitan magis quam feliciter. Quid enim aliud faciam, λαλεῖν ἄριστος, ἀδυνατώτατος λέγειν ; Vale, charissime Erasme, meum sydus, meum decus. Basileae ex pistrino meo. Anno domini. .w.p.xvr. ad nonas septembres. 8o 1393464. FRow BRUNO AMORBACH. Deventer MS. οἱ, f. 117 (a). Basle. Basle MS.: Amorbachiana (8). 5 September 1516. LB. App. 77. [There are two manuscripts of this letter, one in the Deventer letter-book, the other an autograph rough draft in an unclassified bundle of papers belonging to the Amorbach family, which came into the Basle University Library from the Church Archives of the town. For the principles of precedence between a and 8 see Ep. 375 introd. The letter evidently marks the completion of Jerome.] SALVE, doctissime Erasme. Aufugi tandem e misero illo Trophonii antro, quod tamen ita miseris me affecit modis vt vixdum frontem exporrigere possim. Quid, inquies, nunc agis, postquam in pristinam te vindicasti libertatem ? Ego longo postliminio studiis meis resti- tutus totum me literis deuoui, maxime autem in tuis doctissimis 5 463. 72. quapropter peto restit»i: quapp peto C!: qua perpeto C?: quare peto F. 13. Rhetus C?: Rhenis 0". 15. salutari H. 463. 69. pugnae memini] In the opening lines of the poem : Candide pars ingens nostrorum Osualde laborum, Seu qualem Alcides Pirithousue petat, Surgit Amasonio pharetrata caterua flagello, Et mihi Centauri bella cruenta parant. Hue ades, o Theseu: tua ope est opus: accipe tela, Tela eataphractis obiicienda malis. horologii] A sundial, described as follows in the poem : Ile hine digrediens docta sciotericon vmbra .Dona dedit, dextrae munera eburna meae. * Accipe' ait *nostri monumentum et gluten amoris, Accipe Phidiaea dona polita manu. Vmbra tibi vitam notat et vaga gaudia mundi, Cireulus aethereo sydera clara polo. Elige vtrum malis: vtinam tibi sydera cordi, Et qui syderibus praesidet orbis herus. jo. "Epácguos] This form oceurs also 866 Ep. 551. 16. in Ep. 539. 1r, and cf. 1v. 545-9 ; but 11. λαλεῖν Eupol. Δῆμ. 8 τὸ σι σι 944 LETTERS OF ERASMUS [1516 pariter et elegantissimis lucubrationibus perdius pernoxque versor, vt vel sie teeum confabuler, cuius dextram iungere dextre Non datur ae veras audire et reddere voces. Ego, quandoquidem de tuo ad nos reditu plane despero, ad proximum ver Italiam petam. Feceris mihi rem omnium gratissimam, si literis tuis me Bombasio commendaueris et ceteris amicis. Ego alia via pro virili gratiam referre conabor. Dabis autem literas ad me ferendas ad mercatum Franefordiensem paschalem Francisco bibliopolae. Admodum tibi gratulor de sacerdotio nuper adepto ; faxit Deus vt id quasi gradus, breui ad altiora ascensuro. Lachnerus mittit per Franciscum ea quae deerant voluminibus Archiepiscopo missis, preterea septem opera Hieronymi; de his age tuo arbitratu. Basilius et Bonifaeius fratres te salutant; vterque tuus est, vterque dextrae tuae digitus haberi cupit. Conradus noster admodum dolet se adeo tibi excidisse vt ne in alienis quidem literis salutem ascripseris. Vale, bonarum literarum Aesculapi, e£ me ama, cum te venerer et obseruem. Basileae ad Nonas Septemb. w.p.xvr. Tuus Bruno Ammorbachius. 465. FROM WiLLIAM WanRHAM TO THOMAS MoRE. Deventer MS. οἱ, f. 178 νῦ, Otford. LB. App. 80. 16 September (1516). [The letter mentioned in Ep. 468. 3 (ef. Ep. 467), as having been already despatehed.] WILHELMVS ARCHIEPISCOPVS CANTVARIENSIS THOME MORO $. Posr integerrimam salutem, dedi litteras ad Maruffum, in quibus egi vt ille decem aut, si opus erit maiori summa, xx lib(ras) numerari curet Louanii Erasmo nostro doctissimo, promisique illi solutionem earundem ad primum conspectum litterarum domini Erasmi de receptis. Quare precor alloquaris eundem Maruffum, intelligeque si velit id negocii perficere; in quo si difficilem se praestiterit, 464. 7. fabuler B. 9. ac B: ἃ a. ir. Italiam a: Romam β, 12. et ceteris amicis 0m. a. 15. nupera: tibi B. faxit . . . 16. ascensuro om. a. 16. per Franciscum add. a. 18. a: Hieroymi B. de...arbitratu add. a. 20. B: Chonradus a. 22. bonarum a: pene emortuarum f. 24. Basileae . « . M.D.XVI. add. a. 25. Bruno Ammorbachius add. a. 465. 6. praestiterit MS.: praebuerit LB, perperam. 464. 8. dextram] Cf. Verg. Aen. r1. 15. sacerdotio] Cf. Ep. 436. 408,9. 16. Lachnerus] Cf. Ep. 469. 9-12. 14. Francisco] Berckman; cf. Ep. 20. Conradus] Probably Brunner; 258. 14 n. cf. Ep. 331. 5n. 465] FROM WILLIAM WARHAM TO THOMAS MORE 2345 mandaui ministro meo Henrico Ieskyn, latori praesentium, vti adeat dominum Anthonium de Viualdis et nomine meo hoc negocium cum eodem transigat. Ex aedibus meis de Otford τό die Septemb. 466. FROM ANDREW AMMONIUS TO LEO X. Basle ΜΆ. Vischer p. 24. (Westminster.) (September 1516.) [An autograph by Ammonius, No. τ in ἃ volume of the Basle University Library labelled * Variorum epistolae ad Erasmum'. On the back of the manuscriph Ammonius has written ὁ Exemplum litterarum ad Pontificem *. It is therefore a copy, sent for Erasmus to see and keep, of a letter written by Ammonius to the Pope, shortly after Erasmus' departure from England (cf. Ep. 478. 14, 5), in support of Ep. 447.] BrarrssrwE pater, ete. Nihil mihi iam pridem occurrit propter quod tantum mihi sumendum esse existimarim vt ad istum vestre sanctitatis humanique generis apicem litteras darem. Nunc autem eur id faciam iusta audendi eausa cogi mihi videor, nempe vt Erasmum, eruditionis excellentia vestre sanctitati maxime commen- datum, ipse etiam, quod ab omnibus litterarum studiosis faciendum esse censeo, commendatiorem reddere coner, quo ille sereniore animo rei publice litterarie possit incumbere, et vt vestre sanctitatis eternitas talem suo numini mysten deuotissimum habeat; non quod vllis laudibus crescere magis queat, sed quod numina haud melius vlla vietima coluntur quam puri ingenioque maxime Deo proximi sacer- dotis laude. Huie autem mee fiducie spem fecit diuina sanctitatis vestre benignitas, quae vilium quoque personarum precibus aures faciles accommodare, et studia non indulgentia solum sed auro atque argento fouere consueuit. Quod tamen postremum Erasmus non petit, sola indulgentia eximie contentus; qua eum (tametsi rara est quam postulat) idcirco dignissimum esse iudico, quod et ipse ingenio est. raro, nec aequari benificentia potest nisi que rara sit. Reuerendus D. episcopus Vigorniensis tam illius quam meas preces ante vestre sanctitatis pedes vberius exponet, etc. 465. το. Oxford LB, praue. 465. 8. de Viualdis] A Genoese xüerchant, settled in London and living in 1522 in the parish of St. Gabriel, Fenchurch. His name occurs frequently in Brewer from 1509 on- wards. He was employed largely by Wolsey, and ambassadors to all parts of Europe were provided with his letters of credit. He left England in 1535 and returned to Genoa; but the financial house he had founded in London was still flourishing in 1545. IO 5 - IS 1 14 ^n o 2 o 946 ETTERS OF ERASMUS [1516 467,, FRow THoMas MoRE. Deventer MS. 91, f. 188 v^. (London.) LB. App. 251. (c. 20 September 1516.) [Clearly contemporary with Epp. 461r, 465, and 468. Dr. Reich and Mr. Nichols agree in placing this after Ep. 468; but as the tense used about the despatch of the bill, together with Ep. 465, is the same in both eases (misi; l. 6 and Ep. 468. 2), there is no reason for deciding that one of these two letters accompanied them rather than the other: for the addition of nuper here in 1. 7 does not affect the position. It seems to me easier to suppose that More sent off Ep. 465 and the bill as soon as they arrived, e. 17 Sept, perhaps without any accompanying letter; and that both this letter and Ep. 468 were written shortly afterwards, this being the earlier and accompanying the letter mentioned in Ep. 468. 6, 7. Certainly it might be expeeted that a letter written from Calais ec. 27 August (l. τ n.) would reach London before rather than after 22 Sept.] MORVS ERASMO S. P. D. AcczPt litteras abs te scriptas Caleti, quibus te (quod gaudeo) com- moda nauigatione vsum intelligo. Praepositus Caseletanus rettulit mihi te, priusquam ille domo profectus est (nam nunc apud nos fungitur legatione), Bruxellas incolumem peruenisse. Maruffus nuper oceurrit mihi, clamans nescio quo errore suo incommodo pecuniam tuam esse solutam. Ego praeterea misi ad te aliam syngrapham eius nuper xx li(brarum) nostratium ab Archiepiscopo ; in qua expungenda spero te eadem fortuna vsurum, si properes priusquam contra admoneat suos; nam hoe videtur omnino facturus. [5 qui has perfert litteras, xx li(bras) quas apud me deposuisti, persoluet Aegidio, videlicet xxx vestrates li(bras) pro xx nostratibus. Nuper egi apud Vrsuicum de equo tuo. Dicit se breui curaturum vt habeas, sed adhue non esse sibi qualem velit ad te mittere. Misi ad te iam pridem Nusquamam, quam ego gestio et breui prodire et bene ornatam etiam egregia et magnifica laude, eaque si fieri posset a pluribus non litteratis modo, sed etiam his qui sint ab admini- stranda republica celebrati; maxime propter vnum (quem etiam tacito nomine subire tamen tibi puto) qui nescio quo affectu (nam hoe tu diuina) dolet editàm ante annorum eneada decursam. Haec tu curabis vt putabis ex vsu esse meo. Caeterum gestio scire an Tunstallo ostenderis aut saltem (quod fecisse puto) depinxeris; quod 1. litteras] Probably of about the 468. 9, 48r. 5, 6, and 499. 6. same date as Ep. 457. rs. ornatam] This wish was amply 2. Caseletanus| "Theimseke; see gratified ; for the first edition of the Ep. 412. 52 n. He had at first pro- ^ Ufopia contains letters or verses of posed to start for England on 28 Aug.; eulogy from five literary friends, one but on 3r Aug.he was stillin Brussels; οἵ whom, Jerome Busleiden, was also cf. Brewer ii. 2303 and 2322. à statesman. 5. peeuniam] Cf. Epp. 388, 412, 424. 17. vnum] Can Colet be intended ? Io. deposuisti] Cf. Epp. 461. r8, το. eneada] Cf. Hor. A. P. 388. 461] FROM THOMAS MORE 947 malo. Nam sie ei bis placebit, et quod te referente res apparebit elegantior quam scribente me, et quod eum legendi labore leuaueris. Vale. 468,., πον THoMAs MoRr. Deventer MS. 91, f. 178. London. LB. App. 52. (22 September 1516.) [From eomparison with Epp. 465, 467, 481, there can be no hesitation in aecepting Dr. Reich's correction of the date. ] THOMAS MORVS ERASMO 5. P. D. EnasuE charissime, salue. Dominus archiepiscopus Cantuariensis curauit ad te mittendas 20 libras nostrates. Misi ergo ad te Maruffi syngrapham et simul Archiepiscopi litteras ad me, vt possis intelligere et illum esse pecuniae suae liberalem et me nequaquam malignum dispensatorem alienae; praeterea vt festines Episcopum facere 86- ceptae pecuniae certiorem, vti sit Maruffo eausa repetendi. Scripsi cuidam nostrati qui meam pecuniam nundinis istis recipiet, vt soluat Aegidio libras 3o Flandricas, quibus ille tuo nomine fateatur dis- solutas illas xx libras nostrates, quas tu nuper apud me deposuisti. Litteras tuas misi Lathimero et meas item de re Roffensis Episcopi ; verum adhuc ab illo nihil aecepi, sed nee ab Episcopo quidem. At Coletus iam graecatur strennue, vsus in ea re precaria opera Clementis mei; credo fore vt pergat et peruadat nauiter, maxime si tu ab Louanio vsque stimules; quanquam fortasse satius erit eum impetui suo permittere. Solet, vt scis, disputandi gratia repugnare suaden- tibus, etiam si id suadeant in quod ille sua sponte maxime pro- pendeat. Adii Vrsuicum; is se memorem dicit equi esse tui breuique effecturum vt habeas; quod quum faciet, ego efficiam vt cognoscas, ne supposititio possis falli. Raptim Londini postridie Mathaei apostoli. 162469. FROM WILLIAM NESEN. Deventer MS. 9r, f. 148. Frankfort. LB. App. 106. (September 1516.) [This letter was written by Nesen after receiving Ep. 462 at Frankfort, whither he had accompanied Lachner (cf. 1, 17 n.) for the fair. I conjecture that on returning to Basle he learnt of Erasmus! proposal—of which at this 467. 23. quam LB: quod AS. 468. 13. mei LB: me MS. 20. Mathaei Reich: Mathiae MS. 468. 5. Episcopum] Cf. Ep. 388. 58 n. 12. Coletus] Cf. Ep. 471. 27. 6 Seripsi| Probably with Ep. 467. Clementis] Cf. Ep. 388. 173 n. 1o. Litteras] Evidently written after 15. repugnare] For a somewhat simi- the visit to Rochester; cf. Epp. 48r. lar feature in Colet's character see Ep. 16 seq. and 520. 12-5. 270. 29 seq. σι MT o 20 σι 1o 348 LETTERS OF ERASMUS [1516 time he is clearly ignorant (ll r3-6); probably made in a letter to Froben sent with a revised draft of the De Copia (1l. 13)—to include Ep. 462 in the new edition: and that in his delight he at once wrote, as he had promised (I1. 28), a new letter, Ep. 473, which alludes to Ep. 462 and repeats some portions of this letter. This arrangement seems to me more satisfactory than that adopted by Mr. Niehols, who considers Ep. 473 to be answered by Ep. 462, and attributes the first paragraph of this letter to a promised dedication of the De Copia. Dr. Reich dates Ep. 473 with Ep. 490; but its close resemblance to this letter makes so long an interval undesirable.] DOMINO ERASMO NESENVS 5. D. Dorro, et quidem maxime, immortalitatem, quam tu vir vnus potuisses praestare, praereptam mihi a nebulone quopiam insigni; eam enim pluris feci quam decem Tagos, Pactolos et quiequid hic mundus impostor admiratur. Moria nondum est excusa. Obstiterunt nebulones milites, qui te decedente in Lotoringiam irruperunt, quo minus chartas Frobenius recipere potuit bonas. Iam tamen sub in- cude est: negligentiam etiam maiore diligentia resartiemus. Nihil Francfordiae erat noui praeter Celium quempiam, qui ad imitationem Plinii, si dis placet, historiam scripsit omnimodam. Lachnerus dono tibi mittit septem integra opera Hieronymi et vnum opus eum Francisco, ex quo resarties quicquid priori Hieronymo quem tecum deportabas defuit, sic vt octo habere possis. Copiam nondum vidi (non enim Basileae sed Franchfordiae tuas litteras recepi) quam tu scribis esse meam; 5. Latoringiam MS. 9. Plimii MS. i. immortalitatem | Evidently in the dedication of Gaza; cf. ll. 22, 3 infra. The repetition of this remark there may be attributed to haste; cf. 1. 30. 4. Moria] Cf. Ep. 419. 15 n. 5. nebulones milites] Cf. Ep. 412. 5,6. 6. chartas] SE. 81, written in 1513; mentions the cheapness of paper at Basle. 8. Celium] Lud. Caelius Richerius (c. 1450-1525) of Rovigo, between Ferrara and Padua. After many years of preecarious teaching he had been appointed by Francis r1 in 1515 to Chalcondylas' chair at Milan (ef. Ep. 428. 34 n.); but this he only enjoyed while French influence pre- vailed in Italy. He did not enjoy a high estimation among his contem- poraries; οἵ, Ep. 556 and Lond. xx. 53, 54, LB. 742, 750; but see also MRE- 567, 568, 570. "The book here intended is his .4ntiquae Lectiones, Venice, Ald., Feb. 1516, a miscellany of notes on passages of the classies or on general 6. charta MS.: corr. LB. Ir. priore MS.: corr. LB. quomodo mea, mi 71. rasartiemus MS. topies, gathered without arrangement into sixteen books; each book having à separate dedication (cf. Ep. 556. 32). The notes appended in his name to later editions of some classical authors are perhaps drawn from these. For this work Erasmus accuses him of having borrowed extensively from the Adagia without acknowledgement (cf. Adagia, ed. Nov. 1517-18, p. 15, and the addition made to Adag. 1045 in ed. Jan. 1523); and this is substantiated by O. Crusius in course of showing (Philologus, N. F. τ, 1888, pp. 434-48) that Caelius composed the Pseudo- Apuleius de Orthographia. Yn a further addition (Adag. ed. Feb. 1526, p. 16) after Caelius' death, Erasmus speaks more kindly of him. Crusius mentions a biography by G. Oliva, Rovigo, 1868. 9. Lachnerus] Cf. Ep. 464. 16-8. ir. Francisco] Berckman; cf. Ep. 258. 14 n. 14. Scribis] Cf. Ep. 462. 4. 469] FROM WILLIAM NESEN 949 Erasme, quae me, hominem in litteris sortis extremae, nulla epistola :5 in fronte affixa agnoscit? Curabo tamen vt et emendate et quam oeyssime exeudatur. Lachnerus mirum in modum te orat, si quid coneinnaueris noui aut si quid denuo tibi sit relambendum, vt hoe illi exhibere velles, relaturus gratiam aliqua ex parte. Nemo enim gratiam tibi referre potest abunde; cui natura quiequid potuit vni 2o tribuit, ostendens se esse minime sterilem et effoetam sed se posse veteribus parem producere. "Theodorum asscriptum alteri nebuloni doleo maxime ; quem sperabam ad nos redire Neseno nescio quam eandido, certe non omnino maligno, inscriptum. Sed meum Erasmum mihi in alia re gratificaturum spero. 25 Vale, optime Erasme, et vide vt olim candor tui ingenii me quoque complectatur. Ignosce inscitiae; scripsi hec in diuersorio Franch- fordiae. Seribam de omnibus rebus ex Basilaea copiosius. Omnes te tuumque ingenium vniceadmirantur. Anglum meum meis verbis saluta ; eui seripsissem, si tempus non defuisset. 30 470. To (JEROME) BUSLEIDEN. Deventer MS. οἱ, f. 170 v?. Antwerp. LB. App. 81. 28 September (1516). (1516, because of the summons to Brussels.] ERASMVS BVSLIDIANO SVO 5. D. VzL ipsa pecuniarum inopia me cogit equos vendere. Exhausi loeulos omnes, dum vestior et armor aduersus hyemem aduentantem. Non libet equitare nudo, e£ nondum est meum simul et vestiri et ἱπποτροφεῖν. Habeo licitatores, sed hyems instans facit vt minoris lieeantur. Tibi equos nec obtrudere cupio nec praedicare ^ Verum 5 si commodum arbitraris, vel ambos vel alterum tolle, ex vsu precium estimaturus ipse aut etiam non aestimaturus; sin minus, quanti possum extrudam, ne me deuorent. Cancellarius me iussit adesse Bruxellae. Quid reisit nescio. Si denuo aecerset, aduolabo; sin minus, hic sarcinis compositis totus !o Bruxellam eommigrabo intra sex dies. Nam hoc consilii mihi magis ae magis arridet. Seribo λακωνικῶς, quod ante biduum scripserim. Bene vale, ornatissime Buslidi. Antwerpiae pridie Michahel. 469. 15. quae scripsi: q MS. 271. Posí inscitiae amamuensis meae deleuit : inclusit LB. 469. 16. emendate] Cf. Ep. 462. 7. 460. 17. 1j. Lachnerus] This proposal is re- 470. 1. equos] Cf. Ep. 477. 28-30. peated in Ep. 473. 30 seq. in Froben's 7. estimaturus] Cf. Ep. 439. 8n. name. 9. Cancellarius] Le Sauvage; see 22. Theodorum] Cf. Ep. 428. p. 240. For his business with Eras- 29. Anglum] John Smith; cf. Ep. mus see Ep. 475. 1-8. 350 LETTERS OF ERASMUS [1516 415471. To JoHN REUCHLIN. Illustrium virorum epistolae 0, t (a). Antwerp. RE. 226. 29 September (1516). [For the source see Ep. 3oo introd. At the end of the letter occurs the following passage, without authorship assigned : Amici sunt Reuehlino in Anglia doctissimi : M. Guilielmus Grocinus, theologus. "Thomas Linacrus, medicus regius. Cutbertus Dunstanus, iureeonsultus, Archiepiscopi Cantuariensis cancellarius. Guilielmus Latamerus, theologus. Iohannes Coletus, decanus S. Pauli Londini. Thomas Morus Londoniensis, iudex et aduocatus disertissimus. Andreas Ammonius secretarius Lucensis, doctissimus. Omnes sciunt Graece exeepto Coleto.] ERASMVS CAPNIONI. Cva has literas parassem ad primam γραμματοφόρου copiam, reddi- tae sunt Antuerpiae tuae literae, sed mense Iunio scriptae, quas ego ad finem Septembris accepi. Ad has vt paucissimis respondeam, erat quidem mei officii, doctissime Reuchline, literis tibi gratias agere pro 5 codice, hoc est deliciis tuis nobis commodato missis ; sed Frobennius in eausa fuit, qui me non admonito librum remiserat. Naenias meas tuo, hoc est doctissimi optimique viri, caleulo comprobari vehementer gaudeo. Caeterum quod tua prae meis contemnis, age ne nimis amice et modeste plus satis. Et infoelicitatem tuam deploras? qui foelicis- 10 simo illo seculo videris Italiam, florente Agricola, Politiano, Hermo- lao, Pico; cui tam varia tanque recondita contigerit eruditio, qui tot summatibus viris notus ac familiaris fueris, qui nune quoque optimis ac doctissimis quibusque sic charus sis et adamatus vt, si pater esses, omnibus intimius charus esse non possis. Adorat te propemodum :5 Episcopus Roffensis. Ioanni Coleto sacrum est tuum nomen. Quod ni minister perdidisset epistolam tuam, haberet eam, vt aiebat, inter sacras reliquias. Nuper inuisi monasterium peruetustum Cartusien- sium apud Sanctum Odomarum Artesiae oppidum. — Eius loci Prior e tuis libris mire literas Hebraiecas assecutus est nullo praeceptore, 20 tibi vero sic deditus vt nomen etiam ipsum veneretur. Erat forte 2. Iunio comi. Geiger: lulio a. Cf. Ep. 418 prooem. I. γραμματοφόρουγ͵ "The bearer of 17. monasterium] A Carthusian this letter was a Dr. of Divinity, house founded in 1298 in the valley who is mentioned, but not named, in of St. Aldegonde at Longuenesse, RE. 231,2. The latter of these should ^ about a mile SW. of St. Omer; see be dated early in 1517, as it men- J. Derheims, Ville de St. Omer, p. 597. tions the receipt of Ep. 402 *vix ante — Its Prior atthis time was John Quonus. annum *.. A letter from him in praise of Reuchlin το. Agricola] Geiger points out that ^ to Jas, Faber (Stapulensis), dated 24 Reuchlin cannot have met Agricola in July (? 1514; RE. p. 223 n. 2), is Italy. printed on the next leaf of the Jllust. 17. Nuper] Probably in June. vir. epist. See also RE. p. 80 n. 2. 411] TO JOHN REUCHLIN 951 apud me quaedam epistola tua ; quam vbi sensit tua scriptam manu, obnixe rogauit vt apud se relinquerem, eam identidem exosculans. Non pauci sunt, mi Reuchline, hoc in te animo. Quod tua virtute contentus negligis hominum maleuolentiam,laudo. Ipsa virtus abunde magnum sui praemium. ^ Et si parum agnoscit haee aetas, agno- scet posteritas, denique agnoscet Christus, eui tui militant labores. Scribe vel paucis Coleto ; is iam senex graecatur. Roffensis etiam processit foelieiter. ^ Rursum vale, doctissime Reuchline. Antuerpiae. rr. Kar. Octob. Ex aedibus Petri Egidii, publici scribae ; ad quas si quid miseris, id mihi facile reddetur. 479. FRow Jopocus Bapnirvs. Deventer ΜΆ. οἱ, f. 126. Paris. LB. App. 82. 29 September 1516. [The allusions to Ep. 434 are quite sufficient to confirm the manuscript date. As that letter had not yet reached Erasmus (cf. Ep. 477. 9, 10), some portions of it are repeated here.] IO. BADIVS D. ERASMO 5. D. AcczPr Similium opus tuum lueulentum ; quod licet (quae tua est modestia) per me ornatum iri optes, officinam meam cum primis sit ornaturum, nisi quod mihi damnum inferant plurimi, illis referre grauer. Quod si non intelligis, eiusmodi est. Ea dete est mortalium opinio vt, si recognitum quoduis operum tuorum a te praedices, etiamsi nihil addideris, prius impressum nihili aestiment; quam iacturam in Copia linguae Latine, in Panegyrico, in Moria, in Enchiridio (nam quingenta redemeram volumina) et in Adagiis, quo- rum rro emeram, facere coactus sum. Itaque e re nostra faceres si vni vnam operam addiceres, nec prius quam illius exempla distraxerit immutes; quod in Similium opere seruasti ex parte, si priorem im- pressorem praemonuisti, et Theodericum ad ea imprimenda non es hortatus. Miseram te hortante bonam vim Panegyricorum tuorum Alemanniam, vbi quia impressi sunt, quid nisi noctuam Athenas? Quia tamen Copiae congruunt Similia, primo quoque praelo expedito iisdem formulis et similibus chartis excudentur. 472. g. emeram scripsi; emere MS. 12. ea scripsi; eà MS.: id, ef mox imprimendum LB, violentius. A71. 27. graecatur] Cf. Ep. 468. 12; 11. impressorem] Schürer. which had probably reached Erasmus 12, Theodericum] Th. Martens. by this time. 14. impressi sunt] By Froben in 472. 7. Copia] Cf. Epp. 260 introd, ^ April 1516: see Ep. 179 introd. and 434. 6 n. 16. iisdem] Badius! edition of the Panegyrieo] Ep. 179. Parabolae is in 8vo ; but the Copia he Moria] Ep. 222. had printed in 4to. 25 39 σι - o 952 LETTERS OF ERASMUS [1516 Disquiro iampridem locum in fronte libri non vulgaris, cui, quanti sapientem istam eloquentiam faciam, vt arundineto illi clamitem ; nihil quidem noui faeturus aut vulgate opinioni additurus, sed im- 20 paclenti desyderio meo ne in rabiem vertatur offellam obiecturus. Ad quam alludere memini cum superioribus tuis late responderem, et Budaei nostri litteras accurate scriptas genero ludoci Donaret, ta- bellionis dominorum a secretis Gandaui agentium, ad te darem ; quas receperis necne Budaeus scire percupit. Scriptae sunt postquam 2; in Brabantiam venisti, abhinc forte dies 4o. ^ Puer hie meus refe- rendo responso aptus fuerit. Vale Parisii Ipso Michaelis Archan. 1516. 473. FROM WiLLIAM NESEN. Deventer MS. οἱ, f. 147 v*. (Basle.) LB. App. 108. (September fin. 1516.) [For the date assigned see Ep. 469 introd.] DOMINO ERASMO GVILIELMVS NESENVS S. D. Ersr pleraeque res mortalium tales sint vt non statim primore aspectu vel iucundae vel amarae iudicari soleant, mihi certe ipsa ambrosia ipsumque nectar pre occasione etiam qualicunque ad te scribendi nauseam sapit; qua vtinam tam docte vti quam libenter 5 vellem liceret, atque ita animi mei recessus facundia explicare quam infelici inopia premo. Videres nimirum Nesenum tuum, infra omnes infimos constitutum, quanti te supra omnes eximios eximie eminen- tem faceret. Sed malum his desidiae votis nequicquam perficitur. Quod vero mihi tuae Copiae commentarios inseribendum putasti, vix το dici potest quo gaudio quibusue letitiis areanis animum meum per- fundi sentiam. Est enim egregium facinus mihique ad memoriae immortalitatem gloriosum, et quod ego haud paulo praestabilius puto quam trecentos Croesos et Crassos. Non tamen ob hoc quod quiequam tale mea meruerit simplicitas candorque, quae omnia 15 potius mihi coneiliauerunt quam mediocrem etiam dicendi supellecti- lem, sed quod Erasmum hominem vere diuini pectoris amicum habuisse dicor; daboque operam strenue vt Copia quam ocyssime simul et nitidissime Frobennianis typis excusa in lucem exeat. Moria 472. 21. allidere MS.: corr. Nichols. 22. Donaret scripsi; donaret MS.: donarem LB. 473. 9. inscribendos LB. II. sentia MS.: corr. LB. 472. 20. offellam] Cf. Ep. 434. 3. archives. 22. Budaei] Ep. 435. 25. 40] This figure is unmistakable Donaret| This seems clearly to — in the MS. If it is correctly copied, be a personal name; though I am Badius memory is very much at informed by M.Vietor Vander Haeghen fault. that it is not known at the Ghent 473. 18. nitidissime] Cf. Ep. 462. 8. p WR T 413] FROM WILLIAM NESEN 959 tua quouis theologo prudentior iam propemodum est absoluta. Beatus Rhena(nus) eam sub ineude aliquamdiu remoratus est cum suo Gryllo a se Latinitati donato quem adiicere cupit. Enchiridion denuo impressit. Mirum quod pene exciderat, quam theologi theologice, id est arro- ganter, tuas annotationes, imo illustrationes, iudicarunt. Sed iam nune omnis vis veteris maledicentiae emarcuit atque fumus gloriae feliciter discussus est. Non solum eloquentiam tibi, quam ipsi nun- quam attigerunt, tribuunt, sed theologiam quoque, cuius verius sunt simulatores quam possessores. Vale mea vita, Erasme eloquentissime, et me vt tuum clientem amplectere. Anglum tuum meis verbis saluta. Frobenius rogat te plurimum, si quid habeas quod vel a te castiga- tum vel de nouo compositum sit, vt sibi mittas; et diligenti opera et pecuniis gratiam referet. Scehurerius 4655474... ΤῸ THoMAS MORE. Farrago p. 182. F. p. 321: HN: Lond, vii, 13: LB. 218. Antwerp. 2 October 1516. ERASMVS ROT. MORO SVO 5. D. Iaw ad iter aecincto binae simul mihi redditae sunt literae, neque puer vllus neque mercator nos visit. Maruffi syngrapham exhibui Gaspari ; ea iubet dari ducatos largos iusti ponderis aut valorem— agnoscis non castrense sed mercuriale verbum, ^ Rogaui quis esset valor. Respondit stuferos 37 cum dimidiato. *'At mihi" inquam * valor nihil aliud significare potest quam publicam Principis aestima- tionem.' ' At nos' inquit hune habemus morem, 'Atista'inquam * ratione nos fallimur, qui vestrum morem diuinare non possumus ex 473. 21. Latinitati MS.: cf. Ep. 291. 39, vbi perperam mutaui. 26. nuquam MS. 474. 4. agnoscis.., verbum add. F. 5. stuferos F; Floren. E, 4783. 21. Gryllo] Cf. Ep. 328. 491. Latinitati] The dative, though not so common as the ablative, is regularly found; e.g. in a letter of Boniface Amerbach (Basle MS. D. IV. 18. 336 v?) *Luciani dialogis a me Latine colonie donatis." 22, Enchiridion] The edition of June 1516; see Ep. 93 introd. 30. Frobenius] Cf. Ep. 469. 17 n. 474, τ. binae] Epp. 467,8. 2. mercator] Cf. l. 19 n. 3. Gaspari] Possibly Halmal, of Ep. 570. 2; who was an intimate friend of Gilles. Though not himself a money-changer, he might as an official be competent to advise on such a question, 5. stuferos] The reading of E must have arisen out of a confusion be- tween the abbreviations ít. and fl. Erasmus' ealeulation in l. ro, if not merely a hasty exaggeration, implies that he was expecting to exchange his dueats for 402 stufers each; a rate which may well have been above the market price: for in an ordinance of Charles v dated τῷ Aug. 1521, when prices had somewhat advanced, the ducat was fixed at 4o stufers; the florin having risen to 2r (instead of as at this time 20), and tlie noble remaining at 6o. See L. Deschamps de Pas, Histoire monétaire des comtes de Flandre de ἴα maison d' Autriche, in Revue belge de numismatique, 1876, p. 82. ALLEN II A2 30 οι 954 LETTERS OF ERASMUS [1516 syngrapha'. Recepisyngrapham meam. Admonebis igitur hominem 1o non esse mihi consilii quindecim florenos perdere in sexaginta nobi- libus. Rogabis Archiepiscopum vt pecuniam tibi tradat; tu colloca- bis apud Germanos Sterlingenses, et scriptum hue mittes quo hic reci- piam : nisi erit per quem huc mittas rectius. Exhausi loculos omneis dum me vestio. Crede mihi, mi More, effudi supra quadringentos i5 florenos. lam periculum est ne bene vestitus fame moriar. Si Tun- stallus hie hyemat, illi me adiungam ; nam id impensissime cupit. Stolidissimus ille N. egregias tragoedias mihi excitauit Louanii, etiam post iunctas dextras; de quo breui scribam copiosius. Adiit, haec cum scriberem, Petrum Aegidium hospes Anglorum, 20 offerens precialibrorum ; caeterum de nostra pecunia nullum verbum. De Vrseuuico fac instes, Hieronymus intra biduum aderit eum in- genti sarcina literarum ad me. — Vbi accepero, faciam te certiorem, si quid erit quod te scire oporteat. De insula deque caeteris curabuntur omnia. Haec scripsi inter componendum sarcinas, mox equum con- 25 scensurus. Bene vale, charissime More, cum tuis omnibus. Antuuerpiae. Postridie Cal. Octobr. AxNo w.p.xvi. Curaui vt Cantuariensis, Coletus, Roffensis, Vrseuuicus et tu, si vis, inter primos accipiatis Hieronymi volumina. Rursum vale. P. Aegidius plane te deamat. Nobiscum assidue viuis. Mire fauet 3o tuae Nusquamae teque valde salutat cum tuis omnibus. 479, ΤῸ ÁANDREW ÁMMONIUS. Farrago p. 224. Brussels. F. p. 353: HN: Lond. viii. 30: LB. 160. 6 October (1516). [1516, because of the publication of Jerome.] ERASMVS ROTERODAMVS ANDREAE AMMONIO SVO 5. D. Viw' ridere? Vbi Bruxellam reuersus Cancellarium Mecoenatem meum salutassem, ille ad consiliarios adstantes versus 'Iste' inquit 474. 9. meam add. F. 1o. nobilibus E: angelatis H. 12. Sterlingenses N?*: Sterlingn E : Sterlingen. N?. 17. Stolidissimus . .. 18. copiosius om. F. 21. Vrseuuico correxi, secundum formam in v. 27 restitutam: Vrsauuico E. 22. si quid erit add. H. 29. viuis E: viuit F. 44. 14. vestio] Cf. Ep. 470. 1-4. r7. N.] Clearly Dorp; cf. Epp. 475, 471: 478, 483, 485, 491, 505. The ex- eision in F of passages in this and subsequent letters reflecting on Dorp indicates an endeavour to preserve the better understanding arrived at in 1517; cf. Ep. 509 introd. 18. iunctas dextras] Cf. Ep. 438 introd. I9. hospes Anglorum] Presumably ihe host of an inn frequented by 27. Vrseuuicus E Corrig.: Vrsauuicus EF. 3o. Nusquamae E: Vtopiae F. Englishmen attending the fair; from whom Erasmus might have expected news of the (quidam nostras' (Ep. 468. 7) or the * mercator! (1l. 2) who was to pay him the money from More. 23. insula] The Ufopia. 29. viuis] This form of compliment is of frequent oceurrence, e.g. in Ep. 61. 4-9; but it is quite lost in the reading of F. 475. τ. Caneellarium] Io. Syl- uagius: E in marg. Cf. Ep. 470. 9. TO ANDREW AMMONIUS 955 475] *nondum nouit quantus sit^, Rursum ad me, ' Princeps ' inquit ' co- natur te episcopum facere, et iam contulerat episcopen haud asper- nandam. Ea est in Sicilia: verum post cognitum est illam e reseruatarum, vt vocant, catalogo non esse. Proinde scripsit pro te summo Pontifici, vt patiatur te potiri. His auditis non potui tenere risum : et tamen placet animus Principis erga me, vel potius Cancel- larii qui re ipsa Princeps est. Vtinam oeconomia huius comoediae feliciter cedat ; nam eodem ferme tempore et nos scripsimus ex Anglia et hi e Brabantia. Sitio audire quo pacto succedat negocium. Hybernaturus sum Bruxellae. Quicquid Tunstallo miseris, mihi protinus reddetur; quod mihi eum homine perpetua sit consuetudo. Animus est a Louanio alienior. Illic mihi meo sumptu obseruien- dum foret scholasticis. Obgannirent assidue iuuenes, ' Castiga hoc carmen, emenda hane epistolam; alius hune autorem flagitaret, alius alium: neque quisquam est illie qui mihi vel ornamento vel subsidio possit esse. Super haec omnia audiendum esset nonnun- quam quid obganniant theologi, genus omnium insuauissimum : inter quos egregius ille N. mihi propemodum tragoediam excitauit; in quo plane ἀπ᾽ ὥτων τὸν λύκον ἔχω, οὔτε κρατεῖν δυνάμενος οὔτε ἀφεῖναι. Blanditur coram, mordet absens. Scribit epistolas plenas mellis, sed quae non parum fellis habeant admixtum ; pollicetur amicum, praestat hostem. Omnem moui lapidem vt hominis ingenio mederer; nam indoli fa- uebam, amabam stilum, vt hie sumus, elegantem. Id quando non video procedere, certum est hominem negligere sinereque sibi, donec haec deferbeat ebrietas. Vtinam magnus ille Iuppiter vniuersum hoe hominum genus fulmine adigat in Tartara; qui eum nihil ad- ferant quo vel meliores reddamur vel eruditiores, tamen omnibus facessunt negocium. 19. theologi E : pseudotheologi F. 20. egregius ille N. E : et nuper exortus est quidam qui F. 22. Scribit... 23. admixtum om. F. 24. Omnem - .. 27. ebrietas om. F. 28. fulmine adigat in Tartara E: recudat ae refingat F. 4. episeopen] Gams' lists for Sicily Though he affects to laugh, Erasmus show more than one possible vaeancy at this time; but the only see which is definitely stated to have fallen vacant is Syracuse, where one bishop died on 22 Aug. 1516 and another was nominated on 22 Sept. If this is the see for which Erasmus was proposed, the new bishop must have been nomi- nated before the letters from Brussels reached Rome; but the promptness with whieh Erasmus was designated suggests that, notwithstanding the sur- prise evinced here and in Ep. 476, he may have received a promise of the next suitable vacancy (cf. Ep. 443. 19). quite probably would have accepted the bishopric (cf. Ep. 460. τοὶ, if he eould have held it, like Barbirius, without residing. But nothing more is heard of such preferment for him after the failure of this proposal; so that he perhaps found it would not be practicable to treat a bishop's see as he had treated Aldington and Courtray. 6. reseruatarum] for Spanish pro- vision. IO. nos scripsimus] Epp. 446, 447, ete. 20. N.] Dorp; cf. Ep. 474. 17 n. Aa2 σι 20 956 LETTERS OF ERASMUS [1516 Hieronymus Antuuerpiae prostabat, etiam eum illie essem. Ita Franciseus temperat huius comoediae scenas vt vbique suum agat negocium. Neliteras quidem meas voluit exhibere priusquam sibi prospexisset; tantum dixit e Germania ingentem esse sarcinam lite- rarum, etiam ab Episcopo. Impartiar nugarum portionem aliquam simulatque recepero. Antuuerpiae recepi nuper quae tu Basileam miseras, a Paceo, sicut opinor, allata ; et tamen ipse ne verbum qui- dem. Bene vale, Ammoni doctissime. Bruxellae. pridiae Nonas Octobres. |Anno m.p.xri.] 476. To PETER GILLES. Auctarium p. 57. Brussels, D5 p, r8: R.p.ais- HN: Lond. 1:527: dE, 219: 6 October 1516. [Contemporary with Ep. 475.] DES. ERASMVS ROTERODAMVS PETRO AEGIDIO SVO 5, D. Nacrvs sum hie cubiculum, quod in tanta hominum frequentia perdifficile est, sed perquam angustum ; vicinum tamen aulae, et, quo mihi magis commendatur, vicinum Tunstallo. Proinde fae, vt pri- mum licebit, libros meos huc transmittas seu naui seu vehiculo, 5 simulque per alium quenpiam scribito cui commiseris et quo iusseris deportari Pompilius, vt video, artificem agit, morem videlicet anti- quum obtinens ; quo fero moderatius. Aliquando fortassis vsu veniet vi par pari referam. Vis audire quod rideas ? Quod aliis diu multumque sudantibus 10 Saepe non contingit, id mihi pene obtigit dormienti; Rex Catholieus me propemodum episcopum fecerat. Vbi? inquies. Non apud extre- mos Indos, vnde tamen aurum attrahit noster Barbirius, praefectus iis quos nunquam visurus est, verum apud Sieulos, Graeculos olim et nune quoque dieaces ac festiuos ; sed feliciter erratum est et ex animi r5 mei sententia. Postea compertum est eius honoris collationem ad summum Pontificem pertinere: mox Rex literis a Pontifice flagitauit vt sui respectu sineret eam collationem valere. Haec Bruxellis agun- tur, dum nos Antuerpiae ociosi nugamur in literis: atque id erat cuius 475. 39. Anno M.D.XIIII add. H. 476. 6. F: Pompilium 2. 7. veniet F: venit D, 475. 32. Franciscus] Berckman; cf. name substituted in printing; cf. Ep. 258. 14 n. Ep. 545. 15 n. MP Berckman 35. Episcopo] Christopher of Uten- ^ isintended; ef. Ep. 475. 3 heim. 12. Indos] Barbirius ee 283) held 36. quae tu Basileam] Cf. p. 114. some preferment in the Indies, per- 37. à Paceo] Sent, not brought, by ^ haps in the see of St, Domingo, which Pace; who was at Zurich atthis time. ^ was created in 1513. Cf. Ep. 532. 28. 476. 6. Pompilius] Probably a false 16. literis] Cf. Ep. 519. 6. 416] TO PETER GILLES 857 gratia me iusserat euocari Cancellarius ; quod si suboluisset, contan- tius hue commigrassem. | Cum aduenienti gratularentur quiqui erant 20 conscii beneque ominarentur, ego nihil aliud quam ridere poteram, et tamen pro animo gratias egi, sed admonitis ne posthac in huiusmodi negocio susciperent inanem. operam: me meum ocium cum nullo quamuis splendido episcopatu permutare. Habes somnium quod rideas; et tamen mihi non displicuit tanti Principis animus, qui 25 fere non fauet nisi quos probos aut nouit aut certe putat. Gaudeo, mi suauissime Petre, quod te tanta leuarim molestia: iam enim me tui tuaeque vxorculae miserescebat: nec mihi tamen hoc quiequid fuit molestiae potes imputare. Animus iste tuus amore quo- dam immodico officiis in me congerendis nunquam sibi satisfaciebat, 30 vxor raro tibi, quae id cum primis habet studio. Nune absente Eras- mo fruere tua commodius. Quantulum enim est hoc quod nobis adimit locorum seiunctio ? quod ipsum tamen licebit crebris sarcire literis, quas opto v£ quam maxime alacres hilaresque nobis mittas ; sic enim intelligam te recte valere, quod ita mihi cordi est vt nihil 35 magis. Huius rei pars maxima, mihi erede, tibiipsi in manu est. Plerique morbi nobis ab animo proficiscuntur, et minus offenderis studii laboribus, si ratione studia tua modereris. Bibliothecam tuam, epistolas ae schedas omneis in certos nidulos redige, neque te- 4o mere nunc in hune nune in illum autorem rapiaris; sed vnum ali- quem ex praecipuis in manus sumito, non relicturus priusquam ad caleem vsque perueneris, annotatis interim quae digna memoratu vi- deantur. Certum aliquod vitae genus ipse tibi praeseribito, quid qui- bus horis agere velis. Nec alia super alia congere nisi prioribus ex- 45 plieatis: ita diem, qui nune pene totus intercidit, tibi reddideris longiorem. Et quoniam ineusas memoriam, mea sententia profuerit, si in singulos annos fastos pares (non est res magni negocii) singulis- que diebus annotes verbo si quid extiterit quod nolis obliuisci. Noui qui hac diligentia plurimum profecerint ; in primis egregius ille Fran- 5o ciscus Buslidius, archiepiscopus Bizontinus. Ante omnia vero te rogo etiam atque etiam vt in rebus agendis con- suescas iudicio potius quam animi impetu duci. Si quid offendet, statim dispice si qua mederi possis aut si qua minui queat malum : id rectius dispieies tranquillus quam commotus. Si quid est remedii, 55 vtere; sin minus, queso te, quid boni adfert ira aut meror, nisi quod malum tuapte culpa conduplieas ? Obsecro te per amicitiam nostram, 23. negocio add. F. 32. tua add. H. 40. redigas 7. 5r, Besontinus H. 53. offendes N. 51. Buslidius] Cf. Ep. 157. 59 n. 60 o 7 8o 958 LETTERS OF ERASMUS [1516 nihil tibi sit antiquius vita et salute. — Si rem tueri potes hae incolu- mi, tuere ; sin minus, dispendiosum compendium est rem incolumem praestare salutis aut tranquillitatis iaetura. — Denique si tibi ipsi pa- rum es charus, vide ne duos eadem perdas opera. Neque enim aliter nobis videbimur incolumes nisi te incolumi; quem ego, sic me Deus amet, potiorem mei portionem duco. Ne nimium operae sumas in rebusleuieulis. Fugax aetas et vitrea res valetudo ; non quibuslibet est impendenda. Quaedam despieienda sunt et animus ad magna erigendus. Senecam ac Platonem tibi facito familiares ; hi si erebro tecum confabulentur, animum tuum non sinent iacere. Vere magni est animi quasdam iniurias negligere, nec ad quorundam conuicia habere vel aures vel linguam. Εδο aliquoties periculum quanto plus valeat obsequium et cordata blandiloquentia quam animus praeceps et impotens. Patris optimi senectutem, ita vt facis, officiis subleua, non solum quia pater est, sed multo magis quia talis pater. Syncaeris amicis vtere, fictis abutere. | Cum vxorcula sie viuito vt non tantum coitus causa te diligat, nec diligat modo verumetiam reuereatur; ei sie fidas vt ea duntaxat communices quae vel ad rem domesticam vel ad vitae iueunditatem pertinent. Ita tuearis autoritatem erga tuos vt nihilo secius consuetudinem domesticam condiat morum comitas. De liberis educandis frustra tibi praecipiam, cum tale exemplum habeas a patre. Vides, Petre suauissime, vt tibi consulam, ipse mihi parum Θ0Π- sulens ; sed vt sie ineptiam, tui compellit amor. Recte vale cum tuis omnibus. JBruxellae. Anno w.p.xvr. Pridie Nonas Octobris. 477. 'To PETER GILLES. Vita Erasmi p. 137 (237). Brussels. Lond. xxx. 75 : LB. App. 388. 17 October (1516). [1516 is the only year in which Erasmus and Tunstall were in Brussels together in October.] ERASMVS ROTERODAMVS ERVDITO M. PETRO AEGIDIO AMICO INCOMPARABILI. ANTVERPIAE. MarvRa vt Hieronymus probe concinnatus huc veniat propter anno- tationes adscribendas. ^ De numero et ordine voluminum Petrum consulito ; mihi satis videtur, si in sex volumina compingantur. Si 476. 68. nee P: & D. 18. Γ΄: seeus D. 81. vt add. F. 477. 3. com- pingantur, si Οἷς 477. 2. Petrum] Perhaps Meghen. TO PETER GILLES 959 411] epistolas ad Basiliensem et Berum tradi(di)t Francisco, non dubito quin sint redditae. Suspicabar nos alteri commisisse. Nusquam(am) 5 adorno. Τὰ fac praefationem mittas, sed ad alium potius quam ad me, ad Buslidium potius. In caeteris fungar officio amici. Pauli sententias, si videtur, huc mitte per Franciscum, vt Badio committa- mus ; ἃ quo nunc binas accepi literas, et item a Budaeo prolixissimas sed amicas. Dorpianas nugas propediem impartiam tibi ^ Nunquam vidi hominem inimicius amieum. Tunstallus lectis illius ad me ineptiis et ad me responso sic execratur hominem vt vix nomen ferre possit. Vide quantum profecerit. Respondi et ego vicissim illi, sed testatus me posthae non insumpturum operam in huiusmodi naeniis. stallus optime de te sentit et ingenium tuum vnice amat. Nae tu homo bonae fidei es, qui non solum cum bonis ex veteri formula bene agendum existimas verum etiam cum vestiariis ac nautis. Pa- eisei debueras cum nauta: nune petiit quantum libuit. Deinde ex texto Tornacensi quo vestem subduplauimus, non rediit ad nos praeter vlnas plus minus quinque, nimirum ex viginti. Verum haec leuicula. Cocles, aut si mauult Cyclops, illotum testa- mentum pro loto tradidit. Si est cur te huc velis recipere, mihi sane aduentus tuus erit gratissimus. At nolebam te mea causa cir- cumagi tuo incommodo. Nam mihi decretum est hanc perdurare hyemem: ab hae nece στιγμὴν τοῦ χρόνους Si quid saeuies in Ioannem puerum tuum, in me saeuias oportet qui biduum illum remoratus sum. Equum alterum ita vendidi vt perditum putem, non venditum: rursus hune quem donaui Abbati Bertinico, non minus arbitror periisse. Bene vale, amice incomparabilis. [Ὁ] τὸ σι 4. Berum correxi, cf. Ep. 488. 19: Bernensem Οἷ, Merula scilicet Berü pro Bern., i.e. Bernen., interpretante. tradit. Οἱ, 22, teftamentum 0!: ὃ vestimen- Tun- :5 - IO 2 Oo 30 tum. 4. ad Basiliensem] Cf. Ep. 418. το. ad Berum] Answered by Ep. 488. 5. Nusquamam] The correction is obvious in view of Gilles preface to Jerome Busleiden, dated r Nov. 1516, which stands at the beginning of the first edition of the Ufopia. ΟἿ, also Epp. 467. 1 and 474. 3o. 7. Pauli] Perhaps the commentary of Paulus Cortesius on the Sentences, which Erasmus may have suggested to Badius to print; cf. MHE. ii. 37, dated 6 June 1516, in which Badius writes : (conuersi sumus ad theologica imprimenda. Froben had printed an edition in Aug. 1513 ; cf. BRE.33 and 35. 9. binas] Epp. 434 and 472. a Budaeo] Ep. 435. Üir. Dorpianas] This can hardly refer to the letters, Epp. 304, 337, 347; which Gilles and Tunstall and also More (cf. Ep. 502. 6-8) must have seen before this time. "The relations of Dorp and Erasmus in 1516 suggest the probability of another controversy; cf. Epp. 474. 17 n. and 487. 10. 17. formula] Cf. Cic. 0f. 3. 15. 61; also Fam. 7. 12. 2 and Top. τῇ. 66. 22. Cocles] Meghen. illotum testamentum] Mr. Nichols translates *a soiled Testament'; but this seems hardly possible. 28. Equum] Cf. Ep. 470. 1. 30. periisse] The horse was probably one presented by Warham to the Abbot (ef. LB. App. 269); but Eras- mus had perhaps expected some return present for his trouble, 360 LETTERS OF ERASMUS [1516 Optimo parenti et suauissimae coniugi multam ex me salutem dicito. Bruxellae pridie Natalis Lucae. Vbi dabitur ceommodus γραμματοφόρος, fac habeam. £55478,., FROM ANDREW ÁMMONIUS. Farrago p. 225. Westminster. F. p. 354: HN: Lond. viii. 31: LB. 165. 20 October (1516). ANDREAS AMMONIVS ERASMO ROTERODAMO S. Risr equidem serio tibi isthic quoque Mecoenatem contigisse, et eum Mecoenatem qui apud istum Principem vno omnium ore aeque possit ac velit: quod nobis non nisi tua vnius causa potest placere. Περὶ τῆς ἐπισκοπῆς, Vb nihil aliud ad praesens succedat, permultum 5 sane est tantorum virorum talem erga te voluntatem perspexisse ; quam tibi ex animo gratulor, spei iam solidae plenus isti tuo ingenio, doctrinae ae virtutibus fortunam diutius iniquissimam non futuram. Si Pontifex ταύτην τὴν ἐπισκοπὴν libi dederit, magis ipsi tibi quam Principis commendationi dedisse arbitrabor. Sed vereor ne id offi- 10 ciat, quod non dubitabit quin Princeps hane in te voluntatem sit con- stantissime seruaturus, et breui iuris eius futurum vt ad aliam episco- pen te prouehat: quod ni fecerit, spero fore vt ipsemet Pontifex eum roget, v& qui te honestatum, scio, peruelit, at de alieno potius quam de suo. Seripsi ad eum et D. Vuigorniensem haud multo postquam 15 discesseras. Quod Bruxellae sis hyematurus, consilium probo, tum vt Louanien- sium scholasticorum molestias effugias, tum vt frequens in aulica ista luce conspiceris tuosque tui coram submoneas et suspirantis fortunae flatum concipias: poteris et tibi et patriae esse vtilis, si propius ve- 20 strum louem accedere non grauaberis. Non longus erit labor, et ali- quid ferendum et studiis nonnihil detrahendum esse censeo, vt reli- quae vitae commodis et dignitaticonsulas. Habes aulicam sententiam. Lupum istum si dimiseris, quod citra vllum periculum meo iudicio facere potes, Euripideus omnino exitus eum manet: quaeritat hane 25 famam, vt dicatur cum Erasmo contendisse. Sed tu ab ea scabie vngues abstineto, quam hoc magis foueris quo magis scalpseris. Βάλλε τουτονὶ τὸν λύκον és κόρακας ἢ πρὸς τοὺς κύνας. De tuo Hieronymo gaudeo isthuc esse allatum ; breui enim ad nos iransuectum iri scio. Proinde fac vt ne paginam quidem ad me mit- 14. D. E: episcopum H. 17. F. Corrig.: aula E. 18. conspiciaris F. 24. quaerit H. 478. r4. Scripsi] Ep. 466. to pieces by the dogs of his patron, 24. Euripideus] Euripides was torn Archelaus of Macedonia. 4 418] FROM ANDREW AMMONIUS 361 tas. Nihil propero; siquidem haud tantum ocii mihi est vt vel 3o Ciceronem bis vno mense legere queam. Vis noui aliquid? Aduenit huc Cardinalis Sedunensis ille Helue- tius ; quem sum allocutus, et videtur mihi homo ingeniosus, impiger, acer, faeundus, strennuus et admodum theologus. ^ Morus tuus bellissime habet. "Tonstallo diligenter me commendabis, cui gaudeo 35 te esse tam familiarem. Beatus mihi viderer, si vestris collocutioni- bus liceret interesse. Cura, mi Erasme, vt valeas. Ex Vuestmon. xr. Cal. Nouemb. [Anno w.p.xii. | 479,, FROM ANDREW AMMONIUS. Paris ΜΆ. Nouv. acq. lat. 1520. 3. London. 22 October (1516). [An autograph in the Bibliotheque Nationale, acquired, as M. Omont kindly informs me, in May 1882. It evidently belonged at one time to the Basle University Library and formed part of the series of documents about Erasmus' dispensation from the Pope which is still preserved there and which now com- menees with Epp. 466 and 498. For like the latter it is endorsed : Manus Andreae Ammonii' by Erasmus! own hand; and also a copy of it is found in a collection of letters still in the Basle Library (G7. II. 67), which are all written by one xviii? hand, and are for the most part copies of just these same letters about the dispensation and of others of which the originals are still kept together at Basle. Itis well known that in Dec. 1841 ἃ number of autographs were exchanged out of the Basle Library for others which it was desired to aequire. The same colieetion of copies, G.? IT. 67, includes two letters of which the autographs are now in the collection bequeathed by M. Labouchére (cf. Ep. 537 introd.) to the Departmental Library at Nantes, and one of which I have not yet been able to trace the original. The Labouchére collection also possesses Boniface Amerbach's autograph of the Sententia Arbitrorum (LB. App. 346 fin.), which was purchased at the Sueci sale in May 1:869; and of which a copy (by Buxtorf) is preserved at Basle. It therefore seems clear that these four letters copied in G.* II. 67 and the Sententia passed out of the Basle Library with the others in 1841. Before parting with the autographs the Regents responsible for the exchange had them copied, inadequately, by Buxtorf, who was then Librarian. "The fact that two out of these four letters in G.? II. 67 were not recopied (that any were recopied was perhaps an oversight, for the collection is large) in 184r 'ex decreto Regentium', suggests that the collection was then known to the authori- ties of the Library ; by 1876, when Vischer printed his Erasmiana, its existence must have been forgotten, since he omits to print this letter, which is of interest and importance in the series he diseusses. It was first printed by E. G. Ledos in the Revue des Bibliothéques, 1897, p. 169, from the original. ] AND. AMMONIVS ERASMO SVO $. P. D. OssicwATIS alteris ad te literis nuneius ab Vrbe superuenit cum literis D. Vigorniensis, qui te plurimum salutat seque tibi commendat 478. 38. xur om. N. Anno NX.p.xiiHn add. H. 478. 32. Sedunensis] See Ep. 447. ^ Brewer ii. 2449, 2543, and pp. evii-cix. 596n. Onthis embassy, which was for 38. xir] For a similar aberration in the purpose ofobtaining money forthe Ν cf. Ep. 225. το. Emperor, the Cardinal was in London 479. r. nuncius] bearing letters from i5 Oct. to 8 Nov. 1516; see from Rome dated 27 Sept. For two 362 LETTERS OF ERASMUS [1516 aitque Romae te reuixisse ; nam pro defuncto defletus pridem fueras. De tuo autem negocio scribit Pontificem tuas ae mea(s) literas 5 libenter legisse precesque audisse; produxisse tamen rem ad suum reditum. — Animi enim causa plus lx mil. pas. ab Vrbe aberat, rediturus autem ad iii Cal. Nouembres ferebatur. D. Vigorniensis omnia se impetraturum confidit, caeterum offa aliqua Datarium esse placandum, ne nimium relatret; quam vero 10 0b rem non significat. Sed scripsi ei vt de sumptibus nihil laboraret, me hic statim resoluturum quiequid illie impenderit. Quare non est quod moram aliquam vereare; circiter Nouembris exitum aut paulo post voti compotem te expecta et vale. Londini. xi Cal. Nouembr. 15 Doctissimo ac facundissimo Theologo D. Erasmo Roterodamo., 35480, Epistole elegantes f?. οὐ v9. Brussels. (p. AoE Rip: 15: HN: Lond. 1 1o:^DB. 221. 28 October 1516. [The month-dates of this and Ep. 493 which answers it are at fault somewhere. The correction suggested by Dr. Reich is the easiest, that Budaeus in calcu- lating his date made the not infrequent slip of writing the month present instead of the month to follow. "The precise date in Oct. 1516 at which B was published is not known; but Dr. Reich is probably right in arguing that Budaeus, who comments on a misprint in it (Ep. 493. 45-9), would hardly have seen the book by 27 Oct. Α similar correction cannot be made here instead, as the order of the letters would then be inverted.] Το WriLLIAM BUDAEUS. ERASMVS BVDAEO SVO S. D. Mrnvw in modum delectatus sum proximis tuis literis, eruditissime Budaee; erant enim non solum eruditae, quod quidem vt tibi per- petuum est, ita mihi iam nouum esse non potest, verumetiam gratiis, leporibus, salibus sie vndique scatentes, v& nemo sit tam ἀγέλαστος 5 quin his legendis hilareseat. Adest hie Cutbertus Tunstallus, apud Anglos scriniis praefectus, sui regis nomine apud Carolum Principem nostrum orator, vir praeter vtramque literaturam, qua neminem suorum non superat, iudicio excusso ae naris emunctissimae, tum modestia quadam inaudita, postremo moribus festiuis ae citra graui- 10 tatis detrimentum amoenis. Huic (quo me beatum duco) ὁμοτράπεζός of these see Brewer ii. 2394,5: the sion see Ep. 270 introd. former from Gigli (see Ep. 521 introd.), the latter to Ammonius from Gigli's secretary, announcing that the Pope was at Viterbo and intending to stay there till All Saints". 479. 3. pro defuncto] Such a rumour at this time is not known to me from any other source ; for a previous oeca- 4. tuas ae meas] Epp. 446, 447, and 466. 6. reditum] Cf. 1. 1 n. 9. Datarium] Silvio Passerini (20 Apr. 1529), a native of Cortona, created Datary by Leo x; Cardinal 1517, Legate in Umbria, Bp. of Cortona 1521, Bp. of Barcelona 1525. 480] TO WILLIAM BUDAEUS 968 εἰμι. taque erebro tuis literis bellariorum vice refieimur. Nam diei vix potest quantopere vir is suspiciat eruditionem tuam, quam alioqui nemo non admiratur nisi qui non intelligit. Nam sancte deierat neminem omnium τῶν νεωτερικῶν argutius aut elegantius seripsisse Graece quam Budaeum : at idem non negat tibi Romanum sermonem non solum esse purissimum castissimumque verumetiam vberem ac locupletem. Caeterum vt paucis iam ad tuas respondeam literas, primum molestis quibusdam οἴκου re καὶ αὐλῆς negociolis odiose distentus, deinde ἀρρώστως ἔχων ob pituitam, nae tu familiariter et amice facis quod me ob neglectius scriptam epistolam sie μαστιγοῖς. At vide quantum profecerim ; zoAvypá$os ὧν male scribere didici. Quanto tu consultius qui recte scribendo καὶ τὴν ταχυγραφίαν es assecutus! Quanquam est quo crimen hoe partim eleuare queam, partim in te retorquere, hoc est ἀντικατηγορεῖν. Primum enim vide ne parum eiuile sit ab homine magnis voluminibus describendis occupato, ad haec cui nonnunquam vno die viginti sint scribendae epistolae, literas aceurate seriptas velut ab ocioso flagitare. Quod si laborem iterum mea describere, prorsus impar sim oneri ferendo; sin id muneris aliis delegem, vix quinque ministri suffecerint. Atqui vxor illa mea in quam tu salsissime ludis, vix vnicum ali sinit ; adeo domi regnat imperiosa, domina verius quam vxor. lam quantopere te torserit scheda vt vocas nostra, nescio. Illud scio, tuam illam puram putam epistolam tantum negocii nobis exhibuisse, vt mihi fuerit hisce digitis denuo perscribenda, quo posset primum 3 a nobis, deinde ab eruditis amicis legi; siquidem antea vix a me ipso, a caeteris omnino non legebatur: non tam ob id quod in- diligenter seripsisses, sed quod tuo more. Quanquam huie incom- modo sic facile medeberis, si curaris vt frequentes huc tuae commeent literae; 516 enim tua manus nobis reddetur familiarior. Quod λεπτολογήματα vertis in συγγραμμάτια, equidem protinus agnoui risique Aristophanicam illam ἐπανορθώσεως στροφὴν, Οὐ κέκλοφας ἀλλ᾽ ἥρπακας. De lucubrationibus nostris amo te qui mecum sentias, tantum abest vt sim reclamaturus: verum quod tu de Copia sentis, 20 25 30 40 Luciani dialogis et Catuneulo restituto, id ipse de caeteris item 45 omnibus sentiendum puto. Nam vt est maiusculum Adagiorum volumen, ita argumento quid esse potest humilius? Et tamen ita mihi videor in eo versatus vt superiores omneis vicerim, quorum sane extent monumenta. "Tum quae functio potest esse in saeris literis humilior quam ea quam nos in Nouo suscepimus Testamento ? 5o 3o. delegem €?: delegere (ἷ, 34. putam add. C*. 42. Aristophanicam] P/. 372. 55 60 [22 σι 7o »1 σι 8o o5 σι 864 LETTERS OF ERASMUS [1516 Minoribus vigiliis constaturum erat nobis longe splendidius argu- mentum. At quid facias si his minutis sum natus? Neque enim (vt mihi quidem videtur) tam reprehendi mereor qui argumenta huiusmodi suscipiam, quam laudari quod iuxta praeceptum Hora- tianum expendens, quid ferre recusent, Quid valeant humeri, abstineam ab his quae sustinere non queam. Tibi fortassis debetur venia, qui studio quodam immodieo mei cecutiens me posse credis quod non possum: mihi laus etiam, qui meipsum meo metiens pede mecum habitem et norim quam sit mihi curta supellex. Iam perieulum quod ostendis ne nomen meum tot libellis ob- solescat, id vero ne tantulum quidem me commouet. Quicquid hoc est famae verius quam gloriae quod mihi meae peperere lucubrationes, aequissimo animo lubensque posuerim,siliceat. Alios alia delectant studia, et aliis in rebus alii valent; nec omnium idem est genius. Mihi cordi est in huiusmodi friuolis philosophari; in quibus et minus video nugacitatis et aliquanto plus fructus quam in magnificis ilis, vt ipsis videtur, argumentis. Denique qui vnum hoc spectat, non vt sese ostentet sed vt prosit, huie non perinde refert in quam splendidis versetur atque in quam vtilibus. Non refugiam etiam illo contemptissimo Catuneulo contemptiora, modo sensero ad proue- henda bona studia conducere. Non scribuntur haec Persiis ac Leliis, pueris et crassulis seribuntur. Et vide, doctissime Budaee, quam verum est illud Flacci nostri, Treis mihi conuiuae prope dissentire videntur, Poscentes vario multum diuersa palato. Copiam quam nos contemnimus (nam hie sane ὁμόψηφοι sumus) complures o? τῶν τυχόντων laudibus vehunt, asseuerantes nullum vnquam opus a me scriptum vel aeque frugiferum vel dexterius. Quanquam hae in parte non satis video quomodo sibi constet tua sententia. Incusaueras quod humiliora suseiperem argumenta eaque praeriperem inferioris notae scriptoribus; hic suggillas quod argu- mento suscepto parum responderim. Atqui longe diuersum opinor crimen est, ob iacentem parumque sibi notum animum indigna te aggredi, et ea suscipere quae suscepta sustinere non possis. Nolim haee in eam interpreteris partem, mi Budaee, quasi quic- quam tuis literis offendar; sed quod non illibenter cum amico 52. minutiis H. 66. F: genus C. 54. Horatianum] 4. P. 39,40. 13. Persiis] Cf. Lucil, ap. Cic. de Or. 6o. metiens| Cf. Hor. Ep. 1. 7. 98. 2. 6. 25. 61, mecum] Cf. Pers. 4. 52. 75. Flaeci] Ep. 2. 2. 61,2. 480] TO WILLIAM BUDAEUS 965 festiuissimo simul et doctissimo συμπαίζομαι καὶ συμφιλοσοφῶ. Titulus tibi videtur magnum quiddam polliceri. Caeterum non probas quod ea ex locis sumpserim communibus, id sentiens, vti coniecto, e vulgatis ae passim obuiis autoribus desumpta. Sed quid faeias si praeterea nemo quiequam de Copia praecepit? Fabius paucis attigit modo. "Trapezontius Hermogenis eompilator copiose pollicetur de Copia; at cum pollieitantem vsque sequenti mihi iám vertigo capitis oboriretur, nihil vnquam de Copia comperi quod alieuius esse momenti videretur. Venetiis καὶ rà τοῦ Ἑρμογένους διῆλθον magis quam legi; nec apud hune repperi quod magno vsui futurum videretur. Post editum opus comperi apud Rodolphum Agrieolam nonnihil: quem virum si fatorum inuidia superesse voluisset, haberet Germania quem Italis opponeret, qualem nune habet Gallia Budaeum, sed vnum. Equidem videbam exemplis ex optimis autoribus allegandis permultum maiestatis aecessurum operi, verum partim horrebam voluminum magnitudinem, partim perisset vtilitas iis quibus labor ille peculiariter desudabat: quando nune quoque passim queruntur literatores argutius esse opus quam vt a mediocriter doctis possit intelligi, Iam vero quod te mouet mediocrium causa quibus nolis suam prouinciam praeripi, eodem argumento deterrere poteras ne quiequam omnino sceriberemus. Nam si magna suscipimus, ea praeripiemus maioribus, si mediocria, mediocribus, si infima, infimis. Quin illud nemo nescit, omnibus in medio palmam esse positam qui artem tractant musicam. Liberum est cuiuis et post meam aeditam Copiam de copia praecipere. Mihi sat laudis est quod de ea vel primus prodiderim aliquid vel diligentius et exactius caeteris: id quod ipse, ni fallor, non inficias ibis. Age vero quam falsum illud quod scribis, exemplum tuarum literarum tibi domi seruatum in scheda, ne quando tecum, vt ais, obsignatis literis acerbius agam. At quid tandem tibi profuerit ista tua cautio, postquam ad iudices ventum erit? Τὰ chirographum proferes, ego item αὐτόγραφον, sed tu schedam, ego puram putam epistolam. Negare non potes, talem ipse vis videri. Sed περὶ τῶν λεπτολογημάτων nimium fortassis diu AezroAoyoüpev. Caeterum vt seriis agamus, agnosco nonnihil, optime Budaee, meam 97. Venetiae F. 98. H : διῆλθεν C. magno om. N. I21. putam C? : putem ΟἹ. 93. Fabius] Quint. Inst. Orat. το. 1. roo. Agricolam] In the De inuentione 94. Hermogenis compilator] Cf. dialectica, ii. 19-21 and iii. 5 and 16; Legrand iii, p. 118. which was not published until after 97. Ἑρμογένου) Aldus' Rhetores ^ Erasmus' De Oopia. Cf. Epp. 260 and Graeci, whieh includes Hermogenes, ^ 336. : n. was published in Nov. 1508. 112. omnibus] Cf. Ter. P. 16, 7. 9o IOO IO5 125 130 140 150 160 966 LETTERS OF ERASMUS [1516 indiligentiam vel potius infelieitatem. ἘΠῚ tamen tuis animati literis fortassis audebimus nonnihil μεγαλοφρονέστερον; quod vtinam tam felieiter succedat quam tu confidis. Οὐ παντὸς ἀνδρός: nec omnes Budaeisumus. Non sum ex eorum numero qui nihil nisi quod ipsi faciunt rectum putant. Suspicio tuam istam exactam diligentiam animique sublimitatem et argumentis et ipsa phrasi sese proferentem., Recte haec suscipit Budaeus qui prestare potest, euiusque virium est ex Ásse τοσαῦτα καὶ τοιαῦτα τῆς παιδείας τάλαντα depromere. Decent haee eum qui de Galliarum publiea laude cum Italis μονομαχεῖ, cui cum Hermolais et Pliniis concertatio est; denique Gallum ista decet μεγαλοφροσύνη, non Hollandum, et ἵνα συλλήβδην λέξω, Budaeum decet, non Erasmum. Sed o Deum immortalem, quid ego audio? vxoremne meam haud longe abfuisse a tuo contubernio? quanta felicitas vacare zelotypia! Vtinam illà iamdudum aliquo demigrasset, non in tuas aedes (in quas optarim omnes bonas felicitates simul commigrasse, postea- quam eas tu gratiarum et omnium virtutum domicilium ac sedem reddidisti) sed vel ad fratres Franciscanos huius procos vel ad alios si qui vehementius etiam adament. Quanquam (vt iocari desinam) mea tenuitas mihi non admodum displieet. Alioqui licuerat iam olim augere rem, ni semper hoc animo fuissem, vt mallem expeditam fortunam quam amplam. Et magnus ille meus Moecenas Can- tuariensis tantum sua benignitate suppeditat quantum huie ocio, quantum huie animo satis est. Neque quicquam ambio apud serenissimum Principem meum; sed mihi parum humanum vide- batur primum tali Principi, deinde patriae sie efflagitanti meum hoe qualeeunque obsequium pernegare. Illud mihi vehementer molestum, mi Budaee, adesse Peniam, non item adesse Philologiam, hoc est vmbram adesse, non adesse corpus. Fortunatissimus mihi viderer, si vtraque mihi σύνοικος esset. At vide ne cui quod scribis ἀσύστατον videatur, tibi rem esse cum Penia, eum eodem tempore duas aedifices villas, easque, vt ipse fateris, Lucullianas. Porro quod iocaris esse perieulum ne quando me deserat literarum amor posteaquam contigerit inaurari, quod ad hane sane rem attinet, in vtramuis aurem ociosum te dormire iubeo. Neque enim aut huiusmodi sunt tempora aut eiusmodi praesentis aulae status, vt inaurentur qui sie ambiunt, hoe est qui pene fugitant. Hactenus 149. serenissimum C: benignissimum H. 127. Οὐ παντὸς} Cf. Adag. 301 ; and De Asse shows several places in which Hor. Ep. τ. τῇ. 36. Budaeus combats opinions expressed 133. cum Italis] De Asse, 1557, p. 21 by Pliny or by Herm. Barbarus (Ep. 134. Hermolais] The index to the 126. 128 n.) in his Castigationes Plinianae. 480] TO WILLIAM BUDAEUS 967 exauramur et exhaurimur largiter, at auri ne tenuissima quidem hactenus accessit bracteola. Quanquam vt nihil vnquam aecedat, iam nunc omnia me debere sentio vel optimo Principi Carolo vel omnibus omnium virtutum numeris absoluto Ioanni Syluagio Burgundiae Cancellario; qui talem quendam heroa prebet nostrae ditioni, qualem pridem ille vel tuo vnius preconio futurus immortalis a Rupeforti Guido tuae praestitit Galliae. ἐπιτρίψοι Ζεὺς ὁ ὑψιβρεμέτης, ὡς Ὁμηρικῶς λέξω, cum mea sententia dignus sis cui contingat τὸ τοῦ Τιθωνοῦ γῆρας. Sed spero fore vt aetatis progressu commodior sit valetudo; id quod haud sane paucis vsu venisse scio. Nos praeter ἀρρωστίαν non erebram modo verum pene perpetuam iam pulsat etiam τὸ χαλεπὸν γῆρας, νόσημα φυσικὸν καὶ τούτου ἕνεκα ἀνίατον. Ludis tu quidem tota epistola: quae res mihi non mediocri voluptati fuit, σὺ quae mihi testaretur Budaeum non tantum in- columem esse verumetiam alacrem 86 lubentem. Ὁ te felicem cui liceat ad istum modum frui literis! At non alibi magis videre mihi ludere quam vbi serio iam agere videri vis. Negas tibi persuaderi posse libros tuos a nobis legi, nisi si quis amicorum inter con- fabulandum orta tui mentione fuisset anagnostes. Adeon' me aut fastidiosum existimas vt legere grauer tam erudita? aut adeo in- humanum, ne dicam inuidum, vt talis amici lucubrationibus parum delecter? Imo ne sis insciens, nihil est omnino tuorum studiorum quod non inter precipuos autores nostra habeat bibliotheca. Annota- liones tuas in Pandectas et Assem oraculorum instar habeo: ad quae confugere soleo, si quid ambigo, nec ab istis vulgatis autoribus succeurritur. Neque vero me piget aut pudet Budaeum inter probatos iam et aeuo consecratos autores testem adducere. Cur enim viuis hoc honoris inuideamus, si modo promereantur? cur non potius id ^ , » , , Τὴν ἐπίτριπτον ἀρρωστίαν 163 hactenus C! : adhue 63. 178. magis C?: mihi magis C'. 168. Guido] Guy (t1r5 Jan. 1502) John Fernand mentions him as present of Rochefort near Dole, a member of an old Burgundian family. Like his elder brother William (1i433— 12 Aug. 1492) he was at first in the service of Charles the Bold, but after- wards entered that of Louis xr, who made him Secretary of the Parliament of Burgundy, and on r5 March 1482 first President, When his brother became Chancellor of France, 12 May 1483, Guy probably followed him to Paris; for he appears shortly after- wards as a patron of letters there. Balbus' EAetor Gloriosus ( Ep. 23. 47,8 nn.) is dedicated to him, c. 1487 fin. ; and at one of his lectures (C. Fernandi Epistole,"No. 21, s. l. et a.). He was appointed Chancellor of France by Charles viri on 9 July 1497 and held that office until his death. Faustus Andrelinus! Epistolae paroemiales ac morales (Ep. 84 introd.) are addressed to him ; as is also the De Regibus Fran- corum, Milan, Jo. de Castelliono, 22 July 1506, of Mich. Ritius of Naples; and Budaeus gives him a glowing eulogy in the De Asse, which was not composed until after his death. See GE. i. 292 n. and ii. 63n. 169. Ὁμηρικῶς] Il. τ. 354, &c. 165 170 175 8o " 185 190 968 LETTERS OF ERASMUS [1516 eruditioni tribuamus, quod vulgus tempori, Qui redit ad fastos et virtutem aestimat annis, vt ait Flaceus Ὁ Loea, tametsi iam ante non omnino indiligenter legeram, tuo 195 monitu relegi. Ob primum illum non mediocriter tibi debent bonae literae atque harum candidati, quarum causam tam gnauiter agis. Vero verius est quod seribis: nulla regio non gignit eximia ingenia, 51 modo sint qui foueant prouehantque. At iis quorum arbitrio res fere versantur mortalium, nihil aeque inuisum ac ea studia sine 200 quibus nec homines sumus. In secundo saepe demiratus sum tuam istam ὡς ἀληθῶς Φραγκικὴν παρρησίαν οὐδὲ τοῦ ᾿Αρχιερέως αὐτοῦ φειδομένην. Sed primum ἀσφαλέστερον καὶ ἀκινδυνώτερον δάκνεις τὸν ἀποθανόντα. Deinde prodest hac quidem in parte, quod à paucissimis intelligitur τὸ δῆγμα; siquidem cum vbique sie intendas eloquentiae tuae neruos 205 vt non Midae sed Apollineis auribus eanere videaris, tamen illie data opera Λυκοφρώνειόν τι miscuisti, Loxian quempiam nobis referens. Idque magis etiam facis in priore illa stomachatione ; quam nec ipse quiui intelligere, quod res ipsas parum notas habeam, et tu nomina supprimis. lam in operis calce mire philosopharis cum tuo Deloino, 210 viro iam olim mihi cognito ex Coleti praedicatione, deinde ex congressu quoque prius Aurelii, mox Parisiis: at hie quoque, Deum immortalem, qua vehementia, qua libertate καταβακχεύσας καὶ ἀστράψας εἰς τοὺς ἱερέας τοὺς viv ! Sed illud quam festiuum exigis, vt de tuo ingenio pronunciem ; 215 quasi vero is sim qui vel assequar rarissimas istas ac pene diuinas animi tui dotes. De Budaeo iamdudum eruditissimorum hominum senatus magno consensu pronunciauit. Quorum sententiae si sub- scripsero, quantulum fuerit hoc momenti quod vnius homunculi plebeii possit adferre caleulus? sin dissentiam, quis ferat impu- 220 dentiam ? Cum tua lego, mi Budaee, videre videor locupletissimum quendam patremfamilias, non qualis fuit Lucullus, cui plura domi erant quae fallerent dominum, quemadmodum inquit Horatius, et prodessent furibus; sed non minus diligentem quam locupletem, cui suae opes et probe cognitae sint, ae singulis in suos digestis nidulos cuncta in procinctu sint ac velut in numerato. Prestant hoe tibi partim aecuratissimi indices, quos olim in hunc vsum ad omnes tuos codices parasti, partim atque adeo multo maxime felicis- sima ista memoria et quouis indice fidelior; vnde fieri video vt τ᾿ [Ὁ σι 196. C?: grauiter C!, 214. P: quam illud C, 193. Flaecus] Ep. 2. 1. 48. attributed to Lycophron, an Alexan- 202. τὸν ἀποθανόντα) Julius 11. drine poet, cf. Statius S. 5. 3. 157. 206. Λυκοφρώνειόν τι] Forthe obscurity 222. Horatius] Ep. r. 6. 45,6. 480] TO WILLIAM BUDAEUS 969 aliquoties insignium rerum hine atque hinc sese confertim offerentium copia veluti obruaris ae degraueris, neque sinaris manum de tabula 22 tollere. Atque ita accidit fortassis vt lector ceu conuiua fastidiosulus alicubi modum apparatus in te desyderet. Ad haec cum nihil vsquam esse patiaris, nec in rebus nec in verbis, quod cum vulgo triuiisque tibi commune sit, hoc est quod non insigne sit et exquisitum eque penitissimis Musarum adytis depromptum, nusquam remissus, nusquam oscitans, sed semper vrgens et instans tibi; fieri necessum est vt non temere tuis delectetur, nisi lector egregie doctus et idem ociosus nec minus interim attentus, atque is plus prope laboret legendo quam tu scribendo. Nam tibi quidem eam facultatem diutinus iam et exactissimus dicendi scribendique vsus peperit, vt ea quoque tibi eitra euram fluant quae nobis magno studio videantur elaborata. Iam animaduerto te metaphoris ac parabolis impendio delectari, quas habes plaerasque mire raras et insigniter argutas; sed quam semel amplexus sis, ab ea vix vnquam diuelli potes: vnde fit vt cum totus sermo gemmeus sit potius quam gemmis distinctus, non- nihil videatur a naturali simplicitate recedere. Atqui cum in iis quae constant artificio alios alia capiant, quod natiuum sit, id occulta quadam vi tangit et allicit omnes, nee paulo iucundius irrepit et illabitur in animos hominum veluti cognatum. Nam quod vbique πάνυ φιλόπατρις es, a multis laudi dabitur, a nemine non facile con- donabitur: quanquam φιλοσοφικώτερον est mea sententia sic de rebus et hominibus agere, vi mundum hune communem omnium patriam esse ducamus, etiam si pulcherrimam orbis Christiani partem Galliam esse fatear. Ad haee, dum in παρεκβάσεις eruditissimas simul et amoenissimas crebrius expatiaris et in his longule commoraris, periculum fortassis est ne quis morosior ita secum cogitet: Praeclara quidem haec et splendida, sed vt olim τί ταῦτα πρὸς τὸν Διόνυσον, ita quid ista ad Assem? Caeterum ego et video, ni fallor, et probo tuum hae in re consilium. Istiusmodi locos aliquot tibi paraueras, vsurus simul atque incidisset occasio. Eos non incallide miscuisti argumento quanquam alieniori: vt hac arte pariter et laterent ac fallerent τοὺς βεβήλους et legerentur ab eruditis et candidis, nee vnquam intereiderent intermixta rebus vel ob solam vtilitatem t2 » o 240 245 to σι οι 60 t2 vieturis. Vnum illud non satis potui coniectare, quo tandem ocon- 265 silio opus tam eximium et dubio procul immortale futurum nemini volueris dicare nominatim. Neque enim dubito quin id certo aliquo consilio sit factum. Video quidem iamdudum quam sim ineptus, qui de tuo ingenio extra omnem aleam censurae posito quiequam iudieem. Sed quid 27o 230. velut C?, 255. Ad F: At C. 262. ac fallerent C : fallerentque H, ALLEN II ΒΡ 275 280 en 370 LETTERS OF ERASMUS [1516 facerem ? Ita iubet Budaeus. Minus improbum arbitror ineptire quam tibi parum esse morigerum. Neque tamen haec dixerim, quod vllam ingenii dotem in tuis seriptis desyderem aut vllo offendar incommodo. Primum enim admodum sim inciuilis, si me in corpore tam specioso vnus aut alter neuus offendat. Deinde sic amo Budaeum vt etiam si quis inesset neuus, is meis oculis blanditurus sit. Neque tamen vsque adeo amore tui cecutio quin illud vere perspexisse me credam, nihil hactenus produxisse Gallias quod cum ingenii tui monumentis in certamen venire possit, eb tamen omnibus a tergo relictis cotidie temetipsum superas. Bene vale xai οἰκοδόμησον ἀγαθῇ τύχῃ, vt summam votorum habeas, et tu mihi aliquando gratulari possis παγχρύσῳ, ego tibi Lucullo. Bruxellae quinto Cal. Nouemb. anno w.p.xvi. 571148]. FnRoM THoMASs MORE. Deventer MS. οἱ, f. 163 v?. London. LB. App. 87. 31 October (1516). [This was answered by a letter contemporary with Ep. 483; to which Ep. 499 is probably the reply. Cf. Ep. 499 introd.] THOMAS MORVS DOMINO ERASMO SVO S. RzscniBo, mi Erasme, serius, quod certi aliquid scribere cupiebam de equo tuo ab Vrsuieo; verum id vt possem ne adhue quidem contigit, quoniam is in curam quandam suam multis ab vrbe milli- bus eontulerat se, necdum redierat. Vbi venerit, quem indies expectamus, res agetur sedulo. Pecuniam apud me depositiciam Aegidio nostro persolutam esse non dubito; nam litteras aecepi a procuratore meo scriptas Antwerpiae, quibus scribit se protinus soluturum. Eas litteras quas olim ad me legendas misisti e Basilea, non potui committere huie tabellario; sed mittam tamen breui, cum fuero nactus aliquem quem possim magno onerare fasciculo. Bedillus exhibuit mihi epistolam ab Episcopo Basiliensi ad Cantua- riensem nec non eam qua respondit Archiepiscopus, vtramque 481. 2. promisso posí Vrsuico add. LB: sed cf. Ep. 467. 7, et l. 8 m. infra. 3. curiam LB, perperam. 481. 3. curam] On 5 July r5:6 8. e Basilea] must be connected with Urswick had been appointed a com- missioner of sewers for Middlesex, Essex, and Herts (Brewer ii. 2138); and that business may have called him away. 5. Pecuniam] Cf. Ep. 467. 10 n. 7. procuratore] Perhaps Berckman; οὗ. Ep. 491. ro. litteras (cf. 1. 2n.); for Epp. 499. 25, 6 and 502. 2, 3 show that these were let- ters received by Erasmus from his Basle friends. They were perhaps contem- porary with Epp. 328, &e.; for Ep. 499 implies that they had been long in More's hands. ir. epistolam] Cf. Ep. 425. 33 n. ὡς eL" - - eo NE Φ e PW o — À — asume Sustend x T ! Spo bag Ἧϊ ϊ τὰ ζω - bi b! ᾿ V x^ b Sa τως εξ τς a BheWu. ὡς "A » ἀρῶ υὐεκὺ ο- "o RI * i Ἂς 1 ἊΝ » ca: λῆς D. ve 'IS* "dp : 591 J ^[00q-19339] 1931u9A9(q d is D με jp νοῦ “μεν λ Ὁ QU eT ttm HI — ἢ | / "T “ναωιλ t M ped Eres ref oen των» 15 d f : $ pU (aiv nj ids Eos $e “ “52 ,» qup pu/ py ἦν t aíd κε enn HP) duos Jf /^ T ῥ» rro b) adf /y d£ ῬΞ Ξ 36 »/ 1 vd4joquuw ἤν λ ἰρνάγι Ay pde rud Pri ere ier m roe TONO bh done pope "1155 erdt FROM THOMAS MORE 971 481] archetypam ; sed hane nimium archetypam, quippe ita expunctam atque interlitam, vt nisi ab eo qui scripsit legi omnino non possit, atque haud seio an ab illo etiam. Litterae tuae atque item meae quibus hortabamur Lathimerum vt vnum aut alterum mensem viueret apud Roffensem, serius ad eum venerant, quippe qui iam decreuerat Oxoniam petere; quod vti tantisper differret, nullo pacto quiuit persuaderi Seis huiusmodi philosophi quam immutabiles sibimet leges siue sua decreta (faciant) ; 2 credo quod delectentur constantia. Placet ei vehementer tua conuer- sio Noui Testamenti, in qua tamen illi religiosior videris esse quam vellet. Non placet ei quod sabbati vocem reliqueris, οὗ quaedam talia, quae tu mutanda aut non censuisti aut non.es ausus. Sed ille nullum prorsus verbum admittit quod Romanis auribus fuerit insolens. Laudaui iudicium eius quatenus Hebreorum res 86 ritus paterentur. Caeterum sum hortatus (id quod facturus videtur) vt singula verba quae ille aliter verti voluisset, adnotata ad te trans- mitteret eum iudicio suo. Hoc studio eius seio te vehementer ga&uisurum. Sed alii sunt, Erasme charissime, qui coniurarunt apud nos haud simili animo tua scripta perlegere; quorum tam horrendum consi- lium me sollicitat. Itaque ne properes edere quae nune edidisti quoniam serum est consulere, hoc saltem tibi pro mea in te fide ac sollieitudine suadeo te quaesoque atque obtestor, vt celeriter ita recenseas atque emendes omnia, vii minimum vsquam locum relinquas calumniae; quippe cuius occasiones omnes acutissimi quidam. viri decreuerunt et peruestigare diligenter et libenter auide- que arripere. Qui sunt, inquis, hi? Nominare profecto vereor, ne tibi coneidat animus terrore tam potentium hostium ; sed dicam tamen, quo fias videlicet cautior Summus ille quem nosti theologus Franciscanus, cuius tu honorifieam fecisti mentionem in editione Hieronymi, inita coniuratione cum lectissimis viris eiusdem ordinis et farinae constituit contra tua, si qua inuenire possit, errata scribere. Atque id quo possit facilius fieri atque efficacius, coniura- . . 20. siue corr. Erasmus ipse pro hominibus .. Sint a prima manu scriptum. I9. huiusmodi philosophi . philosophis. 16. Litterae] Cf. Ep. 468. ro n. 22, religiosior] This opinion doubt- less had weight with Erasmus when he adhered more closely to his original translation in the second edition of the New Testament ; cf. p. 183. 27. facturus] But cf. Ep. 520. 9, 1o and 85-7. 42. Franciscanus] Cf. Ep. 337. 676- 84. The antagonist is usually identified with Henry Standish, later Bp. of St. Asaph; and this is probably correct. But Birkhead (Lond. xv. 14, LB. 435) is also a possibility. The incident cannot have occurred later than 1514, for Mountjoy is said to have been in London shortly afterwards; and he left England c. Jan. 1515 to take up the lieutenaney of Tournay (Brewer ii. 126). Bpba 3 o 25 c3 σι 50 55 60 ON [I1 -I σι 85 972 LETTERS OF ERASMUS [1516 uerunt partitis inter se tuis operibus quum singula curiose perlegerint, nihil inde prorsus intelligere. En vides quantum diseri- minis impendet tibi; contra curandum est pro magnitudine perieuli tuas vt compares copias. Profecto, Erasme, in nocturno quodam senatu sie statuerant bene madidi. Verum postridie, vt audio, vbi villum edormierant, obliti puto propositi sui oblitteratoque decreto quippe quod vino inseripserant, destiterunt cepto atque a legendo se ad mendieandum rursus rettulerunt; quam rem ipso vsu longe sibi comprobassent vtilius. Epistolae Obscurorum Virorum operae precium est videre quanto- pere placent omnibus, et doctis ioco et indoctis serio, qui, dum ridemus, putant rideri stilum tantum ; quem illi non defendunt, sed grauitate sententiarum dicunt compensatum et latere sub rudi vagina puleherrimum gladium. Vtinam fuisset inditus libello alius titulus ! profecto intra centum annos homines studio stupidi non sensissent nasum quanquam rinocerotico longiorem. Nusquamam nostram gaudeo probari meo Petro; si talibus placeat, incipiet placere et mihi. Cupio scire an Tonstallus probet, an Buslydius, an Cancellarius vester; quibus vt probetur supra votum est, hominibus tam felicibus vt in his rebus publicis suis primos ducant ordines, nisi eo propicientur quod in illa republica nostra illi tales viri, litteris ac virtute tanti, principes plane essent futuri; quum in suis quanticumque sint (sunt sane magni) magnos tamen habeant nebulones authoritate ac potentia pares, vt ne dicam superiores. Nam eo non credo moueri tales viros, quod ibi non essent multos habituri subditos ac subiectos, quomodo nunc reges populum vocant, hoc est plus quam seruos, quum tanto sit honorifi- centius imperare liberis, ae longe absint tam boni viri ab ea inuidia vt optent male esse aliis, quum sibi sit bene. Spero igitur fore vt illis 5 etiam placeat opus nostrum ; quod mirum in modum cupio. Quod 51 contrariam penitus infixit persuasionem illis fortunae suae felicitas, mihi habunde suffecerit tuus calculus ad iudicium meum. — Nos duo turba sumus apud animum meum; qui mihi videor feliciter posse tecum quauis in solitudine viuere. Vale, Erasme dulcissime mihique oculis charior. Impetraui a Maruffo litteras benigniores; hoc mihi visum est et expeditius et consultius quam de ea re iterum sollicitare Episcopum. Non quin is libenter etiam de quauis re audiat, quae quidem ad te pertineat ; sed malo tamen ab eo maiora. Londini antelueanis horis festinanter pridie omnium diuorum. 55. Epistolae] See p. 152. p- 240. 63. Tonstallus] Cf. Ep. 499. 35-9. 71. Nos duo] Ov. Met. τ. 355. 64. Cancellarius] Le Sauvage; see 82. Episcopum] Cf. Ep. 388. 58 n. 482] 973 482. FRoM SiwoN HEXAPOLITANUS. Deventer MS. 9r, f. 198. ( Brussels ?) LB. App. 452. (Autumn 1516 ?) [Being eopied by Hand A this letter probably falls before riri Nov. 1517. L. 20 shows that it was written in the autumn, and as the writer accompanies a priest awaiting preferment, it is perhaps to be dated from Brussels: and therefore in the àutumn of 1516. No clue to the place is obtainable from the mention of the Carmelites, since they had houses at Brussels, Antwerp, and Louvain. Iam unable to interpret Hexapolitanus ; but ll. 22, 26 suggest that the writer had come from some distance and was a German. He may possibly be identified with the Simon of Ep. 570: on the supposition that like his companion he was in quest of employment and found it with Halmal. A Simon also occurs at Zwolle in Lond. xiii. 9, LB. 270. The letter is followed by a poem, .4d Erasmwm Rotero. perpetuo cognonento bolyhistorem: printed in LB.] ERVDITORVM OMNIVM ERVDITISSIMO ERASMO ROTERO. SIMON HEXAPOLITANVS PERPETVAM FELICITATEM, Nomawx prius quam ingenio, eruditione ae víriusque linguae promptitudine nostri aeui mortalibus anteires, de humanitate vero tua adhuc audieram nihil; sed eam tu quoque mihi non delineasti tantum sed et graphice eam effigiasti nuper, cum praeter omnem spem obuio mihi et externo congressus, operam tuam et praesentissi- 5 mam opem desponderes tam humane et liberaliter quam vni eorum qui longa tecum consuetudine coaluerint. Credo equidem animum tuum vere diuinum, et qui nihil est aliud nisi de coelo sumptus ignis, occulto quodam praesagio dixisse tibi illum esse Simonem, qui te nondum facie sed sola foeturarum fertilitate notum ardentissime : amabat, atque vt ingenii parentem obseruauit semper, qui te tot annis constantissimo desyderio videre et exosculari suspirauit; di- gnumque ob id visum in quem humanitatis tuae officia collocares. Pro quibus quemadmodum meritas tibi nunc gratias agere non possum, ita eerte habere me ac habiturum quamdiu inter homines humerer affirmare ausim ; atque in hoc referre etiam videbor, si modo (quod Cicero vult) qui gratiam habet, in eo quod habet refert. Caeterum quia me hortatus es vt tibi aperiam animum meum, scias itaque theologum quicum hue veni, sacellani vicem expectare; quam si obtineret, cuperem ego quoque hie hyemare, maxime hoc secutus, vt 2 te forte audirem fieremque tibi notior. Sin hoc fieri non poterit, certum est in patriam cum ipso redire, atque in ipso itinere nihilo- minus experiri fortunam. — Quod si mihi litteras commendatitias ad amieos tuos dabis, perpetua me tibi gratitudine obstringes; hoe, - o 5 totumque quod ex ipsis in me collatum erit, Erasmo referetur 25 acceptum. Vale et viue, Germaniae litterarumque splendor ac 17. Cicero] Of. 2. 20. 69. 974 LETTERS OF ERASMUS [1516 meum in affietis nunc rebus vnicum refugium. Carmina nostra irato Apolline seminata boni consulito. Ex Coenobio Carmelitanorum. $9483, [0 ANDREW ÁÀÁMMONIUS, Farrago p. 226. Brussels. F. p. 555: HN: Lond. viii. 32: LB. 151. 9 November 1516. ERASMVS ROTERODAMVS ANDREAE AMMONIO SVO 5. D. Maz precor isti τῷ τοῦ 'Apxiepéos secessui, qui meam remoratus sit felicitatem. Crede mihi, optime Ammoni, nune ἱερὰ ἡμῖν kexá- λασται ἄγκυρα kai πᾶς ἔρριπται κύβος" qui si parum ex sententia ceciderit, πέπρακται. Si succedit, debebo summam tuo animo et 5 humanissimi Vuigorniensis: sin minus, agnoscam familiarem illum et nimium mihi notum genium meum. Praebendam arte conflaui in pensionem. Quod hortaris vt Iouem propius adeam, enitar, ac tum magis vbi certum vigilans audiero oraculum vnde rerum mea- rum summa pendet. Scis quam sim crassus, in hisce praesertim 10 rebus. Quod si quid censes faciendum mihi quod gratum futurum sit Vuigorniensi, quaeso submoneas. Itidem ne quid addubites περὶ τῶν χρημάτων" etiamsi destituat ὁ Καντουάριος ἐκεῖνος, sunt hic a quibus vnico nutu possim impetrare. Maximum hie in praesentia rerum omnium aucupium est: at ego 15 nune ἄχειρός εἰμι. Hoc male me habet. Italos, Hispanos, Getas, Danos candidiores experior in me quam meos: famelicum hominum genus et soli ventri natum. Cancellario debeo plurimum ; at non ego solum, verum omnis haec regio. "Tunstalli consuetudinem merito mihi gratularis; nihil adhue expertus sum hoe homine 20 amicius. Ei legi tuam illam maiorem epistolam; magnopere delectatus est ingenio tuo. Mihi subinuidere visus est, quod tu illi tam λακωνικῶς scripseris; sed cum exeusarem occupationes tuas, facillime accepit. Τὸν λύκον iam reliqueram, sed duabus epistolis seuerius acceptum, 25 poste(a)quam sensi hominem humanitate nostra reddi ferociorem. Carmelitam βλάσφημον semper neglexi, et tamen a canibus, vt scri- 488. 24. sed... 25. ferociorem om. F. 26. E Lond. : Camelitam F. 483. 6. genium] Cf. Epp.232.1,281.20. 17}. Praebendam] See Ep. 436. 5 n. 26. Carmelitam] Perhaps the 20. maiorem epistolam] Perhaps preacher who prophesied the coming Ep. 466, which, as it survives, is of Antichrist in consequence of the incomplete; or Ep. 447, which may publication of the Nowwm Instrumentum ; have been in Ammonius' name (cf. οὗ Lond. vi. 2 and xxii 31, LB. 380 p. 292). (407 B) and 979 (1109 4). 24. Τὸν λύκον] Dorp; cf. Ep. 474. vt seribis| Cf. Ep. 478. 24 n. 483] TO ANDREW AMMONIUS 375 bis, aecipietur et ille νὺ dignus est. Volumina Hieronymi iam hic diuendita sunt. Franciscus affirmat se duo milia florenorum fuisse lueraturum, si maiorem codicum vim deportasset. Quid ego audio? toties Romae morior et reuiuisco ? Quis istuc Virbius aut Theseus 39 potuit? Sed ita demum mihi videbor reuixisse, si quod agimus suecesserit. Tu, mi Ammoni, πράττε ὃ πράττεις et. Aesculapium age. Bene vale. Bruxellae. quinto idus Nouemb. Anno w.r.xvi. 484. FROM JEROME BUSLEIDEN. Deventer MS$. οἱ, f. 172 v^, Mechlin. LB. App. 88. 9 November (1516). [Clearly aecompanying the letter contributed by Busleiden to the first edition of the Utopia (Ep. 461 introd.). Busleiden's letter is addressed to More and is dated * Ex aedibus nostris Mechliniae. w.D.xvI.'] ERASMO SVO HIERONYMVS BVSLIDIVS 5, EccE tandem quam conficere iusseras tenes epistolam; qua si forte minus praestiterim quam aut expectatio de me tua aut rei de qua agitur dignitas postulabat, tu ipse videris et tibi imputa, qui tam infanti et alias parum idoneo id negocii dederis. Cui vel hoc sat erat, quod minus praestare posset, saltem conatum esse; speranti 5 etiam hae in parte suam nauatam operam tibi non omnino improbari, ceterum admodum gratam fore, maxime in qua nauanda non sine periculo famae et dispendio aestimationis suae tibi gratificatum fuit. Clarissimum certe et plusquam confessum nostrae in te obseruantiae argumentum, cui ergo bene consulas velim ; quod ita tum maxime ro praestabis, hane modo epistolam multa rubigine obsitam acerrima lima tersissimi eloquii tui duxeris expoliendam. Interea recte vale me plurimum commendando clarissimo oratori serenissimi Regis Angliae. Raptim Mechliniae 9* Nouemb. 15 485. FROM ALARD OF ÁMSTERDAM. Deventer MS. οἱ, £. 140 v9. Louvain. LB. App. 89. II November 1516. [There is no definite confirmation for the date given by the manuscript; but as the copyist is Hand A, no year later than 1517 is possible.] 483. 33. w.p.xv1 EN?: w.p.xii H. 3o. Virbius] The name given to by Aesculapius ; cf. Ovid, Met. 15. 544. Hippolytus after restoration to life 484, 13. oratori] Tunstall. σι IO I σι 20 30 976 LETTERS OF ERASMUS [1516 ALARDVS AMSTELREDAMVS DOMINO ERASMO 5. P. D. Qvop et Hermolaum et Politianum, inimitabili viros elegantia, mihi proponis imitandos, est quod exquisitam illam tuam admirer eruditionem, eruditissime domine Erasme ; tum quod hinc admoneor omnem studii nostri rationem praeceptis simul et exemplis constare, proinde vt quisque sibi autorem proponit ad imitandum optimum, ita fit ipse optimus, pessimus vt pessimum ; tum quod Est quoddam prodire tenus, si non datur vltra. Tuis igitur auspiciis tentanda mihi via est, qua me quoque possim Tollere humo victorque virum volitare per ora. Quod autem hactenus vnas atque alteras naeniolas dederim impri- mendas, vehementer admodum doleo. Quid ni doleam, cum sentiam me plures testes stulticiae meae domestico praeconio, vt Ciceronis verbis vtar, asciuisse? Quid facerem enim? Nolui deesse mihi. quanquam vel maxime defuerim, et vel concessam omnibus vel correptam iuxtaque vindicatam libertatem quiduis audendi non placuit amittere. Siquidem cum nemo meae turbae non scribat aliquid et Communi feriat carmen triuiale moneta, nomenque cupiant proferre omnes, non committendum putaui vt ego, quasi quinta luna prosatus aut fusca initiatus aui, haud etiam possem vtcunque Stridenti miserum stipula disperdere carmen. Non obtusa adeo gestamus corda Bataui, Nec tam auersus equos nostris sol iungit ab oris, vt quod aliis promiscue datum, nobis quoque sit in totum dene- gatum. Id si laudandum, communem amplector conditionem ; sin vicio vertendum est, mihi iustior venia vel hinc quod sequor exem- plum, non probo. Mereatori Pompeio Occoni Phrisio nomen est; mens, vt libros ad 3. admoner MS. : correxi : admonear LP. 9. possim corr. LB : possü MS. 17. meae turbae scripsi: meas turbat MS. 23. stipula LB: stipulu MS. 27. Sin legi potes in MS.: quod voluit LB, sui famen dedit. 7. Est quoddam] Hor. Ep. τ. r. 19. Communi] Juv. 7. 55. 32. quoddam is an earlier reading, 23. Stridenti] Verg. Ecl. 3. 27. which has been discarded for quadam ; 24. Nonobtusa]Cf. Verg..Aen. 1. 567,8. see Wickham's note. 3o. Oeconi] Pomp. Occo (T22 Nov. 8. tentanda] Verg. G. 3. 8,9. 1537) was the nephew of Adolphus 1I. naeniolas] For some of these cf. ^ Occo (1: 1447-1503), Agricola's phy- Ep. 433. 30 and 32 nn. sician and friend. Though a Frisian, 13. Ciceronis] de Or. 2. 20. 86. he was a citizen of Amsterdam, and 16. audendi] Cf. Hor. A. P. 1o. his house there was always open to 485] vnum omnes in vniuersum distrahat. Index mihi iam non suppetit ; certo tamen scio domj suae libris amplius mille delitescere blattisque vndeeunque praerodi, libris inquam reconditissimis atque eisdem vetustissimis ; in quos si incidas, haud quaquam te reperisse clamabis id quod pueri in faba. Homo qui hane apparatissimam Rodol(phi) Agricolae suppellectilem librariam tam negligenter tamque clam omnibus asseruat, vix dum contriuit Aesopum; satrapam diuitiis, fastu Trasonem modis omnibus adumbrat. Amstelredamis habitat ; euius aedes vulgo Paradisus appellatur. Scripsi cum tabellione nostro vt κατάλογον mihi tuo nomine transmittat; id quod pro veteri inter nos necessitudine haud cuncetanter, opinor, faciet. Ad haec, FROM ALARD OF AMSTERDAM 977 Quod si fata meis patiantur ducere vitam Auspiciis et sponte mea componere curas, sub Calendas Ianuarias proximas sacris operaturus Amstelredamos concedam. Quare si ipse fortasse non transmittat, ego quoque tibi fideliter allaturus ad te quiequid indidem postulabis, etiamsi maximo foret redimendum. Non possum non satis mirari quod praeter alia non parum multa in naeniis nostris et huius quoque versiculi, Vt fles, vt gemis, vt micasque pectus, strueturam amiee reprehendis; cum tamen modo haud ita dissimili vtatur Horatius, Si tacitus pasci posset etc. 32. suae LB : suas MS. men of letters; and he was strong enough, when Erie Walkendorp, Bp. of 'Trondhjem, fleeing from Christiern 1 of Denmark and Norway, took refuge with him in 1521, to refuse to surren- der him to the king. He had inherited Agricola's papers from his uncle, and from other sources (Agric.?f?. Ὁ); and he was afterwards very generous in placing them at Alard's disposal (οἵ. p. 269). His character is illustrated by a book of devotions, Psallerium diui Hieronymi in modum septem horarum abbreuiatum : sepiem Psalmi poenitentiales Francisci Petrarchae: et aliae preces, printed for him in Paris at his own eost, by John Dupré, 20 Dec. 1519, 165, as a handy volume for merchants like himself to carry about. Pontanus had seen ἃ copy, which may be the same as that afterwards in the possession of P. A. Crevenna of Amsterdam (see the Catalogue raisonné of Crevenna's books, 1776, vol.i, p. 52), which was sold by auction in 1790. The Paradise was perhaps the great corner house in the Kàlbergasse near the Papenbrucksteg, in which von libros ete. ... 34. vetustissimos scripsit LB. Zesen (Beschreibung der Stadt Amsterdam, 1664. pp. 393.4) describes Pompeius' son Sibrand asliving in 1556. ἃ street in that neighbourhood was named after him, the Pompeiussteg. Agricola's papers were still in Sibrand's posses- sion in 156r, when Viglius Zuichem presented him with a portrait of Agricola to be put up in his library. See Alard's Comploratio super immatura luctuosaque «morte Pompeii Occonis, in his edition of Erasmus' Carmen Bucolicum, Leiden, P. Balen, 13 Feb. 1538, f*. Οὐ: J. I. Pontanus! Rerwm .Amstelodamen- sium Hist., 1611, pp. 243,4; and EHR. xxi. 306-8. 34. reperisse] Cf. Plaut. Aul. 818,19. 36. librariam] In his scholia to Agri- eola's De inuentione dialectica, Cologne, Gymnich, 1539, p. 217, Alard states that the collection contained law- books, including a copy of the Pandects. 37. Aesopum] .4dag. 1527. 38. Trasonem] This form is perhaps the origin ofthe corruption in Ep. 92. 13. 42. Quod si] Cf. Verg. Aen. 4. 340,1. 49. micasque| Cf. Plaut. Aul. 627. 51. Horatius] Ep. 1. 17. 50,1. 35 45 50 978 LETTERS OF ERASMUS [1516 Lopsenus ille noster Aurelius serio ;triumphat quod, relictis leopardis, peculiaribus te leonibus addixeris, Verum non satis probe tuum noscit ingenium, vt qui aulieos deosque deasque ne pili 55 quidem facias, tantum abest vt iis te semel deuoueas. Dorpius adhue constantissime in illa sua heresi, scis qua, perstat, pariter et Musas et Musis amicos Laudat amatque domi, premit extra limen iniquus: id quod experiri manifestarie quiuis potest, si adhibeat animum et 6o animaduertere ad id conetur. Non haec scribo vt frigidam suffun- dam, sed vt ille meminerit tandem Daretis et Entelli, vtque tibi herbam porrigens illud exerta voce tuis opploret auribus, Tu maior; tibi me est aequum parere, Erasme. Quod nisi propediem dixerit, iure optimo eulogii vice dicetur: 65 Ipse tulit precium iam nune certaminis huius, Qui cum vietus erit tecum certasse feretur. Vale, charissime D. Erasme, et hoe scias velim, te vno nullum quenquam mortalium chariorem. Iterum vale. Louanii natali diui Martini 1516. 486. FRow WirLiIAM BrLouNT, LoRD MouwrJoy. Deventer MS. 9r, f. 144 v*. Tournay. LB. App. co. 12 November (1516). 1516, because of the publication of Jerome. , GVILIELMVS MONTIOYVS HERASMO SVO S. D. AccEPI, mi Herasme, litteras tuas, et quod scribis de Hieronymo absoluto gaudeo. Sed quod magno venditur, persuasum mihi plane est lucubrationes Herasmicas non posse tanti vendi quanti valent. Deereui igitur breui, cum de precio mihi constabit, vel ad Petrum 5 Aegidium vel ad te pro eo mittere. Quod Bruxellas commigrasti ibi hyematurus, non possum non laudare tuum consilium, tum (quod) possis quae cum Principe tuo agenda tibi sint conficere, tum cum Tunstallo nostro, viro tam amieo et docto, quod sis sepius 486. 5. Bruxelle MS. : corr. LB. 7. quod add. LB. 485. 52. Lopsenus] Cf. Ep. 17 introd. 58. Laudat] Cf. Hor. Ep. 1. 19. 36. 53. leopardis] i.e. the leones 62. opploret] Auct. Her. 4. 52. 65. lopardés? of England. A lion was 63. Tu maior] Verg. Ecl. 5. 4. the principal feature in the arms of 65. Ipse] Cf. Ov. Met. 13. 19,20. both Holland and Brabant. 486. rrr. HERASMO] For this form 55. Dorpius] Cf. Ep. 474. 17 n. cf. Ep. 1. mrT. n. 486] FROM WILLIAM BLOUNT, LORD MOUNTJOY 879 eonsuetudinem habiturus. De praebenda tua cupio tibi omnia recte procedere. De episcopatu vero, cum longius distet et parum pinguis habeatur, videris mihi in reiieiendo sapere, quum sit tibi, vt scite scribis, onus videlieet absque subsidio, et oneri potius quam honori futurus. Epistolas abs te missas accepi, quae me plurimum legendo delectauerunt; nam legi quam plures, integrum volumen nondum perlegi; quod vero mihi eas miseris habeo tibi gratiam. Ioanni de Molendino de Hieronymo patefeci, nec displicuit ei nuncium. Vale et me, vt facis, ama; et si non sit tibi in animo hae hyeme Tornaeum visere, saltem epistolis tuis nos visere oro ne graueris. Iterum vale ex Tornaco postridie di"i Martini. Honorando viro D. Cancellario me commendatum habeas. 487. FRoMwM GERARD GELDENHAUER. Deventer MS. οἱ, £. 145. Louvain. LB. App. 91. 12 November 1516. (The date is confirmed by the preparations for the Utopia. Gerard Geldenhauer of Nymegen (c. 1482—10 Jan. 1542) was educated at Deventer under Hegius and Ostendorp (Ep. 23. 56 n. and 67 n.). He is next found at Louvain, whence on 28 Feb. 1514 he dates a letter de situ Zelandiae which is printed in Dorp's Dialogue (p. r1). He had a hand in many of Martens! books, ineluding Rud. Agrieola's De inwentione dialectica (Ep. 336. I n.), and also composed a volume of Satyrae, 13 June 1515 (a), and a Pompa Exequiarum ... Ferdonandi, 3 Apr. 1516 (b). The preface to the Pompa is dated from Brussels and shows that he had then become chaplain to Prince Charles, and had some tie with Philip of Burgundy, Admiral of the sea. When Philip was made Bp. of Utrecht in 1517, Geldenhauer became his secretary. During this period he composed a narrative (c) of Philip's entry into Utrecht, c. 25 May 1517, and a treatise De Bataworwum insula, 19 Sept. 1520 ; and c. 24 Jan. 1517 was erowned poet laureate by Maximilian at Tirlemont. (On Philip's death, 7 Apr. 1524, he entered the service of Maximilian of Burgundy, Abbot of Middelburg, who in Sept. 1525 sent him on a mission to Wittenberg ; see his Itinerarium (d). Shortly after this he definitely went over to the Reformers. After marrying in 1527, he settled as a private teacher at Strasburg; whence in 1531 he moved to Augsburg, to be rector of ἃ school. In 1532 he was appointed Professor of History at Marburg; and there he remained till his death, taking an active part in the development of the Reformation. His most important works in this period are a life of Philip of Burgundy, Strasburg, Chr. Aegenolph, Mareh 1529 (e); and an Znstitutio Scholae Christianae, Frankfort, Chr. Aegenolph, Sept. 1534. Until 1520, and probably later, he was on very friendly terms with Erasmus; but in 1529 there was an estrangement between them, because he published at Strasburg some excerpts from Erasmus' writings accompanied by some * Evangelical' letters of his own (f). By Sept. 1536, however, when Geldenhauer contributed lives of Agricola and Wessel to Fichard's Vitae illustriwum virorum, no trace of ill feeling remains. I2. vedelicet MS. 9. praebenda] Probably that at ro. episcopatu] Cf. Ep. 475. 4 n. Courtray (cf. Ep. 436. 5 n.); for it 13. Epistolas] The Epistole ad Eras- is likely that the second attempt at wm (B); which were just published. Tournay (cf. Ep. 360. 15 n.) had 15. de Molendino] Cf. Ep. 371. 14,5. already been decided against Erasmus. 20. Cancellario] Le Sauvage. - o en 15 380 LETTERS OF ERASMUS [1516 See a sketch in Wm. Dilich's Vrbs et Academia Marpurgensis, finished c. 1626, ed. 7. Caesar, 1867, pp. 23-5; a life, 1898, and an edition of his Collectanea, 1901 (reprinting a, b, c, d, e, £f) by J. Prinsen ; BEr? Annotationes ; and ADB.] DOMINO ERASMO GERARDVS NOVIOMAGVS 5S. D. P. VmoPIAE imprimendae prouinciam The(o)dorieus noster lubens ae gaudens suscepit. Insulae ipsius figuram a quodam egregio pictore effictam Paludanus noster tibi ostendet; si quid mutatum velis, scribes aut figurae annotabis. Exemplaria Epistolarum tuarum in aduentum tuum huc diligentissime custodiam ; si vero ad te mitti velis, mittentur quamprimum. Adhibebo omnem diligentiam vt Vtopia ornate in publicum prodeat; vt prosit lectori, non offendat. Dorpius desyderat aduentum tuum ad nos; quem si distuleris, ipse constituit venire ad te. Persancte iurat se nemini mortalium praeter vnum aut alterum ostendisse litteras tuas aut suas, neque se sparsisse aliquem rumorem apud theologos de tuis operibus, sed culpam nescio in quos reiicit. Spero rem eo peruenturam vt Dorpius Erasmi posthac consiliis non poenitendis acquiescat. Gaudeo Michaelem theologum tibi placere ; forte hoc debet Nebris- sensi praeceptori suo. Multum enim refert a quo prima aetas instituatur. Sed sus Mineruam. Optime Erasme, non sit tibi molestum quod tam impudenter tibi seribo, et apud te in optimis studiis occupatissimum hiscere audeo. Condonabis hane culpam amori erga te meo. 3. pietore] For conjectures as to iden- tity see Michels and Ziegler's edition of the Utopia, 1895, p. xl. Paludanus|] Ep. 180. 4. Epistolarum] E. ro. litteras] Cf. Ep. 477. 11 n. 14. Nebrissensi] Aelius Antonius (1444-2 July 1522?) of Lebrixa, N. of Cadiz. He states in the preface to his Spanish-Latin lexicon (1494) that he was born in the year before the battle of Olmedo and at the time of writing was nearly fifty ; that after five years at Salamanca he went at the age of nine- teen to Bologna to perfect himself in Latinity; and that after ten years he was invited to return to Spain by Alphonso Fonseca, Abp. of Seville CFT 14732), in whose household he then spent three years till Fonseca's death: but his figures do not quite agree. He further states that he then taught for twelve years at Salamanca, where he was professor of grammar and rhetoric; and that he had been for seven years in the household of John Stunica: an eeclesiastic who in 1503 became Abp. of Seville. On Stunica's death (4 14 Oct. 1504) he returned to Salamanca, and taught there again; his attitude towards the interpreta- tion of Scripture being very close to that of Erasmus. About 1515 attacks on his orthodoxy moved Ximenes to protect him, and to confer upon him a chair at Aleala, which he held until his death. His writings include ἃ Latin grammar, first published at Salamanca in 1485 ; a Latin-Spanish and Spanish- Latin lexicon, ibid. 1492 and s.a. ; edi- tions of Pomponius Mela, ibid. 1498, Persius, Seville, c. 1504, Sedulius, Sala- manca, 1510, P. Martyr Anglerius, Je orbe τοῖο, Seville, 1511, Prudentius, Logrono, 1512; and three Quinquagenae of critical notes on Scripture, ? 1514-16. About 1509 he was appointed historio- grapher to Ferdinand ; but his work in this office was not printed until 1545. He is credited with a share in the Com- plutensian Polyglott, r514-17 ; but his name does not appear in it. See Nie. Antonio, Bibl. Hispana ; Prescott, Ferdinand and Isabella, ch. τῷ and ch. 19; a sketch by H. Suaiia, Madrid, 1879; and I. Bywater, TAe Erasmian Pronunciation of Greek, Oxford, 1908. 481] FROM GERARD GELDENHAUER Ostendit mihi Dorpius libellum Pepricorni scriptum aduersus Epistolas Obseurorum Virorum, in quibus ostendit delitescere nescio quas hereses Bohemieas. Quid tandem fiet, si in huiuscemodi nugis reprehendendis non sint canes muti theologi sed clarissime latrent ? Melius esset rem silentio contemnere quam scribendo et argu- mentando in infinitum augere. Haee habui quae scriberem, doctissime Erasme; quae vt boni consulas velim. Bene vale. Louanii postridie diui Martini 1516. 981 Epistole elegantes f9. o? v^. C, p. 152: F. p. 52: HN: Lond. i. 32: LB. 223. (The date is unquestionable. Louis Ber (24 May 1479—24 Apr. 1554) was born at Basle, and in his youth lived opposite John Amorbach, from whom he received much kindness. His university education was obtained in Paris, where he became B.A. r497-8, M.A. r499. In i500 he entered the Sorbonne, and became a Fellow in 1504. He continued to study theology, living in the College of St. Barbara, and in the examination for the Doctor's Degree in 1512 he stood first (cf. Epp. 305. 199 and 413. IIn.). After that success he returned to Basle and was incorporated in the University 1512-13, entered the Theological Faculty 27 Aug. 1513, was Dean of it 1514-15, and Rector of the University 1514 and 1520. From the Bishop, Christopher of Utenheim, with whom he was much in sympathy, he received the Provostship of St. Peter's Church in Basle; but in a stronger degree than his patron he was opposed to the Reformation, and did what he could to prevent the printing of Lutheran books in Basle. In consequence of the triumph of reform he withdrew in January 1529 to Freiburg, where the remainder of his life was spent. In June 1530 (Jànig p. 45) and again in June 1535 he visited Rome. ἀ treatise De praeparatione ad. mortem, Basle, Jo. Oporinus, Nov. rSs5: (2nd edit.), seems to be his only published work. It contains also a sensible Responsio in the form of a letter, dated from Freiburg 23 Feb. 1551, to some one who had questioned the propriety of flying before the plague. In BRE. 1:8 the form Baípp occurs for his name; but in an autograph letter at Basle he signs himself * Ludouicus Ber', and this form occurs also in the Responsio f?. V*. The date given above for his death is from the matriculation-register at Basle (AN. II. 3). See Aleander's Journal, ed. Omont, p. 39; Basle Univ. MSS. G. I. 26, G. II. 29. 18-20, ΚΑ. C. τ. 2. 47-52 ; Schreiber. Gesch. d. Univ. Freiburg, ii. p. 155; EE.] FnRoMw Lovis BER, Basle. 12 November 1516. LVDOVICVS BERVS LITERARVM OMNIVM PRINCIPII ERASMO ROTERODAMO DOMINO ET PRAECEPTORI IN PRIMIS OBSERVANDO S. D. QvEwxApMopvM quotidiana lueubrationum tuarum lectio, Erasme amicorum integerrime, incredibili animum meum semper afficit 487. 20. Pepricorni] John Pfefferkorn (1469—2. 1524), a Jew of Cologne, who had been converted to Christia- nity in 1503 or 4. In alliance with the Dominieans he set himself with fanatieal zeal to the conversion of the Jews, and for this end proposed the destruetion of all Jewish books; a scheme which was frustrated by the opposition of Reuchlin. From 1507 to 1521 he published a series of German pamphlets in support of his aims, That here intended is his defence (Beschyrmung, translated into Latin by O. Gratius shortly after its appearance ; Bócking xxi) against Eov., in which he had been grossly attacked. See Geiger in ADB, and Creighton v. 31 seq. 982 LETTERS OF ERASMUS [1516 voluptate, ita diei non queat quam me oblectarint litterae tuae, quibus de feliei statu tuo me certiorem reddidisti. Itaque cum samieorum omnia sint communia, mihi equidem gaudeo tuaeque dignitati summae gratulor de tam honorifica et vbere a Principe oblata prebenda ecanoniea deque tam prospero rerum tuarum successu, vt fortuna literarum et virtutis studiosis semper nouercari solita, abs te quemadmodum contempta, ita et vieta et prorsus tibi 10 dedita videatur. Nee obtrectatorum quorundam insania, magis quidem elaborantium vt aecuratissima tua scripta et exquisitiorem doctrinam aliqua ex parte falso calumnientur quam vt sane et cum fructu intelligant, felicitatem tuam imminuere poterit, sed augebit potius. Quae enim spes gloriae, si nulla vietoria ? victoriae 15 autem quis locus esse potest vbi pugna non est? Sed neque desunt nee vnquam deerunt Erasmo doctissimi et optimi patroni, quan- quam ipse sibi abunde et patronus et semper Deo duce futurus est victor gloriosus. Literas tuas ac item Archiepiscopi Cantuariensis ad reuerendum 20 dominum Basiliensem eius reuerendae paternitati diligenter redden- das euraui Aliarum etiam literarum exempla ad me transmissa, mihi quidem abs te munus gratissimum, communibus amicis nostris, yt decebat, communicaui. "Vale semper felix in Christo. Ex aedibus nostris Basileae pridie idus Nouembres. Anno. domini M.D.Xvt1. t σι 489... FnRow Lovis ΟΑΝΟΒΒΑ. Epistole elegantes f^. 1. Amboise. C?. p. 125: F. p. 43: HN: Lond. i. 20: LB. 224. 13 November 1516. (The date is unquestionable. Louis Count of Canossa (1476—30 Jan. 1532) was born at Verona of a good family, and was trained in the court of Urbino, where he inade the acquaintance of Baldassare Castiglione, Being employed on an embassy to Rome, he won the favour of Julius 1i, who sent him in 1512 as Papal ambassador to France. He showed himself a capable diplomatist, especially in negotiating the under- standing between England and France in r514, and as a reward he was made Bishop of Triearico r Jan. r515. Thenceforward he was employed in the interests of France, and received the see of Bayeux Aug. 1516 and later an annual pension of 400olivres. He was sent on an embassy to Italy 1519-20, and from 1523-8 was French ambassador to Venice. Ill health compelled him to resign his various offices; and he died in his native land. About 60 letters by him are printed in Ziletti's Leítere di Principi, 1581, i and ii; and there is a sketeh by Manara, Verona, (1845), with ten more letters; see also Brewer and GC. xi. 385,6. Two of the letters in Ziletti are to Ammonius (i. ff. 17 v? and 18 v^; Brewer ii. 2619 and 2621), dated Nov. and r Dec. 1516, and deal with this proposal made to Erasmus. "The second alludes jestingly to his meeting with Erasmus 12. et om. N. 1. prebenda] Cf. Ep. 436. 5 n. 19. Literas] Cf. Ep. 425. 33 n. 489] FROM LOUIS CANOSSA 988 in London in 1:514; see Ep. 294 introd. It appears from the letter there quoted that Canossa was nettled by Erasmus' double refusal; but there is no trace of ill feeling between them in Lond. xxvi. 12, LB. 1157.] ERASMO ROTERODAMO LVDOVICVS CANOSSA EPISCOPVS BAIOCENSIS S. D. Ea semper mihi voluntas, ea mens, is animus fuit, vt quando- eunque per fortunam aliquanto fauorabiliorem liceret, et studiis bonis nostrum omne ocium applicaremus et studiosum aliquem literatumque hominem domi foueremus. Itaque mihi persuasum eum sit eum te, Erasme, esse quem animo ipse concipio quemque ; vnum imprimis vna mecum esse ae viuere exopto, cuius videlicet et singulari ingenio recreari et literatis colloquiis frui et multiplici etiam doctrina pasei atque erudiri valeam, dignum equidem putaui, simulatque Christianissimi huius Regis (apud quem summi Ponti- fieis oratorem ago) benignitate ac fauore Baiocensi ecclesiae me ro lice& immerentem summus ipse Pontifex praefecit, tibi fortunam hane nostram statim nunciare, teque insuper hortari et inuitare, si commodo tuo ad me demigrare potes, vna mecum deinceps commoraturus; excepturum te me, si non omnino vt ipse mereris, at saltem pro virium nostrarum quantulacunque facultate, curaturumque vt et Erasmo quantum in me erit satisfaciam et Erasmum ad Baio- censem Antistitem accessisse poenitere nunquam debeat. Quem tantisper dum beneficiis amplioribus ornauero, annua ducentorum ducatorum pensione honestabo, praeter tuam ac famuli vnius itemque equorum duorum impensam. Bene vale et mihi animum tuum 2o renuncia. Ambasiae idibus Nouembribus. Anno. w.p.xvr. [LJ 5 490. FRoM HENRY GLAREANUS. Deventer MS. οἱ, f. 109 v^. Basle. LB. App. 92. 13 November (1516). [Not long after Ep. 463.] DOMINO ERASMO GLAREANVS S. Qvop ita breuis sum, charissime Erasme, in causa fuit loannes Frobenius, communis omnium studiosorum amicus. Nam is me Scribere iusserat, caeterum nuntium abiturum post octo dies; vix oeto effluxerant horae, eum nuntius litteras poscit, nullas dum a me paratas. Supersedi tamen, melius ratus quascunque dare quam 5 nullas, oceasionemque mihi ad te scribendi accipere potius quam 489. 22. Nouemb. Z: Nouembris N. 20 N σι 30 35 384 LETTERS OF ERASMUS [1516 praeterire. Proinde ignosce iuueni videlicet stulto, tantae tamen prudentiae quod me stultum agnoscam, Moriaeque beneficio me viuere non sum immemor. Iusseras nuperis litteris vt Hermanni Buschii carmen et meum in laudem tuam compositum ad te mitterem. Id studiosius egi quam oportuit, nempe quod meam insaniam quoque misi. Addideram enim carmen ad Osaldum nostrum seriptum, qui nunc ludo litterario Tiguri praeest, idque, vt tum tumultuabar, non reuidi Accidit autem vt pudendum errorem non viderim in sexto ab initio carmine ; loricatus enim posui prima correpta, quod nemo doctus absque indignatione audire potest. Caeterum venenatus adseripseram mar- gini; nescio quo fato id post. praeterierim. Leuieulum est, fateor, sed res magna errorem condonat, parua minime. Proinde plus me torquet, quod in ea labor, in qua non veniam sed risum meritus sim. At vero tuus eandor ingeniumque placabile Glareano hoe quoque condonabit. Oro autem vt carmen ipsum vel penitus confodiatur, in ignem iaciatur vel delitescat, prorsus indignum quod lumen videat, nisi lima Erasmi aecedat; quam tamen opto melioribus aduenire scriptis. Hoe vnum, mi Erasme, tibi persuasum habe, me vbique tuas praedieare laudes, nunquam ammirari desinere tua scripta; semper in ore meo tua esse praeconia, illudque prae caeteris, te mihi ex animo charum esse, idque tuo merito quod vere Christiana me docuisti, homo Christianissime ; habeoque tibi gratias quas animo coneipere, calamo exprimere non possum. Ad nundinas Francina- danas rursum aliquid litterarum a te expecto, atque tum de rebus meis te faciam certiorem ; quas nunc ob breuitatem temporis ne concipere quidem potui, nedum scribere. Porro valeo bene, valent Rhetus, Osaldus, Petrus et Valentinus, omnes discipuli mei, tui I4. reuidi MS : recudi LB perperam. rio. Buschii] Cf. Ep. 440. 14 n. meum] Cf. Ep. 440. 13n. I3. carmen] Cf. Ep. 463. 67 n. Osaldum] Glareanus uses this form frequently : e. g. in Zw. E. 1519. 2, 16, 19; cf. also VE. 170. r6. loricatus] cataphractis was substi- tuted when the poem was printed; see Ep. 463. 69 n. 3r. Francinadanas] Glareanus uses the locative Francinadi in Zw. E. 1520. 44- 35. Rhetus] Cf. Ep. 440. 15 n. Petrus et Valentinus] Peter (c. 1503-? 1532) and Valentine (c. r5oo- 1555), brother and cousin of Aegidius Tschudi, *the Swiss Herodotus, with whom they were now inmates of IS. viderim LB: videram MS. Glareanus' aeademy (p. 279). They aecompanied Glareanus to Paris in 1517. See BRE,, VE. and Zw. E. Peter on leaving Paris c. 1521 fin. joined the Reformers, and settled at Chur; see ADB. 38. 730,1. "There are poems addressed to him in Glareanus' De ratione syllabarum (Nov. 1516) and Elegiae (14 Nov. 1516). Valentine before going to Basle (a. 31 July r515) had been ἃ pupil of Vadianus and had visited Pavia (VE. 100). He graduated at Paris (B.A. 1518, M.A. 1519) and in Jan. 1519 was nominated to succeed Zwingli as parish priest of Glarus (VE. 140, 156); but he remained in Paris till 1521-2, and was not inducted to his eure till r2 Oct. 1522. His subse- 499] FROM HENRY GLAREANUS 385 studiosissimi, qui simul omnes te salutari iusserunt. Sed iam vale tu quoque. Basileae ad Idus Nouembris. 491. To PETER GILLES. Farrago p. 194. Brussels. F. p. 329: HN: Lond. vii. 33: LB. 345. 18 November (1516). (Following Epp. 477 and 481.] ERASMVS PETRO AEGIDIO SVO S. D. Drzvx immortalem, quid imprecer istis comperhendinatoribus Ὁ Si Hieronymus nondum est concinnatus, fac modis omnibus extimu- les Callipides istos: sin est, cura vt quam primum ad me veniat. Petrus Coeles fortasse decumbit, nam audio non modo spoliatum verumetiam delumbatum: id si verum est, doleo vicem hominis. Iam Coleto seripsi vt suecurrat homini. "Tunstallus item ex animo dolet. Nolim te hue voeari tuo incommodo ; quod si est cur hue te recipias, venies gratissimus Tunstallo, tum adferes tecum argentum, relaturus aurum. Franciscus soluit, vt ait; caeterum pro Petro negat se fideiussisse. Accepi syngrapham a Maruffo, qua nonnihil auxit aestimationem ducatorum. Audio Dorpium tandem resipuisse. Vtopia in manibus est typographi Bene vale cum dulcissima coniuge: optimum parentem meis verbis salutato diligenter. Bruxellae. xrrir. Cal. Decembres. [ Anno millesimo quingentesimo deeimooctauo. |] 499. FRoM AbnpRIAN TO CORNELIUS OF BAARLAND. Epistole elegantes f^. n. Louvain. C?. p. 135: F. p. 46: HN: Lond.i.25: LB. App.98. (c. November 1516.) [This letter may be regarded as one of the first attempts to respond to a request often presented to Erasmus (cf. Ep. 450. 52, 3), that he should publish some list of his writings; such as were afterwards the Lucubrationwm Index, printed by Martens in 1519, the Cafalogus Lucubratiomum (τ), and the letter to Boece of r5 March 1530 (Ep. 47 introd.). In his preface to the Imdez, τ Jan. 1519, Martens expressly acknowledges Erasmus' assistance in his task ; but Epp. 510 and 512 show that there is no reason to suppose that he had inspired this composition. It can be dated with some precision, since it mentions the publication of B (1. 113) and was written in the autumn (l. 9). 491. 12. Audio... resipuisse om. F. 15. Anno... 16. decimooctauo add. H quent life was spent there, in frequent 4. Cocles] Meghen. eonflict on behalf of the Reformation. ro. Franciscus] Perhaps cf. Ep. 481. Heistheauthorofachronicler524-33. 5-8. See ADB. ir. syngrapham] Cf. Epp. 48r. 8: 491. 2. Hieronymus] Cf. Ep. 477.1. and 499. 3, 4- 3. Callipides] This form occurs also 12. Audio] Perhaps through Palu- in Adag. 543. danus ; cf. Ep. 496 introd. ALLEN II ce σι I5 σι σι 986 LETTERS OF ERASMUS [1516 Adrian of Baarland, not far from Borsselen in Zeeland (28 Sept. 1486 or 7—30o Nov. 1538), was one of the most active of the men of letters at Louvain at this period. His first education was at Baarland 'sub modera- toribus'. After four years at Ghent (l. mi n.)—during which he was present at the christening of Prince Charles, 7; Mar. 15oo—he went to Louvain, where he spent four years in the uncongenial study of philosophy. On proceeding M.A. c. 1507 he devoted himselfto Latinity, and c. 1509 began to support himself by teach- ing ; being admitted in 1512 to the College du Pore. He published numerous books for the encouragement of Latin studies and the benefit of his pupils; among whom was William of Croy. On the foundation of Busleiden's College he was appointed Professor of Latin there, and delivered his first lecture on 1 Sept. 1518; but within ἃ year he resigned and returned to private teaching, receiving the charge ec. 1523 of the youthful Charles of Croy, Abbot of Afflishem. On 4 March 1525 he succeeded Paludanus (Ep. 180) as Professor of Rhetoric at Louvain, an office which he held till his death. His letter to John Becar of Borsselen (cf. Ep. 291 introd.) dated 5 Jan. (1520), is a brief autobiography. See also Bibliotheca Belgica, 2nd series, where there is a full bibliography and a very careful account of his life, correcting in many partieulars and amplifying the notices in BN and Néve, Henaissance en Belgique, pp. 194-7. In opposition to the latter's statement that Barland was married, the Bibl. Belgica shows that in 1516 he was in priest's orders; and in the preface (1513) tothe second edition of Aesop (1. 1 n.) he describes himself as ὁ saeris iam. initiatus'. Cornelius, his brother, is known only from this source.] HADRIANVS BARLANDVS CORNELIO FRATRI SVO SA. LrrERAs meas, quas ad literatissimum virum Petrum Schotum Gandaui olim praeceptorem meum tuumque exaraueram, scribis te per tabellarium publieum transmisisse, quandoquidem ipse, ita vt petieram, ferre non potueris: dehortante id ac prope etiam vetante matre, quae tui amantior te noluerit longius alioqui et periculosum propter nauigationem iter arripere. Id quod ego quoque iam non doleo ita euenisse; nam vix vlla vrbs est, in qua tuto subsidere hiis quatuor aut quinque mensibus potueris, quod morbus pestifer aestate superiore et hoc etiam autumno quibusdam in locis valde seuierit, in multis etiam pullulauerit tantum, idque ita occulte ac dissimulanter vt nonnulli, in tuto atque in vado salutis quod aiunt rem omnem esse putantes, in discrimen inciderint ignari Quod tantum molestiae in animo tibi esse hoc tempore scribis v& nequeas ad me quo soles studio ac diligentia de omni tuo atque amicorum statu literas dare, nescio quid id sibi velit neque vnde ista tibi molestia moesticiaque animi orta sit: quare tuum erit officium quam primum rem omnem quae te male habet ad me transcribere, vt te quantum possim vel consilio vel re adiuuem. - τ. Scotum N. ri. Schotum] A sehoolmaster at Ghent, to whose eare Adr. Barland was entrusted at the age of ir; see Barland's Collectanea, Louvain, ΤῊ. Martens, March r514, f^. b*, repeated in his autobiography. In one of Barland's Dialogi the school is enthusi- astically praised ; and Schott is perhaps the Ghent scehoolmaster aged about 8o, whom two friends go to visit in another (ff. c and £? in Hillen's edition, Antwerp, Apr. 1534). On publishing some translations from Aesop (Ant- werp, Th. Martens, 22 Apr. 1512) Barland dedicated them to Sehott; but in the second edition (Louvain, Th. Martens, 21 Sept. 1513) the preface to Schott is quite different. 492] FROM ADRIAN TO CORNELIUS OF BAARLAND 387 De Erasmi lucubrationibus quod scire vis ordine, tibi nune per- scribam; quanquam non sunt hoec tempore ad manum omnia quae 20 vir ille eonscripsit, quibusque Latinam linguam ita locupletauit vt non debeamus hae tempestate magnopere queri ob amissos authores per Gothorum in Italiam incursionem. Primum igitur vt ad opera eius veniam, extat Enchiridion Militis Christiani, opuseulum vere &ureum et omnibus maxime conducibile, qui se a corporis volupta- 25 tibus abducere et ad virtutis iter accingere et ad Christum, qui est veritas et vita, constituerint accedere. Contionator quidam apud Antuerpienses celeber et primi nominis, cuius mihi non succurrit nomen, tantum tribuit olim in vita huie opusculo, vt saepius in consessu etiam magnorum iudicauerit ex singulis pagellis singulas 3o posse fieri et haberi contiones. Est Panegyrieus ad Philippum Principem, Archiducem Austriae, continens triumphalem illius pro- fectionem in Hispanias felicemque in patriam ad suos reditum. De quo opere vere mihi videor posse dicere quod de Cicerone dixit Quin- tilianus, elucere in eo immortalis ingenii eius beatissimam vbertatem, 35 nee eum pluuias aquas colligere sed viuo gurgite exundare. Hic Philippum adhue iuuenem propeque imberbem laudat obiectaque virtutis imagine cohortatur ad honesta. Reliquit deinde Precationes aliquot quum eruditas tum pietatis plenas, ad Iesum et Virginem matrem. Pene mihi exciderat alter panegyricus siue, vt ipse in- 49 scripsit, Epistola exhortatoria ad capescendam virtutem, conscripta dieataque Adolpho principi Veriensi. Enchiridio, cuius supra meminimus, adiungitur subtilis, grauis, ornata Disputatio de tedio, pauore, ae tristitia redemptoris nostri Iesu. Transtulit idem ex Luciano permultos ac varios dialogos, in quibus 45 mihi tersus atque elegans maxime videtur. Proinde dignos eos censeo quos omnes literarum sacra colentes non modo legant sed ediseant etiam et omnium peregrinationum comites habeant. Inter dialogos est declamatio eiusdem Luciani ab Erasmo versa, cum altera eiusdem Erasmi quae Lucianicae respondet. Leguntur studiose ab 50 eloquentiae candidatis pleni bonae frugis De Copia rerum ac verborum eommentarii Cireunfertur hic libellus Similium. — Ex Plutarcho in Latinum ab eodem traducta vidi haec : Opusculum de tuenda bona valetudine. Quo pacto quis dinoscere possit adulatorem ab amico. 55 . Quo pau, quis efficere possit vt capiat vtilitatem ab inimico. 24. CAE IH Ep. 164. 43. Disputatio] Epp. 108-11. 31. Panegyricus] Epp. 179,180. 45. Luciano] Epp. 187, 191-3, 197, 34. Quintilianus] Znsí. 10. 1. 109; 199, 205, 261, 267. «quoting Pindar, ΟἹ. 11. 51. Copia] Ep. 260. 38. Precationes] Cf. Ep. 93. ror n. 52. Similium] Ep. 312. 41. Epistola] Ep. 93. Plutarcho] Epp. 268, 272, 297. cea 6 6 *-T eo σι ο οι o DI 988 LETTERS OF ERASMUS [1516 De doctrina principum. Maxime eum principibus oportere versari philosophum. An recte dictum sit ab Epicuro, λάθε βιώσας. De cupiditate diuitiarum. Euripidis poetae nobilissimi duas tragoedias, Hecubam et Iphigeniam, carmine vertit elegantissime: altera abhinc biennium hie acta et exhibita est publiee ab honestis aliquot iuuenibus, quibus agentibus nos praeesse meministi. Edidit etiam libellum De ratione studii et instituenda pueritia : in hoe docet qua potissimum via pueri ad doctrinae summam celerius emergere possint. Est etiam in manibus Contio de puero Iesu, in qua puer ille pueros ad modestiam, tolerantiam, humilitatem vitaeque castimoniam hortatur. Hanc orationem non dubito quin aliquando legeris; fuisti enim a primis annis earum rerum studiosior quae ad mores animi tui componendos attinerent, lasciuas vero poetarum fabulas et pestilentissimas Apulei facetias recte semper contempsisti. Nam quid per Deum immortalem poetae talibus nugis docent nisi peecare, nisi a virtutum castris ad vitia transfugere atque desciscere ? Reliquit et Odas aliquot, quales fecit Horatius aut Prudentius noster ; quantum illis nitoris, dulcedinis, pietatis inserit! Idem in oratione prosa tantus vt quod de Platone Quintiliani testimonium est, in hunc transferri iustissime possit, non hominis eum ingenio sed quodam Delphico videri oraculo instinctum. Sed redeo ad eius opera. Scripsit abhinc quantum commemini sexennium Declamationem stultitiae, qua multum verae gloriae meruit; est enim in eo libello eruditio mira, multa libertas, plus- culum etiam acerbitatis et salis. Offenderat libertas quosdam initio, qui nolebant suam stultitiam a stultitia notari. Docti certe et boni omnes tam elegantis opusculi festiuissima doctrina simul et doctissima festiuitate impense delectati sunt. Emisit et Chiliades aliquot et Centurias Prouerbiorum: quod opus plane diuinitatem quandam hominis prae se fert ob rerum verborumque beatissimam copiam. Editum vniuerso prope orbi ita placuit vt intra pauculos annos 61. Euripidis] Epp. 188, 198, 208. 62. altera] It is not clear which play is meant. The Hecuba was aeted, pre- sumably under Barland's direction, in Standonck's college at Louvain in Sept. 1506 (quingentesimo sexto); see Barland's dialogue by way of prologue in his Dialogi LV IT, Antwerp, M. Hillen, March 1527, f"P.r. I do not know of any second performance of it; so that possibly decennium should be read here ; or more probably, in view of the date of the publieation of Euripides (Ep. 188) and of the facts of Barland's life (his pupils acted scenes from the Aulularia in 1514), 1410 should be read in the date quoted above for /exto. 65. De ratione studii] Ep. 66. 67. Contio] Ep. 175. 715. Odas] Cf. Epp. 43. 28 n. and 47 introd. 71. Quintiliani] Znst. το. 1. 8r. 8r. sexennium] Inaecurate ; cf. Ep. 222 introd. .81. Prouerbiorum] Epp. 126, 211. 260. 492] FROM ADRIAN TO CORNELIUS OF BAARLAND 389 quater a nobilissimis impressoribus formis excusum sit: primum in Italia ab Aldo Manutio, viro propter singularem vtriusque linguae doctrinam omnium memoria saeculorum dignissimo; deinde in Germania bis a Frobenio Basilaeae, semel ab Anselmo Thubingae, praecipuis chaleographis. Cireumfertur et libellus coneinnus ae 9o breuis De constructione octo partium orationis; quem plaerique 95 putant illius, nec ipse in totum negat. Tum Disticha moralia, vulgo dictus Cato: Mimi Publiani: Institutum hominis Christiani. Leguntur et Epigrammata quaedam, quae ille non infieiatur ab se scripta, sed in hoc scripta negat vt ederentur. Nouissime Nouum Testamentum Graece simul ac Latine primus omnium nobis dedit, illa sua editione ad veterum exemplarium et interpretum vtriusque linguae collationem diligenter emendatum, vna eum annotationibus; quod opus miro studio docti candidique omnes amplectuntur. Mox Hieronymum nobis sic restituit argu- mentis et scholiis illustratum, vt alius videri possit pre eo quem antehae vulgo legebamus ; semotis etiam iis quae illi falso inscribe- bantur, et adiectis in libros epistolarum argumentis et scholiis quae breuitate, luce, suauitate ae nitore dicendi mire placent. Ad legendos vtilissimos illos de quibus ante dixi commentarios de vtraque Copia non puto esse opus vt te pluribus admoneam, quum vltro in Musarum Stadio decurras, neque tam caleare quam freno indigeas. Praeter ea quae commemoraui, visuntur passim in bibliopolarum officinis Epistolae aliquot Erasmi ad illustres et horum ad illum. Impressae sunt hoc anno bis adnotatiuneulae eiusdem in libellum qui vulgo Cato inscribitur. ^ Hune nos discipulis nostris enarrauimus, vt sanctissimis praeceptis eorum animos ad virtutem et linguas ad rectam eloquutionem formaremus: nam alterum sine altero docere verius corrumpere quam docere est. Senecam etiam nuper castigauit, qui hactenus deprauatissimus extitit. Psalmum primum, Beatus Vir, doctissimo illustrauit commentario. O nos plane felices, quibus adhue in flore primo omni ex parte absolutissimas lueubrationes videre, contrectare ac legere contigerit. Haee fere sunt, charissime frater, quae in manus nostras per- uenerunt; videbis propediem, si vixeris, alia. Nam quotidie adhuc Ji ro8. Ad C! : At C?. 93. Anselmo] Cf. Ep. 397. His ioo. Testamentum] Epp. 373. 384. edition of the Adagia is dated March 104. Hieronymum] Epp. 326, 396. 1514. 109. ante] 1]. 51. 95. De constructione] Ep. 341. 113. Epistolae] D. 97. Cato] Ep. 298. 114. bis] BEr.! mentions editions by 98. Epigrammata] The first edition — Schürer in March and Oct. 1516; the of these was published in combination ^ former I have not seen. with the Adagiorum Collectanea (Ep. 126) 118. Senecam] Ep. 325. by Badius, 8 Jan. 1507 ; see BEr?. 119. Psalmum] Ep. 327. 1οο 105 IIO 115 € 29 125 130 140 150 990 LETTERS OF ERASMUS [1516 noua seribit et veteres autores vel culpa temporum vel inscitia negligentiaque librariorum deprauatos recognoscit, homo nimirum ad restituendas literas natus: cuius seripta oro ad tuam vtilitatem semper cum lectione veterum coniungas; orationem enim tuam sic pleniorem efficies. Quod mihi scribis te Iustiniani Institutiones non solum legere sed etiam ediscere, pergaudeo, mi frater. Nolim enim te in poetarum studio, quod vulgus hominum sterile vocat, omnem aetatem consumere. Nam discenda etiam sunt quibus vietum et facultates pares, quibus amicorum controuersias eausasque tuearis. Apud M. Tullium hoe nomine multum effertur M. Cato, quod 5 eloquentiae tam absolutae iuris ciuilis scientiam adiunxisset. Laudi datur apud eundem Tullium et Q. Sceuolae quod iurisperitorum eloquentissimus, eloquentium iurisperitissimus esset. Sexcentos enumerare tibi possem, si sit ocium, qui in vtroque studio clarissimi habiti sunt: de veteribus loquor, non quos nune tenet saeculum ; hodie enim praeteritis eloquentissimis iureconsultis minuti quidam glossatores leguntur, ex quibus sibi quisque leges aptas facit, neque mores legibus sed moribus suis leges accommodat. Itaque tu, mi frater, in percipienda sanctissimarum legum scientia imitare saniores homines, hoe est facundos nostri saeculi iureeonsultos. Id si feceris, ; habebit constantior aetas tua quo laborantibus succurrat, egris medeatur, afflictos excitet, vt apud Ciceronem est: in senectute vero, ad quam vtinam peruenias, iurisscientia vteris ad decus atque orna- mentum; quum omnes tui amici ad te venient, consilium expetent suarum rerum satagentes. Est enim, vt Ciceronis verbo epistolam finiam, domus iureconsulti totius oraculum ciuitatis. Vale, mi Corneli, et hoc munus nostrum in amicam partem accipe ; quod ego pro nostra necessitudine, vt qui frater sim tuus, dono tibi mitto. Louanii. 190498..; FRoM WiLLIAM BUDAEUS. Epistole elegantes f9. d* v9. Paris. C?. p. 53: F. p. 18: HN: Lond. i. 11: LB.220. (26 November 1516.) Budaei Epistolae (1531) f. 120 (8). [For 8 see the introductions to Epp. 403 and 435. The frequent agreement between C! and 8 is noticeable; also the corrections of the text made in N* (ll. 272, 457 and 484) and lost again in N?.] GVILLIELMVS BVDAEVS ERASMO ROTERODAMO 5, D. IpENTIDEM literas tuas repeto, varie enim me affecerunt. "Ore μὲν γὰρ ὑφορώμενος τὴν δεινότητα τὴν σὴν τήν τε ἐν τοῖς λόγοις κομψότητα 499, 2. τὴν σὴν om. B. 492. 134. Tullium] de Or. τ. 37. 171. 146. Ciceronem] de Or. r. 37. 169. 136. Tullium] €f. Brut. 39. 145. 149. Ciceronis] de Or. 1. 45. 200. 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 991 περιττὴν, δοκῶ pot χαριέντως ὑπὸ σοῦ καταγελᾶσθαι: neque enim vsque- adeo stupide mihi faueo vt non mediocritatem meam agnoscam, quem tu inter primae notae ingenia ponis. "Ore δ᾽ αὖ πάλιν τὴν ἐπιείκειαν τὴν τρόπου cov στοχαζόμενος ἐκ τῶν συγγραμμάτων σῶν, τὴν ἐπιστολὴν δὴ τὴν ἀποδοθεῖσάν μοι παρά σου ὑπογύως οὐχ ὡς πεπαιγμένην ἀποδέχομαι ἀλλ᾽ ὡσανεὶ ἐσπουδασμένην. ἘΠ hac tamen opinionum alternatione statui mihi faciendum esse vt vel εὐήθως πιστεύσαντα homini theologo potius me praebeam quam vt animo suspicaci de te male mereri deque amicitia ipsa videar. Καὶ μὲν δὴ καταγνῶναί μου πονηρίαν τινὰ τοῦ ἤθους εὐλαβοίμην ἂν, εἰ ἐνγωμότως σχεδόν τι γράψαντι τῷ φίλῳ σοι οὐκ ἐπίστευον. Stat igitur sententia ita eredere et confidere bona te fide scripsisse. Itaque magnopere triumpho legatum illum Regis Angliae Cutbertum Tunstallum, virum (vt tu mihi fidem fecisti) imprimis commenda- bilem eximia et amoena vtriusque linguae peritia, vltro etiam mihi tecum testimonium praebere, praesertim quod ad Graecam erudi- tionem attinet. Nam vestra amborum autoritate fretus iudieio meo ipsius interdum fidem abrogo, vt vel me quoque Graece scriptitare posse epistolia confidam : ἐνάμιλλον δῆθεν ἐμαυτὸν τιθεὶς τὸν αὐτομαθῆ, τὸν ὀψιμαθῆ, τὸν ὡς ἔτυχε πεπαιδευμένον, τοῖς τε τῶν νεωτερικῶν ὀνομαστοτάτοις καὶ τῆς παιδομαθείας τετυχηκόσι: id quod libens atque etiam perlibens fecerim ad te scribens, εὐγνωμοσύνῃ δήπου τῇ σῇ τεθαρρηκὼς τοῦ πάντ᾽ ἀρίστου. 'Totum enim me tibi indicare optima fide mihi certum est: vt qui antehae in vtraque lingua praeceptore me tantum ac prae- lectore vsus sum (id quod gemens refero), sero saltem melior censura tua fiam. Atqui si te aliquando feriatum nostris auocamentis sensero, exercebo te sane frequentibus literis vel ad odium vsque. Καὶ μὴν kai ἔγωγε ἡμῖν ἡγοῦμαι ἀμφοῖν τοῦτο πολὺ διαφέρειν, συχναῖς γε πρὸς ἀλλήλους ἐπιστολαῖς τὴν ἡμετέραν εἰς τοὐπιὸν φιλίαν εἶναι περιβόητον καὶ γνώριμον ἐν τοῖς πολλοῖς. ᾿Αλλ᾽ ὦγαθὲ, amabo te, si quid istinc exierit, vide vt sine captione nostra fiat. Mihi enim errata ἀξιόλογα τῶν τυπογράφων praestare te aequum est atque etiam mea ipsius, si vsu ita venerit; praesertim si in autographis meis errata quoquomodo admissa (vt fit) oculos recognoscentes fefellerint. Quid ni enim id a te exigam, vt sartam tectamque praestes existimationem meam? etiam si merito te conquestum esse non inficior, quod idiochira nostra negotium tibi non paruum exhibuissent. Quem epistolae tuae locum cachinno 2. quem β : quam C. 12. B: ἐνομότως C. σοι om. B. I5. tu Οἱ B : om. C?. 17. praebere C: accommodare β. 20. posse add. B. 21, τε add. B. 22. etiam CB : om. H. 24. mihi om. B. 28. te om. B. 29. συχναῖς H : συχνῶς C. 32. istinc add. B. 34. errata ante si add. B. 35. in CB : om. N. errata om. B. 36. CB: recognoscentis F. 38. idiochira B: vliochira C. 38. idiochira] The meaningless mis- editions is another example of want of reading perpetuated in all Erasmus! supervision; cf. Epp. 106. 1 n., 497. 4n. T e t2 o to ey 20 40 45 σι ι 2 60 ;9 992 LETTERS OF ERASMUS [1516 effuso prosecutus sum, ὅς ye αὐτὸς κακῶς χειρογραφήσας ὅμως ἐγκαλεῖν σοι κακογραφίας ὑπέμεινα : quanquam quod in te negligentia est,. etiam est in me imperitia. Quare si mihi in posterum in eo indulseris, per me licebit v& quoquo modo scribas; xai δὴ καὶ ἤδη ἔγωγε μετὰ σοῦ συντίθεμαι ἐφ᾽ ᾧτε αὐτὸς μήτ᾽ ἐγκαλεῖν ὕστερον μήτ᾽ ἐγκαλεῖσθαι ἐπὶ τούτῳ. Epistolam vnam meam vidi inter tuas impressam, in qua cum multae mendae sunt, tum id molestum fuit, quod in fine quinque legitur pro quique, id est ὅστε, non paruo meo dispendio: quippe qui bis trium filiorum pater et vnicae filiolae ad quinque filios redactus sim, quasique iure duplici trium liberorum imminutus. Proinde crimino- sam quampiam dicam impressori tuo dicam, nisi id mihi damnum primo quoque tempore sarcietur; atque etiam tecum fortasse ex- periar, si ab ipso seruare indemnem me non potuero. Περὶ λεπτολογημάτων iam te conquieuisse puto et nostram satis- factionem accepisse. Quin tu ipse incommode interpretaris, qui id de scholiis in Nouum Instrumentum et rursum de Paroemiis, si diuis placet, intelligis; quarum ipsarum volumen tantum abest vt λεπτολογηματικὸν esse censeam, vt σεμνήν τινα λογοθήκην καὶ ἀξιοθέατον esse autumem vtriusque linguae delitiis refertam et exornatam et, si verbo Homerico vti mihi permittis, σιγαλόεσσαν : tametsi πέρα τοῦ δέοντος πολὺς εἶναί μοι δοκεῖς πρὸς τῷ παροιμιολογεῖν, vt obiter te recri- miner, qui me eo nomine notasti quod manum tollere de tabula non nossem. Nae illud perplacet, quod seribis nonnihil te monitis meis extimulatum ἵν᾿ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα ἐπιχειρήσῃς Tots μείζονος φρονήματος χωρητικοῖς. Agedum, ἀναδέχομαι τούτου τοῦ ἐγχειρήματος κίνδυνον ἐφ᾽ ἅπασί μου τοῖς κτήμασι. Τί γὰρ ἂν οὐ κατορθώσαις, ὦ θεῖοι πανάγαθοι, ὧν γε δὴ αἱ περιτταὶ τῶν φύσεων καὶ εἰς ἄκρον τῆς παιδείας ἐξησκημέναι δύναιντ᾽ ἂν ἐφικέσθαι; Hie tu delitias facis, mi Erasme, et *Pede' inquis, * meo me metior, nec omnes Budaei sumus. Nae cauillatorem quendam facetum et callidum esse te, vir mirifice, oportet. Quasi vero quiequam mihi incommodius accidere possit quam si pes meus cum eo pede componeretur, cui vix satis esse Maximini calceus possit. Ἡμῶν γοῦν παρ᾽ ἀλλήλους θεωρουμένων δισημιόλιόν σε φανῆναι ἂν ἐπάναγκες. Enimuero demiror, deosculor, amplector, suspieio tuum istud tam acre, tam exactum, tam celere, tam praesens, tam sibi constans iudicium. "Vt me vno obtutu totum perlustrasti, vt excussisti, vt penitus explorasti et perpendisti! Certe his literis omnem mihi 43. ἔγωγε add. B. 44. ἐπὶ τούτῳ add. B. 48. sim 8 :sumC. 50. dicam post tuo C: scribam 8. 55. Si diuis placet add. B. 59. πέρα B : παρὰ C. 69. vir mirifice add. B. 712. B : δυσημιόλιον C. φανῆναι ἂν C: φαίνεσθαι B. 76. et perpendisti add. B. 45. Epistolam] Ep. 403. 149. 71. Maximini] The Roman Emperor, 67. Pede] Cf. Hor. Ep. 1. 7. 98. 235-7, who was of gigantic stature. 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 393 spem fallendi tui in futurum praecidisti. "Vsqueadeo omnes animi mei sensus velut quodam specillo pertentasti iudicii tui acrimonia, et tanquam ad manum me absentem inspicis, introspicis, perspicis : mihi adeo notior ipse esse cepi, ex quo tu me considerasti, expendisti, 3o aestimasti. ^O τῆς σῆς ἀγχινοίας εὐδαιμονεστάτης τε καὶ πάντων ἐπιτυ- χούσης ἂν, εἰ σύγε πλειόνων τε καὶ μειζόνων ἐπιβάλλοιο. | Si nostra illa iterum et tertium relegisses, et tu quiuis alius e£ non Erasmus esses, quid tandem vltra animaduertere posses? At ego certo certius habeo vix tibi vacasse quos tibi locos notaueram eos vellicatim legere, 85 oecupata iam mente in vrgente negocio. Sed scilicet, vt aiunt, leonem ab vnguibus, me vero etiam καὶ τοὺς τυχόντας ἃ digitis primoribus. Hie frontem perfricabo xai ἐπὶ σοῦ δικαστοῦ ἀπολογίαν ἐνστήσομαι ὁποιανδήποτε. Video enim quaenam sint illà quae tu vicio vertas, 9o etiam si id dissimulas. Quae et si merito et acute notasti (quo nomine ingentes tibi gratias debere me fateor, qui hoc precibus meis dederis) non tamen deterrebor, nec committam vt mihi vel in mala eausa adesse et superesse non potuisse dicar; quippe qui sim vnus ex bonis illis viris qui causam inferiorem dicendo facere superiorem 95 non didicerunt quidem sed discere conati sunt. Rem mihi tamen hane diffieilem tu reddidisti, qui ita solerter et clementer offieium inter amicum et emendatorem temperasti, v& de te quidem nec queri possim si velim, ni improbior videri velim atque ineptior omni philo- colace; sicque tibi nihilo secius vteunque negocium facessam, ne 100 argumentum non habeas epistolae meae rescribendi. Ais quae natiuam simplicitatem redolent melius et gratius insidere in animis hominum atque etiam intentioni magis et labori lectorum lenocinari: a qua simplicitate cum longius recesserim, necessum est vt non temere scriptorum meorum lectione delectetur nisi doctissimus 195 quisque lector isque intentissimus. Hanc enim arbitror esse ver- borum tuorum sententiam, quoniam cum haec scriberem, epistola tua penes me non erat; quae nune vt Appellis tabula quaedam visenda per amicos circunfertur, qui mihi eam ipsi extorserunt ostentanti. Caetera addis eodem pertinentia de translationum vsu t1:o frequenti ac pertinaci: quod ipsum vtram in partem acceperis latere me voluisti, certe intelligere non potui, etiam si suspicor. Tum illud addis, Tí ταῦτα πρὸς Διόνυσον ; Haec cum inficiari nequeam, reliquum est vt exeusare quoquomodo contendam, cum poenam depraecari in animum non induxerim: tametsi ea criminose non obieceris, vtpote 115 78. tui add. B. 85. eos add. B. 9o. quaenam sint illa add. B. tu id vitio .. . 91. si dissimulas β. 94. dicar C: dictiter B. 97. hane add. B. 99. atque ineptior add. B. 103. ΟἿβ : animos C?. 104. necesse f. 108. nunc add. B. 109. ipsi add. B. 110. ostentanti add. B. 120 I25 130 140 994 LETTERS OF ERASMUS [1516 qui singulari dexteritate emendatoris vsus ea quae plane vituperare iure tuo poteras, in laude interim ponas reprehendendo, vt hortari me magis certo quodam modo admonens erroris quam deterrere videare, et nihilo minus circunspectiorem in posterum et emenda- tiorem reddere, si quando auscultare meliori didicerim. Quid igitur hie primum respondeam ? Nescio, nisi si hoc dicam, ἐπιτετηδεῦσθαί μοι τὴν ἰδέαν τήνδε τοῦ λόγου ἣν οὐκ àv φῃς ἀποδέξασθαι τοὺς ἐντυχόντας τε καὶ τοὺς ἐντευξομένους αὐτῇ τῇ βίβλῳ, τούς γε μὴ ἄκρως πεπαιδευμένους μηδ᾽ ἐπισχόντας τὸν νοῦν ἀτενῶς. Sie referre mea id temporis existimabam, vt a paucis intelligerer; atque ab ipsis ita intelligerer v& tamen, si res ita tulisset, in vulgus essem inficiando quod quisque me dixisse pro captu interpretaretur. Quare nonnulla αἰνιγματωδῶς ἐπετήδευσα, quae magna ex parte lucidiora fient altera editione ex persona τοῦ σχολιαστοῦ, (y αὐτὸς ὡσανεὶ ἀρνητικῶς ἔχοιμι kal ἀσφαλῶς, οὖ nihilo secius animo meo obsequerer εἰς τὸ παρόν : id quod tu satis intelligens Loxian illum Delphicum imitari me dieis. Nostin illud seitum Solomonis, δόξα Θεοῦ κρύπτειν λόγον ὃ noluit enim ille sapiens, eum de arduis et arcanis loqueretur, a profanis intelligi, ne a delieatis quidem, sicut nec caeteri oraculorum auctores. At sunt, 5 inquies, quae ab omnibus percipi intererat, neque in iis te submittis ad popularem captum, mirum quin ad plebeium. Nam ne argu- mentum quidem libri et explicatio earum rerum quae ab asse et partibus eius manant nisi a semidoctis percipiuntur, ac ne ab ipsis quidem nisi attente iterunque legentibus. Nullum intractabilius argumentum suscipere, οὐδεμίαν πολυπραγμονεστέραν ὑπόθεσιν ὑποθέσθαι quisquam potuit et ad extremum proferre et absoluere. Neque id mihi primum in mentem venit, vt aggrederer explicare. Nulla res fere tot manus irritas experta est. Οὐκ ἔστιν ὅτῳ τῶν δοκίμων καὶ ἐνδόξων τῶν Te καθ᾽ ἡμᾶς kai τῶν ἄνωθεν οὐ τοῦτ᾽ ἐπολυπραγμονεῖτ᾽ αὐτὸ, 309 ἃ e [7 ^ , SIN ^ / » ^ 5 , [4 οὐδ᾽ àv ἕνα εὕροις μὴ σφαλέντα ἀπὸ τῶν θεμελίων ἄχρι τῶν ἀνωτάτω" OJLOS μέντοι αὐτὸς τῶν ἀγνώτων σχεδὸν εἷς ὧν καὶ ἀφανῶν, τούτων οὕτως ἁπάντων ΄ ^ ,»v ^ e CES T , ^ τετυχηκέναι μοι δοκῶ δι᾿ ὅλον τε κατορθῶσαι, ὥστ ἐλέγξαι τις πειρώμενος τὰ , e. 9 , ^ » ^ , ^ 5 , , N , συντεταγμένα vm ἐμοῦ οὐκ àv φθάνοι πολλὴν ἀναίδειάν Te καὶ παράνοιαν ὀφλών. Quod ad reliqua pertinet sie sentio. Quod φιλομετάφορός εἰμι καὶ πολύτροπος, id vero exemplo procerum Latinae linguae facio, qui iranslationi primas partes in elocutione dederunt eique plurimum ipsi seribendo indulserunt; quod etiam φιλομετέωρος, οὐκ ἄνευγε To? 122. B: ἐπιτητηδεῦσθαί C: ἐπετηδεῦσθαί F, τήνδε C : τήν τε C, 125. ab ipsis add. B. 129. ὡσανεὶ C: εἰσαεὶ B. 132. Salomonis f. 142. Nullas &. 146. καὶ ἀφανῶν add. B. 147. ὅλου B. 150. καὶ πολύτροπος add. B. ISI. vero add. B. 152. CF: translatione C?, — eique B : iisque C. r32. Solomonis] Prou. 25. 2. ——— NAMÓMAGRE MALUM AMNEM 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 395 πρέποντος id fecisse videor. Quis enim proborum et laudatorum seripborum non grandia et dignationis indignationisue ploena sublimiter et splendide dieere conatus est? nisi si quis excandescere et quiritari non grandi voce potest et omnibus non surdis exaudibil. Cum tua lego ἐν rois Σειληνοῖς, ἐν τῷ Γλυκὺς ἀπείρῳ πόλεμος, quem nobis arrabonem Antipolemi tui dedisti, idem propemodum argumentum vario nos genere tractasse existimo. — Ego τὰ ἱεραρχικὰ τοῖς πολεμικοῖς συγκεχυμένα kai τὴν ὁσίαν TOv ἀνθρώπων τάξιν μεταχειρίζεσθαι τὰ els τὸ πλουτεῖν ἀνήκοντα ἐδυσχέρανα, δέον αὐτοὺς κήδεσθαι τῶν ἐπ᾽ οὐρανὸν φερόντων. Id argumentum a te accepisse videbor, si quis vtrunque nostrum legerit, cum eadem de re eadem prope dicam. Sed tu εὐλαβῶς, ὁμιλητικῶς, ἀφελῶς, δημαγωγικῶς kal eis τοὐπίπαν καθεστηκότως, ἅρμοτ- τόντως δήπουθεν τῷ θεολογικῷ σχήματι, ὅπερ σὺ ἀρτίως ἐπανήρησαι" ἐγὼ δὲ ἀφειδῶς, ἀδεῶς, ἐνθουσιαστικῶς, νεανικῶς, ἐπιδεικτικῶς, ἐσχηματισμένως, εἴθε δ᾽ οὐκ ἀπειροκάλως. Ταῦτα γὰρ οἶμαι οὐκ ἀσχημονεῖ ἐπὶ τοῦ ἐλευθεριά- σαντος λόγου καὶ ἐπὶ τῇ παρρησίᾳ φιλοτιμησαμένου, ἣν σὺ ὡς ἀληθῶς Φραγκικὴν ὠνόμακας. Proinde nee tropis nec numeris nec reliquo apparatu epidietieo parce vsus sum : nec translationibus, iis duntaxat quae se benigne, non quae grauate obtulerunt. Nam eas procaciter me aecersisse aut corrogasse impudenter improbeue tu sane non contendes, qui noris me instrumento et ornamento non libenter vti translatitio et protrito: nec morose tibi videbuntur affectata quae dueuntur à me, non trahuntur aut vexantur, nisi me longe fallit opinio; id quod testari potest tenor inoffensus, vt opinor, et tractim aequabilis. Tu legibus astrictior Mineruae tuae inseruire te causaris, quam vere popularem esse et coronae iucundam tu recte interpretaris : ego enim eo amplius et senatoriam esse dixerim eam et consularem, siquidem tam populariter apud omnes ordines excipi scripta tua video, vt tibi iam inuideam. Sed quid facerem? Operis blandi- mentis captus, vt semel expassis velis abreptus sum in altum, nec colligere vela nec tenere modum fortasse velificando memini ; ventis me permitto et quo tulit cunque ἐνθουσιασμὸς auferor, quem inhibere inealescentem nequeo: interim etiam fortasse transuersus agor, sicubi vehementius efferbui. Quod tamen ipsum iudicii tui esse volo, id demum meminisse videor, vt eursus tenorem eundem semper seruem, vt semel cepi impetum, aura 157. et omnibus... exaudibili add. B. 160. nos genere C: genere te et me 8. 162. ἐδυσχέρᾳνα B. 164. dicam C: dicamus f. 166. ἐπανή- ρῆησαι CB: ἐπανήρησε C^: ἐπανήρησε F. 169. λόγου, καὶ B: «λόγου γὰρ C. 173. tu... 174. contendes €: tute... contenderis β. 177. id quod . . . 178. aequabilis add. B. 180. ego C: ipse B. eam add. B. 185. quem . . I86. nequeo add. B. 189. P: eundum C. 158. XeAqvois] Adag. 2201. 150. Antipolemi] Cf. τ. p. 37. 7-14. Γλυκὺς} Adag. 3001. 166. ἐπανήρησαι Cf. Ep. 426. 5 n. - ftn σι 165 - “31 οι 180 190 195 200 τὸ " τὸ [ΣῚ o “χε 990 LETTERS OF ERASMUS [1516 viiqué eadem a tergo iugiter aspirante, vt velis maxime, non etiam remis incitari me sentias, si propius accesseris, οὐδὲν ὡς οἶσθα οὐριώτερον τοῦ πνεύματος ἐκείνου τοῦ ἀπὸ τῆς δόξης ὁρμωμένου. — Hoc flatu (leni qui- dem ipso, etiam si valido) blandiente, iactabunde, vt opinor, et aestuose, sed secundo tamen fluctu minimeque turbido deferri me iudicas. Sed paucos lectorum assequi me posse dicis tam procul emicantem ab eorum prospectu. Sit hoe verum ; non enim de eo tecum alter- cabor, habent enim plerique scriptores multum sui. Id modo credere mihi permittas, qui semel assequuti fuerint, libenter in eandem con- tentionem rationemque dicendi ineubituros et longe fortasse me relicturos. Τὰ in hoc certamine exercitatior et artis consultissimus ita vela tua in potestate habes, vt leniter et composite et aequabiliter vehare per vada, per alta, per breuia, per scopulos; et etiam medio in pelago καὶ κατ᾽ οὖρον φερόμενος, non tam secundo fluctu quam flumine deferare. Rara est ista felicitas et beata natura. Neque tu tamen interim, à σεμνολογώτατε, eadem aura gloriae non incitaris, sed rationem cursus tui nouisti et modicis commodioribusque velis vteris. Quare inter nos hoc interest, quod quae tu sermocinantis more et lepide et festiuiter dicis, haec ego concionabunde quidem. non tamen immani voce sed exaudibili, effero vel etiam vociferor. Sieque fortasse ego vim affero et rapio, tu eblandiris et impetras: ego irrumpo, tu irrepis: ego πανοπλίαν ἐνημμένος τὴν τῶν νεανικῶν, tu ἡμίοπλος: tu minore sed certo conatu, ego ingenti reductisque supra modum brachiis tamen non idem quod tu efficio. Denique quid oppugnantem, expugnantem, propugnantem deceat tu melius nosti, palaestramque illam philosophicam tenes, ego ἀπαλαίστρως pre feruore destinatum impeto. Sint ista sane vera, nihil, vt arbitror, vlterius et criminosius de me censere potes, nec in hae contentione ἀντὶ τῆς ἀλκῆς ἀναιδείην ἐπιειμένον dices. Sic apud illos maiorum gentium scriptores sua cuiusque semper fuit nota; sic semper natura tulit, vt vel viciis nostris indulgeamus vel inuitis nobis se proferant. "Tutiora ista nec proinde exultantia et vibrantia te decent, sed et grandia decebunt cum voles et fulgentia, et ad summa plausibiliter assurges, denique nihil non assequere, si paulum adnitare. Nec minus ego te noui quam tu me. Plus ego mihi impero aut amplius, etiam si nihil vltra vires exigo: tu nimium tibi indulges, et intra facilitatem ac citra impetum incitaris. Quare ad noua semper capessenda integrum 192. δόξης C: φιλοτιμίας εὐγενοῦς B. τοῦ. ab eorum €: a multorum f£. 197. habent...sui add. B. 20r. habes €: retines f. 204. et beata natura add. B. 208. et post lepide C : ac B. 210. etrapioadd.B. ^ impetras €: imperas f. 213. tamen add. B. quod tu 0: fortasse B. 214. quid C! B: quod C?, 215. C! B : ἀπάλαιστρος C?, 215. et criminosius add. B. 218. nec - . 219. dices add. B. 219. Sic om. B. 222. proinde C: perinde B. οἵ vibrantia add. B. 223. et fulgentia add. B. 227. Quare €: quo fit vt B. 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 397 te omnes esse mirantur, nunquam fatiscente animo; quippe qui nunquam specimen sui a sese exegerit et qui assiduo labore potius quam intenso doeumentum sui praebeat, etsi id alius praeter te nemo efficere perinde queat. Equidem ealamum deducere meum ad vulgi humilitatem non tam facile mihi persuaserim, eum haee ἀξιω- ματικὰ Scribo, non e medio sumpta, quam ad eorum imitationem eoneinnare qui admirationem sui posteris reliquerunt. Si annota- tiones iam diu desitas aliquando resumpsero, deductiore filo vtendum esse meminero, in ea textura quae populari trutina omnino expendenda est; copia neutrobi deficior, vt arbitror, Sed haee tibi fastidium peperisse videtur, etiam si mihi indulgens alienum magis iudieium quam tuum interponis. ^ Eodem certe tendimus, nisi coniectura me fallit. Καὶ ydp τοι δόξαν ἄμφω οὐκ εἰκαίαν, οὐ τὴν τυχοῦσαν, οὐδ᾽ ὡς ἂν τύχοι μέτιμεν. — Xo δὲ δὴ καὶ μεταθεῖς, qui nunquam interquiescis. ᾿Αμέλει ἐφάμιλλον τὸν ἀγῶνα τουτονὶ 7) τῶν ἐν ἀξιώματι τῷ τῆς παιδείας μίμησις ἡμῖν τε καὶ πᾶσι τοῖς γε τοῦ καλοῦ ὀρεγομένοις ἀπέφηνε: κἂν, ὦ φιλοσώκρατες, σὺ redigere te in ordinem non illepide dudum eoeperis, quo theologum magis agas aut istis theologis tuam probes industriam. Id etiam tu, si diis placet, cum ad me scribens placere me mihi iubes. Quod autem τὸ φιλοσόφημα τοὐμὸν τὸ κατὰ τὸ τέλος ἐσχάτης βίβλου οὐδὲν προσήκειν πρὸς τὴν ὑπόθεσιν τοῦ ἀσσαρίου δοκεῖ (sic enim sentire videre) qui minus mihi quam tibi connectere res diuersissimas lieuit? "Tu Silenos et Paulos, personas inter se dissidentes, plani- pedesque petulantes cum heroica grauitate, οὐ Liberalia cum Elusiniis istius facundiae glutino copulasti, ad vnguem exaeta commissura oeulosque fallente; versatilemque ibidem scenam mundi ostendens, nouas rerum faeies et antea inauditas stupentibus nobis edidisti. Τί ταῦτα πρὸς τὸν Σειληνὸν ἢ πρὸς αὐτὸν τὸν Διόνυσον ; Adeo pro aris sanctissimis concionem habiturus non dubitasti τὴν ἀφορμὴν thema- que, vt aiunt, ipsum ab ithyphallorum propemodum carminibus mutuari; idque in rem tuam haud dubie singulari solertia vertisti. Quid huius simile in meo Asse legisti? cuius hune esse scopum intelligere te volo, σὺ patefactis prisci aeui conditoriis claustrisque omnibus reseratis Aegyptiorum opes et Chaldeorum, vt elogia vestra loquuntur, longo interuallo promptas in publieumque prolatas ac aere nobis aequali aestimatas ab vno me collybista multo maiores fuisse ostenderem hominum opinione; et eas tamen quanlibet 228. mirentur B. 229. sui C? : tui ΟἹ. 231. perinde add. B. 236. esse 0B: om. F. 231. CB: neutrobique F. 240. fallat B. 243. C B: παιδίας C^. 244. OB : ἀπέφῃνε F. 246. approbes B. 252. petulantes om. B. CB: Eleusiniis F. 259. singulari solertia add. B. 262. €C?: reserans ΟἿ, 235. deductiore] Cf. Hor. Ep. 2. τ. 225. 240 τὸ σι Oo 255 265 290 300 398 LETTERS OF ERASMUS [1516 magnas, nihil aliud esse quam itionarii cuiusdam opulentiam, eosque qui haec fortunae munera hodie omni ope persequuntur, de asini, quod aiunt, vmbra omnibus vngulis contendere: quo ab errore cum philosophia vindieare studiosos sui possit veramque homini gloriam immortalemque parere, quid sit germana philosophia quoque ad eam pacto aspirare et euadere studiosissimi literarum possint, explicare dicendo conatus sum. Haec cum tractatu De Asse rebusque in eo proditis ita coherere eenseo, ví lumina cum vmbris in pictura, si modo decenter et apte ea quam vocant harmogen vti mihi contigit. "Vtrum ista eloqui non tota contentione potui, aut tantae contentioni non omni ope omnibusque adeo opibus asseruire ὃ Tuum est istud, qui per sublimia volare aut raptim aut remisse ita soles vt alas non quatias; nos in scribendi tyrocinio vt columbae ludibundae alis plausitantibus expatiamur, vt sentire tu videris. Hoc tamen deprecor, ne mihi fraudi sit vno aut altero loco longiu- sculas digressiones fecisse, easque res velut emblemata locis quibusdam hiuleis inseruisse, quae sibi non perinde opportunum locum priuatim dieatis operibus inuenissent; id quod ipse εὐστόχως existimasti. Latere tamen te nolo librum eum De Asse altera editione publicatum esse multo locupletiorem ; si quando forte tibi vacet non dico legere sed euoluere et singulis pagellis in quaterniones defungi. Quod sequitur addubitare me facit. "Video te, inquis, parabolis impense delectari, quas et raras et insigniter arduas habes: sed quam semel amplexus es, ab ea diuelli non potes. Βούλει τουτοισὶ τοῖς λόγοις σου πεπεισμένος ὦ τούτοις τοῖς τρόποις ὑπέρευ με χρήσασθαι. Hoc enim recte vti esse censebam, cum susceptam metaphoram non ante ponerem quam sententiam coeptam ἐμφατικῶς absoluissem : an id censes, vt potius puto, πέρα τοῦ δέοντος καὶ τοῦ ἱκανοῦ ἐνασχολεῖσθαί με καὶ ἐνδιατρῖψαι τοῖσδε τοῖς καλλωπίσμασιν, ὡς τροπομανῆ τινὰ κατα- χρώμενον ἀπειροκάλως τοῖς τοῦ λόγου ἡδύσμασιν ; Huius culpae germana est illa, gemmeam esse potius quam gemmis distinctam orationem meam, ita vt nulla insignia emineant, cum summi voluerint autores distinetam iis esse potius quam aptam orationem. Primum respondere possim, si velim, me ita censuisse, digressiones illas libro insertas et finem ipsius libri velut insignia 267. fortunae add. B. ope € : opere f. 268. omnibus vngulis add. B. 270. sit B : in C. 272. possent B. dieendo €: disserendo f. traetatu € N? B : de tractatu XN! ?, 278. nos... 279. videris add. B. 280. tamen (tn) B: tantum €: tandem F. 283. inuenissent €: vindicauissent B. 285. dico add. B. 286. et C: ae B. 293. πέρα B : παρὰ C. 294. B : καλλωπίσμασι C: καλλοπίσμασι F. 295. τοῦ λόγου ἡδύσμασιν C: ἡδύμασιν τῆς φράσεως καὶ ποικίλμασιν β. 296. culpae B: culpa C. 298. iis add. B. , 266. titionarii] * Titionarium : locus 272. De Asse] Cf. Ep. 435. 60 n. ignis vbi titiones morantur? Ugutio 294. τροπομανῇ)] Not in the diction- ap. Ducange. aries; ef. γυναικομανής. ] ] ] ] ] 4 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 999 quaedam etiam esse et lumina obscuri per se tractatus, cum alioquin ponderum et nummariae rei explicatio et mensurarum scrupulosa inuestigatio refractariam lectionem haberet. Iuuat certe apud te, mi Erasme, causam dicere, velut reus factus sim apud te literarum censorem vel ipse iure tuo nomen meum detuleris ob exemplum a me proditum praelautae euiusdam praenitentisque copiae ac luxu redundantis; contra morem institutumque maiorum, quorum haud dubie placitis pro legibus doctissimorum ordo vtitur. Equidem non adeo vielis mels faueo vt, si ità vel ingenii mei vel eruditionis ratio tulisset, non culpa carere mallem quam culpam deprecari et excusare: verum cum id mihi non contigerit quod in primis optabam, δεύτερόν φασι πλοῦν προειλόμην : secundam enim esse sortem puto in libera- liorem partem peccare. Quis enim non malit luxus ac munditiae profuse quam sordium aut frugalitatis ieiunae postulari? ^ Seripsi aliquando tibi iocabunde villas me Lucullianarum aemulas aedificare. Tu me etiam eum Luculliano quodam patrefamilias componis, sed qui suam supellectilem norit et promere ad vsus quamque suos didicerit. Hanc esse non minorem laudem puto quam si licentiore hae aetate Pisonem quendam írugi me esse dixisses. Nihil est omnino quod tibi succenseam ὅνγε διαιτητὴν εὑρόμην πλεῖστα μὲν πρὸς χάριν οὐδὲν δὲ πρὸς ἐπήρειαν ἀποφηνάμενον, οὐδαμοῦ δὲ παρεγκλίνοντα ἀπὸ τοῦ καθήκοντος, ἀεὶ δὲ τῆς ἀληθείας λόγον ἔχοντα. ᾿Ἑξὸν γάρ σοι προστίμου τινὸς τιμᾶσθαί μοι, εἰ κριτικῶς γε τοῖς ἐμοῖς συγγράμμασι καὶ ἐπηρεαστικῶς προσενήνεξο, πάντα δὴ σὺ τὰ ἡμαρτημένα μοι τῇ φιλίᾳ κατεχαρίσχω. Καὶ μὴν οὐδεὶς ἂν οἶμαι τῶν σπουδαίων ἀντεῖπε μὴ οὐχὶ δεῖν τῷ σῷ ψηφίσματι ἀκολουθεῖν καὶ προσθέσθαι, εἰ σοί γε τοῦτο ἐδόκει, τρυφερολογίαν τινὰ ὑπερ- μαζῶσαν ἐμοῦ καταγινώσκειν. Νῦν δὲ τῇ σῇ κεχαρισμένῃ ψήφῳ ἀντὶ τοῦ δοῦναι δίκην τοῦ τολμήματος καὶ δόξαν δὴ οἴσομαι παρὰ τοῖς τὴν ἐπιστολὴν τὴν σὴν ἀναγνωσομένοις. Hactenus, vt vides, τὰ κατὰ τὴν ἀπολογίαν: ἤδη γὰρ ἐξίσου σοι κοινολογοῦμαι. Custodem equidem mihi me atque etiam criminatorem apponere ipsum soleo, et ad scripta mea quasi aliena aecedere ex interuallo. Haud dum tamen poenitere mihi contigit, quod naturae seruierim et ingenio obsecutus sim. Mihi enim quoque scribo, non tantum scenae seruio et populo, quanquam ab orchestra maxime plausum peto, in qua tu primarium locum obtines: et isthaec me magis capiunt, quae cum argute tum splendide dicuntur, quaeque gor. etiam om. B. 303. habeat B. certe add. B. 305. vel ipse... detuleris add. B. 309. meis C: vel meis vel cuiusquam f. 31r. quod .. . 312. προειλόμην add. B. 312. enim add. B. . 815. iocabunde add. B. 317. quamq;C? : quàg C!. 320. ye CB: re N. 321. CB: ἀποφῃνάμενον F. 322. σοι B : τοι C. 324. C!B: προσενήνεγξο C?. 331. H : κανολογοῦμαι C. atque etiam eriminatorem add. B. 334. et ingenio C: simul et animo f. 336. isthaec B : ista haec C. 31 321 32 e τὸ σι 33 33 σι o ὃ o 2 360 370 400 LETTERS OF ERASMUS [1516 primo aspectu non ita lectori obsequuntur et asseruiunt, vt celeri lectione perfunctus ad vlteriora deproperet; cum aculeum nullum in futurum relinquant, sed in praesens tantum muleeant. Tu mire, seite et feliciter mediocritatem illam tuam retines, quam lectores tamen, vt auide deuorant, sic diu fortasse non regustant, nec iterata saepius lectione persequuntur ; quasi tu sentias quae facilius mandun- tur melius ad stomachum facere. Sed ego non praesentem tantum 5 voluptatem attendo. In posterum etiam prospicio, et ad fastidium copiae eximendum acrimoniam pro sale esse puto. Deniquecum plus me debere industriae quam naturae censeam, sentio tamen naturam priores sibi in commentatione vendicare, cuius impetum liberalitatis sie quoque scribens non minima inhibeo ex parte et imminuo. Qui si seueriore vti censura institerim, quis scit an vbertatem copiamque excindam ? At enim tu copiam retines, cum modum adhibeas exultantiae, naturae id est compositae atque attemperatae. Scilicet tu rationibus tuis seruis et vides quid istud σχῆμα deceat. Itaque extra praescriptum palaestrae tuae non prosilis: ego ista religione solutus et obseruatione, quid ni latius exultantiusque expatier? Nec tamen vnquam ita adnitor vt ὑπὲρ τὰ ἐσκαμμένα emicare eupiens virium rationem non habeam impetum capiendo. Gestientis est ista ingenii culpa, stilo nimium indulgentis seseque pascentis opere, non animi vicium sibi vltra vires imperantis et exigentis: id quod tum demum sentio, cum feruor animi consedit, id est longo post tempore. Neque vero tu semper alienus ab hac animi affectione fuisti, nec ego non possim in alio genere à me operas exigere, si id alia postularit ratio; id quod ex dialogo nostro cum Deloino in fine eiusdem libri intelligere poteris. Porro autem aliquando eommonefactus a te vel aetate melior factus, tui similes imitabor κεκολασμένους ῥήτορας καὶ πρὸς ἀκρίβειαν τῆς φράσεως ἐσμιλευμένους. Νῦν δὲ τὸ ἐγκατάσκευον τοῦ λόγου καὶ τὸ μὴ ἁπλοῦν ἀσπάζεσθαι πρὸς ἡλικίας εἶναι τῆς νεανικῆς ἡγοῦμαι, etiam si anno duodequinquagesimo proximus esse cepi; οὐδὲ δὴ ἀπεοικὸς τοῦτο καὶ ἀφεστηκὸς σύγε εἶναι φήσειας dv, ὧν γράψαι προειλόμην. Τῶν γοῦν Ἑ,ρμολαοειδῶν τε καὶ τῶν ἸΤολιτιανοειδῶν οὐκ ἔσθ᾽ ὅστις οὐκ ἂν θηρῷτο ταῦτα, ἐάν τε φλήναφον ἐάν τε πολυτέλειάν τινα ἐπιπολάζουσαν ἀποκαλῆτε ὑμεῖς οἱ θεολόγοι τε καὶ σεμνοπροσωποῦντεςς. Τούτους τοίνυν ἄγασθαι τῆς πολυμαθείας καὶ τῶν λόγων εἴωθάς συ. 338. obsequuntur C: se submittunt f. 341. scite et feliciter add. B. 342. tamen add. B. 344. Sed ego C: ego vero B. 345. etiam add. B. 346. Denique... 352. attemperatae add. B. 359. sibi C: sibimet B. et exigentis add. B. 366. φράσεως C^: φάσεως C. CLB: ἔγκατάσκευστον F. 370. οὐκ ἔσθ᾽ ὅστις om. B. 371. ἐάν re φλήναφον CB : om. H. 368. proximus] This would naturally ^ but in fact he was nearing the com- mean that Budaeus was nearly 47; pletion of his 48th year. 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 401 Sed rursus tu in me apparatus modum desyderas: ita non genere peceare me censes sed exuberantia. Sie sum certe, promere religiose 375 non soleo ex copiosa penu: nee tu non habes locupletiorem penum, sed cireunspecta senectus frugi te, non natura tantum ipsaque αἵρεσις tuafecit. Cireuncisiorem etiam te in dies facit institutum theologicum ; quod adeo credo omneis gloriae stimulos tibi aculeosque exemit, vt iam nec famae nec existimationi magnifice seruias, dum modo publice 380 prosis: sie mihi omnino credere imperaui, ne non in omnia tibi obsequar. Quanquam existimem alioqui non tam male te odisse Peniam illam tuam, vt tu ais, coniugem, quam perdite amare pellicem eius Eucliam atque etiam nutrieém Vlyxis Eurycliam : nec immerito, eum te velut vmbra quoquo sequatur gentium. Hie pergis argutari 385 vel ἀκκίζεσθαι potius. Si magna, inquis, suscipimus, praeripimus maioribus; si mediocria, mediocribus. Quid si quaedam sunt quae tu vnus possis absoluere, et interim dum tu mediocribus operam istam nauas, aliquid tibi aeciderit?—id quod diui illi auertant sacrosanctae disciplinae presides: quis hoec damnum mundo sarciet ? 390 Non manes tandem tuos ob hane eulpam poenas daturos putas, qui talenta ista tot tantaque non in rebus primae notae et indicationis summae occupas? id quod Euangelicum dogma praecipit. Equidem sie contendo : Ὥσπερ οὐ τῶν τυχόντων ἐστὶ τῶν μετρίων ἅπτεσθαι, οὐδὲ δὴ τῶν ἐφεξῆς τούτων ἐπιβάλλεσθαι, ὧν αὐτοὶ οὐκ ἐφίκοιντ᾽ ἂν, οὕτω τοι δήπου 395 δεῖ τοὺς τούτων κρείττους τά γε αὐτοῖς ἀναλόγως ἔχοντα πρὸ πάντων ἀναιρεῖσθαι, καὶ τηὺς δὴ αὖ ἐξοχωτάτους καὶ τοῖς ἐξαιρέτοις γε καὶ ἐνδόξοις τῶν συγγραμ- μάτων ἐπιτεθεῖσθαι: οἷς δὴ σὺ συνεξεταζόμενος ἀτάκτως ἂν δοκοίης τῶν τε μετρίων καὶ τῶν κατωτέρω τούτων ἐπειλῆφθαι. Τοῦτό γε οὖν ὅμοιον εἶναι φαίη τις ἂν, ócave( τις ἄρα εὔπορος ὧν τῶν εἰς τὸν βίον τὸν πολυτελῆ, ὅμως 400 τὰ ἐν τρίοδοις ἐγκαταλελειμμένα τῶν παρατυχόντων ἕρμαια ἀναιροῖτο. Venio ad illud quod villas Lucullianas aedificasse me argumentum esse dicis non esse mihi Peniam tuam familiarem. — 'AAX ἔγωγε τοῦτο ἔλεγχον εἶναι εἴποιμ᾽ ἂν, εἰπών Te ἐξελέγξαιμ᾽ ἂν, τοῦ δραπέτου ἐκείνου Πλούτου ἐς κόρακας ἀποφυγόντος, τῆς πενίας δηλαδὴ τῆς σῆς εἰς τὴν ἐμὴν 405 οἰκίαν ἀντ᾽ ἐκείνου εὐθέως εἰσφθαρείσης. Ev ye τῆς δεινότητος τῆς ἐμῆς. "Op' ὡς ἐλεγκτικὸν ἀπέφηνεν ἐμὲ ἡ ἐπιστολή σου ἐνθυμημάτων γέμουσα, διαμιλλώμενον δήπουθεν τῇ σῇ πολυτροπίᾳ τῇ δυσελέγκτῳ. | His structuris imprudens Peniam mihi asciui, quae simul ἃ te migrarit, vereor ne mihi soli hederaceo amplexu obhaereseat. 410 Deloinus noster, qui iam tuus bona ex parte factus est, ad te 374. Sed rursus €: Ecce autem B. 371. tantum . . . 378. tua add. B. 383. vt tu ais add. B. 384. atque... Eurycliam add. B. 385. sequatur C; sequantur illae f. 391. putas C: superis censes f. 393. occupes B. 395. ἐπιβάλλεσθαι add. B. 397. αὖ B: ἂν C. 398. τε add. β. 400. τις ante ἄρα C : τῆς B. 40I. H : ἐγκαταλελημμένα C. 406. τῆς ante ἐμῆς C B : om. H. 407. CB: ἀπέφηνεν F. 408. His...4ro. obhaerescat add. B. ALLEN Il D d 415 420 430 435 440 445 402 LETTERS OF ERASMUS [1516 seribet (quantum ab eo intellexi) amicissime. Literas enim tuas ei pluribusque aliis ostentare soleo, tantamque amicitiam inter amicos depredieare: quo maxime nomine fidem meam et autoritatem tueor inter eos homines qui te Varronem esse memoriae nostrae autumant, nisi quod plus eloquentiam ampleeteris. Ibi tum ego si aliquantum tibi inuideam, tamen in vniuersitatis sententiam vt eam necesse est, non pedibus modo sed et ore et omnibus sensibus: vsqueadeo ista stili puritate et ingenii amoenitate omnium puneta emeruisti. Ludo- uiceus Ruzeus, Parisinus supprefectus, quamuis in iuris studio versetur ob munus iudieandi quo fungitur, natura tamen totus ad literas amoeniores fertur; in quibus iamdiu tyrocinium posuit, in compo- sitione facilis et elegans. Is mihi omni genere officii coniunctissimus est, vt iam Deloinus ipse nostrae non sit familiae notior et foribus, ac nescias vtrius iam limen magis teram. Hos pro Pomponio et Bruto haberem, si aliqua ex parte Ciceronis similis essem ; totosque iam possiderem, nisi tu absens in meorum amicorum possessionem in- uasisses, ὦ πάντων τῶν ἐνδόξων πλεονεκτικώτατε. Quos tamen ipsos cum nec vi nec clam nec precario possideas (vltro enim sese ingerentes tibi possides et palam sese addicentes), non est quod tibi iudicem aut recuperatorem feram, apud quem tecum interdicto contendam. Itaque iam tecum societatem amicorum 6060, si per te licet, prae- sertim cum me etiam ipsum, non meos tantum, tuum feceris ; vt iam sit illud inter nos pactum non vulgaris amicitiae his verbis bona fide conceptum : αἱ δὲ συνθῆκαι ἡμῶν συντεθείσθων ἐφ᾽ ᾧ τά τε πάντα κτησό- Tametsi video in hae me societate non aequas partes laturum οὐδὲ τῶν δικαίων τευξόμενον, siquidem illi ipsi iam tuorum scriptorum amantiores ceupidioresque facti sunt quam meorum. Quapropter tuam gloriam non modo nostris sed etiam omnium prope dixerim aequalium luminibus officere intelligo : vsqueadeo ab omnibus adamare et suspicere, vt ne obtrectare quidem hie tibi quisquam audeat, si maxime cupiat, ne perfunctorie quidem laudare citra praeuarieationem, hominum opinione. Quod librum nostrum nemini priuatim dieauimus, malo te causam quamuis suspicari quam ἃ me certiorem fieri. Obuiam aliquot iam μεθα κοινὰ καὶ τοὺς φίλους κοινοὺς ἕξομεν. 415. autumant C: dictitant B. 416. eloquentiae 8. tum ego si C18: ego tametsi C. — C8: aliquantulum F. 420. C18 : Rusaeus ΟΣ, 424. non add. N. 442. ne perfunctorie . . 443. opinione add. B. 420. Ruzeus] (tc. 25 Jan. 1526), an intimate friend of Budaeus. He was town-ecouncillor of Paris 1500, member of Parliament 1511, and subsequently *lieutenant civil' or sub-prefect of Paris. He was a patron of literature, and Longolius and Tusanus owed much to him. Robert Fortunatus' Cyprian, Paris, B. Rembolt, 13 Nov. 1512, and Badius' second edition of Quintilian, 18 Nov. 1520, are dedieated to him. In March r519, whilst on an embassy to Liege, Ruzé indited an epistle to Eras- mus; which appearsin E, p. 152, but was omitted, probably through an oversight, in later editions. See ΒΕ" p. ro n. 444. librum] The De Asse, which is dedicated to students. 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 408 mensibus Iacobo Fabro factus sum, dum villam meam viserem. [5 tune me orauit vt verbis suis te salutarem, excusaremque aduersam valetudinem eius quod ad te non scriberet: tanta enim infirmitate erat, et adhue est hodie (ad me enim hodie amieum quendam suum misit) vt ne epistolam quidem dictare possit. Nosti hominem esse 450 non modo doctum sed etiam probum. Finem hie, vt arbitror, epistolae faciam: licet summa voluptate oblecter ad te scribens moesticiamque animi mei ex infirma vale- tudine frustrer. Sed heus tu, literas tuas etiam vltimis longiores hoe labore paciscor ac iure meo postulo. Spero autem te ab editis 455 illis Hieronymi voluminibus aliquid sumpturum laxamenti, καὶ μεταξὺ σχολάζοντος ἡμᾶς ἀπολαύσειν cov. Mi Erasme, Erasme mi, immo vero Erasme noster, πρὸς τῆς φιλοσοφίας τῆς ἐρωμένης κοινῆς ἡμῶν, πρὸς τοῦ Διὸς τοῦ φιλώο, πρὸς τῆς δόξης σου τῆς θαυμαστῆς τῆς τῶν ἡλικιωτῶν τε καὶ τῶν καθ᾽ ἡμᾶς εὔκλειαν (ἀπείη δὲ φθόνος) παρευδοκιμησάσης, πρὸς τῆς εὐφυΐας 46ο σου ταύτης εὐγνώμονός τε καὶ ἐπιεικοῦς καὶ σχεδόν τι θειαζούσης, μὴ ὀκνήσῃς, μὴ ἀμελήσῃς, μὴ ἀμνημονήσῃς ἐπιστέλλειν τε καὶ προσεπιστέλλειν ἐμοί τε καὶ τοῖς φίλοις μου, καὶ πολλάκις τοῦτο ποιεῖν: οὕτως ὄναιο τοσούτων καὶ τηλικούτων φιλοπονημάτων σου. Sic denique ista tua vxor Penia inuisa tibi longissime a te facessat, sic tibi nuncium remittat, sic contuber- 465 nium renunciet, et semel te tuamque domum auersetur, modo ne in meam immigret, vt tu in hoc mihi obsecutus fueris. Σκόπει otv ὅπως μὴ οὕτω μηδέποτε ἐνασχοληθήσῃ. ὥστε μὴ σχολὴν ἄγειν τὸ καθῆκον θεραπεύειν. "Eppeco καὶ ἀγαθῇ τύχῃ κέχρησο, kai νὴ Δία κεχρύσωσό γε, οὐ μὴν δὲ φιλόχρυσος γένοιο. ᾿Ἐμοὶ δὲ ὁ θεὸς ὅ τι βούλεται χρήσθω. Χρονίᾳ γάρ τοι 470 τῶν δυστυχιῶν χρήσει ὁποίᾳ δήποτε τύχῃ ἐξέμαθον χρήσασθαι, ἄλλως τε ἡ αὐτάρκης καὶ μεγαλόδωρος φιλοσοφία ἴδιον ἑαυτῆς ἐμὲ χρονίᾳ τε νομῇ καὶ κτήσει ἐποιήσατο: iuris autem conditores τὴν δεκαετίαν καὶ εἰκοσαετίαν longam possessionem vocant, qua rerum dominia quaeri statuerunt τοῖς καλῇ πίστει νεμομένοις. At ego iam arinos quinque et viginti bona 475 fide seruio studio literarum: ὥστε καὶ πολλῶν γε ἄπορος, ἐνίοτε οὐδενὸς ἐν χρείᾳ καθεστηκέναι μοι δοκῶ: ἡνίκα γε δὴ ἡ ἐρωμένη μου φιλοσοφία τῶν ἐμῶν φρενῶν κεκράτηκεν, αὐτάρκως αὐτὴ χορηγήσειν ἐμοί τε καὶ τοῖς φιλτάτοις μου κατεπαγγειλαμένη. Ἐπειδὰν δ᾽ αὖ τρεῖς ἡμέρας καθ᾽ ἣν ἂν αἰτίαν τύχῃ ἀφημερεύσω τε καὶ ἀποκοιτήσω ταύτης, τότε δὴ τότε αἰσθάνομαι τῆς ματαιο- 480 λογίας αὐτῆς (εἰ θέμις εἰπεῖν) ἐπιδαψιλευομένης μάτην καὶ φιλοτιμουμένης ἐπὶ τῇ πολυδωρίᾳ πρὸς τοὺς ἐντυγχάνοντας. ᾿Αλλὰ μὴν ἴσως ὑμῖν τοῖς μετεωρο- 457. ἡμᾶς C! N? B : ὑμᾶς C? N*. 459,60. τε kal τῶν καθ’ ἡμᾶς add. B. 460. B : ἀπείῃ C. 461. Η: θειαζούσῃς C B. 464. cov add. B. 466. modo... 467. immigret add. p. 469. κέχρησο H: kéxpvco C: κεχρύσωσο F' Corrig. 470. CB : xpovía H. 471. C? : ὁποιαδήποτε Οἱ : ὁποιανδήποτε B. 412. τενομῇ kal κτήσει B : νομῇ C. 4714. quaeri ΟΣ: queri C!. 479. B : τύχη C. 481. μάτην C: kevoABíav B. 482. πολυδωρεᾷ C. 446. Fabro] Cf. Ep. 445. 33 n. pda 404 LETTERS OF ERASMUS [1516 λογοῦσί Te kal τοῖς τῶν σοφῶν συγγράμμασιν ἄντικρυς ἀπηντηκόσι τὰ ἀγκυροβόλια τῶν ἐλπίδων ἐν σάλῳ τοῦ βίου τουδὲ εὐσταθῶς ἐρήρειστοι. 485 Ἡμῖν δὲ τοῖς οὔπω τῆς φιλοσοφίας καρπῶν ἀπολαύσασιν 7j τε συνοικούσης γυναικὸς καὶ τῶν φιλτάτων ἀγάπη ἐν τοσούτῳ παρενοχλεῖ. Quod si quando isti inauratores vendicare te sibi institerint (absit enim vt vltro in eorum te seruitutem et mancipium addieas) ipsa hominum vel virorum potius assertrix philosophia, quae mihi hactenus in iudicio 490 assertionis affuit, παραγράψεται εὖ οἷδ᾽ ὅτι τουτουσὶ τοὺς δουλαγωγοῦντας, καὶ τῇ μακροτάτου χρόνου παραγραφῇ ἀντεχομένους σοῦ διακρούσεται τοὺς χρυσοδότας. Sin tu ἐθελοδουλήσας ποτὲ status tui controuersiam pati non recusaris, aliudue quippiam in istius doctrinae suggillationem admiseris, denuncio me tibi oblocutorem acerrimum futurum, ne 495 dieas non praedictum. Eo die quo haee seripsi post meridiem Ascensius Badius dedu- cendos ad me curauit nobiles duos viros, alterum Neapolitanum, alterum Hispanum: quorum nomina si tenerem, huie epistolae in- seruissem. li amore literarum ducti ad me se venisse aiebant, fama, 500 quantulacumque est, nominis nostriexcitati. His literas ad te daturum me spopondi ; auebant enim te videre, vt ex iis intellexi. Habebam epistolam in scheda compositam ; hane in pura charta iterum mihi seribere necesse fuit: et quoniam postridie mane discessuros se dice- bant, post coenam lucubrare, id quod nunquam soleo, homo scilicet $05 grauedinosus, vt si quis vnquam. Si igitur hae 84 te peruenerunt, facito vt primo quoque tempore sciam, ne me laborem perdidisse doleam et Deloinum nostrum, qui ad multam noctem literas ad me misit, quae tabellarium expectabant. Κακογραφίας σφάλματα non necesse habeo deprecari, cum et noctu et festinate seripserim, oculis 510 cecutientibus post cibum. "Eppoaco πάλιν φιλείρων, qui te non Budaeum esse dicis, sed Erasmum, nee euiusuis esse, id est tui, Corinthum adire. Vale etiam nune iterum xai διατέλει τὰ πρὸς τοὺς γενναίους λόγους καὶ σωτηρίους διευθετῶν. — Parisiis, sexto Cal. * Nouembris. Habeo annotatiuneulas aliquot in Nouum Testamentum, quas anno- 515 tationibus in Pandectas, quas aliquando editurus sum, inserendas seruabam: sed post te verbum nunquam faciam, ne absurdus esse videar, si post Homerum errores Vlyssis scribam, et alioqui ne 483. B: συγγράμμασι C. 484. ἐν σάλῳ B: ἐν γὰρ CN5: ἐν τοῖς N*, 485. οὔπω B: μὴ οὔπω C. 486. γυναικὸς om. B. ἐν τοσούτῳ add. B. 491. τοὺς χρυσοδότας add. B. 494. oblocutorem €: obtrectatorem B. 505. CB: peruenerint F. 511. tui C: tuum f. 497. duos viros] One of these, pro- 507. literas] Ep. 494. bably the so-called Neapolitan, was 515. in Pandectas] T'he second edition Marian Accard (Ep. 544); the other οἵ this work is dated c. 1519 by M. has not been identified. Delaruelle: Budé, pp. xx, xxr. 493] FROM WILLIAM BUDAEUS 405 improbitatis me damnem. Si tibi igitur vsui futurae sunt, dona- buntur ne pereant. Facito me certiorem posthae vbi tu futurus sis. 520 494.., FRow FnRANcIS DELOYNES. Epistole elegantes f^. i v9. Paris. C?. p. 103: F. p. 35: HN: Lond.i.13: LB.201. (c.26 November 1516.) [Evidently contemporary with Ep. 493, in which it is twice mentioned (ll. 411r, 2 and 507). Francis Deloynes (1524) was connected with Budaeus by marriage and had been intimate with him from his early years. They were law-students together at Orleans c. 1483, and Deloynes subsequently taught there ; Pyrrhus d'Angleberme (Ep. r40 introd.) being one of his pupils. Deloynes became member ofthe Parliament of Paris in 1500, and thenceforward resided there. In 1522 he was made * Président aux Enquétes'. See BE. Chas. Fernand's De animi tranquillitate, Paris, Badius, 15 Nov. 1512, Nic. Beraldus' Lucretius, ibid. ro Aug. r514, and Vatellus' edition of Gaza's Greek grammar, ibid. Oet, 1521, are dedicated to him ; and there is ἃ poem to him in a MS. of Andrelinus' poems at the Bibl. Nationale (Lat. 8134, f. 233 v?.). Erasmus, whose aequaintance with him evidently dated from the autumn of r50o, gives him ἃ handsome eulogy in the Apol. adu. debacch. Sutoris (LB. ix. 188 2c.), written in 1525; and states that he still had some of Deloynes' letters in his possession. A letter to Deloynes from Budaeus is in the Town Library at Bremen (Man. a. 8, f. 145) ; and there is one from Longolius in the latter's Orationes et Epistolae, Florence, Junta, Dec. 1524 (bk. iv. 5).] FRANCISCVS DELOINVS ERASMO ROTERODAMO SALVTEM P. D. MrnasERISs fors&n, Erasme, vir vndecunque doctissime, quid me potissimum impulerit, hominem nulla dicendi facultate praeditum, nulla familiaritate tibi iunctum, vt ad te vltro seriberem : quod pro- fecto desines admirari, si te literarum quas haud pridem ad Budaeum, vnieum Galliae nostrae decus, scripsisti, obliuio non coeperit ; quibus 5 et Coleti praedieatione et aliis item nominibus notum me tibi esse affirmas. Quanquam enim literae tuae, primum quod abs te pro- fectae, deinde quod Budaeo scriptae, iucundissimae mihi fuerint; tamen, vt verum fatear, nulla re magis me oblectarunt quam quod tam amice, tam beneuole, in Deloini mentionem incidisti: quem et- 1o si ipsum totum sibi Budaeus dudum vendicauerit, tamen non vsque adeo maligne possidet, vt tecum amieum communem habere eum aut alium quenquam grauetur; vtipsum erga te affectum esse video. Jam vero non possum non deamare plurimum Coletum illum tuum, virum doctrina vitaeque sanctimonia clarissimum : qui te, vt scribis, veteris amicitiae ac consuetudinis commonuit, quae mihi eum illo non vulgaris olim intercessit, quum Aureliae studiorum causa agere- - 8 4998, 520. tu C B: om. H. 494. 3. iunctum 7 Corrig.: vinctum C. 494. 4. ad Budaeum] Ep. 480. 209-11. is known from this passage only. It 17. Aureliae] Colet/s visitto Orleans ^ may be dated between 1493 and 1496. 20 25 30 35 40 45 406 LETTERS OF ERASMUS [1516 mus. Tanti ille, qua est in omnes humanitate, nostram amicitiam fecit, tam constanter seruauit, σὺ eius perinde ac recentis nulloque aut temporum aut locorum interuallo oblitteratae apud te meminerit ; longe ab eorum moribus alienus, qui nouis amiciciis alleeti veteres aut contemnunt aut negligunt. Porro autem ecquis tam duro tamque ingrato animo esse potest quin tibi libens gratuletur, tot tanque praeclara in omnium discipli- narum genere ingenii atque industriae tuae monumenta contrectans ? quibus tu plane eum ipsa antiquitate certare et omnibus nostrae aetatis scriptoribus palmam preripere videris, doctorum omnium opinione, non nostra tantum: dum e mediis ignorantiae tenebris ingenuas artes atque adeo sacras litteras vindieas, et longo veluti postliminio redeuntes in suum quodammodo regnum dignitatemque restituis. Nam Adagiorum Chiliadas, Moriae Encomium, Militem Christianum, Nouum Instrumentum, caeteraque id genus, quae ex tua officina felicibus auibus profecta ad nos plausibiliter peruenerunt, iam pene, quantum per occupationes nostras licuit, legendo contriui- mus. Suntin manibus diui Hieronymi opera, strenuus sane labor et non nisi Herculis euiusdam, hoc est Erasmi, viribus suscipiendus: in quibus ipsum Hieronymum mihi videre videor tua cura, diligentia, labore summo in lucem rediisse e£ promissum sacris elogiis Anasta- seos diem quodam modo praeuenisse; vt qui purgatis quibus vndique seatebat neuis, noua quadam immortalitatis veste abs te donatus, natiuo germanoque decori restitutus est. Succurrunt annotationes tuae, Deus optime, quam eruditae, quam religiosae, quam omnibus numeris absolutae! quibus ita quorundam qui se magnos videri volunt luminibus obstruxisti et, vt dici solet, cornieum oculos confi- xisti, vt splendore nominis tui excecati et maximis eloquentiae tuae viribus in ordinem coacti, manus tandem dare et, communem tempo- rum suorum inopiam inscitiamque miserantes, praesentis saeculi foelicitatem admirari coeperint. Quos etiam videas abiectis crassis, ne dieam sesquipedalibus, verbis, quibus olim tumentibus buccis vti 5o consueuerant, summissos et suo se pede nunc primum metientes. 55 Perge itaque, mi Erasme, de literis, de rebus diuinis, de Christiana philosophia, de republica ecclesiastica optime semper, vt facis, mereri Qua in re vt perpetuum habebis fautorem Budaeum, ita me vtriusque vestrum, si quid infimi muneris erit, asseclam assiduum et laudum honorumque vestrorum praeconem, et si non vocalissimum, at certe animosissimum : quanquam maiora omnino merita vestra 29. vindicas C?: indieas ΟἿ, 54. muneris C?: numeris Cl, Cf. Epp. 83. 2 n. €i 317. 3 n. et 388. 4x n. 44. cornicum] Cf. Ep. 456. 21 n. 5o. pede] Cf. Hor. Ep. 1. 7. 98. 494] FROM FRANCIS DELOYNES 407 esse intelligam quam vt euiusquam, nedum nostro, preconio egere videantur. Quod superest, Deum optimum maximum precor vt ani- mos istos vobis, hoc est tibi ae Budeo, noua indies proferendi, ani- misque istis tempus in haec vita quam longissimum tribuat, vt 6o peractis quae promisistis, maiora concipiatis. Nam quae vltro spo- pondistis, appellantur quotidie et flagitantur: ac iam periculum est, vt Plinii verbis vtar, ne cogantur ad exhibendum formulam accipere. Vale et nos ama. Quum epistolam hanc iam iam obsignaturus esset Deloinus noster, 65 interueniens ego salutem hie Deloini ipsius consilio propria manu adscripsi tibi, id quod hospitalis cuiuspiam tesserae loco tibi fuerit. Luteciae. Nicolaus Beraldus tuus. 495. FRoM GERARD LISTER. Deventer MS. gr, f. 146 v^, (Zwolle.) LB. App. 105. (November fin, 1516.) [This and Ep. 50oo are difficult to date securely, but as Ep. 5oo repeats ἃ passage from this letter, and Ep. 504 repeats some parts of Ep. 50o, I incline to place them all at the end of 1516. 4A possible arrangement is that before Ep. 495 reached Brussels, Erasmus had received Ep. 496 and had sent off Longicampianus to Lister with a letter which Ep. 5oo answers; and that then on receipt of Ep. 495 Erasmus replied with a letter which is answered by Ep. 504. Gerard Lister or Lyster of Rhenen in the province of Utrecht is said to have been a pupil of Hegius at Deventer. He studied under Paludanus at Louvain, €. 1505, and afterwards at Cologne (RE. 233). By Aug. 1514 he was studying medicine at Basle, and contributed some Greek verses to the title-page of Erasmus! translations from Plutarch (Ep. 272). He worked for Froben, cor- recting the 1515 edition of the Adagia (Ep. 269) for the press, and also lectured on Greek (Basle MS. G. II. 20. 221). In Froben's edition of the Moria, March ISI5, à commentary with a preface to Paludanus was added; and though it appeared in Lister's name, it has frequently been attributed to Erasmus. The question of authorship is solved by the following statement by Erasmus in an unpublished letter to Bucer, dated 2 March 1532 (Copenhagen MS. G. K. S. o5 Fol., f. 172): * Conuenerat vt Lystrius in (Moriam) adderet scholia. Quum ille tantum polliceretur et vrgeret tempus, quo viam illi aperirem, cepi quedam annotare paucis ab ipso fusius tractanda. Quum ne (si)e quidem prouocaretur et iam officina flagitaret exemplar, coactus perrexi donec ille tandem apponeret manum. Illius ergo quum opus esset ex parte sentiremque iuuenem hoe ambire gloriae quo facilius emergeret, cuius humanitatis fuisset et illum frustrari suo voto et mihi totum vendicare quod aliquanta ex parte erat alienum ?* In 1516 Lister was appointed rector of the school at Zwolle, and in spite of opposition applied himself vigorously to improve education ; publishing there with S. Corver Erasmus! Sileni ec. 1519, some Disticha Moralia in a volume of Ant. Mancinelli's verses, Dec. 1519, Commentarioli in dialecticen Petri Hispani, c. Feb. 1520, and De figuris et tropis, 1 Nov. 1520. Whilst at Zwolle he was accused, without any just reason, of having poisoned John Murmell (- 2 Oct. 1517) ; see Reichling's J. Murmellius, pp. 123seq. He contributed a letter to EEv. (BRE. 193) ; 59. ac C: & F. 69. tuus om. N. 63. Plinii] Ep. 5. το. r. 408 LETTERS OF ERASMUS [1516 and in 1520 was in correspondence with Luther (ΝΑ ΚΟ. vii. 1898, p. 204). In 1522 he became Rector of the Latin school at Amersfoort, but after that nothing is known of his life. J. E. Kapp, XNachlese Reformations-Urkunden, iv. 1730, pp. 500-531, prints a letter from him to the Dominieans of Zwolle in defence of Luther; and enumerates several minor works. He also wrote Vitraiectinae regionis descriptio, in verse, published at Marburg 1542. See H. C. Rogge in NAKG. vii. 1898.] D. ERASMO GHERARDVS LYSTRIVS S. D. Cvx tuas litteras legerem, D. Erasme (nam quo alio nomine te compellauero quam quod orbi notissimum charissimumque est ?), animus meus exundabat gaudio, tam erant amicae ataque Erasmicae ; quibus dispeream si vllum aurum, si vllam gemmam comparem. 5 Sed quid infantulus eoram ipsa eloquentia balbutiam, quae iusti etiam oratoris linguam eonstringere posset? Hoc faciam ; vno verbo, rustieo quidem illo sed pleno affectus syncerissimi, animum in te meum signifieabo. Me fulmine Iupiter feriat, si quicquam te vno mihi in orbe est charius ; pro quo vitam, nedum istas extrarias res το forbunae temeritati obnoxias, profundere mihi volupe esset. Absit omne tectorium, absit omnis fueus; scis Listrium grauiorem quam qui animum ad affectandum inducere possit. Et me hercule pecus mihi aut saxum esse videtur, quod istud pectus humanum tam ecandi- dum, tam facile, tam omni virtutum genere politum non suspiciat, 15 non deoseuletur. Ineptire me dices? Scio te nihil auersioribus auribus audire quam id quo es dignissimus ; quocirca ab iis vel inuitus temperare cogor. Quod theologi negotium facessant non est mirum, dum (scimus) κύνας ὑλακτεῖν. Dorpium certe hie mecum omnes docti mirantur, tam 20 diuina oratione, tam amica adhortatione non adductum esse vt vela verteret; qua vel sola interim hominem ab obliuionis iniuria vindi- casti. Sentisne hominum ingratitudinem? Es, domine Erasme, nimis facilis. Vide ne ista tua modestia sit nimis immodesta, neue iste candor alios atret. "Tu istas σφηκιὰς καὶ κύνας pro tua prudentia 25 atque animi magnitudine facile contemnes. Hee mea vitae eonditio non perinde arridet, cum ob cathenatos ferreosque labores, tum ob magnam litterarum iacturam ; siquidem vix vaeat litteras veluti per transennam aspicere. His accedit quod non video quae mihi hic fortuna sit expectanda. Postremo fortunula 3o nostra magnificis illis pollieitationibus parum respondet; vtpote qui vix ducentos aureos quotannis corradere possum, eum quadringentos pollieiti essent. Reliquum est, mi Erasme, vt famam meam, fortu- nam, denique meipsum clientulum tibi deditissimum deque te vnice pendentem commendem. Tu meae eruditionis dux, tu meae famae 18. miy dum MS.: mirandum LB. scimus addidi, in fine versus. 26. cathenatos] Cf. Mart. τ. 15. 7. 495] FROM GERARD LISTER 409 buccina, tu omnium fortunarum mearum inceptor fuisti; atque vti- 35 nam aliquando sis perfector! Quid omnino sine te Listrius aut facere aut tentare potuisset? Omnia mea, qualia sunt, tibi accepta refero. Nam cum tot lucubrationibus, tot Hereuleis laboribus omnem posteritatem, nedum praesens seculum tibi demeruisti, tu de me vno peculiarissime bene meruisti. Sed o me miserum, 49 quando tandem dabitur occasio vieissim gratiam referendi? Porro omnes hie docti atque religiosi vt te effusissime amant, ita feruentissime expectant commentaria in epistolas Pauli. Nouum Instrumentum a te illustratum etiam senes Graece lectitant. Perge, domine Erasme, nihil te inuidiae et furoris stimuli morentur ; 45 quamuis profecto eo virtutis progressus es vt iampridem inuidia virtuti cessisse debuisset. Seis coaxationibus atque latratibus vitili- tigatorum obnoxium esse, tibi eum Hieronymo, cum Paulo atque Christo commune esse. Impera tuo clientulo; vtinam pectus hoe inspieere posses! Sed rursus ineptio. Vtinam quinque aut sex 59 lineae rursus a te scribantur ! 496. FnoM ManriN Domr. Deventer MS. 9r, f. 106 v?. Louvain. LB. App. 247. (November fin. 1516.) (Certainly after the publication of the New Testament (Ep. 384), and probably before Epp. 5oo and 504; for it seems a clear inference that Longicampianus (1l. ro) was passed on by Erasmus to Lyster. This perhaps answers a letter written about the same time as Ep. 491; in which (l. 12) there is a sign of coming reconciliation. Dr. Reich and Mr. Nichols regard this as an answer to Ep. 438. But though the opening sentences of the two letters are strikingly similar, it seems to me that Ep. 438 is so laudatory in tone that, if this were Dorp's answer, his aequiescence would be over-complacent. Paludanus may well have made more than one visit to Brussels during Erasmus' sojourn there in 1516-17; and on this oecasion he seems to have announced that Dorp had retired from his attitude of antagonism. The reference in 1. 7 to an expected visit from Erasmus is also in favour of a later date (cf. Ep. 5o9 introd.); whereas there is nothing to show that in July his coming might have been anticipated at Louvain. | DORPIVS D. ERASMO SVO 5. P. D. QvarE narrauit tibi humanissimus atque idem candidissimus Paludanus, ea sie vera esse tibi persuasum sit, mi Erasme optime ae doctissime, vt nihil possit esse verius. Animum illum vere prae- stabo quem ille tibi praedicauit, et suspendam sententiam ae Acade- micum agam. Ceterum te oro per candorem istum animi tui vt ne 5 eredas continuo a me profectum, si quid obloquantur, ecalumnientur, 495. 43. epistola MS. : corr. LB. 47. latentibus vitiligatorum MS. : corr. LB. 495. 43. commentaria] Cf. Epp. 164. these are promised on the completion 39n., 296. 157,8, and 334. 172; where ofthe New Testament. 1o I 20 2 5 σι 410 LETTERS OF ERASMUS [1516 Dabo operam vt Interea silentium. Oro suspleentur quidam. Vbi veneris, latius agemus. intelligas me tibi vere ex animo fauisse. solum vt ad nos quamprimum aduoles. Qui has meas perfert Bauarus est, nomine Ioannes Longicampia- nus, qui meo iudicio, quantum paruo tempore potui virum nosse, probus est, humanus, candidus ac doctus et tui nominis tuaeque gloriae studiosissimus. Summo desyderio cupiuit te videre, alloqui, frui. Orauit me vt se commendarem, persuasum habens meam commendationem pondus aliquod apud te habituram, id quod non dubito. Nihil abs te petit nisi vt te videat, tibi loquatur, te admiretur. Quiequid inter nos interuenit, cupio vt amoueamus et pure cola- mus amiciciam. Si quid est, proxima editione omnibus satisfacies, si qui sint adhue infirmiores, quibus lacte sit opus; nam cum Paulo necesse est vt omnibus omnia fias et infirmis infirmus. Ego me Christianum amicum tibi exhibebo, nec alia mens mea fuit. Vale, et hoe fae omnino vt cum aliquot nostris theologis colloquaris, praecipue cum primario nostro, qui vir est humanissimus doctissi- musque ae rerum humanarum longa experientia callentissimus ; id quod doctissimus M. Petrus Atrebas, amicus meus, tibi latius narra- bit. Rursus vale, et Longicampianum vt hominem litteratum ac probum habe commendatissimum. — Louanii. 497. ΤῸ Jon PALUDANUS. Auctarium p. 184. (Brussels ?) F. p. 158: HN: Lond. iii. 25: LB. 290. (c. November 1516 ?) [Within the limits of the Bishop's death and the publication of D! a precise date for this letter can only be conjectural. It may have been written afier the meeting with Paludanus, which is evidently implied in Ep. 496. James of Croy (T 15 Aug. 1516) was a younger son of John of Croy, Count of Chimay (t 1473; see BN.) and Mary of Lalaing. After being Provost of Liege e. 1496 and Canon of Cologne, he succeeded Henry of Bergen (Ep. 49) as Bp. of Cambray. On 28 June r51o he was created Duke of Cambray by Maximilian. See GC. and Massaeus, Chronica, 1540, p. 274. ] DES. ERASMVS ROTERODAMVS PALVDANO SVO 5. D. Mrirro epitaphium, ne vsquam non obsequar Paludano. 81 dis- plicebit, quod scio fore, cogita scriptum a theologo; cui generi scis quam iniquae sint Musae. Bene vale. 496. 21. fias et scripsi : fiat MS. 496. το. Longicampianus] (Ὁ Langen- feld). He had taught in Louvain, and in the autumn of r518 was at Mainz (Lond. v. 25, LB. 357). See also Epp. 500 and 504. 20. Paulo] r Cor. 9. 22. 24. primario] Probably John Briard of Ath, who was Vice-Chancellor of [Anno u.p.xvrr. | 497. 3. Anno u.n.xvit add. H. Louvain in 1518 (when Th. Martens printed his Quaestiones Quotlibeticae, together with those of Adrian of Utrecht), and probably earlier. 26. M. Petrus] Perhaps the Peter Barbier of Arras who is mentioned as a corrector for Martens in r513: van Iseghem, pp. 9o and 237. 497] TO JOHN PALUDANUS 411 EPITAPHIVM CARMINE IAMBICO TRIMETRO D. IACOBI DE CROY, DVCIS ET EPISCOPI CAMERACENSIS. Viriusque gentis Croieae et Lalaingicae Decus perenne, Iacobus hoc situs loco, 5 Praesulne fuerit melior an dux clarior, Tibi, Camerace, nemo facile dixerit. Euectae ad astra virgini matri sacer, Cui fuerat vsque pectore addictus pio, Euexit hune e rebus humanis dies. 1o 1583498. FROM ÁNDREW AMMONIUS. Basle MS. Westminster. Vischer p. 25. 4 December (1516). [An autograph in the Basle University Library, No. 2 in the volume from which Ep. 466 comes: endorsed by Erasmus * Manus Andree Ammonii'. The answer to it is mentioned in Ep. 505. 17.] AND. AMMONIVS ERASMO 5$. PF. D. ArcRE haec ad te scribo, vt qui tertianula laborem quae nata mihi est ex stomachi dolore; cui dum vomitu fomentisque quibusdam ealidis mederi studeo, bilis excitata in febrim erupit; qua mihi nunc primum videor leuatus. Nec paruo fuit adiumento voluptas quam ex litteris ab Vrbe de re tua nuper allatis concepi. Intellexi enim 5 ᾿Αρχιερέα mirifice in te propensum, et quid impetrari queat, immo quid impetratum sit, ἃ Vigorniense accepi: quod idcirco noluit expedire, veritus, quod est, ne satisfactum nobis (non) esset. Et exemplum ad me misit, vt, si nobis probetur, ad se remittamus ; sin vero alia desideremus, te hortatur vt ad Pontificem Maximum rursus 1o accurate scribas, seque tuas litteras suis precibus subsequuturum pollieetur. Ego suadeo vt et illas et alteras ad Vigorniensem con- Scribas in eam sententiam quam tu putaueris accommodatissimam. Id quod dixi exemplum cum his litteris accipies, et in eo videbis quaedam pro meo iudicio subinducta. I5 Volui Sixtinum consulere, qui vocatus ad me venit; sed quum vacare tunc ei nullo modo possem, causam indicaui cur accersiuissem et rogaui vt rediret. Promisit, sed magnis aliquibus negociis puto fuisse retentum. — Mihi vero postmodum in mentem venit satius esse curam hanc tibi relinquere, vt tu ipse tuam rem discutias vel 20 497. 4. Lalaingicae correzi : Calaingicae D. 498. 9. exemplum] Evidently a desired'relief was to be granted to draft of the document by which the ^ Erasmus; cf. p. 292 and Ep. 505. 4. 412 LETTERS OF ERASMUS [1516 quorum libuerit iudicio committas. Vbi vero quae visa fuerint adieceris vel deleueris, cura vt exemplum ex tua sententia correctum mundius excribatur, deinde Romam ad Vigorniensem mittito vna cum meis ad eum litteris, quibus seribo quae censeo expedire. Sed 25 caue tuam epistolam πρὸς τὸν μέγιστον obliuiscare, et es bono animo; felix post paulo eris, quando tua felicitas ex hoc pendet quod prope in tua est manu. Ad tuas litteras quas proxime Morus mihi reddidit, haud ma- gnopere mihi est quod rescribam, nisi quod risum mihi mouit illud 3o hominum genus ventri natum ; et miror te istis rabulis os obstruere potuisse, et eos ita sui compotes esse vt queant tacere. De nostro Tunstale ne totum tibi vendices, ita Deus me amet vt plurimum vereor ne grauissimas eius occupationes meis ineptiis disturbem ; quamobrem operam do vt eis temporis quam minimum eripiam : 35 nam mihi ad nugas aliquot vteunque infuleiendas semper aliquid vacat. Caeterum postquam me tibi Aesculapium fecisti, gallum eximium para, quem mihi confestim sacrifices. Cura tamen ví valeas. Prid. non. Xbris ex Westmon. 40 Facundissimo et vndecunque doctissimo D. Erasmo Roterodamo theologo. 499. FRoMw THoMas MoREr. Deventer MS. 91, f. 188. (London.) LB. App. 250. (c. 4 December 1516.) [Between Epp. 481 and 502. It probably answers a letter contemporary with Ep. 483, which was delivered to Ammonius by More (Ep. 498. 28); and may therefore be placed, as Mr. Nichols suggests, with Ep. 498, which answers Ep. 483. Brewer is misled by the date 1517 wrongly added to Ep. 502 in LB.] MORVS ERASMO S. P. D. DE equo tuo conueni Vrsuiceum. [5 se negat adhue nactum talem quem dignum censeat qui mittatur ad te, sed, nisi mittat ante, ad proximas nundinas omnino missurum. Remisi nuper ad te Maruffi syngrapham cum liberalioribus litteris, vt ipse affirmat. Nam ego 5 nequiui legere, nec Lilius noster, quanquam probe calleat Italice. Pecuniam quam apud me reliquisti Aegidius noster iamdudum habet : nam procurator meus rediit, qui dicit se soluisse. D. Palgrauus, amicus noster et tibi, vt scis, iam olim deditissimus, Louanium petit incubiturus legibus, sed ita tamen vt bonas litteras 499. 5. nec coni. LB : sed MS. 499. 6. reliquisti] Cf. Ep. 467. 1o n. | and on her marriage to Louis xir ac- 8. Palgrauus] John Palgrave or companied her to France as secretary Palsgrave, M.A., was 'schoolmaster' and chaplain in Oct. 1514. He was to Mary,'Princeess of Castile, in 15313; Prebendary of St. Paul's 29 Apr. 1514- 499] FROM THOMAS MORE 418 Latinas Graeeasque solito sibi more adiungat. Hic quoniam audiuit te ibi commoraturum, quanquam pro vetere sua tecum consuetudine nihil sibi non possit de te polliceri, tamen (vide quantus apud te passim videor, quo ego non hercle minus triumpho quam alii regum. familiaritate gloriantur) impense rogauit vt ad illam gratiam qua se valere tecum per se putat, meam etiam commendationem diligenter adiungerem ; vti sibi lieeat tuo consilio atque auxilio ad bonarum litterarum profeetum frui. Seio, mi Erasme, non esse te multis verbis rogandum vt in studiis adiuues hominem ad litteras pro- pensum, tantae spei, tam notae diligentiae, et qui iam nune scis quantum promouerit, amicum praeterea et meum et tuum, hoc est bis tuum : qui velut munus quoddam hoc tibi iam olim desumpsisti, vt aetatem omnem dies noctesque in adiuuandis omnium hominum studiis insumeres. Quanquam, si quid hoe ad cumulum possit addere, etiam rogo vt quod nulli negas, hoc Palgrauo nostro praestes etiam prodigentius; eui eas litteras omnes dedi ad te perferendas, quae tibi olim ab amicis Basiliensibus missae apud (me) iam diu sunt seruatae. Quae res commode accidit. Nam neque certior quis- quam offerri potuit qui eas perferret, neque ipse quiequam (optare) quo veniret gratior quam tam multas, tam diu desyderatas, pene etiam desperatas, hominum tam charorum doctissimas epistolas; quas tamen iussi ne ante tibi traderet quam stipulatione facta pro- miseris sie te accepturum tanquam ille tibi in singulis commen- da(re)tur. Auseulto quotidie atque arrectis auribus asto de re illa tua Sici- liensi, quae Deum precor vti contingat feliciter. Ὁ. Tunstallus litteras nuper ad me dedit plenas affectus amicissimi ; cuius iudicium tam candidum, tam honorifieum de republiea nostra, dispeream, Erasme dulcissime, nisi me magis exhilarauit quam talentum Atti- 26. me add. LB. 32. commendaretur LB. 1554 (Le Neve); but in spite of this was obliged to support himself by Mary invited preferment for him from teaching, and in 1532 was proposing to Wolsey in Nov. 1514 and Apr. 1515. In Aug. 151] he was proposing to return to Lovvain (Lond. vii. 4, 5; LB. 522, 540) to renew the studies begun at this time, after a short visit to England (LB. App. 150). In r524 Pynson printed for him a French grammar, Lesclarcissement de la langue Francoyse, the first composed in Eng- land (DNB. xix. 204); but I cannot find that any copy now exists. By 1525 he had become tutor to Henry Fitzroy, Duke of Richmond (1519-36), Henry vinu's natural son ; and he was still in this office in 1529. He received some preferment, but nevertheless settle at Cambridge for this purpose. In 1540 he was a member of Convocation, when Henry's marriage with Anne of Cleves was annulled. See Brewer. 25. litteras] Cf. Ep. 481. 8 n. 34. arrectis| Cf. Verg. Aen. 2. 303. Siciliensi] Cf. Ep. 475. 4 n. 35. Tunstallus] Stapleton,Tres Thomae, 1588, Vita Mori, pp. 64,5, prints a letter, undated, in which More thanks Tun- stall for his favourable judgment of the Utopia. In writing to Warham and another English friend (Stapleton, pp. 206,8) More pretended that it had been printed by Gilles without his knowledge; cf. Ep. 30. 16 n. IO T 5 τὸ o o 227 35 414 LETTERS OF ERASMUS [1516 cum. taque nescis nune quantum gestio, quantum creui, quanto 4o memet altiorem gero: ita mihl assidue versatur ob oculos perpetuum destinari mihi principatum ab Vtopianis meis, quin iam nune mihi videor incedere coronatus insigni illo diademate frumentaceo, con- spicuus paludamento Franciseano, praeferens venerabile sceptrum e manipulo frugis, stipatus insigni Amauratorum comitatu atque ita celebri pompa legatis atque principibus aliarum gentium occurrere, miseris plane pre nobis, stulte videlicet superbientibus, quod veniant ornati pueriliter οὖ mundo muliebri onusti, vinctique auro illi de- spuibilij purpura et gemmis atque aliis bullatis nugis deridieuli. Quanquam nolim aut te aut Tunstallum nostrum ex aliorum ingeniis 5o aestimare me, quorum fortuna mores mutat. Equidem etsi superis visum est nostram humilitatem ad hoe fastigii et sublimitatis euehere, cui nullum regum posse conferri censeo, veteris tamen illius consuetudinis quae mihi olim priuato fuit vobiscum, nunquezm me sentietis immemorem. Quod si non grauemini tantillum viae facere 55 vt Vtopiam veniatis ad me, profecto efficiam vt mortales omnes quos clementiae nostrae regit imperium, id honoris exhibeant vobis quem debent eis quos intelligunt ipsorum principi esse charissimos. Prosecuturus eram longius hoe dulcissimum somnium, sed Aurora consurgens, veh misero, discussit somnium et principatu me excussit, 6o atque in pistrinum meum me, hoc est in forum, reuocat. Hoe tamen me consolor, quod vera regna video non multo prolixiora. Vale, charissime Erasme. 4 σι 500. FnoMw ΟἜΒΔΑΒΡ LISTER. Deventer M$. 91, f. 145 v?. Zwolle. LB. App. 104. (c. December 1516.) ^ (For the date see Ep. 495 introd.] GHERARDVS LISTRIVS DOMINO ERASMO S. LoxaicAMPIANVM mihi a te commendatum, quantum potui, litteris Graecis docendis iuui; sed quod heae parum luerosae esse videbantur, aut quod longo tempore indigerent, ad mathematieam, quam sibi sperat lucrosiorem fore, animum adiecit; in qua certe mihi non mediocriter videtur promouisse. Patres nostri omnesque adeo docti, qui hie tui nominis sunt studiosissimi, vehementer a te contendunt vt commentarios in sancti Pauli epistolas et scribas, vt crebro recepisti, et scriptos quamprimum aedas. Domine Erasme, ex animo fn 500. 8. scriptas MS. : corr. LB. 499. 42. diademate] Cf. Uiopia, ed. 45. legatis] ibid. pp. 177-81. Lupton, pp. 233,4. 500. 7. erebro] Cf. Ep. 495. 43 n. βὰς δ, δῶ, 500] FROM GERARD LISTER 415 loquor, vix ipse credas quantum Ecclesiae, hoc est omnibus piis mentibus, consulas istis libris subinde aedendis. Sentio ego quam- plurimos tuis scriptis persuasos atque inflammatos ad sacras litteras et ad pietatem Christianam rapi, porcorum siliquis, hoc est ethni- eorum libris, relictis; inter quos me certe Christo lucrefeci, si Christi | gratia me à proposito vitae tramite non errare dignata fuerit. Mihi variis negociis scholasticis distraeto vix vacat semel atque iterum interdiu librum aperire. Si tamen quid temporis occupationibus ills suffurari possum, id totum Euangeliis et Paulinis epistolis legendis consumitur. Scripsit mihi Caesareus Capnionem curare apud Thomam Anshel- mum inprimi Artem Caballistieam et philosophiam Pythagoricam. Graecas litteras hie sic seminaui vt pueruli iam passim thematiola sua Graece scribant. Vnum me torquet, quod barbaram istam dialecticam extrudere adhue non possim; nam barbaricam gram- matieam olim eieci. Si quid Listriolus tuus vlla in re tibi com- modare possit, vtere eo vt tibi deditissimo. Nosti animum meum. Vale ex Zuol. Mirum est, domine Erasme, et tamen verissimum, nulla est nox in qua tibi non adesse videar. Tota hae nocte vna fuimus Basileae, vt etiam aliquid somniorum meorum audias. Tam est Erasmus infixus praecordiis Listrii. 501. FnRow GkonRcGE BURKHARD OF SPALT. Deventer.MS. οἱ, f. 110. Lochau. LB. App. 94. 11 December 1516. [The manuscript date may be accepted, for the letter is subsequent to the publication of Jerome (Ep. 396) and within the limits of Hand A (App. 8). It is amply corroborated by l. 14 n. Bludau's suggestion (Die beiden ersten Erasmus- Ausgaben, des Neuen Testaments, 1902, p. 69), that this letter did not reach Erasmus, is untenable in view of its occurrence in the Deventer Letter-book. The easiest explanation of Erasmus' denial in Lond. v. 35, LB. 425, is to suppose that the answer to this letter failed to reach Spalatinus, who therefore wrote again (Lond. xi. 23, LB. 278) ; and that when the fact of Spalatinus' second letter (net the letter itself; cf. Lond. xi. 24, LB. 450) was brought to Erasmus' notice more than two years later, either he had forgotten this previous correspondence, or, as is more likely, in saying that he had not heard from Spalatinus he was thinking of the recent letter, which had not yet arrived. George Burkhard (1482 — 16 Jan. 1545), of Spalt near Nuremberg, matriculated at Erfurt in 1498, was B.A. there in 1499, and M.A. at Wittenberg in 1502. Mutianus' influence obtained for him the post of * praeceptor? in the monastery of Georgental near Gotha in 1505. In r508 he was appointed tutor to Duke John Frederick (1503-1554), son of Duke John of Saxony ; and subsequently chaplain, librarian, and secretary to the Elector Frederick, whom he attended to the Imperial Election at Frankfort 15319 and the Diet of Worms 1521, and 14. tramite MS. I7. possum ZB: possem AS. 19. Caesareus] See p. 172. dedicated to Leo x, appeared in March 20. Artem] This volume, which is 1517. t2 o 20 σι 10 15 416 LETTERS OF ERASMUS [1516 whose support he won for Luther. After Frederick's death (1525) he retired to Altenburg, where he had held a canonry since 1511, and married. He enjoyed the confidence of Duke John (f 1532); and on the succession of his pupil John Frederick his influence at the Court of Saxony increased even more; and he used it to promote the interests of the University of Wittenberg. His literary work began with a small glossary contributed to a Laus Musarum ex Hesiodi Theogonia, Erfurt, H. Sertorius, ri Oct. i501; compiled by Nich. Marschalk, to whom he was then secretary. But his principal achievements were in translation into German; from Plutarch and Justinian, Luther and Melanchthon. Of Erasmus he translated Ep. 288; the Adages, Sileni Alcibiadis, 1520 (BEr.? Adagia, p. 551, where Prof. Ehwald kindly informs me that the autograph dedication is by Spalatinus, not by Erasmus), and Auf regem aut fatuwm nasci oportere, with preface dated 7 March 1520; the Querela Pacis, 1521 (preface 19 Apr. 1520); and the Institutio Principis Christiani, 3521 (preface 5 May 1520). He also wrote a life of Duke Frederick ; and annals for 1513-26. See ADB, with an excellent bibliography, especially of his letters, of which great numbers survive in MS.; and EE. For a description of his personal appearance see SE. 58.] GEORGIVS SPALATINVS ERASMO S. P. D. QvANQvAM, vir eruditissime et clarissime, iampridem tui, propter singularem tuam eruditionem et vt plurima ita maxima in omnia recta studia et literas optimas beneficia, amantissimus simul et obseruantissimus, nunquam tamen hactenus eiusmodi habui ocea- sionem, quam satis idoneam putarem ad te, tam varie in republica litteraria non tam adiuuanda quam restituenda penitus occupatum, meis lituris potius quam literis interturbandum. Quamobrem neque Philippus Engentinus, amieus communis, neque C. Mutianus Rufus, praeceptor meus, vir doctissimus et integerrimus, non solum tui studiosissimus sed tuus etiam olim symmathetes in schola, si probe ex homine audiui, Dauentriensi, Alexan. Hegio praeceptore, mihi persuasit vt tibi scriberem, quamuis vterque annis ad idipsum me superioribus diligentissime per literas hortati. ^ Caeterum nuper rogatus a sacerdote Augustiniano non minus vitae sanctimonia quam insignibus theologiae claro, eodemque et ipso tui nominis sub- scriptore syncerissimo, ad te salutandum, putaui impie facturum me, nisi hae occasione arrepta ad te vteunque occupatus scriberem ; eo magis quod e republiea speramus futurum et praesentium et poste- 7. lituris coni. LB : lris MS. 14. quam LB: q Ms. 8. Engentinus] Cf. Ep. 344. 52 n. Mutianus] Conrad Muth (15 Oct. 1471— 30 March 1:526) received his schooling at Deventer, matriculated at Erfurt in 1486 and was M.A. 1492. From 1495 to r502 he was in Italy; and after becoming LL.D. at Bologna, visited Milan, Mantua, Florence, and Rome. In 1503 he received a canonry at Gotha, where the remainder of his life was spent in studious seclusion. His influence was great, especially among the younger humanists; and through his letters it was widespread. On questions of the advancement of learning and reform of the Church he was in sympathy with Reuchlin and Erasmus. See ADB. and Creighton v. pp. 25-28; and for his letters MRE. and an edition by K. Gillert, 1890 (MRE*.). ro. symmathetes] Cf. MRE. 270. I4. Augustiniano] Luther; cf. LE. 22, to Spalatinus, dated ro Oct. 1516. Ll. 50-72 are taken almost word for word from LE. got] FROM GEORGE BURKHARD OF SPALT 417 rorum id negocii quod me in praesentiarum ad scribendi officium compulit. Quamuis igitur Augustinianus eoenobita, vir, mihi erede, 2o candidissimi ingenii et fidissimi pectoris, boui (quod dicitur) elitellam, tamen eius in me studio et beneuolentia motus malui, si ita res ferret, subrustieus videri quam offieium negare homini amicissimo. Quod si tu pro tua egregia et bonitate et sapientia eo animo literas nostras intellexeris quo scribuntur, spero te non modo me in posterum 25 in albo tuorum siue clientum siue fautorum perpetuo habiturum, verum etiam studiosis omnibus diuinarum literarum et castae et intaminatae illius veteris theologiae omnibus futuris seculis, nedum hae nostra aetate, eo vehementius profuturum quo res est maioris momenti. 30 Hoe igitur tantum veluti praefatus, te per Christum obsecro vt aequi bonique literas nostras consulas, nihil aliud Deo teste quae- rentes quam vt tibi insinuatus, sicut amici religiosissimi precibus faciam satis, ita aliquando videam profuisse vel posteritati, notum fuisse homini eruditissimo. "Tantum enim abest vt malignitatis 35 aliquid hiec lateat, vt simus tui omnes amantissimi quieunque literis melioribus nomen dedimus. Sunt ingenii tui monumenta in tanto apud nos precio vt nihil cupidius in emporiis quaeratur, nihil citius apud bibliopolas vendatur, nihil etiam diligentius legatur. Habet etiam Princeps meus clementissimus, Dux Fridericus Saxoniae, Sacri 40 Ro. Imp. Elector, non minus sapientia et religione et doctrina quam opibus praestantissimus, libros tuos omnes, quoscunque inuenimus, in sua bibliotheca ducali, comparaturus etiam reliquos quotquot post- hae vbicunque edideris terrarum. Vidit nuper eum admiratione opera diui Hieronymi te recognitore adeo restituta vt ante tuam 45 castigationem nihil minus quam Hieronymi libros habuisse possimus videri. Sed quorsum haec? In hoe modo, mi humanissime vir, vt eo melius et libentius eredas beneuole tibi a me scribi. Scribit mihi amieus te irt Apostolo interpretando iustitiam operum, seu legis seu zo propriam, intelligere cerimoniales illas et figurales obseruantias ; deinde quod velis Apostolum in epistola ad Romanos non plane loqui de peccato originali. Credit ergo fore vt, si legeris Aurel. Augu- stinum in libris contra Pelagianos, praesertim de spiritu et litera, item de peccatorum meritis et remissione contra duas epistolas Pela- 55 gianorum, itemque contra Iulianum, qui omnes fere in octaua parte sunt, atque adeo videris quam nihil Augustinus ex suo sensu, sed Cypriani, Nazianzeni, Hirenei, Hilarii, Olympi(i), Innocentii, Am- 22. me LB: meo 1278. 54. Delagianos MS.: corr. LB. 58. Olympii LE (cf. 1 14. m.), recte. 56. octaua parte] vol, 8 of John Amorbach's editio princeps (p. 30). ALLEN II Ee 418 LETTERS OF ERASMUS [1516 brosii autoritate sapiat, vt non modo recte Apostolum intelligas, 6o verumetiam maiorem sis habiturus Augustino honorem. | Nequa- quam igitur amieus noster arbitratur iusticiam legis seu factorum tantum esse in cerimoniis, sed rectius in obseruatione totius decalogi. Quae si fiant extra fidem Christianam, etiam si faciant Fabritios, Regulos et in vniuersum integerrimos viros, apud homines non tamen 65 plus sapere iusticiam quam sorba ficum: non enim, vt Aristoteli visum est, iusta agendo nos iustos effici, nisl ὑποκριτικῶς, Sed iustos factos iusta operari. Necessarium ergo esse prius mutari personam, deinde opera; prius enim Deo Abelem quam eius munera placuisse. Quamuis igitur et speret et cupiat autoritatem tuam fore celeber- 70 rimam, vereri tamen te autore extituros qui defensionem mortuae, id est literalis, intelligentiae arripiant, qua pleni sunt omnes pene ab Augustini temporibus. Hoc est, vir eruditissime, quod amicus noster ad te tanquam ad Apollinem Pythium putauit referendum me interprete; vtinam 75 quem, si non meo ipsius, certe reipublicae totius theologicae exaudias nomine! Quamobrem rem facies, σὺ nobis omnibus gratissimam, ita tua pietate dignissimam, si dignatus beneuolentia has literas. gratificatus fueris amico integerrimo et mihi responderis, quantum- libet breuiter, desque id beneficentiae, vt meo in te amori, ita So Principis mei illustrissimi erga te, Doctorem Reuchlin et dociis- simum quemque studio et reuerentiae. Ego enim in te diligendo obseruandoque nunquam inter postremos ero. Vale, vir eruditis- sime. Raptim ex arce Lochana Ducis Friderici Saxoniae Tercio eiduum 85 Decemb. 1516. Erit etiam et mihi et reliquis omnibus in his regionibus nominis tui studiosis magnae voluptati, si respondens mihi scripseris etiam quid post Hieronymi opera sis editurus, et quid nune sub incude tua habeas. Scio etiam mirum in modum Principi meo placiturum 9o tam literarum eupido, tam discendi studio(so), vt feriatus a causis maioribus vel legat aliquid vel legentem inaudiat libentissime. 502. ΕᾺΟΜ THoMAS MORE. Deventer MS. 91, f. 129. London. LB. App. 221. 15 December (1516). (The year-date is given by Linacre's edition of Galen (l. 15 n.). The composition mentioned in l. ro is evidently the Iulius Exclusus, the third 71. arripiant MS.: accipiant LE (cf. l. 14 n.). 8o. mei LB: me MS. 87. respondens scripsi : responderis MS. 90. studioso LB. 84. Lochana] Lochau, now the Dukes of Saxony, c. r5 miles SE. of Annaburg, a hunting castle of the ^ Wittenberg. 502] FROM THOMAS MORE 419 *haracter in whieh is ^ Iulii Genius'. From this direet statement of the exist- ence of a copy written by Erasmus' own hand, there can be no doubt that he was ihe author of it; although by many equivoeal utterances—none of which is a direct denial—he attempted to conceal the fact. Besides this draft another ean be traced somewhat earlier at Basle, where it was eopied by Bruno and Boniface Amerbach (Basle MS. A. IX. 64). Bruno's work is unfinished, but Boniface brought his to a suecessful end and added the colophon: * Basileiae foeliciter in edib. tuis excriptum Non. Augusti Anno .p.xv1. θεσμὸν ἔρως οὐκ οἷδε βιημάχος. Bo. Amorbaech. At the time Boniface was evidently at home for a holiday from his legal studies under Zasius. Six days later he completed his famous eopy of Velleius Paterculus (p. 114), to which he appended an almost identieal eolophon; and other MSS. by him perhaps written at this period are Glareanus' Heluetia (Basle MS. O. II. 14), which is partly in his hand, and the copies of Epp. 338,9, the duplicates of which had, however, been already returned by Froben in June (Ep. 419). On the back of the Velleius, and written hastily by Boniface in his later years and by his son Basil, is a list in which the Iulius and the Heluetia are enumerated (see Robinson Ellis' Velleius Paterculus, Oxford, 1898, pp. xiii, xiv) ; a fact which suggests that these MSS. may have formed a group which was kept together for some years, and therefore had perhaps some unity in date of origin. The word ftwis, which occurs in the colophons of both the Iulivs and the Velleius (not swis as Orelli and Ellis), offers a clue to show in whose hands the Zulius then was; but I have not been able to follow it up. As author of the Heuetia Glareanus is possible; but the temporary possession of the Murbach MS. of Velleius and of Erasmus' Briefs from Rome points with more probability to Froben or Beatus Rhenanus. In any case it is quite elear that the Iulius must have been known to Erasmus' intimate friends at Basle as early as August 1516. From another source, too, there is evidence of ἃ copy in Erasmus' autograph— in the letter to Bucer dated 2 March 1532 (p. 407), where Erasmus, in defending himself against à charge of having published some of his works anonymously (ef. Jortin, i. 406 n.), says: *Sed de Iulio potes et testibus docere vnde primum prodierit. Non statim is autor est qui sua manu descripsit, etsi tu testes produeas istius suspitionis autores. Eadem opera inures perfidiae notam 115 quos tu eupis babere fidissimos. Si cum Neseno nunquam habuissem familiari- tatem, multis molestiis caruissem in quas ille me coniecit.' Bucer, it is clear, had adduced the testimony of Nesen (Ep. 329) that he had seen the Iulius in Erasmus' handwriting, probably at Basle; for though Nesen may have met Lupset in Paris in 1517, the draft in Lupset's possession presumably returned now to Erasmus. Neither Erasmus' attempt to rebut Bucer's charge nor his deliverances on the subjeet in LB. App. 160 and 168; Lond. x. το, LB. App. τῇ; Jortin ii. 397, LB. 583 amount to a denial. Even his elaborate repudiations to Campegio (Lond. xii. zr, LB. 416) and Wolsey (Lond. xi. τ, LB. 317) do not exceed his powers of equivocation, and, as Jortin points out (ii. 596 n.), the only thing that he there specifically denies is the publieation ; as to which he is doubtless strictly correct, considering the custom of the time : cf. vol. i, pp. 121, 594, and also the publieation of the Utopia (p. 339). Aceording to his calculation in LB. 416 the Iulius was composed c. 1513-14 ; perhaps at Cambridge, since it passed into Lupset's hands (Ep. 43r; cf. Ep. 270. 6o0n.). It was not widely known until its appearance in print, at the beginning of 1517 (cf. Epp. 532. 23 and 543. 9). Another issue, at Cologne, in the summer of 1:518, is mentioned by Nesen, Gilles, and Dorp (Basle MS. G. II. 3o. 83; Lond. vii. 28 and τ, LB. 436 and 323). The first editions were undated; the earliest with a date which occurs in Bócking's list (Hutieni Opera, iv, pp. 422 seq.) being by Martens at Louvain, Sept. 1518. The MS. eopies by J. A. Brassicanus, 24 Aug. 1517 (Vienna MS. 9846 ff. 16-59), and by the writer in the Munich MS. (p. 35), 31 Dec. 1518, were both probably made from printed books. The seeret of the authorship must have been known to many of Erasmus' friends; and thus though Morillon's suggestion in Ep. 532 may have been a mere guess, Beatus Rhenanus' ignorance in 1519 (BRE. 426) must be feigned ; and again LB. App. 265 and Lond. x. το, LB. App. τῇ (1519), though addressed to More, must have been meant to reach other ears. More also, when in 1520 he took up arms in Erasmus' behalf (Erv. p. 118), makes no real denial; and in Eea 420 LETTERS OF ERASMUS [1516 stating that immediately after Julius! death *rem Parrisiis ludis actam publicis * (cf. LB. App. 160, 168), he probably means no more than that some lampoon on the subject had appeared on the stage, without any connexion with Erasmus' dialogue. His statement that Poncher, the Bishop of Paris (p. 454), attributed the book to Faustus Andrelinus does not necessarily imply that More's own opinion was the same. But the attribution, though clearly false, certainly had some vogue ; for the first printed edition in Bócking's list is entitled * F(austi) A(ndrelini) F(oroliuiensis), Poete Regii, libellus de obitu Iulii Pontificis Maximi. Anno domini x.D.xir '.] THO. MORVS D. ERASMO 5$. P. D. Nox dubito redditas tibi litteras meas, Erasme charissime, quas Palgrauus noster perferendas accepit, vna cum epistolis amieorum Basiliensium. | Gaudeo Dorpium resipuisse, videlicet delinitum con- uiciis quem blandieiae reddiderant ferociorem. Profecto sic est 5 quorundam hominum ingenium vt, si paululum obsequaris, inso- lescant, contemptius habiti frangantur et fiant abiectissimi. Cupio misere, si commode fieri posset, que vltro citroque sunt inter vos perscripta, legere. Lupsetus restituit mihi aliquot quaterniones tuas quas olim apud 10 Se tenuerat. In his est Iulii Genius, et declamationes duae, altera de pueris statim a pueritia erudiendis, altera eonsolatoria; tua manu omnia, sed prima tantum scriptio, neque quiequam satis integrum. Extra haec sancte negat tui quiequam apud se esse quod tu desy- deras. Haec si mitti ad te postules, illico fae intelligam. Linacer protinus a Natali quae vertit e Galeno mittet Luteciam excudenda, comite Lupseto qui caleographis eastigator aderit. Nescis quam sit gauisus ea mentione librorum suorum, quam in epistola tua fecisti quam nuper scripsisti ad me ; crede mihi, is toto pectore tuus est. Wintoniensis Episcopus, vir vt seis prudentissimus, in cele- 2o berrimo cetu magnatum quum de te ac tuis lucubrationibus incidisset sermo, testatus est omnibus approbantibus versionem tuam Noui Testamenti vice esse sibi commentariorum decem, tantum afferre 7. commode ZB: 15 commodo A/S, r. litteras] Ep. 499. 3. resipuisse] Cf. Ep. 491. 12. More's letter to Dorp on this occasion is printed by Stapleton, Tres Thomae, 1588, Vita Mori, p. 69 : Jortin ii. 668. 8. perscripta] Cf. Ep. 477. 11 n. 9. quaterniones] Of. Epp. 431. 9, and 543.33. Thecompositions of Erasmus' Italian period were perhaps some of those left by him at Ferrara; cf. Epp. 270. 60 n. and 3o. τό n. ro. altera] Composed at Rome in 1509, as part of the De Copia (Ep. 260); first published, as De pueris statim ac liberaliter instituendis, by the Froben firm in Sept. 1529. See Erasmus! preface, dated τ July 1529 (LB. i. 487). 1r. eonsolatoria] Composed at Siena in r509; first published, as .De morte declamatio, with the Querela Pacis, Basle, Froben, Dec. 1517. 1t also appears in the authorized edition of the De conscrib. epistolis (Aug. 1522 ; see Ep. 71 introd.) as aliud exemplum consolationis". I5. e Galeno] De sanitate tuenda, Paris, G. Rubeus, 22 Aug. 1517 ; with a preface by Linacre to Henry vnr, dated London, 16 June rs5r;g. At one time it was thought that Badius would undertake the printing ; cf. Ep. 534. 58, 9. 17. epistola] Not extant. 18. tuus est] Cf. Ep. 388. 164 n. 502] FROM THOMAS MORE 491 lucis; eadem ademptis figuris Graecis Latine dici, etiam si nihil aliud in editione Vulgata fuisse£ mendae quod mutaretur. "Vtopiam nostram, ex tuis litteris concepta spe quam auide deuoro, indies nune expecto haud alio animo quam mater peregre redeuntem filium. Vale, Erasme dulcissime. Londini raptim 15? Decembris. Misi litteras tuas Lathimero, nee dubito facturum quod vis, sed etiam libenter facturum. Vxor mea millies tibi salutem iussit dici, atque agi etiam gratias de tam accurata salutatione tua, qua longae- uitatem ei precatus es; cuius est, vt ait, ideo auidior, quo mihi possit diutius esse molesta. 503, Fnow PETER VITERIUS. Deventer ΜΗ, 9r, f. 159 v9. (Paris.) LB. App. 95. 18 December 1516. PETRVS VITERIVS DOMINO ERASMO RO. S. SALvE multum, studiosissime praeceptor. Ego sane vehementis- sime doleo quod iam nihil nos respicis ; qui tuo olim vnius praesidio seruatus viuo et valeo. Scilicet hue nos misisti, vt tuo gratissimo atque amenissimo aspectu eareremus, vt tuo suauissimo colloquio frui non lieeret. Nam quid tandem mihi animi esse credis, qui apud omnes passim Erasmi discipulus beneficio tuo immortali vociter, nec possim vel epistolulam saltem vllam ad me missam ostendere? Nimis profecto oblitus es mei, nimis erga discipulum misere amantem durus seuerusque es. Sie me iuuent superi vt scribenti mihi lachri- marum tanta vis exoritur vt vultus a carta cogar diducere, tanto desyderio aecendor, tam perdite litteras tuas percupio. At dices fortasse ipsum me litterarum nihil dedisse tibi. At ego feci, per Iouem, idque sepius. Quamobrem vehementer admiror vel nullam ad te peruenisse epistolam vel, quod credere nequeo, te contempsisse aut nihili fecisse: quanquam non ignorem ita grauioribus te occu- patum studiis vt vix frieare aures liceat. ^ At respiciendus tamen nonnunquam amieus est, eiusmodi praesertim qui in te solum vnieam spem eollocauit, qui tua ope adiutus, praesidio fultus, prae- conio quoque illustratus non secus ae numen quoddam terrenum suspicit atque obseruat. Hoc igitur tibi persuadeas velim, suauissime praeceptor, tam mihi nune fore grauissimum si deseris nos, quam fuit honestissimum atque vtilissimum laudari abs te, viro non mortali sed diuino potius, saltem immortali ac diuina sapientia praedito. Quamobrem te per 502. 29. litteras] Cf. Ep. 520. r. 508.6. beneficio] Cf. Ep. 66. τὸ σι οι 20 25 30 35 5 422 LETTERS OF ERASMUS [1516 veterem nostram amicitiam, per ingenium tuum te obtestor, vt ad me digneris vel salutem duntaxat transmittere. Hoc mihi fuerit gratius quam si a magnanimo rege summis opibus donarer. De studiis nostris nihil ad te iam rescripturus sum; scripsi proximis litteris. Hoc tantum noueris, me in docendis iuuenibus pene labore confectum ; qui si quando cessat, confugio mox ad Graium tuum, vt de te, quando aliud non lieet, loquamur vna. Qui mihi eum propter suas virtutes, tum hoc longe est amicior, quod tui et studiosissimum et amantissimum esse facile perspexi; sed iam ad consuetam operam, hoe est ad iuuenes erudiendos, tempus me vocat. Fac, si amas, Erasme, Viterii tui memineris. Ex palaestra nostra Nauarrica xv Cal. Ianuarii 1516. 504. FnRoMw GERARD LisTER. Deventer MS. οἱ, f. 108 v^. LB. App. 225. Zwolle. 28 December (1516). [Evidently accompanying the copy of the Gospels which reached Erasmus in January; cf. Ep. 515. 3-5.] DOMINO ERASMO LYSTRIVS S. P. D. LEzcris litteris tuis, domine Erasme, statim volaui in montem, vt quamprimum mitterem Euangelia Graeca ; sed ea forte fortuna Prior in terra Cliuensi euidam patri concessit vtenda. Itaque acceptis litteris a patre puerum meum iussi ire in vltimas Cliuiae latebras. Interim bibliopola quidam isthine venit, qui dicebat isthie constan. tissimam esse famam te in Angliam abiisse; itaque dubitaui mit- teremne librum neene. Placuit tamen mittere; solent enim rumu- seuli plerumque vani esse. Sed timeo vt parum tibi liber vtilis futurus sit. Ioannes Longicampianus egregie hic incumbit et mathematicis rebus et Graecis litteris ; tanta autem meorum et laborum seholasti- corum mole obruor vt vix vacet inspicere librum. . Itaque incredibile dictu est quantam iacturam litterarum faciam ; et quanquam merces 503. 3o. ? Graium : deformauit edit. LB. vt Greium legeret. 32. amicior quoque ncertum ; quippe ab edit. LB. oblitteratum. 504. 2. Euaggelia MS.: corr. LB. 503. 3o. Graium] See Ep. 58 intrcd. 504. τ. montem] Mt. St. Agnes, ἃ house of Austin canons outside Zwolle. It was founded in 1398, and with a preface dated 23 Nov. 1510. Albert Hardenberg in his colleetions for the life of Wessel (Munich MS. Lat., Cam. rz, ff. τὰ v^., 12) states that was the home of Thomas à Kempis, See van Heussen, Deventer, pp. 124,5. 2, Prior] Probably Gerard of Klos- ter, near Wittmund in E. Friesland, to whom Lister afterwards dedicated his De figuris εἰ tropis (Ep. 495 introd.) Gerard, whom he cites as one of his authorities, had learnt Greek and Hebrew from Wessel. See also Hora- witz, Erasmus und Martinus Lipsius, xii, xiii, lvi. j το. Longicampianus] Cf. Ep. 496. 10n. 504] FROM GERARD LISTER 423 laboribus parum respondeat, obdurabo tamen simul tuis, simul optimo- rum patrum monitis parens. Cupio enim et ego quamplurimum hominibus prodesse; quod cum scribendo facere non possum ob nimiam ingenii mediocritatem, docendo, admonendo, caste integre- que viuendo experiar si Germanicae iuuentae quid prodesse nostra exilitas possit. Iam dudum enim, mi Erasme, mundo, hoc est voluptatibus atque ambitioni, valedixi. Oblatus fuit superioribus diebus mihi ab amicis aliquot canonica- tus Traiectensis mediocris, Sed quia eitra simoniam non offerebatur, respui; quanquam non deessent amici qui pecuniam mihi mutuo dare sponte sua pollieerentur. Malo in paupertate mea Christo viuere quam in diuitiis diabolo. Dominus Prior Sanctae Agnetis, ardentissimus tui amator, bene valet. Is vna cum Patre Coemanno, quoeum ego habito, tuarum laudum publico praecone, te salutant. Amorem meum erga te non opus est litteris testari cum illius tot possint esse testes quot hine egrediantur homines. Oblatratores tuos, domine Erasme, vt facis, perge contemnere, Deoque gratias age qui tibi secum hoc commune voluit esse, vt ab iis de quibus optime meritus es male audias. Vale ex Zwolla 5 Kal. Ianuar. 505. To ANDREW ÁMMONIUS. ( Brussels.) 29 December 1516. Farrago p. 228. F. p. 356: HN: Lond. viii. 36 (35): LB. 225. (The date is confirmed by the subjects mentioned.] ERASMVS AMMONIO SVO 5. D. τῆς εὐδαιμονίας τῆς σῆς πρός Te τῆς ἐμῆς δυστυχίας (sie et illam tibi propriam ae perpetuam esse velint superi et hanc mihi leuiorem) Ammoni humanissime, vrge literis tuis Vuigorniensem vt quam primum explicetur nostrum negocium vel iuxta exemplar huc missum, si non putabit amplius vexandum Leonem: quo con- fecto caetera satis succedent. —Fauent omnes ferme huius aulae pro- ceres, et eum primis Cancellarius ac Rex ipse. Audio theologos nescio quos moliri vt publico mandato delegetur Πρός τε 505. r. Πρὸς τῆς εὐδαιμονίας N. 4. vel iuxta . . . 6. succedent om. F. See 504. 26. Cocmanno] John Koechman of Zwolle. He was already a member of the Fraterhaus there in 1481, and became its sixth Rector c. Nov. 1490. He was still living and showing kind- ness to Lister in Feb. 1520 (NAKG. vii. 1898, p. 217); but his successor was in office in March 1521. Iacobus de Voecht's De inchoatione domus clericorum in Zwollis, ed. M. Schoengen, 1908, pp. cexiii and 172 n. 505. 4. exemplar] Cf. Ep. 498. g. 1. Cancellarius] Le Sauvage; see p. 240. 20 ho σι 320 σι 424 LETTERS OF ERASMUS [1516 scholae Louaniensi et huius germanae Coloniensi meorum voluminum το examinatio: quod si fit, primum habent quod agant in biennium ; de- indequisquis delegabit examinationem, eadem opera mandabit Graecae Latinaeque linguae peritiam, qua illi ex aequo vacant. "Tametsi reor hoe ἀνεμώλιον fore; nam et hic optimi quique mihi fauent et inter theologos quoque primores bene volunt. N. incipit esse fabula; et :5 tamen ardelio ille famae interim lucrum aufert, antehae vix satis Louanii notus. Seripsi de meo negocio ante dies aliquot per cursorem Tunstalli- cum; is homo magnifice de te tuoque ingenio sentit. Aiunt breui summorum principum conuentum fore Cameraci, Maximiliani, Regis 20 Gallorum et nostri Caroli; ibi de pace nunquam interrumpenda iractabitur. Iterum atque iterum te rogo, mi Andrea, vt maturetur, quoad fieri potest, quod agimus. ^ Ego praestabo ne possim meo merito dici ingratus. Bene vale postridie Innocentum. | Anno w.D.xvI. 506. FRow Arva. Deventer MS. or, f. 127 v^. (Brussels 2) LB. App. 467. (1516 fin. ?) [The designation of Marlian (Ep. 411. 8 n.) to the see of Tuy presumably followed shortly after the death of his predecessor, a. 18 Oct. 1516. This letter may therefore be placed conjecturally towards the end of 1516. "The writer was perhaps a Spaniard, temporarily resident in Brussels, who hoped to profit by an introduction to the new Bishop. The poem follows in the MS. and is printed in LB.] ALVARVS NEMO ERASMO ROTE. S. EnaswE eruditissime et ob hoc mihi notissime, vir ignotus tibi, Aluarus, mittit hoc carmen, quo nostro Marliano designato episcopo gratuleris, in quo Aesculapius, a vanis gentibus deus olim ereditus medicinae, conqueritur quia ille insignis tunc medicus fulmine 5 pereussus fuit, vt ille inquit, ob reuocatum ab inferis hominem, Lodouieus autem Marlianus mitrato capite pro iure ecclesiastici diadematis accipiat potestatem anathematizandi, hoc est iaciendi fulmina, etiam super ipsum Aeseulapium. Vale et da veniam vagis eb sine lege caracteribus, quos festina rudisque manus sequebatur το potius quam ducebat. 505. 14. N. ... 16. notus om. F. 24. Ànno MX.D.xvI. add. H. 505. 14. N.] Dorp; cf. Ep. 474. 17 n. which took place in March 1517, see 17. Scripsi] In answer to Ep. 498. Brewer ii. 2633, etc., and Creighton, iv. 19. Cameraci] For this conference, pp. 241,2. | 501] 495 485507 ΤῸ Lovis BER. Epistole elegantes f?. o*. v^. Brussels. ἘΠῚ p. 153: F. p. 55: HN: Lond. i. 33: LB. 19r. I January 1512. ERASMVS ROTERODAMVS THEOLOGORVM INFIMVS LVDOVICO BERO THEOLOGORVM PRINCIPI 5. D. Aw merito mihi gratuleris, optime Bere, nondum scio: tu certe amantissime facis, somnians eam fortunam amico contigisse qualem amor iste tuus optaret, At qualis qualis est haee mea sors, si scias quam ambierim, noua quaedam videatur; si merita estimes, magna ; si animum, satis: quanquam eam prebendam vertimus in pensionem, censui detrahentes ne quid ocio decederet, cuius nobis prior quam pecuniae ratio. Te merito amo, vir humanissime, qui pari studio proeul absentem prosequeris quo presentem semper complexus es. Inuidiam merebantur fortasse qui praeclarum aliquid profitentur aut rara quapiam eruditione premunt aliorum gloriam aut submotis pleris- que se iaetitant. At quid rei mecum est inuidiae, qui nec profiteor quiequam et vix mediocri literatura nullius officio luminibus, neque cuiquam mortalium meipsum antepono aut aequo etiam. Tantum mea qualieunque opella pro viribus adiuuo publica studia. Sed non- nullis alieubi videor liberius incandescere, verum iis qui non perpen- :5 dunt quam indignis modis acceptae sint sacrae literae aec virorum sanetissimorum lucubrationes. Cum in ipso grassarer opere, saepe- numero stomachum ob rei indignitatem efferuescentem cohibuit ratio, vbique dissimulare non potui. Et tamen posthae moderatiorem fecerit mira quorundam morositas. Etenim si qua fieri possit, ita cupiam prodesse studiis vt neminem omnino mortalium offendam. Id si minus eontingit, lenit nonnihil hane molestiam primum recti conseientia, deinde quod adhue probor a probatissimis. Et spes est fore vt quod nune placet eandidis, mox placeat omnibus. Certe quod indoctum sit aut impium, absit v& mihi vnquam placeat, vel in meis ipsius libris. Bene vale. Apud R. P. episcopum Basiliensem tu fae mihi sis epistolae vice. Memini, memini semperque meminero, quantum illi debeam principi. Bruxellae cal. Ianuariis Anno. w.p.xvi. σι Lond o LS o to σι 508. FRow WiLLiAM ΒΙΟΥΝΥ, LoRD ΜΟυΝΊΟΥ. Deventer MS$. οἱ, f. 196 v^. Tournay. LB. App. 44. 4 January (1517). [1517, because of the Utopia (cf. Ep. 461 introd.).] LrrrEeRAs tuas simul et librum de Vtopiae insula ἃ te missum accepi gratissimo certe animo, cum et litterae profectae sint a te mei 507. 2. amico C: mihi N. II. rei add. H. est add. H. i2. P': litera- turae C. 20, fecerit C: fecit H. -ι 20 en 426 LETTERS OF ERASMUS [1517 amantissimo, et liber ab eo editus qui non eruditione solum sed et amicitia aretissima apud nos habitus est inter primos. Opusculum nondum legi, obrutus multis negociis, breui tamen perlecturus ; vt eum praesentia Mori frui (non) valeam, saltem in Vtopia Morum meum videam. Caeterum de tuis negociis valde eognoscere cupio, num es in fruendo nostro Tunstallo, qui tibi vir est plurimis de causis iueundissimus, etiam et possessionem praebendae nuper tibi concessae vel pensionem aliquam a Principe obtinuisti, non minus consulens vtilitati quam voluptati. Nam cum longe a me absit vt aliqua dona- tione te digna beatum efficere possim, non tam ingratus tamen videri velim vt ne ab aliis te felicem esse magnopere desyderem ; vt tandem te conferre possis ad ocium illud litterarium, ad communem omnium studiosorum vtilitatem. Tu interea valeas, et si quid ocii tibi super- fuerit et nos visere digneris, rem gratissimam nobis facies. De reditu in Angliam nondum certi aliquid habemus. Rogo vt reuerendum dominum Cancellarium meo nomine plurimum saluere iubeas. Iterum vale. Ex Tornaco iiii Ianuarii. Tuus ex animo G. Mountioyus. 509. FRhRow ManriN Don». Deventer MS. or, f. 181. Louvain. LB. App. 248. (January 1517.) [In Jan. 1517 Erasmus paid a short visit to Louvain, probably by invitation, and had a friendly interview with the theologians whose hostile eriticism he had so frequently encountered; ef. Epp. 510, 515, 516, 539. The intermediary was doubtless their spokesman Dorp, and this letter perhaps indicates the ocea- sion on which peace was made. Mr. Nichols dates it in July 1517, when Erasmus came to settlein Louvain ; but Dr. Reich points out that the Jerome (ll. 8, 9) had arrived in the Netherlands in Oet. r516 (Epp. 474,5) and that Dorp would hardly be announcing its purchase as a novelty in the following July. . lt does not seem possible to determine whether Sunday 4 or 1r Jan. is meant inl s. Paludanus (l. 6) appears to have been Erasmus' host.] MARTINVS DORPIVS DOMINO ERASMO $. P. νον hactenus non inuiserim te, mi Erasme, vt et ego sepe volui et tua excellens virtus meretur, ne asscribas, quaeso, neque fastui neque negligentiae, tametsi huie potius, sed occupationibus quibus vere pressus sum aliquot dies. Posthae si non erit graue tibi, sepe accurram. Nune te oro vt die Dominico digneris apud me adesse in prandio, vna cum domino Paludano. Aderit et Athensis et aliquot ali qui te tuamque istam eruditionem magno studio fauoreque 508. 6. non add. LB. 8. es scripsi: & MS. 9. iucundissimis MS.: corr. LB. 908. 17. reditu] Cf. Ep. 371. ro n. 2825). Mounijoy had received permission to 18. Cancellarium] Le Sauvage. return on 1 Nov. 1516, but was detained 509. 6. Athensis] John Briard; cf, until 22 Jan. 1517 (Brewerii.2578 and Ep. 496. 24 n. 4c d cd om νι.» mh FROM MARTIN DORP 427 prosequuntur. Emi dudum opera Hieronymi compaginata, quin- deeim cum dimidio Renen (sibus), et eorum lectio me detinet. Bene vale et me ama. Ex collegio Theologorum. το 510. FRow ΑἸΒΙΑΝ BARLAND. Deventer MS. οἱ, f. 170 v?. : (Louvain.) LB. App. 100. (January 1517.) [This letter must have been written during Erasmus' visit to Louvain ΕΡ. zem since it falls between the composition of Ep. 492 (l. 5 n.) and p- 512. HADRIANVS BARLANDVS DOMINO ERASMO S$. P. Qvvw heri, doctissime domine Erasme, te isthine vsque in templum diui Petri comitatus essem, postea mihi teeum cupienti prolixius commentari nescio quo modo elapsus es; itaque nune per litteras agam quod tum praesens volebam. Scripsi nuper exercendi stili gratia duas epistolas longiusculas; vnam ad fratrem meum, quem 5 habeo bonis deditum litteris, de tuis lucubrationibus, quas ille mecum vnice semper est vt elegantissimas admiratus; alteram ad Borsalum, conterraneum meum tuique nominis studiosissimum virum, de clariss(ima) Hieronymi Buslidii erga me beneuolentia. Has duas epistolas, etsi seio minime dignas quae a te, hoe est quasi phenice τὸ doctorum, legantur, tamen mitto tibi, vt vel tandem cognoscas meum in te tuamque incomparabilem eruditionem studium haud vulgare. Non sum ego doctus, sed amo et admiror doctos; inter quos tu primas tenes, cui me totum dedo. Epistolae nostrae tuo iudicio vel ignibus tradentur, si malae, vel, si bonae et tolerabiles, ad scrinia vnde 15 extraetae ad te veniunt, reuoeabuntur ; nam praelum et lucem vultus- que hominum adhuc reformidant. Vale, decus Gerrnaniae, et nos, si meruimus, ama. 511. FRow AUGUSTINE ÁÀGGE. Deventer ΜΆ. 9r, f. 142. Paris. LB. App. 45. 10 January (1517 ?). [This letter is certainly later than 1513 (l. 8 n.) and probably earlier than 1518, since it is written by Hand A (App. 8). — The use of olim in 1. 8 suggests a late date; and I have therefore adopted r51r7 eonjecturally. But r516— which Dr. Reich and Mr. Nichols aecept from LB., evidently not knowing that it is not in the manuseript—and even 1515 are almost equally possible. 510. τ. Quum corr. LB: Qui MS, 509. 9. Renensibus] sc. florenis. 5. vnam] Ep. 492; cf. Ep. 512. 29, 30. 510. τ. templum] $t. Peter's was 71. Borsalum] See Ep. 29r introd. the University Church of Louvain; cf. I cannot find any trace of the letter vol. i, pp. 380 and 390. mentioned here. 428 LETTERS OF ERASMUS [1515 The question might perhaps be solved if,anything were known of the *legatio' (1. 36) which took Agge to Paris. To the notice of him in Ep. 291. 3 n. may be added a mention in a letter written by Goswin of Halen (p. 544) to Albert Hardenberg c. Dec. 1528 (Munich MS. Lat. Cam. r, f. 6 v? in whieh he is represented as fraudulently detaining a copy of Suidas belonging to Goswin.] DOMINO ERASMO AVGVSTINVS AGGEVS MEDICVS 5. D. PF. CoerrANTEM me sepius aliquid ad te scribere repressit pudor, scilicet quod verebar tuis istis argutissimis et prope ad diuinitatem eruditis auribus obstrepere litteris meis incultis et ad barbariem vsque iam horrentibus; adeo interim, dum tua consuetudine et 5 litteratissimis praeceptis destitutus sum, mi Erasme, sentio quantum mihi periit non modo litterarum, quas tum velut a limine primum tuis auspiciis salutabam, sed et ingenii, quod, vbi non exerceas, quadam rubigine exeditur. Hue accessit quod, eum olim a te disce- dens ex Anglia cum Sixtino nostro in patriam ad parentes et amicos 10 me aliquando quasi postliminio reciperem, incidi illie in tempora miseriarum et erumnarum omnium plena, eaque furiis quibusdam veluti agitata in nouas semper bellorum procellas in dies magis ac magis calamitosiores erumperent ; vt mihi vel dolore praesentium vel metu iam instantium malorum (quibus ante ipsos meos oculos 15 amici et parentes simul, quid? dicam cum patria? imo cum natione tota, confieiebantur) adeo obriguerit animus Frigidusque obstiterit cireum praecordia sanguis, .vt ad Musas et litterarum tranquillitatem ne aspirare quidem mihi aut licuerit aut libuerit. Eorum quoque hominum qui animum hoc 20 1 pelago naufragantem refocillare (solent), id est philosophorum, penuria multum ad hanc ingenii mei calamitatem adiecit, dum de litteris et philosophia nunquam, sed pro his semper πολεμίζετε καὶ μάχεσθον audirem. *Id est maximum et miserrimum mearum omnium miseriarum. 25 Ego et sepius ad te et plura scriberem, nisi mihi dolor meus tum omneis parteis mentis, tum maxime huius generis facultatem ade- misset.' Cur enim non vtar verbis Ciceronis in re, v& puto, perquam simili? vsque adeo malis illis quae extrema homo prudentissimus iudicauit, mea haec haud multo leuiora mihi videntur. Quae vel tu, 3o vel certe alius nemo, sic tandem mitiora reddideris, si tuis scriptis eruditissimis Augustinum tuum eonsolans indicaueris quibus philo- Sophiae remis ex his potissimum fluctibus enauigare contendam, ne 6. salutaui post limine ab emaaonwuensi obelis notatum inclusit LB. 20. refocil- larent coni. LB. 8. olim] In 1513; cf. Epp. 273. 13 and 17. Frigidusque] Verg. G. 2. 484. 291. 3. 27. Ciceronis] Ait. 3. 7. 3. 511] FROM AUGUSTINE AGGE 429 simul et ego cum aliis his tempestatibus obrutus omnino peream, sed tuorum praeceptorum remigio adiutus, vt soleo, ad tranquillitatem enatare possim. — Nam etsi nune absim paulisper ab his malis donec 3: legatio ista postulet, nihilominus erucior animo eorum (eausa) quae agantur in patria de meis ; quos, cum in summis miseriis, erumnis maximis abiens illie reliqui, non nisi extrema aut sperare aut iam certe pati haud imprudenter auguror, vt de statu eorum magisne certum an incertum esse libeat plane ignorem. 40 Vale, mi Erasme, tibique persuade nullam rem esse grauiorem Augustino tuo quam tuis institutionibus, praeceptis, consuetudine, litteratiss(imis), eruditiss(imis), sanctiss(imis) destitui. ^ Vale iterum et his, quia eoram non datur, fae obsecro per litteras vt omnino non eaream. Per Franeiseum omnia fideliter, vt puto, tradentur. 45 Vale 39, quia nihil magis opto quam vt rectissime valeat Erasmus ille meus, litterarum spes, columen et decus omnium. Ex Parisiis quarto Eidus Ianuarias. 100519. 'To JoHN WATSON. Epistole elegantes f?. m* v^. Brussels. C?. p. 133: F. p. 46: HN: Lond. i. 24: LB. 192. 13 January 1512. ERASMVS ROTERODAMVS IOANNI VVATSONO INSIGNI THEOLOGO $, D. Qvax mihi rem, optime Vuatsone, narras? Itane tecum in ipsam vsque Syriam peregrinatus sum? Neque secius ipse cum amicos omneis, tum in primis Vuatsonum meum, animo mecum cireumfero ; quoquo terrarum me recepero, memor suauissimae familiaritatis nostrae et noctium etiam fabulis iucundissimis citra toedium nobis 5 transmissarum. Quin et illud voluptati fuit, quod veterum amicorum quibuseum Venetiis egi consuetudinem memoriam mihi refricuisti. Caeterum cuius nomen tibi exciderat Mareus est Musurus. Noui candorem istorum ; sic Erasmum onerant suis laudibus vt, si superis placet, sint qui illi inuideant etiam, id quod ego profecto nunquam 19 expectaram fore ac vix etiamnum mihi persuadeo. Nouum Testa- mentum tibi, hoe est viro tum integro tum erudito, probari non moleste fero ; de quo tamen ipse nihil ausim profiteri nisi nos annixos pro virili σὺ qualieunque industriola nostra Christi philosophiam bonis mentibus commendaremus. "Tuumque, mi Ioannes, animum 15 magnopere probo, qui sie in Scoticis labirynthis versaris vt tamen haee simplieiora crassioraque non asperneris, pariter et illis satisfa- ciens et tuo nihilominus fruens iudicio. Conuenit hoc istis tuis mori- 511. 37. ac post miseriis add. LP. 512. ro. sint € N?: sunt H Lond, 511. 45. Franciscum] Berckman. 512. 2. Syriam] Cf. Ep. 450. 57n. 20 25 30 5 ΣΟ 480 LETTERS OF ERASMUS [1517 bus ita piis vt supercilio careant, ita comibus vt absit leuitas, ita seueris vt absit asperitas. Sed desinam, ne haec videantur οὐκ ἔπαινος ἀλλ᾽ ἀμοιβή. Petrus Faleo, vir apud suos primae autoritatis, domum reuersus multa de duobus Anglis scripsit, oblitus opinor nominum. Mihi illieo tetigit animum, At at, hic ille Vuatsonus meus; nam profectum aeceperam. Iam equum conscenderam Cantabrigiam aditurus, et eece quidam nuneiat R. P. episcopum Roffensem, vestrae scholae Cancellarium, eodem die Londini futurum. Hune dum in singulos dies operior, desedi dies aliquot Londini. Nec tuae literae mihi redditae sunt nisi post menses aliquot. Quod mearum lueubrationum indicem petis, iam id inscio me prestiterat Adrianus Barlandus, homo venusto in- genio nec inamoena sermonis facilitate; ipsius igitur epistolam ad te mitto. Salutabis amieos nominatim omnes, etsi id ipse nominatim non iubeam. Bene vale, amice mellitissime. Bruxellae Idibus ianuariis. Anno u.p.xvi. 513. ἘΒΟΝ THoMas MORE. Deventer MS. οἱ, f. 189. (London.) LB. App. 112. 13 January (1517). [The year-date may be supplied from the evident reference in ll. 6-8 to the contributions of More's friends to the Utopia (p. 339).] MORVS ERASMO ἢ. Manvrri syngrapham eiusdem generis esse puto cuius has meas litteras; quas miror si potes legere. Sed ignosces mihi, dulcissime Erasme; nam neque tempus ad scribendum neque animus ad cogi- tandum suppetit, tam assiduis negociis premor. Sed si recepisti pecuniam a Maruffo, scribendum est ad Cantuariensem, quo Maruffus quod soluit recipiat. Egi per epistolam Buslidio nostro gratias. Palu- dano tute ages nomine meo non minores quam Aegidio; nam quae illi seripserunt, tibi deberi voluerunt. Non eredas quam vehemens amator tui, quam acer propugnator studiorum tuorum sit Linacer. Grocinus quamobrem tantopere conuentum te voluerit, nondum 11- cuit expiscari ; nam is Londinum adhue nondum venit. Vale, Erasme duleissime. —Raptim die Hilarii. 512. 34. ΟΝ : Ianuarias C?, Anno x.D».xvI. add. H. 6. Buslidio] Cf. Ep. 484. More's opening of St. John's ; cf. Ep. 432. 2 n. 31. epistolam] Ep. 492. 513. τ. eiusdem generis] Cf. Ep. 499. 4, 5. "The transaction with Ma- ruffus is evidently that alluded to there and in previous letters. letter is not extant. Paludano] For his contributions to the Utopia see Ep. 180 introd. 7. Aegidio] Cf. Ep. 477. 5 n. 9. Linacer] Cf. Ep. 388. 164 n. 11. nondum venit] Grocin was prob- ably at Maidstone; cf. Ep. 118. 22 n. 514] 431 514. FRow DukkE GEOoRGE OF SAXONY. Dresden ΜΗ, (Weimar?) Horawitz i, p. 73. (January 1517 ?) [An autograph rough-draft, evidently of a first letter, in the Dresden State Archives (Loc. 10300, Religionszwiespalt 1521-45, f. 180); printed first by J. K. Seidemann, Die Reformationszeit in Sachsen, 1846-8, ii, p. 69, and recently by F. Gess in AXten und Briefe zur Kirchenpolitik Herzog Georgs von Sachsen, 1905, à, p. 351 n. Mis j : A precise date is impossible; but Lippert shows (ADB. 42. 118) that de Wertern was in the train of Maximilian in the winter of 1516-17, and that therefore this letter may be conjecturally placed at this period. Duke George (27 Aug. 1471—17 Apr. 1539) may have composed it as soon as it was determined that de Wertern should follow Maximilian to the Netherlands in the spring; or it may have been suggested by a reference to Erasmus in one of de Wertern's despatches after his arrival: in which case it should be placed somewhat later. Maximilian was in the Netherlands r4 Jan.—z1Á June 1517, and was frequently in Antwerp and Brussels during February and March (v. Kraus), so that de Wertern must have had many opportunities to deliver this letter; but Gess remarks that there is no reference to it in Ep. 586, and that therefore he may have failed to do so.] Cvx de te fama ad me peruenit, quam supereminens omnes Alma- nos ceterasque naciones tum sciencia cum doctrina folgeas ita vtt tu prae omnibus lumen mundi merito dici possis, indies animus creuit tantum videre de quo talia dicuntur ; vt et visus hoc frueretur pabulo quo auditus iam dudum refectus est. Sed quia oportunitas mihi vs- que hue data non est vt scirem vbi maneres, te visitare non valui. Nune autem te per inclitum Teoderieum de Wertern, iurium docto- rem, subditum et familiarem meum, hiisque meis inpolitis litteris haeque cruda Laiinitate mea te visitare non erubesco. Hie tibi asseret affectum summumque desiderium meum ; huie credas rogo, nec frustra eum de te mittas. Vale filiciter. 515,, FRoM PETER GiLLEs. Deventer MS$. 91, f. 162. LB. App. 113. Antwerp. 18 January (1517). [The year-date for this and its answer can be supplied from the events mentioned.] DOMINO ERASMO RO. THEOLOGO PETRVS AEGIDIVS S. Mzr fuit offieii vt ad te seriberem, dum isthue Nicolaus Bauarus, matheseos peritus, proficisceretur. ^ Adfert astrolabia et sphaeras 514. τ. qua superemines 1775. II. nec scripsi: ne MS. 514. 7. de Wertern] (28Sept. 1468— ^. Duke George. On Frederick's death 4 Sept. 1536), a diplomatist of strongly Catholie sympathies, who had been Chancellor of the Order of German Knighthood under Duke Frederick (T 14 Dec. 1510), younger brother of he became Councillor to George. 515. 1. Nicolaus] Kratzer (1486-7— p. 3 Aug. 1550) of Munich. In his youth he was perhaps resident in the Carthusian monastery of Maur- σι μ᾿ ο "n 439 LETTERS OF ERASMUS [151} aliquot isthie vendendas. Is ad te fert libellum Graecum missum a patre illo, Priore diuae Agnetis; spopondi pro libro et tabellioni syngrapham dedi meapte manu subseriptam. ^ Narrauit mihi Theo- derieus quam amice et blande te acceperint theologi Louanienses ; quae res peperit mihi multum gaudii. Intelligo compatrem meum Tunstallum abiisse. Doleo vicem tuam ; nam scio vitam tuam eum illo potius quam nostratibus conuenire. Accepi Parrhisiis Sueto- nium, Flauium Vopiscum, Spartianum et alios plaerosque olim in Italia impressos; hosce si tibi mitti voles, quamprimum scribito. Curabo isthue aduolent. iubent saluere. Antvuerpiae xviii? Ianuarii. baeh, near Vienna, where he copied some mathematieal and astronomical treatises by various authors in a MS. volume now in the library of Corpus Christi College, Oxford (ἃ. 3. ro; ff. T and r24; inadequately described by Coxe, 152). He afterwards studied at Cologne, where, as Dr. Herm. Keussen informs me, he matriculated 18 Nov. 1506 and was B.A. r4 June 1509; and, aecording to the Oxford records, he graduated B.A. at Witten- berg also. At the end of r517 he went to England (Lond. vii. 38, LB. 222), and for à time taught More's children in London; see a letter by More, 23 March (1518 Ὁ), in Stapleton, Tres Thomae, 1588, Vita Mori, p. 230. About r Jan. 1519 he entered Henry vrr's household as 'deviser of the King's horologes' or *astronomer' at £20 a year; and in Oct. r520 was on leave at Antwerp, where he was painted by Dürer, and where Tunstall asked permission to retain him on diplomatie service (Breweriii. 1018, 19). Early in 1523 he was sent with the King's permission to Oxford to lecture on astronomy and geography, as a Reader on Wolsey's new foundation. He was lodged in Corpus Christi College, and erected a dial in St. Mary's ehurechyard. The University archives (Reg. H, ff. 83, 100-2, 104) show that he supplieated for incorporation as B.A. on ir Feb. 1523, was incor- porated τὸ March, and permitted to proceed M.A. 20 March. This year- date is apparently contradieted by his Statement, twice made, on f. τ v? of the Corpus MS., that he was in Oxford on this duty in 1520. But 1523 is given indisputably by the first line of Puerpera et meus parens te plurimum Bene vale et me ama. Ego te, vt nosti, amo. the accompanying verses (printed in Coxe); and on f. 66 νϑ, in copying some verses written for the dial by Vives, he states that he erected it in I523. In Oct. 1524 he was again in London, whence he wrote to Dürer; see Thausing's Dürer, ed. Eaton, ii. pp. 323, 4, with Dürer's reply, which is printed alsoin Hessels' Ecclesiae Londino- Batavae Archivum,i, pp.3,4. In 1527 he composed a small work on the calen- dar, Canones Horoptri, which he pre- sented to Henry viu as ἃ sfrena for r Jan. 1528 (Bodleian MS. 504: per- haps written by Peter Meghen). Brewer shows him inspecting Cor- nish mines in 1529, and sending news from Germany to Cromwell in 1533 and 1538 ; and as still Henry's astronomer in 1545. "There are greetings to him in the prefaces (both addressed to Englishmen) to Nic. Borbonius' Παιδα- γωγεῖον, Lyons, 1536, p. 28, and Nic. Prukner's edition of G. Bonatus' De astronomia, Basle, 1i55o. See DNE. From his letter of 1538 (Brewer xiii. ii. 179) it appears that he had recently married, perhaps c. 1535. Α portrait of him painted by Holbein in 1528 is in the Louvre. His age is perhaps to be read there as 42; *quadra- gessimum secundum, not * primum ᾿, as usually taken. 3. libellum] Cf. Ep. 504. 2. 5. Theodericus] Martens. 6. theologi] See Ep. 509 introd. 8. abiisse] To Tournay, on a special embassy to meet the Emperor. Brewer ii. 2765,6. 9. Suetonium] Hain gives many Italian editions before 1i5oo. For Erasmus' interest in Suetonius cf. Ep. 586. 516] 433 515516. ΤῸ PETER GILLES. Farrago p. 194. Brussels. F. p. 329: HN: Lond. vii. 34: LB. 30o. 20 January (1517). ERASMVS PETRO AEGIDIO SVO S. D. Tz filia auctum gaudeo, tum eompatrem Tunstallum tibi gratulor ; quo viro nihil habet haee aetas nec eruditius nec melius nec humanius. Age ad istum tenorem vices gignendi fac serues, vt aequalis sit numerus filiorum ae filiarum. Mihi iam non videor viuere adempto Tunstallo, nec video tamen quo fugiam. Montioius abestlongius. Louanium, tametsi cum theologis vteunque reditum est in gratiam, durius tamen nos acciperet in quadragesima. Hic sedere diutius omnino non est animus. Si citra tuum incommodum cedere potes eubieulum vnum quod habet latrinam, fortassis istuc immigrabo, paraturus quae mittam Basileam. Quod supra solitam rationem impenderis, mihi volo imputari: ita nec te magnopere grauabo nee tu me. Fac igitur vt sciam quam primum, sed caue ne quid moueas domi tuae, donec abs te factus certior te vicissim reddi- dero certiorem. De pecunia nihil adhue audio, et tamen mea non- nihil refert, ne ea diutius sit in manibus foeneratorum. ^ Vxorculae tuae suauissimae fausta omnia precor. Fabulae rerum nostrarum prolixiores sunt quam vt literis committi possint. Nuper apud Cancellarium prandens honorificam tui feci mentionem, et accepit satis pronis auribus. Patri optimo, iam bis patri, multam ex me salutem dicito. Bene vale. Bruxellae. pridie Agnetis. [Anno w.p.xvrr. ] 517. FRoM LEO X TO ANDREW AMMONIUS. Basle MS. Urk. 118, 4. Rome. Vischer p. 26. 26 January 1517. [An original document, with autograph subscriptions by Ammonius and Sixtin; at one time in the possession of Erasmus, now in the University Library at Basle. The counterpart, which he had subscribed and left with Ammonius, was returned to him after Ammonius' death by Peter Vannes ; and he no doubt destroyed it (cf. LB. App. 228, 132, 281). "There is also at Basle a eopy which is apparently in Ammonius! hand and is endorsed by Erasmus * Commissio ' (G2. II. 66 ad fin.). The date needs no corroboration. See Ep. 447 introd.] LEO PAPA X*. Drzzcrk fili, salutem et apostolicam benedictionem. | Exponi nobis nuper fecisti quod istie ad presens existit vir quidam doctrina prae- clarus, qui tempore suae pueritiae per eos qui eius euram habebant, 516. 7. in post acciperet om. H. 21, Ànno MX.D.xvitr add. H. 516. 5. Montioius] Cf. Ep. 508. 17 n. 14. pecunia] Perhaps that mentioned in Ep. 513. 5. ALLEN II rf t" - o - e 20 ^n Io 15 25 P5 494 LETTERS OF ERASMUS [1517 oblatus fuit monasterio canonicorum regularium ; in quo potius minis, pudore et egestate quam sponte, donee inibi professionem per eanonieos dieti monasterii emitti solitam emitteret, permansit. Et deinde, licet defectum natalium patiatur, ex illicito et, vt timet, incesto damnatoque coitu genitus, ad omnes etiam sacros et presby- teratus ordines promotus de licentia sui superioris existens, euocatus per Episcopum Cameracensem de licentia ordinarii et praelatorum suorum, in diuersis vniuersitatibus litterarum studio operam dedit et in virum doctissimum euasit; ac tandem non affectate sed per occa- sionem coactus, habitu per dietos canonieos gestari solito primum tecto, mox omnino deposito, in habitu secularis sacerdotis incessit aliquot annis et incedit de presenti, apostasiam et alias sententias, censuras et poenas ecclesiasticas in talia presumentes etiam ex insti- tutis dieti ordinis regularibus latas incurrendo ; cupitque pro anime suae quiete ad euitandum maius scandalum in dicto habitu seculari remanere et ab apostasia aliisque sententiis, censuris et poenis absolui, et ad beneficia quaecunque obtinenda habilitari, sibique indulgeri vt in quibusuis impetrationibus litterarum apostolicarum de defectu natalium ae dispensatione huiusmodi mentionem facere minime teneatur: nobisque supplicari fecisti vt tibi eum absoluendi ac cum eo super praemissis dispensandi et illi indultum huiusmodi conce- dendi licentiam et facultatem concedere de benignitate apostolica dignaremur. Nos et viri ceterisque quas audiuimus virtutibus et huiusmodi supplicationibus inclinati, tibi, vt si dictus canonicus, cuius nomen et cognomen ac qualitates et defectus huiusmodi pro expressis habemus, id humiliter petierit, eum ab apostasia ae senten- tiis, censuris et poenis praefatis auctoritate nostra haec vice duntaxat absoluas in forma ecclesiae consueta, iniunctis inde ipsi pro modo eulpae poenitentiis salutaribus et alüs quae fuerint de iure iniun- genda; secumque super irregularitate praedicta, siquam sententiis, censuris et poenis latis missas et alia diuina officia, non tamen in 18. quietae MS. still remained in his mind, especially as to the date when his father took priest's orders. On this occasion it was perhaps not necessary for him, 71. defectum natalium] In a Brief from Julius τὸ to Erasmus, 4 Jan. 1502, which Dr. Brom has very kindly placed at my disposal (Vatican Archives, Reg. Later. 1174, f. 345 v?; printed in EHR. Jan. 1910), empower- ing him to hold benefices in much the same terms as Ep. 518, this defect is said to consist in being 'de soluto genitus et vidua'. From the contrast with the statement here it may be conjectured that Erasmus had in the interval learned more about the cir- cumstances of his birth; the words vt timet (1. 7) perhaps indicating, as Viseher notes, that some uncertainty after having avowed that he was born out of wedlock and the son of a priest, to be further explicit on so delicate asubject. Inrr. 27; he not unpardon- ably makes the best ease for his father; but for popular tradition on the ques- tion see rr. 1 n. 9. euocatus] Cf. n. 97 and Ep. 447. 454- 13. coactus] Cf. Ep. 296. 2or. 26. Nos] 1. 6o, concedimus. 33. secumque] 1. 48, dispensare. 517] FROM LEO X TO ANDREW AMMONIUS 485 contemptum clauium, celebrando aut alias se illis immiscendo con- 5; iraxit; quodque extra monasteria dieti ordinis in locis ad hoc con- uenientibus et honestis, et alias honeste viuendo, quoad vixerit, permanere ae signum tantummodo sui pristini habitus canonici regu- laris sub honesta presbyteri secularis veste deferre, ae quaecunque et qualiacunque beneficia ecclesiastica, seceularia et quorumuis ordinum 4o regularia, etiam si secularia canonicatus et prebendae, dignitates, per- sonatus, administrationes vel officia, etiam si curata et electiua in cathedralibus et metropolitanis vel collegiatis ecclesiis, vel earum perpetuae vieariae, regularia vero prioratus et praepositurae, prae- positatus, dignitates etiam conuentuales, curatae et electiuae fuerint, 45 si sibi alias canonice conferantur, aut eligatur, presentetur vel alias assumatur ad illa et instituatur in eis, recipere et retinere libere et licite valeat, dispensare, abolereque omnem inhabilitatis et infamiae maeulam siue notam per eum praemissorum occasione contractam ; sibique ne deinceps in litteris gratiam seu iustitiam concernentibus 5o vel per eum vel pro eo ab apostolica sede vel eius legatis seu alias quomodolibet impetrandis vel sibi concedendis, de defectu et dispen- satione praedictis, etiam si alias dispensationem aliquam ex aliqua eausa super praemissis ob illius surreptionem nulliter impetrasset, etiam de illa, et quod sit canonicus regularis, nullam decetero men- ; tionem facere teneatur, litteraeque ipsae propterea subreptitiae vel inualidae nullatenus sint censendae, sed perinde in omnibus et per omnia valeant ac si ille de legitimo thoro natus esset, indulgere libere et licite valeas, auctoritate apostolica licentiam et facultatem eoncedimus : non obstantibus bone memorie Otthonis et Otthoboni 6o in regno Angliae apostolicae sedis legatorum ae prouincialibus et sinodalibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis, necnon statutis ecclesiarum ac monasteriorum et ordinum praedictorum, iuramento, confirmatione apostolica vel quauis firmitate alia roboratis, priuilegiis quoque et indultis apostolicis illis forsan concessis, quibus, 65 illnpnum omnium tenores presentibus pro sufficienter expressis habentes, illis alias in suo robore permansuris, hac vice duntaxat specialiter e£ expresse derogamus, ac defectu praedicto caeterisque contrariis quibuscunque. Datum Romae apud sanctum Petrum sub annulo piscatoris die .xxvr. lanuarii. v.p.xvir. Pontificatus nostri Anno Quarto. Ia. Sadoletus. σι τ ο 36. quodque] 1. 48, valeat. afterwards elected Pope as Hadrian v, 50. sibique] 1. 58, indulgere. see Wilkins i. 649 seq. and ii. r seq. 60. Otthonis et Otthoboni] For the Dr. Brom points out to me that the constitutions of Otho le Blane, legate ^ dispensation from these constitutions of Gregory ΙΧ, 1237, and of Ottoboni ^ implies that some of the benefits Fieschi, legate of Clement rv, 1268, — granted were to be enjoyed in England. rfa2 -T6 σι 8o oo σι 9o σι 486 LETTERS OF ERASMUS [1517 Et ego Andreas Ammonius, sanctissimi D. N. pape Leonis x. supradieti in regno Anglie collector, etc., D. Erasmum Roterodamum humiliter a nobis petentem a sententia excommunicationis ceterisque censuris ecclesiasticis, quas ineurrit propter dimissionem habitus professionis sue apostasiam incurrendo in habitu seculari aliquot annos incedens, absoluimus in forma ecclesie consueta, nee non cum eodem secundum facultatem et potestatem supraseriptam nobis factam authoritate apostoliea similiter dispensamus in omnibus et per omnia. In cuius rei fidem hec mea propria manu scripsi in domo prebendae meae in sacello diui Stephani prope Westmon. Die vrir April w.p.xvr. Rogaui D. Io. Sixtinum, V. I. doctorem, qui omni- bus supradictis interfuit, vt maiorem fidem faceret et suam manum subscriberet. Et ego Ioannes Sixtinus, V. I. doctor, quia presens prefatae abso- lutioni ac dispensationi in omnibus et per omnia, dum sic vt prefertur per prefatum dominum collectorem anno die et loco agerentur, et fieri eaque sie fieri vidi et audiui, ideo hic me subscripsi manu propria in fidem et testimonium premissorum rogatus et requisitus. Dilecto filio Andreae Ammonio, notario et collectori nostro. 918,, FRoMw Lko X. Basle MS. Urk. 115, 5. Q. p. 116: Vischer p. 29. Rome. 26 January 1517. [ Like Ep. 517 an original document, at one time in Erasmus' possession. ] LEO PAPA X*. DirecrE filij, salutem et apostolicam benedictionem. Vitae ae morum honestas aliaque laudabilia probitatis et virtutum merita, super quibus apud nos fidedigno commendaris testimonio, nos indu- cunt vt te specialibus fauoribus et gratiis prosequamur. Hine est quod nos volentes te, pro quo charissimus in Christo filius noster Henrieus viri Angliae Rex illustris, tanquam sibi grato et accepto humiliter supplicauit, fauore prosequi gratioso, ac a quibusuis ex- communicationis, suspensionis et interdicti aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis a iure vel ab homine quauis occasione 517. 86. quia MS. (q2) : qui Vischer, cui ideo interfui addendwm fuit post agerentur. 88. per corr. Vischer : p MS. 517. 73. D. N.] domini nostri. 8r. domo] Cf. Ep. 294 introd. 518. 5. nos] 1. 38, dispensamus. 6. Henricus] The nature of his applieation on Erasmus' behalf (ef. Ep. 519. 6) is not known. Τὺ was dóubtless obtained through Ammonius, and was perhaps a statement of the eustoms of English canons in the matter of dress; cf. Ep. 296. ror seq. and n.). 7. 80] The variant feque (l. rr, absol- wentes) in the Brief of rso2 (Ep. 517. 7 n.) is niore intelligible. 518] FROM LEO X 437 vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existis, ad effectum presentium duntaxat consequendum, harum serie absoluentes et absolutum fore censentes; tecum, vt quecunque, quotcunque et qualiaeunque eum cura et sine cura beneficia ecclesiastica, etiam si duae parrochiales ecclesiae vel earum perpetuae vieariae, cantoriae, libere eapellae, hospitalia vel annalia seruitia elericis secularibus in titulum perpetui beneficii ecclesiastici assignari solita, aut dignitates, personatus, administrationes vel officia in cathedralibus, etiam metro- politanis vel eollegiatis ecclesiis, etiam maiores et principales ae eurata et eleetiua fuerint, si tibi alias canonice conferantur, aut eligaris, presenteris vel alias assumaris ad illa et instituaris in eis, recipere et incompatibilia insimul, quoad vixeris, retinere, illaque simul vel suecessiue, simpliciter vel ex eausa permutationis, quotiens tibi placuerit, dimittere, et loco dimissi vel dimissorum aliud vel alia, simile vel dissimile aut similia vel dissimilia, beneficium seu beneficia, eeclesiastieum vel eeclesiastiea, quaecunque, quotcunque et qualia- eunque fuerint, vsque ad summam mille ducatorum auri de camera, dummodo inter incompatibilia vltra quam duae parrochiales ecclesiae vel earum perpetuae vicariae non existant, similiter recipere et in- simul, quoad vixeris, retinere libere et licite valeas ; generalis concilii, necnon quibusuis aliis apostolicis, ac bone memorie Otthonis et Otthoboni olim in regno Angliae apostolicae sedis legatorum, ae in prouineialibus et sinodalibus conciliis editis generalibus vel speciali- bus constitutionibus et ordinationibus, statutis quoque et consuetu- dinibus ecclesiarum, in quibus incompatibilia beneficia huiusmodi forsan fuerint, iuramento, confirmatione apostolica vel quauis firmi- tate alia roboratis, caeterisque contrariis nequaquam obstantibus, auetoritate apostoliea tenore presentium de specialis dono gratiae dispensamus: prouiso quod incompatibilia beneficia huiusmodi debitis propterea non fraudentur obsequiis, e£ animarum cura in eis, $i qua iliis immineat, nullatenus negligatur. Datum Romae apud sanetum Petrum sub annulo piscatoris die .xxvi. Ianuarii. w.n.xvir. Pontifieatus nostri Anno Quarto. Ia. Sadoletus. Dilecto filio Erasmo Rogerii Roterodamen(si) clerico Traiecten(sis) diocesis. 27. quam MS. Q: -que Vischer. 12, vt] 1. 29, valeas. breve, che lo dispensa haver mille 26. mille ducatorum] Gigli's letter ^ duc(ati)'. to Ammonius of 9 Feb. 1517 (Brewer eamera] sc. apostolica. ii. 2895) speaks of sending *(u)naltro 44. Rogerii] See App. 1, pp. 577,8. IO 20 30 35 40 45 438 LETTERS OF ERASMUS [1517 40519., FROM Lko X. Epistole elegantes f^. n* v^. Rome. C, p. 146:. F- p. 5o: HN :. Lond. i. 28: LB. 195. 26 January 1512. [A private letter accompanying Epp. 517,18: and suitable for publieation. | LEO P. M. DILECTO FILIO ERASMO ROTER. $4A. DrinecrE filij salutem οὐ apostolicam benedietionem. ^ Vitae morumque tuorum honestas, eruditio rara, ac eximia virtutum tuarum merita, quae non solum studiorum tuorum monumentis vbique celebratis testatissima sunt, verum etiam eruditissimorum 5 hominum suffragio, denique duorum illustrissimorum principum, Regis Angliae et Regis Catholici, litteris nobis commendata, faciunt vt te praecipuo ac singulari quodam fauore prosequamur. Vnde postulationi tuae libenter annuimus, vberius etiam nostram in te pietatem declaraturi cum occasionem vel ipse ministrabis vel easus το obiieiet ; aequum esse iudieantes sanctam tuam industriam publicae vtilitati assidue desudantem dignis praemiis ad maiora conandum exeitari. Datum Romae. xxvi. Ianuarii. w.p.xvr. Anno pontificatus nostri quarto. 520,, FRow WiLLiAM LATIMER. Deventer MS. οἱ, f. 185 v^. Oxford. E. p. 318: F. p. 423: HN: Lond. x. 22: LB. 301. 30 January (1517). (The year-date can be supplied from the connexion with Epp. 481 and 502.] GVLIELMVS LATIMERVS CLARISSIMO VIRO ERASMO 5. P. D. REpprrAE sunt mihi literae tuae, doctissime Erasme, quas xr Calend. Decemb. ad me dederas: in quibus magnam mihi habes gratiam, quod operam meam, vt scribis, promisissem εἰς διόρθωσιν τῆς Νέας Διαθήκης ; qum ego id nusquam profecto, quod seiam, fecerim. 5 Non quod non libenter id fecissem, si eam tibi vsui fore arbitratus essem, sed quod post tantam tuam doctrinam tantamque diligentiam, quantam ex praefatione tua in eo opere adhibuisse te intelligo, neque mutaturum me quiequam nisi in deterius, neque additurum nisi ociose, videbam. Ceterum Morus noster, opinor, tibi imposuit, quo 10 ego hanc gratiam vel falso abs te inirem. Nam egit ille mecum de hae ipsa re diligenter, qum proxime Londini apud eum essem, et simul etiam de Episcopo Roffensi, de quo tu quoque aliquot ante 520. ro, r. de hae ipsa MS. : hae ipsa de F. 519. 6. Regis Catholici] Cf. Epp. ^ ofMore'sletter, Ep. 481, and forwarded 475. 4 n. and 476. τό. on by him (Ep. 502. 29). 520. r. literae] Written on receipt 7. praefatione] Ep. 373. | i | | 520] FROM WILLIAM LATIMER 439 menses ad me scripseras. Sed eas ego literas primo forte eo die legi quo Morum conueni; ex quibus ille naetus occasionem, egit de vtraque re mecum aceurate. Verum qum ego virunque illi perne- gassem, quod Episeopo nihil in tantilo tempore (mensem enim petebat) me profuturum sciebam, in altero plane intelligebam me frustra laboraturum, de Episcopo quidem mihi rem integram reliquit ; de te vero coepit magis magisque instare vt, si quo modo possem, te iuuarem, tibique in retractando hoec Nouo Testamento meam qualem- 2o eunque operam commodarem. Tribuendum enim hoc affirmabat vel singulari tuae humanitati vel consuetudini ac familiaritati nostrae, tribuendum tuo in me amori ae beneuolentiae, tribuendum etiam publieae omnium, quorum asserebat te agere negocium, vtilitati ; pluresque alias eausas allegabat, quas vt veras ac magnas fatear esse, 25 ita, si quid efficere potuissem, mihi certe parum necessarias. Neque enim voluntas mihi deest, Erasme, neque deerit vnquam, vel ornandi te, si detur occasio, vel iuuandi, si qua in re tibi vsui esse possim. Sed qum octo aut nouem annos in aliis studiis ita sim ver- satus vt vix vllam interim paginam Graecam vel Latinam attigerim, 3o quod vel me tacente hae literae tibi facile declarabunt, quid debui aut etiam quid potui vel Moro roganti vel tibi postulanti promittere? quando etiam me vehementer pudet— xp; yàp οἶμαι τἀληθὲς eimeéiv— vel ad te scribere, hominem, vt nihil aliud dicam, disertissimum. Et nisi ex literis tuis intellexissem te maius aliquid à me expectare quam aut promittere debui aut potui praestare, has ipsas literas ad te non dedissem. Neque aliis tuis literis propterea quiequam hactenus respondi, quod me tam alienum a toto hoc genere officii intelligerem : quae res et si antehae sine negligentiae vel ingratitudinis suspicione non fuerit, iam certe vera fatenti erit ignoscenda. Quid quod huic 4o studiorum intermissioni (qua non alia maior meo iudicio literarum pernicies) accedit etiam aliud et nescio an huie rei quam a me petis maius incommodum ? quod omnes fere qui in sacris literis aliquid scriptum reliquerunt, longe aliis verbis et aliis figuris quam veteres illi Graeci vsi sunt, tantumque ab illa antiquorum lingua, cui ego 45 olim operam dedi, distant, vt parum sit quod apud eos intelligam, nihil plane quod ausim polliceri, qum nec locutionis figurae, ex qui- bus interdum solis sensus dependet, nec verborum proprietates sint mihi satis notae. Quanquam si essent haec omnia mihi notissima nec aliquid surri- zo puisset ista studiorum meorum intermissio, quid mihi tu tandem aut -— EI eo e 21. commodarem M3. : commendarem N. E : tribendum MS, 25. fateor F. 33. me om. N. E: τἀληθεὺσ MS. 38. quod E: quo MS. I3. scripseras|] Cf. Ep. 468. το n. 29. aliis studiis] Perhaps musie : see Ep. and also l. 37 infra. 207. 22 n. 60 65 *-T σι oo σι 9o 440 LETTERS OF ERASMUS [1517 quid euiquam hominum reliquisti ? qui ad summam istam doctrinam et eloquentiam, in qua iam omnium confessione et iudicio excellis, tantam praeterea curam et diligentiam addideris, vt non studioso solum ac diligenti lectori sed serupuloso etiam atque adeo curioso abunde satisfeceris. Nam vt varias huius Noui Testamenti antiquo- rum editiones omittam, quarum aliqua adhue vestigia apud scriptores extant; vt taceam etiam diuersam et interdum contrariam lectionem, de qua iudieare difficile sit propter eorum qui eam nobis reliquerunt, auctoritatem et eximiam doctrinam ; vt recentiorum item quorundam praeteream annotationes, quae omnia scrutasse te et examinasse atque etiam excussisse non dubito: quis, quaeso, maiorem exoptet diligentiam quam te in ista recognitione Noui Testamenti adhibuisse ostendis? Ante omnia ad probatissimorum auctorum citationem, emendationem, enarrationem.—In his paucis verbis quantus labor, quanta cura, quanta demum solicitudo! 'Transeo tot praeclara nomina, Origenis, Chrysostomi, Cyrilli, Hieronymi, Ambrosii, Hilarii, quos pauci theologorum nostra aetate legunt,nemo intelligit. —Deinde ad Graecam veritatem (hoc est omissis riuulis ad fontem recurrere) et in quibus etiam oportuit locis Hebraicam : siue id solus siue, vt ais, cum Theseo tuo feceris. Nec his contentus addis vetustissimorum codieum synceram et incorruptam fidem, sine qua frustra fortassis in alis sudaueris. Qua tamen in re nescio certe quid magis admirer, diligentiamne in inquirendo tuam an in inueniendo felicitatem : tanta est istorum librorum, Graecorum maxime, in hoc nostro orbe paucitas. Quamobrem post istam tuam tam raram et exquisitam diligentiam, qualem nemo, credo, alius tali operi adhibuisset, non est profecto quod debeas a me quiequam expectare, in tanta praesertim istius lin- guae ignorantia et omnium pene bonarum literarum obliuione. Perlegam tamen haec tua studiose ae diligenter ; sed perlegam non iam tua causa, sed mea, vt ex eis aliquid discam. Quanquam et tua quoque, Erasme, legam libenter; et si quid occurrerit quod mihi non probatur,—quod aut parum certe aut potius nihil futurum auguror,—non grauabor tibi per literas significare: id quod Moro quoque nostro, ni fallor, recepi me facturum, ne eum putes asperius tibi obiurgandum, quod te fefellit. Quod autem toties ad me de Episcopo Roffensi scribis, singularem sane erga eum amorem ac beneuolentiam ostendis et simul pro- mouendi literas Graecas mirum desyderium, qui eas tam insigni et in omni genere doctrinae excellenti pontifici labores reddere 61. scrutatum esse F. 72. in aliis om. H. 70. vt ais] Epp. 334. 127 and 335. 273. 520] FROM WILLIAM LATIMER 441 familiares ; in euius patroeinio non modo a maledicis et detractori- bus tutae, sed gratae etiam ae gratiosae vniuersae fere Britanniae futurae sunt. Quis enim ausit oppugnare defendente episcopo ? aut quis noluerit amplecti, si eas intellexerit tanto praesuli plaeuisse ὃ Quo loeo desyderari a te ac Moro nostro video officium meum, qui me nonnihil fortassis adiumenti huie rei praestare et posse et etiam debere pro mea in patriam pietate censetis. Qua in re primum illud spero atque etiam abs te peto, Erasme, ne me tam difficilem atque ineiuilem putes neue tantum ab omni humanitate alienum, vt vobis amicissimis meis rogantibus pigeret vnius libelli enarrationem susci- pere aut mensis vnius subire laborem ; quibus me longe plus debere intelligo quam vt possim vel pluribus mensibus persoluere: deinde neque tam imprudentem vt nolim apud tantum virum beneficium collocasse, et episcopum praeterquam singulari doctrina et vitae sanctitate, etiam auctoritate ae gratia florentem, tam paruo labore demereri hominem, vt tu scribis et multi praedicant et ego etiam facile credo, gratissimum: postremo neque tam negligentem vt velim tam bonae deesse occasioni, qum possim in hoc vno viro et bonas literas multum iuuare et patriae etiam minimo labore magnum orna- mentum afferre. Sed aliud est, Erasme, quod me reuocat atque ab honestissimo vestro proposito dehortatur ; quod sciam me tam paucis diebus neque vestrae neque Episcopi satisfacturum expectationi ^ Nam res est multiplex et varia, vt scis, et nonnihil etiam impedita; et licet laboriosa magis quam difficilis, tamen quae tempore egeat, saltem quo memoriae commendetur. Nec me existimes velim ex mea tarditate aliorum ingenia metiri. Credo enim, id quod a multis audiui, singulare esse Episcopo ingenium et maioribus quam de quibus nunc agitur rebus aptum. Tu de voluntate eius scribis et quanto istarum literarum ardeat desyderio; vnde futuram quoque diligentiam celare perspicio: ex quibus mihi videor tantum posse sperare profectum quantum ab homine excellenti ingenio, summa diligentia, ineredibili desyderio quisquam sperare possit. Verum is quantus sit futurus in tam exiguo spacio non facile dixerim. Tu magnum sperare videris, et ego quoque pro tempore magnum sed in summa paruum futurum puto. Nam et Grocinum memini, virum (vt scis) multifaria doctrina, magno quoque et exercitato ingenio, his ipsis literis duos continuos annos, etiam post prima illa rudimenta, solidam operam dedisse; idque sub summis doctoribus, Demetrio Chaleondilo et Angelo Politiano. Linacrum item, acri ingenio virum, 92. MS. F : detractatoribus E. 94. sint F. 104. E : impudentem A/S. 123. profectum MS. N?: prospectum XN! Lond. 127. paruum E: pax MS. 131. Chaleondilo] Cf. Ep. 428. 34 n. 95 100 IO5 IIO 115 1:0 125 [42] o 442 LETTERS OF ERASMUS [1517 totidem aut etiam plureis annos sub iisdem praeceptoribus impen- disse. Nam de meipso nihil dicam, quem post sextum et septimum annum nihil pudet multa ignorare. "Tunstallum etiam et Paceum 5 praetereo, quos diutius fortassis quam eorum ingenia exigebant, praeceptoris detinuit vel ignorantia vel negligentia. Morum ipse nosti quam acutus sit, quam vehementi ingenio, quantis etiam, si coeperit, viribus incumbat; in summa, quam sit tui similis. Nolo iam propius aecedere ; nam de teipso et excellenti tuo ingenio te 140 admonere cum superuaeuum fuerit, tum assentationi fortassis proxi- mum. Sed tamen neuter, opinor, vestrum est qui se tam cito haec salebrosa dicet percurrisse, vt post vnum aut alterum mensem potuerit quo vellet sine duce progredi ; praesertim qum tot flexus, tot diuerticula vbique occurrant, vt possint vel expertos ducere in errorem. Quapropter si vis vt procedat Episcopus et ad aliquam in his literis frugem perueniat, fae peritum aliquem harum rerum ex Italia accersat, qui et manere tantisper eum eo velit, donee se tam firmum ae validum senserit vt non repere solum sed et erigere sese ae stare atque etiam ingredi possit. Nam hoc pacto melius mea 1:0 sententia futurae eius eloquentiae consules quam si balbutientem adhue et pene vagientem veluti in cunis relinquas. Vale. v 2 o 14 tn Habes, mi Erasme, epistolam bene longam, qua praeteriti temporis silentium nimia loquacitate compensaui; sed tamen hoe ipsum tibi ipse imputabis, qui toties ad me de his rebus seripseris vt necesse 3 haberem pluribus verbis respondere. Iterum vale. - σι m Oxonii ii Cal. Februarii. 521,,, FRow SYLVESTER GiGLI. Epistole elegantes ἔθ, n* v^. Rome. C?. p. 147: F. p. 5o: Lond. i. 29: LB. 195. 31 January 1518. [Contemporary with Epp. 517-19. From Ep. 552. 2, 3 this letter seems to have been edited at 1]. το seq. before publication. Sylvester Gigli (1463—18 Apr. 1521) of Lucca had the good fortune to sueceed his unele as Bp. of Worcester and English agent at the Papal court in 1498. In the autumn of 1504 he was sent to England on a Papal mission (see Ep. 218 introd.), and remained about the Court until the spring of 1512, when he returned to Rome as one of the English ambassadors to the Lateran Council. As a colleague and rival, he was aecused of complicity in Bainbridge's death in 1514, but was acquitted. He was helpful to Wolsey in obtaining the cardinalate, and was thenceforward Wolsey's chief agent in Rome; but he failed to secure the cardinalate for himself. See Creighton, Historical Essays, pp- 202-20, and in ΝΒ.) 133. & MS.: aut F. 156. MS.: Feb. E: Februarias F. 147. Italia] This may be contrasted with Erasmus' opinion in Ep. 457. 58, 9 ; reiterated in Ep. 540. 28 seq. 521] FROM SYLVESTER GIGLI 443 SYLVESTER EPISCOPVS VVIGORNIENSIS, SERENISSIMI ANGLORVM REGIS PERPETVVS APVD S.D.N. ORATOR, ERASMO ROT. 5. VzxERABILIS vir tanquam frater obseruande, pergratum mihi fuit datam fuisse occasionem tibi mea opera gratificandi; mirifice enim singularem doctrinam egregiasque virtutes tuas semper colui, nec quiequam magis quam propensissimum in te animum declarare posse optabam. Itaque nactus oportunitatem negocium tuum liben- lissime suscepi; de quo plura diligenter ac studiose eum S.D.N. egi. Qui profecto tum ob suam bonitatem, tum ob praecipuam ac singu- larem beneuolentiam qua dotes tuas eximias vnice prosequitur, libenter tuis votis annuit. Sed scis haec negocia plurium opera con- fiei. Proinde non defuit vnus aut alter qui rem retardarent; sed S.D.N. per omnia fauente negocium omne ex animi sententia con- fecimus. Per meam diligentiam non stetit quin haec citius expedi- rentur; sed aduersa quaedam valetudo neenon perturbationes ducatus Vrbini non parua molestia S.D.N. affecerunt, et fuerunt in causa vt serius haec conficerentur quam nos volebamus. Quod superest, ago tibi gratias immortales de optima opinione quam te de me concepisse ex tuis humanissimis et gratissimis litteris intelligo ; quod humanitati tuae, non meis meritis, asscribo. Attamen qualiseunque sum, totum tibi deditissimum esse pro certo habeto. ἘΠ quacunque in re tibi aut amicis tuis me posse prodesse arbitreris, de me aeque atque de fratre tuo germano omnia tibi polliceri potes. Optime vale et me ama. Romae. xxxi. lanuarii. w.D.xv1. Filius Syluester, Episcopus Vuigorniensis. 522.4, FROM WILLIAM BUDAEUS. Epistole elegantes f^. i? v^. Paris. Οὐ p. 109: F. p. 38: HN: Lond. i. 15: LB. 197. 5 February (1517). Budaei Epistolae (1531) f. 124 v?. (8). [For 8 see the introductions to Epp. 403, 435, 493. 'CThe year-date for this group of letters (Epp. 522, 523, 529, 531, 533-5. 537; all printed in C!) referring to the foundation of the College de France ean be obtained from many indications, but needs no further proof than that given by the reference in this letter (l. 122) to the New Testament. For the College see its Hisíoire, Paris, 1893, by M. Lefrane, who points out (pp. 346,7) that in using the 'old style' in his replies (for one of which, Ep. 537, there is manuscript authority) Erasmus is probably deferring to the usage of his correspondents. Budaeus had as yet had no answer to Ep. 493 except a brief note (l. r, Ep. 531. 591), whieh has not been preserved, despatehed as precursor to a rejoinder of fitting length. The special circumstances here described 23. Filius. .. Vuigorniensis om. C*. 14. Vrbini] For the cause of these ^ war of Urbino broke out in Feb. 1517 : troubles see Creighton iv. p. 222. The ibid. pp. 242,3. M to o σι 20 444 LETTERS OF ERASMUS [1517 prompted him to write without waiting further; but this letter crossed Ep. 531.] GVLIELMVS BVDAEVS ERASMO ROTE. 5. IN magna expectatione eram, cum haec scripsi, ob epistolium tuum; quod ita ad me scripsisti quasi longissimae sceribendae epistolae breui nacturus occasionem. Simul scire gestiebam quid sit quod Tunstallus Britannus, regius istic orator, homo singulari doctrina, vt audio, vltro etiam ad me scripturus erat: id est ad amicitiam me prouocaturus, hominem sibi ignotum ac doctis pene omnibus, nisi qui de facie nouerunt. Interim vero dum vices meas scribendi nondum venisse interpretarer, epistolis libens supersedebam, quod quidem ad te attinet: vt qui sim ad seribendas literas etiam vernaculo sermone cunctantior ae plane etiam cessator et prolatator; etiam si non satis scribendo noui epistolarum modum, vt tu antehae expertus es. Sed huiusmodi repente se obtulit occasio quam iibens arripere debeam. Heri animi causa (id quod raro soleo) tabernis bibliopolarum obeundis pomeridianas aliquot horas consumere statueram. Ad loannis Parui tabernam, nobilis bibliopolae, offendi Gulielmum Paruum, ill, vt arbitror, gentilem ; virum eundem magnum in- primis theologumque eximium, eorum sodalium decus quos Domini- cales appellant, cognomento Praedicatores, qui nune est a sacrosanctis confessionibus Regi: quod munus sacrum oricularium appellare soleo. Haud alio eoncionatore aula ac regius comitatus in magnis cele- britatibus vtitur, nec Ludouici Regis tempore vsa est: vir omnino ad eeclesiasticos panegyrismos exacte a natura concinnatus. Is cum mihi familiariter amicus est amicosque meos amat, tum eo nomine eum praecipue obseruo, quod librorum reconditorum conquisitor est et prolatator add. B. II. antehac 20. auricularium f: sed cf. v. 104. etiam om. B. I3. deberem f. 23. concinnato B. το. F: cunctatior C. € : ante- B, in fine versus. 22. vir C : viro f. 4. Tunstallus] Cf. Ep. 571. was great, and during the years 16. Ioannis Parui] See Ep. 263. 11 n. 17. Paruum] Wm. Petit (18 Dec. 1536) of Montivilliers, near Havre. He entered the Dominican Order at Rouen c. 1480, became D.D. at Paris 1502; and after being Prior at Evreux in r506 and Blois in 1r508, was ap- pointed Confessor to Louis ΧΙ c. 1509. He held the same office under Francisr, and was advanced to the bprie. of Troyes in 1519. His tolerance led to suspieions of Lutheran leanings; but nevertheless he received the see of Senlis in 1528 and held it until he died. His literary activity in Paris 1508-13 with the cooperation of John Petit, Badius, and H. Stephanus he edited or encouraged others to edit a number of authors, including Durandus de Saneto Portiano on the Sentences, Hilary, Origen, Eusebius, Gregory of Tours, Sigebert of Gembloux, Sulpitius Severus! Life of St. Martin of Tours, and Aymoinus. In the preface to Hilary, Paris, Badius, Jan. r512, he is said to belong to the monastery of St. Benignus at Dijon. See Quétif and Echard, Script. Praed. ii. 100-2; GC. x. 1441,2; and Lefrane, Hist. dw Collége de France, p. 47 n. 522] FROM WILLIAM BUDAEUS 445 atque inuestigator sagacissimus ac bibliothecarum pene compilator. Sed nescias vtrum omnia volumina auidius corroget an benignius amicis impartiat e£ commodet. .Ad summam, cum eum hominem multis de rebus ac moribus amem, vno tantum nomine odisse eum possum (dieam enim libere), nihilque aliud ei suceensere quam quod Erasmo nimium fauet, homini externo ; eui ego iam inuidere coepi ob nimiam istam gloriam, qua non modo Germaniam (de reliquis prouinelis nune silebo) sed Galliam etiam nostram ita irradiat vt gloriolam nostram praeradiet, et iam nobis esse obscuris ae videri necesse sit: etsi Budaeus agere cum eo obstructi luminis speciose non possit, cui ex eius scriptis luminis plus accessit. Vt ad rem redeam, Gulielmus Paruus eiusmodi mecum verba fecit, vi affirmaret nudius (vt arbitror) tertius sermonem apud Regem exeitatum esse de viris literatis. Ibi cum multa de Erasmo, de aliis, de Budaeo fortasse dicerentur, Rex Mineruae, vt spero, numine afflatus ita infit: in animo sibi esse lectissimos viros in regnum suum praemiis opimis asciscere, ac seminarium, vt ita dicam, eruditorum in Francia instituere. Quae verba cum Paruus iamdiu oceasioni imminens excepisset—est enim vt literatorum omnium suffragator, sie doctrinae industriaeque tuae admirator et commendator—asci- scendumque Erasmum inprimis censere se dixisset; idque per Budaeum optime transigi posse, qui ob commune vtriusque linguae studium et alias summa cum 1110 amicitia deuinctus esset: ad postre- mum Regem impetu animi egregio eo esse productum (aderant enim et alii literarum tuique fautores) vt diceret eam per me conditionem tibi offerri verbis suis velle, vt si istine demigrare in animum induce- res operamque literis hie nauare quam istic consuesses, sacerdotium ipse tibi ad mille francicos et eo amplius collaturum se sponderet. Hic fidem meam haetenus intercedere intelligis, vt internuncii, non etiam sponsoris, partes agam, et quae ab illo accepi, bona fide deferam. | Neque enim in rem praesentem veni neque hac Principis voluntate mihi aliquid aceessit ; ac ne accessurum quidem mihi per- suadeo, qui rationes meas diuersas atque adeo auersas ab aula et huiuscemodi processibus sentiam, ac mihi eum esse genium diuinitus, vt interpretor, datum, qui nec aulae nec sibi in aula placere possit. Atqui huie meo genio 86 plane ingenio vim afferam necesse est, si crescere ornamentis Fortis Fortunae mediter: tametsi haec mihi multorum votis optantur deberique existimantur, cum quibus non sentio, σὺ qui me melius et exploratius ad manumque aestimarim. Tua omnino fert aliud ratio, a quo nihil exigetur aliud quam quod tu facile praestare atque hilariter possis. Quod si donorum liberalita- 35. etsi C: etiam si f. 40. de om. B. 42. H: optimis C. 49. productum €: perductum 8. 52. C?: consuesees Οἱ B. 30 40 4 tn 50 55 65 6 ^" ᾿- 9o 446 LETTERS OF ERASMUS [1517 tumque paginas Reges nostri profanis nominibus tam luculenter implere quam sacris ae spiritualibus possent, ego mihi quoque homini coniugi nonnihil in aduenticiis spei reponendum existimarem. Nunc autem ita fert ratio et institutae mihi vitae et studiorum meorum, vt mihi aulicis in rebus ae ne in publicis quidem prope- modum nihil aut seratur aut metatur. "Vnde fit vt homines multi consili mei ignari ea me colere studia existiment et dictitent quae facunda multo magis quam foecunda esse possint: nec eo minus tamen inde vberem mihi frugem promitto, cum senectuti meae suf- fecturam, tum etiam nepotibus meis ae posteris subsidii nonnihil ad vitam aut existimationem allaturam. Sed super omnia esse duco quod in animi alimentum suppeditaturum est et ad vitae aeternae ac summi boni adeptionem conducturum. Quaeres hic fortasse quid tibi auctor sim. Quid aliud potius quam vt hane conditionem protinus aecipias et amplectaris? primum quod ita te esse animatum velim vel mea vnius causa: deinde quod si eam acceperis, non magis fortunis tuis quam honori atque opinioni consulueris. Proh diui immortales, quam id tibi honorificum erit, quam ad omnium doctorum existimationem splendidum et fortu- natum, istius te doctrinae commendatione a maximo et illustrissimo regum in longinquam regionem petitum esse et accersitum! Rex hic est non modo Francus, quod ipsum per se amplum est, sed etiam Franciscus ; nomine hoc primum ab ipso inter regia relato et, vt augurari licet, ad res magnas ominoso. Idem literarum |non] nescius, quod tamen more parum mihi probato solenne est nostris regibus, sed idiomate facundus; ingeniosus, decens, mollis atque obuii aecessus et gratuiti, raris corporis animique dotibus large a natura praeditus, priscorum principum admirator et praedicator, qui quidem vnquam animi magnitudine ac rebus gestis inclaruerint. His aecedit quod habet omnino quod det, vt si quis vnquam regum, vtpote qui nuper opimam, amplissimam, omni aere alieno, omnibus noxis solutam creuerit haereditatem Cal. Ianuarii; et dat nemo 68. spiritualibus C : dedicatis B. 72. nihil aut.. aut C: nec... nec B. 90. res magnas Οἱ B : magnas res C*?. Forsitan addiderit C obsequii gratia. gratuiti add. B. 97. vtpote ... 98 98. haereditatem; I cannot satis- factorily explain the insertion of this passage in 1531. It can hardly refer to Francis! suecession to Louis xir CFrJan. 1515). Im spite of the diffi- eulty of date, I am tempted to attribute it to Francis! inheritance from Louise of Savoy ('tSept. 1531) and to sup- pose that Budaeus, in defiance of the anachronism, inserted it as part of 91. tamen... probato add. B. . Ianuarii add. B. non om. B, vbi res deinde latius explicatur. 93. et his efforts from 1529 onwards to insti- gate Francis to fulfil the obligations towards the College de France which he had contracted in 1517 ; see Lefrane ch. 3. Louise died after a long illness in a village at some distance from the capital, and Budaeus may have been misled by a false report of her death; for similar false rumours cf. Epp. 270 introd., 479. 3 and 541. 55 n. τι γῶν με FROM WILLIAM BUDAEUS 447 522] largius aut benignius. Et quantum coniicere licet, praeclari cupit esse conditor instituti, vt in posterum artes liberales etiam pertinere ad compendium videantur contra quam solitum est iamdiu: quo maxime modo illustrare memoriam principatus sui potest. Verum vt tibi suecessura omnia spondeam, facit quod Paruum, vt dixi, oricularium saerum Principis, vniuersa doctorum natio atque etiam virtute prestantium habitura mihi videtur quasi actorem quendam publieum qui in commune stipuletur, assiduumque veluti admonitorem, qui praeclari propositi Principem obliuisci non sinat, in te etiam ipsum ae tua scripta peculiariter propensum. Deinde antistes Parisiensis, Stephanus Poncherius, vir summa doctrina ac moribus compositis et emendatis, vt si quis alius antistitum, ingenio atque industria singulari; cis Alpes vltra Alpes nusquam non obeundis legationibus, per omneis vitae gradus auctus, per omnia reipublieae munia exercitatus, literatorum hominum euocator et amplexator eoque nomine et alias in Italia nobilis et celebratus— quieum mihi cognitionem intercedere predicandum esse duco— legatus nune agere Bruxellae Imperatoremque operiri dietitatur, ad renuneiandam legationem : qui iam, vt opinor, te ad se accersiuerit, si Bruxellae fuisti, qua est in te voluntate affectus, vt ab eo intellexi, eum hae ipse iter fecit ad legationem properans. [5, vt ex fratris eius filio audiui, quem ferre in oculis dicitur, librorum tuorum studiosus est, quantum temporis suceidere necessariis rebus licet. Vidit nuper tuam Noui Testamenti aeditionem apertam in cubiculo eius remotiore. Nam et ipse contra istos archaismi, id est inueteratae ae deploratae ignorantiae, patronos et assertores Saturnias lemas olentes (vt est in prouerbio), tui veritatisque postliminio redeuntis impugnatores propugnare tibi ac veritati summa auctoritate solet. Ac ne Regis voluntatem impetum esse potius quam iudicium propositumque certum suspiceris, idem Praesul-mihi dixit, cum de te ac summae notae scriptoribus loqueremur, cordi iam esse Regi literas altiores elegantioresque, secumque verba fecisse Regem de 115. CB: cognationem F. II7. CB: aecersiuit H. 122. B: Vidi C. nuper add. B. 129. iam add. B. 115. cognitionem] For the reading of F cf. Ep. 583. 46r n. r16. legatus] To take Maximilian's oath to the Treaty of Noyon; see Creighton iv. pp. 224,5 and Brewer ii. The oath was given on r4 Feb. 1517 at Brussels ; Brewer ii. 2940. rrj. aecersiuerit] That they met is shown by Epp. 531. 556 seq., 569. 43 seq. 120. filio] Francis Poncher (t 1 Sept. 1532), Canon of Paris. He was with his uncle in Milan in 1503, and was a pupil of Janus Parrasius (Delaruelle, Mélanges Brunot, p.94). Inrsr2 Aleander dedicated to him an edition of Sallust, Paris, J. Badius. He succeeded his uncle first as Abbot of St. Maur-les- Fossés, and in i519 as Bp. of Paris. In r526 he was charged with simony and treason; and he died in imprison- mentat Vincennes. See GC. vii. 159,60, ΒΕ“, p. 16, and Paquier, J. Aléandre. 124. Saturnias] Cf. Ar. Pl. 581 ; and Adag. 1075. IOoO Ld 95 IO I15 T 25 " 30 140 165 165 448 LETTERS OF ERASMUS [1517 conquirendis viris doctrinae eminentis. Dixi tum posse te honesto praemio euocari in Franciam, idque me curaturum (si res ita tulisset) pollicitus sum effecturumque : diu te Parisiis studuisse, nec minus te Franciam quam locum ineunabulorum tuorum nosse, Is, quantum opinor, summe tibi fauebit. Summa autem porro ipse auctoritate apud Principem pollet, vt qui in sanctius consilium Principis allectus sit inter paucos quos apoleetos et selectos appellarunt antiqui. Tu hac de re statues et ad me aut alium quemuis scribes, si alium esse tibi amiciorem me putas: vt si hane conditionem aeceperis, hoc est accipiendam censueris, noua tibi stipulatione certioreque caueatur a Principe, eius praecipue opera cuius hortatu ad te scripsi. Ipse enim maxime velim vt hoc negocium sine captione vlla tua transigatur. Existimo Gulielmum Copum, medicum regium, hominem vtraque lingua doctum et tibi amieum ae beneuolum, de hoc ad te scripturum. et alios fortasse Principis iussu vel ipsum etiam Regem. Mirum quam tibi Gulielmorum natio dedita sit et literis; iam enim tres Guilielmos in eodem negocio studiosos habes tui. Sed Stephanus Parisiensis, id est corona, si tecum, vt spero, locutus est, magnum omen attulit ad summam felicemque manum imponendam ineoepto. Vteunque sit, si ad Regem ipsum scripseris χαριστηρίαν ἐπιστολὴν, rem ei gratam feceris et tibi praedicabilem : ὡς ἥδομαι kal τέρπομαι καὶ χαίρομαι, τοῦ κωμικοῦ. Ο quae iam tellus satis ima dehiscat cornieulis istis garrulis, quarum tu oculos quotidie configis! Τουτουσὶ τοὺς ψευδολόγους φημὶ. rovs ἐπαναστάντας σοι kai φθονοῦντας τῆσδε τῆς εὐδοξίας καὶ τοῦ πανδήμου κρότου. Καὶ μὴν καὶ ἐμοί γε (εἰ δεῖ τἀληθὲς φάναι) βασκαίνειν σοι ἔπεισι, καίπερ εὐνοικῶς τε καὶ εὐγνωμόνως πρός με διακειμένῳ, καὶ μικρόν τι μεταγνῶναι ἐφ᾽ οἷς ἔφθην ὑπερεπαινέσας σε μεταξὺ διαλεξα- μένων ἡμῶν περὶ τῶν εἰς ἄκρον τῆς καλῆς παιδείας ἐληλυθότων. llós γὰρ οὐκ ἂν ἀχθεσθείην ἔγωγε τοσούτοις κροτήμασιν ὑπὸ σοῦ παρευδοκιμούμενος, καὶ ταῦτα βραβευόντων τὸν ἀγῶνα τόνδε τῶν ἡμεδαπῶν ἀνθρώπων ; Φεῦ τῆς ἀτυχίας τε καὶ τῆς ἀγνωμοσύνης. ὋὉ ἄγαν φιλόπατρις ἐγὼ (id quod pene mihi vitio vertis) καὶ τοῖς ἐμοῖς Φράγκοις νεανικῶς συνειπὼν, οὐδ᾽ ἐπὶ τῶν ^ , ^ 5 35 ὁμοφύλων δικαστῶν τυγχάνω τῶν δικαίων. ᾿Αλλ᾽, ὦ βέλτιστε, ὅπως μὴ 3 ΄ 5 ^ , 3 Ν νων 3 ᾶς ^ ^ 3 , ε ἀντιφθονήσεις ἐμοὶ σύγε: οὐ γὰρ δὴ ἐπίφθονα τἀμὰ τοῦ μὴ εὐροήσαντος, ὡς 5 , € ΔΝ ^ € , , e , , 3 3c ἐγώ φημι, ὡς δὲ TOv ἡμετέρων πλείους ὑπειλήφασιν, οὐ κατ ἀξίαν πράττοντος, οἷς δὴ σὺ συγκαταθήσεσθαί μοι δοκεῖς. ᾿Αλλὰ μὴν ἤδη τὴν 152. ὡς . . . 153. κωμικοῦ add. B. 159. ἡμῶν add. B. 165. CB: ἀντιφθονήσης F. γὰρ B : καὶ C. εὐροήσαντος C: εὐημειρήσαντος B. 137. apolectos| Cf. Liv.35. 34.2 and . (Vischer p. 31) did not come till 1523. 36. 28. 8, where this is the reading of 153. τοῦ κωμικοῦ] Cf. Ar. Pax 29r. some early editions. tellus] Cf. Verg. Aen. 4. 24. 146. Regem] Francis invitation cornieulis] Cf. Ep. 456. 21 n. 522] FROM WILLIAM BUDAEUS 449 πενίαν τὴν σὴν ἀποσκορακιεῖς, ὦ μακάριε : apage tamen eam ab aedibus nostris. Καὶ ταῦτα μὲν δὴ οὕτω πεπαίχθω. "Temperare enim mihi nequeo ad te seribens quin te iocis prouocem, hominem iocis ac leporibus con- cretum, videlieet, quod aiunt, τὸν ἱππέα εἰς πεδίον προκαλούμενος Ἔρρωσο, φίλῃ μοι κεφαλή, καὶ διατέλει εὐτυχῶν τε καὶ εὐδοκιμῶν τῇδε τῇ φιλοπονίᾳ. Parisiis nonis Februarii. 523, FRow WiLLIAM Cor. Paris. 6 February (1517). Epistole elegantes f^. k? v. C?, p. 121: F. p. 42: HN: Lond. i. 17: LB. 198. GVLIELMVS8 COPVS ERASMO ROTERODAMO PRAECEPTORI SVO SALVTEM P. D. Qvonp toties prouoeatus literis tuis nihil responderim, nihil aliud eausae fuisse credas velim quam crassam hane meam barbariem, quae doctis auribus tuis obstrepere erubuit, id quod vel silente me facile intelligere poteras. Sed cogit me in praesentiarum regia maiestas silentium rumpere; id quid sit paucis accipe. Gulielmus Paruus, doctor theologus, regius confessionarius, nominis tui perquam stu- diosus, Franciseus de Rupe forti, Regis quum in teneris ageret paedagogus, nune abbas, qui summis te laudibus apud proceres nostros efferre solitus est, ambo Regem quum sacris adesset adierunt, eique multis argumentis vt te in Galliam vocaret persuaserunt. Illico Rex intellecta summa ista tua eruditione iussit vt ad te literas darem, quibus animum tuum explorarem, an cum Gallis degere, et qua eonditione contineri velis. Pollicetur Rex Christianissimus, si hie nobiscum viuere decreueris, adeo benigne te educaturum vt nun- quam te instituti huius poenitere possit. Nondum videre potui Aphorismos tuos. Vale Luteciae octauo idus Februarias. 592. 168. eam B : iam C. rgo. μὲν B; μὴν C. above for his death, and with the fact 529. 172. τὸν ἱππέα] Cf. Plato, Theaet. 183p. 523. 7. Franciscus] Fran. de Moulins, also named de Rochefort ({ a. 16 June 1526 ; cf. Lond. xxi. 40, LB. 826) : High Almoner to Francis r, r519-26, and Abbot of St. Maximin's at Micy on the Loire, SW. of Orleans for about the same period. He was nominated for the bprie. of Condom, probably when it was vacant in 152r ; but was not elected. "The dates given in GC. viii. 1536 confliet with that given ALLEN 11 that he is addressed as Abbot of St. Maximin's in Faber Stapulensis' De Maria Magdalena Disceptatio, Paris, H. Stephanus, 1518, and in Chas. Bovill's Aetatum mundi septem. supputatio, Paris, J. Badius, 15 March 1:521; both of which are dedicated to him. 16. Aphorismos] The Institutio prin- cipis Christiani, which is described in its heading as 'aphorismis digesta. quo minus onerosa sit lectio' ; cf. Ep. 393. 63. e 8 170 T 3 Proinde resceribas velim. 15 450 LETTERS OF ERASMUS [1517 524., FROM ANTONY CLAVA. Epistole elegantes f^. n*. Ghent. Οὐ, p. 142: F. p. 49: HN : Lond. i. ES LB. App. 400. 6 February (1517). (The year-date may be supplied from the expectation of the Utopia ; cf. p. 339. To the notice of Clava in Ep. 175. ro n. may be added that he died on 31 May 1529 (Besancon MS. 599, p. 246).] ANT. CLAVA ERASMO SVO S. Ὁ. P. Qvopn nihil hactenus ad te scripserim, eruditissime Erasme, acerba mors sororis meae, quae paulo antequam literas tuas acceperam, expirauit, intensaque hec frigora fuere in causa, meque et alioquin in scribendo pigerrimum adeo inertem, adeo squalidum oscitabundun- 5 que reddidere, vt nihil aliud quam de fera, vti aiunt, comedisse videri IO 20 to M possem. "Verum quid tu? rectene meum tam diuturnum silentium aecusas? qui neque antea quicquam literarum miseris neque saluere saltem iusseris, quod equidem seiam, Clauam tuum ; qui tuarum et virtutum et scientiarum admirator sum, adeo vt vix ausim te inter- pellare a tuis illis diuinis oceupationibus frugiferisque studiis, in quibus te magno prouentu bonarum literarum quam felicissime abditum esse plane noui. De Roberto Caesare quod petis, quid rerum agat accipe. Ius Caesareum iam strennue aggreditur, vtpote a seimpigerrime constantissimeque defendendum. Num haec tibi magna Caesareque digna videntur? Scripsit quoque, vt mihi rettulit iampridem, ad Erasmum suum, immo nostrum ; a quo responsum mirum est quantopere desyderat. Desyderamus festiuissimum illum Thomae Mori libellum de noua insula Vtopia, quem expectamus in horas; nam librario cuidam nobis familiari mandauimus và quam primum ad nos transmittere curet. Quod adhue sementem modo facis, vt inquis, ignarus quid messurus sis, bene sperare te iubeo ; habes et Cancellarium humanis- simum virum, et Regem in doctos omnes ae probos non solum propensum sed etiam munificeentissimum. ^ Quibus fretus quid est 5 quod desperandum putes? — Si non tuis respondentes meritis, pro spiritualibus illis et diuinis quae seminare non desinis, αὖ mundanos hosce, at carnales, vt ita loquar cum Apostolo, humanosque fructus sat vberes copiososque velis nolis te messurum non dubito. Quod 5. aliud om. N. vit: vt C 6. F: possum C. το. illis C: istis H. I4. ἃ se C: ab ipso ZH. I. nihil hactenus] In answer to the 3, for the passage in Erasmus' letter letter mentioned in Ep. 525. 2. which called forth this remark. 5. de fera] Cf. Adag. 1561: *vulgo Scripsit] Cf. Ep. 525. 1. creditum carnem ferinam comesam 22. Cancellarium] Le Sauvage. crebras oscitationes excitare.' 23. Regem] Charles. rs. Caesareque digna] Cf. Ep. 525. 27. Apostolo] Of. x Cor. 9. 11. 524] FROM ANTONY CLAVA 451 reliquum est, et Caesar te plurimum salutat et Claua tuus sese tuae commendat fidei; vtque nos commendare velis communi domino praestantissimo Cancellario regio, non solum petimus sed etiam oramus. Vale, mi doctissime Erasme. Gandaui, Octauo idus Februarii. 5295. FRow RoBERT DE KEYSERE. Deventer MS. οἱ, f. 163. Ghent. LB. App. 102. (e. 6 February 1517.) [Evidently contemporary with Ep. 524. The notice of Robert de Keysere in Ep. 175 introd. may be greatly amplified from two publications by M. Van den Gheyn and M. Victor Vander Haeghen in the .4nnales de l« Soc. d'Hist. et d'Archéol. de Gand, viii. 1907-8. He was born c. 1470, and was a brother of the miniature-painter Clara de Keysere. By 1496 he had become M.A. and was at Paris. About 1517, whilst tutor to Leopold of Austria (Ep. 585. 3 n.), he composed a book for Leopold's marriage, in which he advocated the foundation of a university at Tournay. The scheme failed at first, beeause of the political vicissitudes of the town (cf. Lond. xvii. r2, LB. 595); but on its restoration to the Netherlands, de Keysere renewed his proposal in 1523, only to be defeated a second time by opposition from Louvain. M, Van den Gheyn's article deseribes an Escurial MS. which is the presentation copy of an Officium Salomonis composed by de Keysere for Charles v in June 1520, and probably illuminated by his sister. He married c. Oct. 1526, and died in 1532, leaving three sons.] ROBERTVS CAESAR DOMINO ERASMO RO. 5. SaALvE, mi mellitissime Erasme. An nugas meas receperis cupio scire. Refrieas animum meum in litteris tuis ad Clauam, eum inquis, Par est illum agere quippiam Caesare dignum'. Quorsum alludis neseio. Quod Claua rescripsit me ius meum amplecti strenue, non magis mirum est quam frigidos esse Gandenses omnes. Nun- quam magis me cognominis mei et amplae domus meae quam hodie puduit, cum abhine triennium alterum contubernalem consequi non potuerim. Ita fortuna communium, vt dicitur, alterum, alterum nunc frigus pungit premitque, vt totus in vaeuo meo Lynce me contineam, et mea me[a ] paupertate consolans quasique limax in sua testa; cui nune salem addis, quod Cancellario meo nos non com- mendas aut non poteris per occasionem. Reuiuiscam tamen, eum Caesar ad te scribet ; nunc Robertus ad te seribit. Vale, litterarum praesidium. Gandaui ex Lynce. 525. 8. communium scripsi: coim siue comi MS.: communi LB. ? com- munis ; cf. Ep. 559. 35. vnum alterum om. LB. IO. me mea LB. 525. 1. nugas] Cf. Ep. 530. 10-2. to the N. of St. Michael's church, 2. litteris] Answered by Ep. 524. which Caesar had bought in 1500, sold 5. frigidos] Cf. Ep. 524. 3. in 1508, and bought again in July 1513. 9. Lyncee] M. Victor Vander It appears on the extreme right of a Haeghen, Archiviste of Ghent, in- plate in Sanderus! Flandria illustrata. forms me that this is a xiii^ house, 164r, i, p. 128. 652 30 452 LETTERS OF ERASMUS [1517 526. Fnow PETER GILLES. Deventer MS. οἱ, f. 177 v. LB. App. 97. (Antwerp.) (February init. 1517.) (The date is given by the events mentioned. ] PETRVS AEGIDIVS ERASMO SVO $. νον morbus te isthic alligat vehementer doleo. Eequid ni doleam, cum altera pars animae meae langueat? Audio Tunstallum 'lTornaeo rediisse. Cupit affinis meus, qui hasce tibi reddet, tibi commendari, quo eum facias quam commendatissimum Tunstallo, 5 apud quem plurimum potes. gratissima. copiosius. fucum facient. dam titulo Ortwini ; 10 cum nostratium medicorum prognosibus. Patriam vero tibi displicere doleo; Helias et id genus homines mihi posthac haudquaquam Ictus sapiam. Prostant apud nos Prognostica quae- nihil vidi quiequam ridiculosius, si conferantur Tua consuetudo, mi^ Erasme, erit sed haec coram Quid sit nugarum ignoro ; tibi autem mitto quo te oblectent, si modo te capere possunt huius- modi nugae. Vxoreula et parens te salutant. Bene vale. 527. FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER. Deventer ΜΆ. οἱ, f. 171. LB. App. 110, 109. (Nuremberg.) (February 1517 ?) [The arrangement in the manuscript, which is followed here, suggests that Pirekheimer copied out the extract and wrote his own note below. In cor- roboration of this view it may be noted that the copyist in the manuseript, Hand A in both eases, has not fallen into the mistake which he committed (with good reason; cf. an autograph by Emser, Basle MS. G. II. 29) in the heading of Ep. 553. The date of the letter is doubtful. 3. affinis MS. : Affinius coni. Nichols scite. ri. morbus] Cf. Epp. 528. 8, 530. 4, 531. 593. 3. rediisse] Reaching Brussels on 27 Jan. ; Brewer ii. 2847. 7. Helias] I cannot identify. 8. Prognostiea] Gemma prenostica- tiomwm . . . Magistri Ortwini Gracii, a lampoon in the form of an almanack for the year r517. (t is described fully by Bócking, Hutieni Opp. Suppl. ii, pp- 97,8. ^ Ortwin Gratius (de Graes: c. 1480— 22 May 1542) as the chief butt of Eov. has aequired a reputation for obscu- rantism which he did not altogether deserve. He was born at Holtwick in Westphalia, and after edueation at Deventer under Hegius and Ostendorp matrieulated at Cologne in rsor, B.A. 1502; M.A. 1506. In 1509 he became Dr. Reich attributes it to Jan. r516, Cf. Ep. 542. à eorrector for the Quentell press in Cologne, and worked there as literary adviser for the rest of his life. His connexion with Pfefferkorn (Ep. 487. 20 n.) whose books he translated into Latin, drew down upon him the unmeasured ridieule of Reuchlin's friends; but the bibliography given by Reichling, containing editions by him of Ovid, Sallust, Boethius, and Aldus! grammar, shows that he was by no means out of sympathy with humanism. In 1535 he published a Fasciculus rerum. expetendarum (566 AHVN. xxii. 192-224), which, as a reprint of various works on the neces- sity of Chureh reform, was in 1564 plaeed upon the Index. See Bócking ; xeiger in ADB. ; and alifeby Reichling, 1884. "WIx————— 527] FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER . 458 in whieh case this would be the letter to which Pirekheimer was still expecting an answer in May (Ep. 409. 1-3) ; and Mr. Nichols follows him, relying on the year-date added in LB. Certainty seems not possible; but I incline to place this between Epp. 514 and 553, and to regard it as an attempt to ascertain whether Erasmus would be willing to succeed Croke, whose resignation was imminent. It may be argued that there is no allusion to this letter in Ep. 553; but similarly, if this is the letter referred to in Ep. 409. r, we might look for allusion to such important contents there also. In support of the date assigned here, it may be urged that a mention of this proposal might be expected in Epp. 412,3; for Emser, or Duke George, can hardly be the * episcopus quidam Germanus? iof Ep. 413. 25. Again so flattering an invitation would probably have been included, like Ep. 386, in B. In favour of 1516 an argument might be drawn from the fact that the postseript of Ep. 409 is attached in the manuscript to this letter; but see that introd.] HIERONYMVS EMSER BILIBALDO 5$, EnaAswo Roterodamo si quando scribes, me licet incognitum com- mendabis, simulque commonefacies virum, si Lipsense illi gymnasium et populi Misnensis mores videre lubeat, daturum me operam apud illustrissimum principem nostrum vt id vel annuo salario vel honesto illi viatieo perficere valeat. Eiusque mihi mentem desuper rescribe. BILIBALDVS ERASMO S, Hirngowvuvs Emser, iuris licenciatus, vir doctus et tui obseruantis- simus, Principisque Georgii Saxoniae Ducis a consiliis, inter caetera haec quoque ad me scripsit. Vtinam tibi Saxoniam videndi desy- derium incidat, vt per Nurembergam iter facias; sic enim te coram alloqui possemus. 444 502598 ΤῸ 'THoMAS GREY AND PETER VITERIUS. Epistole elegantes f?. m*. Brussels. C*. p. 127: F. p. 44: HN: Lond. i. 22 : LB. 199. 13 February 1514. (The dates given for this and Ep. 503 are confirmed by Erasmus' residence at Brussels. His intention to return to Antwerp is announced in Ep. 516. 4 seq.] ERASMVS ROTERODAMVS THOMAE GREIO ET PETRO VITERIO SVIS S. D. EopEM die mihi vestrae redditae sunt literae, querelarum plenae quod nihil respondeam. Praeter has postremas expostulatrices, imo obiurgatriees, binas duntaxat a vobis aecepi, hoc est a singulis singulas; quibus hactenus non respondi, sed tamen, nisi fallor, iussi vos saluere in literis ad Badium datis. Nec ideo minus vos amo, si scribo rarius, qui sic distrahor partim his aulae tumultibus, partim iniquitate fortunae, nonnihil etiam studiis, vt vix sim apud 528. ΤΙΤ. ROTERODAMVS add. C*. THOMAE add. ἢ. PETRO add. H. SVIS om. H. Á 528. 3. binas] Epp. 444,5. 5 σι 10 1 15 20 25 454 LETTERS OF ERASMUS [1517 me. Haee scripsi grauiter aegrotus, non pituita sed verius peste, quae plurimos iam tenet. Quod deploras, mi charissime Viteri, te istuc à me missum quo mea consuetudine careres, scis ipse te quorundam malitia Calecio depulsum fuisse; quem exitum ego semper expectabam. Atque vtinam nune ea tibi esset fortuna qualem ego optarim! Sed tamen est aliquid in patria viuere, praesertim tali; et sortem tuam ita reddes tolerabiliorem, si quod sis esse velis. Quod si quid est in quo requiras offieium nostrum, fae perieulum num idem sim Erasmus qui semper fuerim. Litterarum officio non possim omnibus respondere, etiam si nihil agam praeterea. Tuum, mi charissime Greie, studium atque animum tam pium die vix possit quantopere exosculer. De filii indole gratulor ex animo. Quod ipse sacra potissimum amplecteris, hoc est ea per quae viuas feliciter et moriaris felicius, prudenter facis et rectissime tibi eonsuliss Quanquam tu quidem superstes eris in liberis, quibus bis pater es; quippe non contentus in hanc lucem produxisse, Christo parturis eosdem. Valete ambo, quos vt aeque tum mihi tum inter vos charos epistola quoque coniungere visum est. Bruxellae idibus Februariis. anno w.p.xvi1. 599. ΤῸ STEPHEN PONCHER. Epistole elegantes f?. a? v9. Antwerp. Q*p.15:X-p. 4: HN: Lond.1.5: LEB.235. 14 February 1512. (This letter follows Ep. 541 on sheet a of C! ; and from the remarkable com- pression in the printing it is clear that sheet b and doubtless others were already set up. For the date of printing sheet a see Ep. 546. Stephen Poncher (t24 Feb. 1525) was received as a councillor in the Parliament of Paris on 12 Nov. 1485, and c. Dec. 1495 was appointed President of the Chamber of Inquests. In rsor he was Chancellor of Paris University ; see Clicthove's preface to an edition of Faber Stapulensis introduction to Aristotles Metaphysies, Paris, W. Hopyl, 25 March rs5or. He was created Bp. of Paris 3 Feb. 1502, and shortly afterwards was sent to Italy as President of the Senate of Milan and Chancellor of the Duchy ; in which capacity he aeted as patron to many Italian humanists (Delaruelle in the Mélanges Brunot, 1904, pp. 81-102). He returned to France in 1504, and was employed in various offiees of State; being ambassador to Italy in 1511, and in 1512 Pro-Chancellor of France until the death of Louis xu. In r519 he was trans- lated to the abpric. of Sens. Aleander was in his service r513-14 (Paquier, Aléandre, pp. 103-6). See BE*. pp. 15,6.] REVERENDO PATRI AC D. D. STEPHANO PONCHERIO EPISCOPO PARI- SIENSI CHRISTIANISSIMI REGIS APVD CATHOLICVM ORATORI. RzvrRENDISSIME pater et orator clarissime, S. P. Quanquam 528. 9. hiec ante iam add. H ; cf. Ep. 531. 593 n. 15. quid CLE: quod Ὁ", 20. posset C?. 529. ΤΙΤ. REVERENDO . . . D. D. add. C^: om. H : ERAS. ROT. N. STEPHANO . . . ORATORI add. C?, 1, Reuerendissime . . . clarissime om. H. S. P. om. C?: s. N. 528. 8. aegrotus] Cf. Ep. 526. 1 n. I4. in patria] Cf. Ep. 444. 19. 529] TO STEPHEN PONCHER 455 Franeiae regnum totius orbis Christiani longe florentissimum esse constat, mihi tamen hoe nomine praecipue felix esse videtur, quod Prineipem nactum sit non titulo tantum Christianissimum, sed omni- bus vere regiis dotibus eximie cumulatum, tum aetate florenti, vt spes sit hanc felicitatem vestrae Gallie ae nobis vicinis et amicis diuturnam, imo perpetuam, fore. Indoles erecta viuidaque, animus non rege modo sed tali quoque rege dignus, sie ardens et excelsus vt tamen ad omnem humanitatem sit propensissimus, rursum sie erectus ac simplex vt summa vigilantia prudentiaque sit praeditus ; siquidem nuper in con- flictu cum Eluetiis satis declarauit ita se paratum instruetumque ad bellum gerendum, si pacem non liceat adipisci, vt multo tamen pacem malit quam bellum. Magis enim habet studio vt regnum suum optimis legibus, incorruptis moribus, honestissimis studiis locupletet, exornet, illustret, quam vt ditionis suae pomeria proferat. Nimirum intelligit haec demum esse vera regni decora, has veras opes, hane veram et nullis vnquam saeculis cessuram gloriam. Proinde parum esse putat iustis praesidiis regnum suum munisse, nisi idem viris eruditione iuxta ae vitae integritate praecellentibus ditet atque honestet; hoc potissimum pacto felicem ae magnum regem se fore iudicans, non si quam plurimis sed si quam optimis imperet. Quos cum plurimos habeat domi,—ecum primis autem in- comparabilem ilum Gulielmum Copum, medicinae vindicem atque antistitem, quem certatim sibi vindicant hinc Gallia, hine Germania: praeterea Gulielmum RBudaeum, certissimam Galliarum gloriam, qui iamdudum Italis vtriusque literaturae palmam magno eruditorum omnium consensu praeripuit; sic caeteros omnes vincens in Romani sermonis eloquentia, vt in Graeca dictione vincat seipsum—tamen aliunde cotidie praemiis accersit allieitque, veterum ac laudatissi- morum regum iamdiu obsoletum exemplum hie quoque nobis re- ferens. Caeterum quod inter hos et nostri rationem habere non grauatur, equidem video quantum illius animo debeam. Atque vtinam is sim qui tam eximii Principis iudicio respondere queam! Onerat me quorundam candor eiusmodi laudibus quas. nec agnoscere possim, nisi sim improbissimus, nec tueri, nisi longe alius sim quam ipse me noui. Alioqui Gallia vestra cum aliis de causis mihi semper cordi fuit, tum hac etiam peculiariter iucunda, quod illie annos ali- quot in optimis literarum studiis suauissime sim ociatus; sed iam etas hec a vertendo solo dehortatur, vt etiam si mihi non delegissem 3. ornatissime Praesul post constat add. H. I3. C?: studia C!. 25. Bu- daeum add. 63, 39. mihi om. N. ir. cum Eluetiis] The negotiations the ' Perpetual Peace' (Ep. 463. 37 n.). which followed the battle of Marigna- 24. vindicant] A mode of compli- no (Ep. 360. 6 n.)ledfirst to the Treaty |^ ment much in vogue at this period. of Geneva, 7 Nov. 1515, and then to Cf. Ep. 321. 13 n. and BRE. 26. n. 4. σι — o M 8 20 25 320 38 456 LETTERS OF ERASMUS [1517 40 hane sedem, tamen sedendum esset vbicunque senectus depre- hendisset. Ad hec alligat Caroli Principis optimi benignitas et animus in euehendis optimis studiis sic cum tui Regis animo con- sentiens, vt huius laudis certamen cum illo suscepisse videatur. Quamobrem nihil est quod in praesentia super hac re certo respon- 45 deam, nisi me et penitus agnoscere Regis optimi erga me studium, et gratiam habere perinde ac si delata illius benignitate iam vsus essem ; neque defuturum me in posterum voluntati tanti principis vltro sua liberalitate prouocantis, si quidem id bona cum fide cunque decoro licebit. Quod si non continget, ego me nihilo minus debere zo putabo Galliae; et vos vicissim boni consuletis, si non praesto quod non possum. Corpusculum hoe haud possum omnibus commune facere, animum animique prouentus possum. Caeterum quando video celsitudinem regiam tuamque paternitatem id tantopere conari, vt Galliam vestram egregie probis ac literatis 55 viris exornetis, commodum mihi suecurrit Henricus Glareanus, pridem mihi Basileae domestica consuetudine notus, homo mea sententia ad vota vestra, si quisquam alius, aecommodus. Eum tibi paucis deliniabo sed verissime. Genere Eluetius (nam hec quoque natio studiorum gloriam cum militiae laude incipit coniungere), 6o aetate florenti, quippe nondum tricesimum egressus annum, vale- tudine firmissima ac laboris tolerantissimus, annos iam aliquot versatus in professione liberalium disciplinarum, primum Coloniae, mox Basileae, nec id sane sine summa laude. Septem artium quas voeant Doctor, non titulo tantum, quemadmodum vulgus eius ordinis 65 solet. Sophistices peritissimus, sed quoniam resipuit, nunc eiusdem hostis ac perfuga. "Theologiam non tantum a limine salutauit, verum ad ipsa vsque penetralia progressus quondam; sed offensus partim frigidis illis argutiis quibus solis pene nunc in scholis applauditur, partim inexplicabili theologorum inter se contentione dissidioque, 7o pedem retulit, et Christum ex ipsis fontibus quam ex illorum lacunis haurire maluit. In hune vsum Grecam literaturam magno studio cepit amplecti. Poeta non inuenustus; nam in hoe genere quondam admodum adolescens apud Coloniam Agrippinam a Caesare Maxi- miliano lauream meruit. In oratione soluta talis vt nec ingenium 75 nec eruditionem desyderes, vsum fortassis et exercitationem alicubi requiras. Magna historiarum cognitio ; in musica, in cosmographia, in caeteris item disciplinis quas mathematieas vocant, exercitatis- simus. Nam in his praecipue regnat ille. 41. Caroli add. H. 53. paternitatem C: amplitudinem F. 61. 03: firmiss. . . . tolerantiss. C! 65. C*: respuit C!, 55. Glareanus] See p. 279. 73. adolescens] when aged 24. 65. Sophistices] Cf. Ep. 328. 43 n. 78. regnat] Cf. Ep. 415. 11 n. 529] TO STEPHEN PONCHER 457 Iam quod in hoc hominum genere rarum esse solet, moribus est adeo eastis ac puris v& non animus modo sed aures etiam ab omni turpitudinis commemoratione abhorreant, vere pietatis cultor ar- dentissimus. Ne Momus quidem vllum in eo vieium notare possit, nisi quod in spinosos sophistas magna libertate debacchari solet; si tamen hoe vieio ae non potius iudieio tribui debet: nosti enim quam sit hoe hominum genus insolens ae procax, nisi si quis ei 85 studio meliores literas adiunxerit. Cum his non minore animo depugnat Glareanus quam olim cum monstris Hercules; et in hos quantumuis elamosos sufficiunt illi latera, sufficit vox et imprimis animus inuietus vereque Herceulanus. Et ob id non admodum illi conuenit eum theologis, non dico eruditis, cum quibus maxime 9o conuenit, sed eum quibusdam istis qui praeter illiteratas literas et frigidas aliquot quaestiuneulas nihil didieerunt. Hos eo facilius fundit conseinditque, quod ipse sit olim in illorum castris versatus. Tametsi hune quoque feruorem et impetum ae velut ἐνθουσιασμὸν aetas indies reddit moderatiorem. Caeterum ab omni supercilio 95 fastuque longissime abest. Moribus facillimis et ad omnem vitae consuetudinem appositis. lusseris canere, nihil contatus canet; malis legere, leget. Libet ludere, iocabitur festiuissime ; vis seriis agere, subito alius erit: atque ita facilis est vt tamen adulari nesciat. Iam si statum hominis cupis cognoscere, totus est liber; nec libidini deditus nec admirator pecuniae nec vxori alligatus nec vllis sacris addictus extra baptismum. Is nuper ad me scripsit fore vt sibi salarium annuum apud Gallos constitueretur ex fisco regio, simul atque pax coisset inter vos et Eluetios ; quam nunc coisse vehementer 105 gaudeo. Quod si est assecutus, queso vt E. T. P. hominem velit co- gnoscere, expertura num falsam imaginem finxerim; sin minus, dabit operam vt aecersatur, sed honesta conditione. Scio quid illius dotes promereantur, sed vt est modestissimus, erit opinor centenis coronatis contentus, quos, mihi erede, non male collocabitis. Noui ττὸ quam recte moneat Horatius, etiam atque etiam aspiciendum quem cui commendemus. At in hoe nihil vereor ne mox incutiant aliena mihi peccata pudorem. Solent agere gratias quorum commendatio valuerit; at ego expecto vt mihi agantur gratiae, posteaquam Glareanus meus vobis perinde notus esse ceperit ac mihi est. Hae t: 8o 104. Sibi C: ipsi H. ros. Heluetios F. τοῦ. R.T. P. €: tua humanitas F. rrr. quam C'!F': qua C*. F': recta C. etiam post atque add. H. 92. quaestiuneulas] Cf. Ep. 438. 4n. — expected in Ep. 463. 42,3. The discrep- τοῦ. R. T. P.] reuerenda tua pater- ancy may be conjeecturally explained nitas. in many ways. rog. centenis] Only half the sum rrr. Horatius] Ep. τ. 18. 76,7. ῖοο 120 125 tn ic 15 20 458 LETTERS OF ERASMUS [1517 in re 51 quid a nobis fieri voles, impera. Nam meis literis euocatus et lubentius aduolabit et celerius, ne nihil interim magnifice de meipso dicam : maxime, si quemadmodum illum tibi, ita te illi de- pinxero. Sed heus tu, vacuis epistolis non est aecersendus ; viaticum addatur oportet velut arrabo reliqui promissi. Vide quam familiariter tecum agam ceu tuae celsitudinis oblitus. Sed ita me tua corrupit humanitas, quae hane doeuit impudentiam ; quam aut totam ignoseas oportet aut bonam certe partem tibi ipsi imputes. Bene vale Antuerpiae decimosexto eal. Mar. Anno [no.] w.p.xv1. Erasmus hRoterodamus. 54530 ΤῸ AwTONY CLAVA. Epistole elegantes fo. n? v9. Antwerp. C?. p. 144 : F. p. 49: HN: Lond.i. 27: LB. App. 401. (c. 14 February 1517.) ERASMVS ROTERODAMVS ANTONIO CLAVAE CONSILIARIO S. D. DE sororis obitu consolarer te, vir ornatissime, ni persuasum haberem aegritudinem istam, quam in aliis lenit adimitque tempus ipsum, in te singulari tua sapientia iam dudum esse sopitam. Nos ita distraxerunt hine morbus, hine studiorum non vnus labor, hinc crebra migratio ac remigratio, vt vix apud me fuerim. Nec inter haec tamen vnquam excidit nobis Claua, candidissimus literatorum patronus, nimirum ipse literatissimus. Seripsimus enim semel atque iterum. Roberti nostri zoAvreyvíav probo ; opinor omnibus tentatis aliquid successurum denique. [5 ad me misit non epistolam sed, vt ipse vocat, tragoediam ac prorsus Ἰλιάδα κακῶν, verum hane ipse comicis salibus mire condierat. At mihi nondum liquet vtri peiorem gratiam debeam, eine qui me tam inimice lacerauit, an illi qui me publieitus apud populum nimis amice laudauit, hoc est traduxit et inuidiosum reddidit. Nec enim vlla res est quae acriores inuidentiae stimulos excitet inter mortales quam si quem immodice praedices. Non ferimus id in summis viris e£ quorum virtus inuidia maior esse debuit: quo minus mirum si non ferunt in me qui sum et infra mediocritatem. Imo quod parochus ille sic in me debacchatus est, preconiisti meo debeo. "Axapos εὔνοια οὐδὲν ἔχθρας διαφέρει. Quorsum autem attinebat te nugis eiusmodi inuolui, melioribus occupatum ? Nee referebat quid hii aut illi inter se debacchentur, ad me per- scribere. Iuxta poetas nec ipse luppiter placet omnibus, siue pluat 529. 122. €? : corripit ΟἹ, 125. M p xvn C?, 126. Erasmus Roterodamus om. F. 580. 4. C? : distraxerint C!. II. comicis C?: cornicis Cl. 22. hi N. 590. 17. inuidia maior] Cf. Hor, C, 2. 2o. 4. 530] TO ANTONY CLAVA 459 siue serenus sit. Nos quidem dedimus operam, et magis in posterum dabimus, vt placeamus vniuersis ; interim tum recti conscientia, tum 25 illo me eonsolor, quod optimis quibusque certe non improbamur, fortassis omnibus placituri simul atque liuor ab obitu conquieuerit. Mori Vtopiam vbi legeris, putabis te repente in alium orbem translatum esse; adeo illie noua sunt omnia. De messe non sum anxius, modo ne reditum superent impendia. Est quod huie animo, 3o quod huic ocio satis sit. Et haee vita mox ἐκτετοξεύσεται. — Porro famae sarcinam lubens etiam abiecero ac propemodum in Epieuri sententiam pedibus eo, λάθε βιώσας. Sed heus iam abs te literas expecto semigraecas, ὃς τρίτον ἤδη ἔτος ἑλληνίζεις. Caesarem meo nomine salutato diligenter. Cancellarius ex animo tuus est. 35 Bene vale Antuerpiae. 193531. ΤῸ WirLiAM BUDAEUS. Epistole elegantes f^. f* v^. Antwerp. C?. p. 76: F. p. 26: HN: Lond. i. 12: LB. 2oo. 15 February 1517. [The fair copy sent to Budaeus was made by Gilles; cf. Ep. 534. 65 seq. ] ERASMVS ROTERODAMVS GVLIELMO BVDAEO $VO $5. D. Naz tu homo πάνυ βασιλικῶς munificus es, eruditissime Budaee, qui pro tam indoeta epistola tam eruditam, hoe est iuxta Glaucum Homerieum pro vix aerea reddideris plusquam auream, tum pro medioeri tam vberem tanque prolixam; imo non epistolam, sed volumen atque, vt melius dieam, thesaurum. Ὦ φίλαι Μοῦσαι, quan- 5 tum illie eruditionis haud quaquam triuialis ! quantum eloquentiae priseae nec huius omnino seculi! Quid non ibi deliciarum ? quid non leporum ? "Vt prorsus hie Budaeum agis! vt insigniter teipsum exprimis! Hanc meam sententiam complurium calculis approbarem, ni tam paucos haberet haec regio qui tuas bilingues literas queant 1o assequi, ne μονογλώττους quidem admodum intellecturi, nifallor. Certe Cutbertum 'Tunstalum, cuius vnius iudieium mihi quantumuis frequentium comitiorum instar est, ita rapuit, tenuit, afflauit tua epistola, vt prorsus non legerit sed deuorarit, vt terque quaterque relegerit, nec omnino potuerit ea nisi conuieiis e manibus hominis extorqueri. Quod ni de repente a Principe Carolo ad Caesarem Maximilianum fuisset auocatus magnisque mox negociorum vndis obrutus, iam adornabat ad te scribere. Nec enim arbitrabatur con- uenire v& cum viro non litteris tantum eximio tanque exquisitae vbique diligentiae neglectioribus literis amiciciam auspiearetur; cum 20 MT 5 531. 14. C! F: legeret C". 17. Maximilianum add. H. 531. 17. auoeatus] Cf. Epp. 515. 8. and 526. 3. 30 40 50 tn σι 460 LETTERS OF ERASMUS [1517 ego tuam exaggerans facilitatem autor essem vt interea scriberet ὅττι ἂν ἄκραν ἐπὶ γλῶτταν ἔλθοι. Verum ille quo doctior est, hoc penitius tuas dotes perspicit, atque ob id religiosius quam ego suspicit ac veneratur. Iam meum iudicium quanti fiat ab aliis nescio; tu certe non potes omnino reiicere, qui vltro efflagitaris, qui ταύτην τὴν λεοντῆν imposueris ae me tuarum lucubrationum Aristarchum feceris. Equidem haud pono meum nomen in eruditorum albo. Inter tuos autem amicos sic ambio numerari, vi caetera quamlibet inferior, studio tamen tui nemini cessurum me recipiam. Nec tamen vsqueadeo sum a Musis ae bonis literis alienus, opinor, vt non aliquo modo perspiciam raris- simas istas ac pene diuinas opes ingenii tui, quando quae insigniter eminent atque elucent vel a lusciosis cerni solent: nec rursus in tantum tui studio cecutio vt amore exoculatus parum recte dispiciam, id quod tum aecidere solet, quoties iudicium ex amore nascitur. Caeterum vbi eontra amor a iudicio proficiscitur, tantum abest vt oculis eaptus sit, vt nihil sit oculatius ; fitque tum vt quo impensius amamus, hoc et perspiciamus acrius et certius ludicemus. Iam olim mihi videbar odorari tibi certamen istud susceptum cum Italia, pulcherrimum quidem illud sed idem longe difficillimum : at, ne quid fingam, propemodum desperabam successurum. Nunc adeo successisse video vt neminem hac aetate putem esse apud Italos tam improbum sibique fidentem, qui super ista sane laude cum Budaeo congredi manusque conserere sustineat: quod quidem et citra inui- diam et cum Italiae pace dictum velim, cui eum faueo multum, tum tribuo plurimum. Quis enim iam in hoc certamen velit descendere, posteaquam videmus egregios illos heroas et omnium consensu prorsus inimitabiles, Hermolaum Barbarum et Angelum Politianum, pari vtriusque litteraturae facultate copiaque, longe abs te superatos ? O felicem Galliam, quas cristas tolleret si suas opes ipsa nosset! Sed ita fere est ingenium mortalium, vt inquit Flaccus, virtutem praesentem si non odimus, certe negligimus, Sublatam ex oculis quaerimus inuidi. Quod si fiat vt qui nune meus est sensus, idem esset vniuersae Galliae, nimirum Budaeus ille in omnibus basilieis ὁλόχρυσος staret: quanquam ille quidem diutius victuris statuis in omnium erudi- torum pectoribus consecratus dieatusque semper stabit. Atque haec quidem aliis adulantius, aliis arrogantius a me dicta videbuntur, sat scio; sed iis modo qui tuas exquisitissimas lucubrationes aut 21. ὅ τι F. 38. iudicemus add. F. 54. esset CN?: est N! Lond. 56. ΟΡ: vieturus C?, 27. Aristarchum | Cf. Hor. A.P. 450. 51. Flaecus] C. 3. 24. 31,2. $ dina "un 531] TO WILLIAM BUDARUS 461 nondum eognorint aut eerte non assequantur. Quorum víirunque 6o quisquis fecerit, is me protinus vtroque crimine liberabit. Et post hoe iocaris—7í yàp dAXo;—nos tuis officere luminibus. Dicam paucis quod sentio, mi Budaee. Si quid hactenus obstitit tuae gloriae, nihil aliud in eausa fuit nisi quod perpauci mortales nouam istam ae retrusam eruditionem adhue assequuntur: quod simul atque 65 contigerit, dispeream ni tu protinus nominis tui fulgore et oculos perstringes omnium, et quotquot sunt vsquam qui nunc illustres habentur, laudem obseurabis. Nec vlla tamen nobis in te competet aetio vt me quoque interim ponam inter eos qui alieuius sunt nominis, hoe est ὡς ἀληθῶς τὸν kópxopov ἐν λαχάνοις. Nam in vestro 70 foro qui plus iusto tollunt aedificium, suum commodum vicinorum ineommodo comparant et alienis damnis ipsi πλεονεκτοῦσιν. Hic ediuerso et qui lumini officit alieno, beneficio iuuat, non damnum dat; et cuius luminibus officitur, non ille quidem minus habet lucis, ae fortassis aliquanto plus, sed quod habet, id iam minus eminet. 75 Itaque nulla hie damni dati actio, non hercule magis quam sit stellis minoribus subito solis exortu conditis atque euanescentibus. Et tamen videas quosdam adeo peruerse inuidos vt sibi detrahi iudicent quiequid aliis aeereuerit. Ego porro quantumuis caetera δυστυχῶν, tamen hoec animo mihi videor non omnino infortunatus, quod ami- 8o eorum gloria magis etiam delecter quam mea ipsius, et inimicorum celebritate non vrar, modo prosint aliqua bonis literis. — Atque vtinam is sit iam nunc quem breui futurum auguror meliorum studiorum suecessus ; vt Erasmus, cui quidam eruditionis nonnihil tribuunt, eloquentiae mediocritatem, neque scire quiequam et prorsus $ infans atque elinguis esse videatur. Iam vt carptim ad aliquot epistolae tuae parteis respondeam, si vnquam mihi contingat apud iudices de capite periclitari, non alium mihi patronum optem quam Budaeum : tantum in ista tua apologia praestas artificem, eui non satis fuit omnia mea ἐνθυμήματα refellere, 90 nisi mea tela protinus in me ipsum retorsisses, subitoque ex iudice faceres reum. Sie enim texis totam defensionem tuam, vt aut absol- uendus mihi sis aut eadem sententia ipse me necessario condemnem, quameunque in te pronunciauero. "Vide quantum possit ista tua admirabilis faeundia, qua effieis vt reo securo iudex periclitetur et 95 bene secum agi existimet, si modo liceat reum nulla sua fraude dimittere, Hie vero eum me tecum componis committisque, con- festim mihi suceurrit, mi Budaee, Grecorum illud adagium, μύρμηξ ἡ κάμηλος, aut si quid his quoque dissimilius. Queso quid inter nos simile aut vllo pacto affine praeter hunc fortassis animum non abhor- 105 οι 99. his CN? : is N! Lond. : iis N*. 105 110 120 12 οι MT [49] o I35 140 462 LETTERS OF ERASMUS [1517 rentem ab honestis studiis. Eleua tuam felicitatem quantum libet, αὐτομαθὴς, ὀψιμαθής: vno certe caleulo te vinco, ἀμαθὴς καὶ ἀτεχνῶς ἀπαίδευτος. Neque vero crediderim istam collationem abs te hoec animo institutam, quod existimares hane meam tenuitatem cum ista tua opulentia vllo pacto comparandam, sed vt me propius admoto tua magis elucescerent; quo nimirum consilio pictores in tabulis vmbras addere dicuntur, si qua velint insignitius eminere, et matronae quaedam callidae, quo magis commendent oculis intuen- tium formam suam per se egregiam, pedissequas parum formosas secum ducere curant. Nec aliud mihi videtur egisse Politianus, eum aliorum ad se epistolas suis intertexeret, idque nullius ferme exemplo. Sunt enim illic quorum impudentiam non alia ratione magis potuerit traducere. Sunt rursus quos per se facundos ad hune collatos dicas obmutescere. Neque haee dixerim quasi tute per te parum sis illustris, vt meis tenebris debeas commendari : sed hac arte mihi videris quorundam errori voluisse mederi simulque mihi falsa existimatione grauato succurrere. Sunt enim qui mihi plus nimio tribuant, quorum aliquot et ipse prodidisti, nempe Deloinum et Ruzeum, qui me, vt scribis, Varronem nostri temporis faciunt, nisi quod plus amplector eloquen- tiae: nec enim suspicari fas est ista te de tuo admensum esse, quo mihi illos hoe veluti lenocinio redderes commendatiores. Et sunt rursum qui mihi nihil non adimunt; illis nihil nescio, his nihil omnino seio. Necadhuc satis mihi liquet vtri peius de me mereantur, illine prodigi quorum candor me laudibus immodicis onerat, quas nec agnoscere possim, nisi sim aut egregie φίλαυτος aut insigniter im- pudens; an hi quorum malignitas sic me nudat vt nihil omnino reliquum faciat. Nam quemadmodum non sum tam insolens vt id haberi postulem in re litteraria quod in re belliea fuit Achilles aut Diomedes; ità non vsqueadeo meiipsius sum ignarus vt Thersitem mihi putem anteponendum. Et tamen nonnihil molestum est quod nec illis irasci possim amore studioque mei ceeutientibus, nisi hominis inhumani notam malim incurrere ; nec hos refellere, quibus nescio quomodo sum aequior, quod magis ad animi mei sententiam facere videantur. Quo sane nomine te quoque amo, mi Budaee, quod ab immodicis illis admiratoribus dissentias; sic enim interpretor quod scribis, te mihi ea in parte nonnihil inuidere. Equidem istam inuidiam, hoc est iudieium seuerius, malim quam aliorum effusissi- mum fauorem, qui me vera onerat inuidia, hominem omnium potius miserieordia, nullius inuidia dignum. Sie enim mihi placeo vt quod Socrates εἰρωνεύων, id mihi vere atque ex animo propemodum videar 118. aliquos N. 130. Thersiten ἢ. 141. €?: videor C!. TO WILLIAM BUDAEUS 463 531] posse profiteri: Vnum hoe scio, me nihil scire. Fortasse non sum aliis facturus fidem ; at tu certo illud mihi credas velim, Budaee, si quid omnino eredis, nihil vnquam tam feliciter a me elaboratum quod meo animo arriserit. Hiec mihi continuo in os iecerit aliquis, Quorsum igitur tantum voluminum nobis offundis, si nihil istorum probas? Primum nequeo dormire; nam hoc lemmate se purgat Horatius. Deinde vt aliquid audeam seribere, quorundam insignis faeit impudentia ; qui cum iuxta sint infantes atque indocti, tamen miro supercilio docent quod nesciunt. Tibi Plinius, Hermolaus, Politianus ad scribendum addunt calear. Mihi animos adiiciunt Passauantii, Hugones, summularii; siquidem ad illos plusquam mutus, tamen ἐν τούτοις ἀμουσοτάτοις ὁπωσοῦν φθέγγεσθαι τολμῶ κόρυδος. Verum vt ad id quod institui recurram, tametsi videam id magno existimationis meae detrimento fieri, tamen interim gaudeo vteunque conferri cum Budaeo : presertim cum tute id facias, Deum immor- talem, quam erudite, quam eloquenter, quam diuinitus, vt non alibi magis declararis quanto te sim inferior quam vbi me tibi nunc parem, nunc superiorem etiam, si Musis placet, facis! Et tamen interim, vt dixi, mihi blandior, hoe certe lucri facturus, vt quamuis victus dis- cessero, tamen eum Budaeo studiorum antistite collatus dicar, ceu Thersites quispiam cum Achille: quid mea? collatus tamen. Etenim vt sunt quos vicisse pudeat, ita sunt à quibus vinci quoque abunde pulchrum sit. Hoc laudis animo meo satis est. Cur enim tibi non fatear ambitionem meam, ὦ τῶν ἐμῶν φίλτατε, cum tu te mihi totum, vt scribis, bona fide indicaris? Negas tu quidem perinde inuisam esse mihi Peniam vxorem atque adamatam huius pellicem Eucliam; quod haud quaquam seripsisses, εὖ oi. ὅτι, si me penitius et interius nosses. Etenim vt iuuenis nonnihil tangebar gloriae studio atque id sane leuiter, ita nune nihil malim quam quicquid est hoc nominis, quod solum praemii mihi mea studia retulere—nec id tamen parum multa inuidia corruptum fermentatumque, vt non paulo plus aloes sit quam mellis—vel deponere, si detur, vel abiicere, ὅπου oi ἔλαφοι τὰ κέρατα: νὴ τὴν ἡμῖν κοινῶς ἐρωμένην φιλοσοφίαν, si parum credis iniurato. Hic igitur cum prorsus a te dissentiam, tamen haud iuerim infieias magno sensu voluptatis pertentari animum meum, quoties tui similium seriptis aut laudor aut certe non contemnor: quibus vel notum charumque esse praecipuam quandam felicitatis partem 143. certe C?. 16r. eollatus Ο LB : colloeatus Lond. 174. ἐρομένην N. 148. Horatius] S. 2. 1. 7. summularii] Authors of the 152. Passauantii] Jas. Passavanti (T 1357), à Florentine Dominican, was author of a Specchio di vera penitenza; first printed at Florence, 12 Mar. 1492. Hugones] Cf. Ep. 347. 96 n. compilations, often monumental in size, known as summae or swummulae; e.g. Summa theologica, and even Summa summarum; cf. Ep. 575. 31,2. 172. plus aloes] Cf. Juv. 6. 18r. 145 - σι σι τύο 165 I70 464 LETTERS OF ERASMUS [1517 esse duco. "Tuam autem eloquentiam seorsim sie amo suspicioque vt 18o iucundum sit tali ore vel reprehendi teloque tam insigni vulnerari. 185 9o 195 200 205 210 Neque enim me clam est quot modis me suggilles in epistola tua, dum tuam causam defendis; vt me sursum ac deorsum salibus tuis exagites ludosque facias. "Verum ista per me sepe facias licebit, modo pari facias eloquentia, etiam si nune tu quidem amicissime quoque facis; vsque adeo tuum istud ingenium deamo. Neque verebor posthae quoquo pacto calamum tuum in me lacessere. Posteaquam coepl, certum est totum animum meum effutire. Non ignorabam, optime Budaee, morum ingeniique tui placabilitatem, et tamen non- nihil metuebam nequid offenderet mea tam audax censura lucubra- tionum tuarum ; perinde quasi Areopagites aut Aristarchus quispiam essem ac non magis Erasmus τριοβόλιος ἀνθρωπίσκος. Verum postea- quam haec temeritas tam feliciter cecidit, nihil dubitabo posthac vel quiduis συκοφαντεῖν, modo quacunque improbitate tales epistolas liceat a Budaeo extundere. Sed quando tua illa ἀντικατηγορία me vel ex iudice vel ex actore reum fecit, haud sane conabor cum tam confertis simul et instructis argumentorum tuorum copiis aperto Marte iustaque acie confligere, quod ipse Xerses vix posset: attamen aggrediar ceu populabundus incursionibus incessere aliquot agminis tui partes, nune hac nunc ilae assiliens, et caudae equinae pilos paulatim vellere. Singulis fortassis negocium exhibuero, quum vniuersis par esse non possim. Primum. meam εἰσαγωγὴν, in qua me scribis argutari vel ἀκκίζεσθαι potius: belle tu quidem eludis, si modo per nos impune liceat auferre, quod non aliter atque maxime confessum assumis; videlicet a me praestari posse quippiam quod ab alio nemine possit. Atqui istuc ipsum est quod ego constanter clareque nego atque etiam per- nego; vtpote vix mediocribus etiam par argumentis. ' Quid si quae- dam sunt ' inquis *quae tu vnus possis absoluere?' | Quid si coelum ruat? Ad haec cum orationis meae mediocritatem cum tua grandi- loquentia componis, fortassis erat accuratius explicandum quibus tandem in rebus istam amplitudinem sitam esse putes. Etenim si in genere argumenti, nihil adhue a nobis grande susceptum est quod cothurnum requireret. Nec tuus Assis per se grande est argumen- tum, nisi quatenus difficile; sed tua eloquentia grande est. Alioqui mihi videntur maxima quaeeunque sint optima. Sin in ipsa phrasi maiestatem sitam esse putas, equidem in hac sum sententia, vt illud orationis genus existimem magnificentissimum quod efficacissime persuaserit id quod est institutum: hae quidem in parte nonnihil à Quintiliano dissentiens, qui negat eloquentiam esse vocandam quae 18r. quot C? : quod ΟἹ. 101. τριωβόλιος F, sed cf. Ep. 456. 196. 193. quod- ms Lond. 205. Atque Lond. 200. caudae] Cf. Hor. Ep. 2. 1.45,6. 219. eloquentiam] Cic. ap. Quint. Ins. 8. 3. 6. 531] TO WILLIAM BUDAEUS 465 non habeat admirationem. Cum enim bona pars artis sit artem dissimulare, quod dicenti fidem abroget artifieii significatio, non video qui possit efficax esse eloquentia quae se iactet ostentetque. Neque enim vt vestis eadem et splendida potest esse et nihilominus ad vsum accommoda, itidem potest oratio simul ad permouendos animos et ad ostentationem ingenii esse apposita. "Vt optimus est iaculandi artifex, non cui pharetra sit gemmis distincta, eui areus quam maxime insignis, sed qui certissima manu scopum feriat ; vt ingens philosophus, non qui Stoicorum aut Peripateticorum dogmata pulchre teneat, sed qui philosophiae rationem vita ae moribus exprimat, qui proprius est philosophiae finis: ita summi oratoris munus absoluit quisquis quod voluit persuasit. Alioqui an non videatur ineptus, si qui populum a belli tumultu ad pacis studium reuocare instituerit, oratione phalerata atque elaborata hoc tantum persuadeat, se virum esse eum primis eruditum plurimaeque lectionis? Atqui non hoc agebatur. Ne seenae quidem quauis ex re captant admirationem. Damnatur histrio qui peregrinis opibus oculos populi detinet, cum is actione et argumento fuerat ad plausum inuitandus. Ego ad hoe vt grandis sit dictio, verborum apparatum minimum momenti adferre existimo, nec ita multum conferre schematum ornamenta, nisi si qua in rebus sita sint, non in verbis. Neque parui refert vtrum fabulam mireris an apparatum. Certe rhetorum etiam consensu illud naturale dicendi genus primam laudem obtinet. At non aliud minus est admirabile: quis enim admiretur artem, quum putet natura dici? ^ Ac prorsus δὶς διὰ πασῶν inter se differunt quod illi primum iudieant et quod tu videris amplecti; vt sileam interim stultissimum esse admirari quod non intelligas. "Vnde potissimum perspicuitati studendum est ei quisquis admirationem eloquentiae captat. Iam scis ipse totum hoc orationis expoliendae studium vix a bonis viris olim fuisse receptum ; vixque persuadent rhetores alioqui faeundissimi vtilem esse rhetoricen aut viro bono dignam. . Quo mihi videris iniquius facere qui scenieam etiam eloquentiam exigis a theo- logo Christiano; cum Cicero ab ethnieo philosopho non requirat omnino vllam, hoe contentus, si intelligatur modo. ^ At isti tui rhetores, qui, sieut par est, suae professioni impendio fauent, non probant tamen istas orationis delicias ae πολυτέλειαν, nisi in vno dumtaxat genere; nimirum encomiastico. A quo nullum longius abesse puto quam quod totum in docendo versetur: atque adeo in docendo non quasuis res (nam de fulminum aut terrae motuum eausis splendide disseri possit) sed res per se minutas ae tenues, tum sic impeditas inuolutasque vt quantumuis distincte, quantumuis dilucide, 229. C? : exprimit C!, 232. qui H : quis C. 237. fuerit H. 253. isti om. H. 257. versatur H. ALLEN II uh 240 245 250 255 260 N 466 LETTERS OF ERASMUS [1517 quantumuis simpliciter aut commode expliees, tamen vix etiam ab attentis capiantur. Quod si vsquam alibi, hic certe videbatur rei difficultas orationis facilitatem desyderare, ne lector gemina onerare- tur molestia, primum argumenti, deinde explieationis. Et cum aliud ex alio pendeat atque ob id lector auidus ad finem anhelet, non vide- batur obiectis salebris ac lamis a cursu retardandus. Ad haee, si maxime probatur oratio quae maxime congruat rei quam tractat, vide num eonueniat quiritarij vt tuo vtar verbo, in argumento tam exili. Neque enim continuo quod est diífieillimum, idem est et grandissi- mum ; imo contra fere vsu venit vt plurimum habeant difficultatis quae sunt minutissima. Habet tamen et hoc genus suas dotes, sed mea sententia quasuis potius quam δεινότητα aut μεγαλοπρέπειαν. Tuum ipsius animum nunc appello, Budaee. Ferresne Euclidem de figuris mathematicis istoc orationis apparatu disserentem ὃ Sed 275 harum. rerum haud nescius, opinor, cum exquisito vndique opere 28c 2 85 90 Mo σι ingenii tui specimen dare velles eruditiorum duntaxat panegyri, callido quodam consilio Assi tuo ceu agro senticoso digressionum aliquot virecta miscuisti, vt in his lector argumenti asperitate lassus subsideret ac respiraret. Quod idem me in Chiliadibus fecisse crimi- naturum te minaris, nisi te criminari desinam ; qui instituti oblitus in Silenis mundi scenam agam, in adagio Γλυκὺς ἀπείρῳ πόλεμος aduersus bellatores istos belligerer, in Scarabeo ludam ae lasciuiam, in prouerbio Σπάρταν ἔλαχες, ταύταν κόσμει aliisque. compluribus de- clamem. Vtinam mihi lieeat hic peccatum tecum commune fateri, modo idem mihi pariter suceessisset ! Quanquam si libeat tergiuer- sari respondere possem causam tuam non omnino similem meae. Tuus Assis catenae ritu sic totus sibi coheret, vt non perinde locus sit longioribus digressionibus. Mearum Chiliadum ea ratio est, vt vbivbi quoduis finieris adagium, imaginari possis iam explicitum volumen. Et incidunt permulta quae ad declamandum velut inuitent. Age, dic mihi πρὸς τῶν μουσῶν, cum ab Assis partibus exorsus πάνυ διδακτικῶς sub finem operis tam diu cum tuo Deloino desidens confabularis de statu moribusque nostrorum temporum, an non vereris ne quis Momus tibi Oratianum illud occineret, Amphora coepit Institui; currente rota eur vrceus exit? 266. C!F : laminis C*, occinat H. 292. CLB: exortus Loud. 294. Horatianum C*. 277. digressionum] These are ex- amined at length by M. Delaruelle, Budé, chap. 5. 280. minaris] Cf. Ep. 493. 248 seq. 281. Silenis] Cf. Ep. 42r. 87 n. 282. Searabeo] Adag. 2601, 283. Σπάρταν) Adag x4or. 294. Oratianum] 4. P. 21,2. 531] TO WILLIAM BUDAEUS 467 Expatiatur et Plinius in historia mundi, sed in amplissimo argu- mento, sed breuius vtroque nostrum, me etiam rarius. Expatiatur et Seneea in quaestionibus causarum naturalium, sed infrequentius. Vides quanto parcius id mihi permiserim in Nouum Testamentum, etiamsi nee hoc argumentum sie inter se contextum est vt tuus Assis. Audio quosdam idem sentire de Annotationibus tuis in Pan- deetas, quae quanquam plurimum attulere tibi gloriae, tamen aliquanto plus laturas fuisse, si resectis iis quae tu, non quasi diligens promus condus sed profusus quispiam Lucullus, e confertissimo penu effundis verius quam promis, ea potissimum in medium attulisses quae proprie ad institutum argumentum faciebant: veluti, vt hoc exempli gratia proferam, si vindictam enarrans, non ilico congessisses quiequid vsquam apud vllum autorum genus de vindicando, de vin- dicta, de vindiciis reperiatur; sed ea duntaxat quae peculiariter ad eum locum illustrandum pertinebant. Nune eruditionem nemo qui- dem desyderat. Caeterum qui aut auidiores sunt aut oceupatiores aut etiam morosiores, causantur ingens esse volumen et tamen ex tam multis paucos locos illustratos ; quanquam quae infulcis, erudi- tiora sunt quam vt ociosum et candidum lectorem poeniteat τῆς παρεργίας. Verum ad dicendi genus iam redeo. Scio, scio, doctissime Budaee, quae tua felicitas est, quodcunque dictionis genus assequi posse te, modo volueris; id quod ipse quoque significas, atque ob id dignus qui quod optimum est velis, cum effieias quiequid volueris. Mihi quidem nunquam placuit balbuties et infantia quorundam qui bonam eruditionis partem videri volunt elinguem esse aut, quod mea sen- tentia miserius est, spurce prodigioseque dicere. ^ Nam vt sermo praecipua mentis imago est, mentem vero decet esse purissimam, cum vieio detur vestis immundior, magis arbitror orationis puritatem ac mundiciem bono viro praestandam esse; atque huc quidem semper annisus sum à puero, quantum nostra regio, seculum, fortuna, denique quantum haec ingeniitenuitas ferebat. Et tamen cum viderem arti- ficium dicendi a probatis viris tam grauatim probari, magis affectaui mundam orationem quam phaleratam, et solidam maseulamque potius quam splendidam aut scenicam ; quae rem ostenderet citius quam quae scriptoris ingenium ostentaret. Votum meum audis; caeterum an assecutus sim nescio. Et fortasse dum hoe genus sequor, ita vt fit, in aliud huie finitimum incidi, dilutum, triuiale, expositum, quod gustasse lectori abunde satis sit, videlicet vnedonum ritu : eum nihil illie sit quod paulo quis elegantiore palato regustare velit, nec vllos aeuleos relinquat in futurum, sed ad praesens tantum 314. quanquam C: tametsi E, 319. ob id C: ob hoc EF. ἘΠῚ 2 300 515 320 to en 350 355 570 468 LETTERS OF ERASMUS [1517 mulceeat. Nam huiusmodi ferme coloribus me mihi depingis, mi Budaee, et haud seio an verissime. Plus enim tuo vnius iudicio tribuo quam aliorum eomplurium. At ego vt phaleratam orationem non ambio, ita puram, aptam, facilem ac dilucidam optarim, si contingat ; sed ita facilem vt tamen neque neruis neque aculeis, vbi res poscit, defieiatur: quam si minus assequor, ingenii culpa est, non instituti. Quanquam vide quam interim inique mecum agitur, qui vtrinque male audio. A vestro, hoc est doctissimorum, ordine culpor, vt citra impetum, vt elumbis, vt remissus fluens; ab hoe meo reprehendor et quidem cotidie, quod nimium exquisitis schematum et verborum ornamentis plebeium lectorem procul a me submoueam, atque in ipsis etiam scholiis alia flagitent(ur) scholia. Quid facerem? Ita tempero dictionem vt neutris per omnia obsequar et tamen vtrisque dem aliquid. Ad haec non parum assequutus videtur qui id impetrat a lectore vt totum librum auide deuoret et pari contentione ad finem vsque deproperet. Atque haud scio an tutius etiam sit facilitate transmittere lectorem quam difficultate deterrere ; et tolerabilius esse non regustari quam omnino non gustari. Quanquam regustari eon- tingit et iis qui facilitate commendantur. Alioqui quid Cicerone facilius, et quis repetitur auidius ? Quid tribuas Mineruae nostrae tu videris; ego quam sit maligna sentio. Nam quod scribis περὶ τοῦ θεολογικοῦ σχήματος deque legibus, quibus quod astrictior sim quam tu, cogar esse circunspectior, istud quidem eatenus valet vt mihi minus peccare liceat quam tibi, cum minus sit veniae, non vt cogar peius dicere. Nam quod ad παρρησίαν attinet, vb nusquam vel obscenus sum vel seditiosus (quorum vtrun- que oportet a bono viro proeul abesse), ita multis in locis καθ᾽ ὕπερ- 5 βολὴν παρρησιάζομαι, neque id sine magno meo malo, τοσαύτην rpayo- δίαν μοι ἐκίνησαν oi κακοδαίμονες οὗτοι ματαιολόγοι" οἷς σοί γε, βέλτιστε Βουδαῖε, ἡράκλεις μήποτε γένοιτο περιπεσεῖν ἐν τῷ βίῳ". ὧν οὐδὲν ζῶον οὔτε τῶν θαλασσίων οὔτε τῶν χερσαίων ἐξωλέστερον. Porro quod putas me senectute frugaliorem reddi, nihil repugno; nec adeo mirum si mihi vsu venit quod Isocrati, quod Lysimacho, quod ipsi Ciceroni videmus. vsu venisse. Atque vtinam vsu veniat vt quemadmodum illis, ita mihi quoque accessus aetatis orationem sic leniorem reddat, vt tamen meliorem. Quanquam si libeat vtriusque nostrum aetatem expen- dere, haud ita multum interest, nisi aut te aut me fallit supputatio ; 349. C?: scholia C!, flagitent C: flagitant H. 354. esse C' : est C7, 366. oi Ε΄: ἐμοὶ oi C. 367. οὔτε C^ : οὐδὲ ΟἹ. 368. τῶν add. H. ovre C? : οὐδὲ C!. τῶν add. H. ἐξωλέστερον corremi; é£oAég8epov C: ἐξολέστερον H. 372. C: leuiorem C!. 367. ζῶον] Cf. Ar. PI. 443. 373. aetatem] For Erasmus' age see App. 2; for Budaeus' Ep. 493. 368 n. $31] TO WILLIAM BUDAEUS 469 siquidem ego iam annum ago primum et quinquagesimum, tu, vt 3 seribis, non proeul abes ἃ duodequinquagesimo. Mihi igitur longe plus senii est quam tibi, senectutis non tam multum. Sed effundam in sinum tuum quae res stilum meum aliquanto facit deteriorem. Seis hunc leetione non secus atque agrum stercoratione reddi vegetiorem ; 375 et noualibus alternis annis vaeatio permittitur, ne assidua cultura 38o sterileseant. At ego compluribus iam annis fundum hune, per se malignum nee soli admodum felicis, perpetuo eultu exhaurio ; nee intermissionis vllo laxamento suecurrens nec lectionis letamine. Nam illa tumultuaria lectio qua Chiliadum opus et annotationes in Nouum Testamentum ac Hieronymum congestae sunt, adeo non reddit ingenium vegetius vt non temere alia res eque officiat vel me- moriae vel mentis acrimoniae. "lum ipsum argumenti genus respuit etiam orationis maiestatem. Tu felix, Budaee, cui contigerit argu- mentum ceu campum ae theatrum tibi aptum deligere, in quo rarae istius eruditionis et eloquentiae specimen orbi dares. Ego in haec incidi, cum ad nullum omnino seripti genus minus essem a natura appositus ; et tamen vbi semel incideram, fabulae scenaeque serui- endum fuit. Nonnullas ὑποθέσεις amicorum praecibus dedi, vt vix vnquam hactenus mihi contigerit in mea versari harena meoque ipsius seruire genio, si quis omnino meus est genius; ne querar in- terim vt nihil honoris esse his studiis, praesertim apud nos, sic iu- dicia peruersa, Cui nunc velis plaeuisse? Ad cuius plausum ad- mittas equos tuos ? Iam ne mihi sis impune suggillatus, quod manum de tabula tollere nequeas, obiter reeriminaris ὅτι παρὰ τὸ δέον εἰμὶ πρὸς τῷ παροιμιολογεῖν. Verum non satis intelligo vtrum vsum adagiorum immodieum repre- hendas an nimis anxiam et morosam collectionem. Memini me et fateor quondam ambitiosius hoc genere ceu meis opibus vti solere: Sed post sensi, cepique frugalius adhibere. Porro in colligendo am- bitiosiorem me fecit partim Robertus Gaguinus, qui mihi olim sub aliena persona suam indicans sententiam retulit in hoc me a criticis reprehensum, quod in primis illis collectaneis oppido quam ieiunus essem et e tam multis paucula modo recensuissem—partim Polydorus Vergilius, vir eruditus mihique nunc amicissimus, qui passim etiam praedieabat me suis ingredi vestigiis, aemulum operis alieni, non au- torem mei: eum hoe libelli quiequid erat annos aliquot edidissem priusquam Polydori nomen nossem. Demum vbi Polydori librum essem naetus, ipsa chaleographi inscriptio declarabat me mensibus ali- 3771. tam ΟἹ : ita C?, 383. vllo add. H. 391. ἃ om. H. 396. vt add. H. sie add. H. 393. amicorum praecibus] Cf. Epp. 407. collectaneis] See Epp. 126 and 71 and 117 ; and 23. τοῦ n. 211 introd. co 399 395 400 405 410 415 425 430 435 440 445 470 LETTERS OF ERASMUS [1517 quot anteuertisse ; cum illeederet in Italia suum, ego meum Luteciae. Et tamen Lucas quidam Sauromata, theologus Louaniensis, vir non ob aliud, opinor, infensus bonis literis nisi quod eas annis permultis sed infeliciter planeque Musis iratis affectasset, pertinaciter asse- uerabat me alienis inuentis ostentare me. Has cauillationes dum auidius studeo effugere, in vieinam incidi foueam, vt apparet, proque ieiuno immodicus esse coepi. Quanquam nec vsque adeo promiscue albaque, quod aiunt, amussi studium fuit conuerrere omnia, quin multa reiecerim quae tamen in Graecorum collectaneis habebantur ; quod mihi suboleret quaedam e vulgi horum temporum fece hausta, quaedam affectata studio maiore quam iudicio. Iam quod argumentatus fueram non eiusdem esse hominis Peniam habere domi et Lucullianas substructiones tollere; ita tu quidem ἀντιστρέφεις, vt hoc ipsum existimes argumentum, Plutum ex aedibus tuis in malam rem aliquo profugisse et in huius locum Penianm immigrasse. Recte sane istuc si predia villasque in tuis bonis non numeras, cum hine locupletes potissimum nomen inuenerint. Haec, optime Budaee, cauillari libuit verius quam ἀπολογεῖσθαι ; vel quod tu 516 iusseras, vel quod dulce est quiduis cum amieo tali nu- gari; vel quod minus etiam tibi magnificum fore iudicabam ἐρήμῃ νενικζηκ)έναι. | Caeterum nihil est tuum quod non vniee tum probem tum admirer ; id quod cum antehac semper fecerim, tamen indies quo propius te contemplor, quo penitius introspicio, hoc et amo et suspicio magis. Nec enim te solum hominem absolute doctum ae diuino quodam ingenio parique iudicio preditum declarant tuae lucu- brationes, admirabili doctrinarum omnium penu refertae; verum et integrum probumque virum arguunt, qui tanto animi ardore destoma- cheris in eorruptissimos huius saeculi mores. Quod si quid etiam peccas in phrasi aut copia, quod ego sane non puto,—sed tamen si quid peccas, primum viciis, vt ipse verissime scribis, honestis peccas ; tum adeo feliciter vt ego sane non paulo tua malim ἁμαρτήματα quam aliorum κατορθώματα. Inter tot scriptorum species nullos minus fero 431. libuit C?: licuit C'. 424. C^: affectu Οἱ. 433. Ε΄: ἐρήμη Ct. 1515) de Conitio (probably the Konitz in West Prussia, SW. of Danzig, since 414. anteuertisse] Erasmus is here mistaken, no doubt quite genuinely, through having seen the third edition of P. Vergils .Prouerbiorum libellus, Venice, Chr. de Pensis, 6 Nov. 1500, instead of the first, ibid. ro Apr. 1498. As late as 1533, in the preface to a new edition of the A4dagia, Erasmus was still claiming priority for his own volume, as having been published on IS June r500; cf. also Lond. xvii. 3. xxvi. 63, LB. 602, 1108. 415. Lucas] L. Walteri (f4 Sept. Val. Andreas calls him é.Prussus', rather than that in Moravia, W. of Olmutz). He was at Louvain Uni- versity in 1497, became Professor and Canon in 1499, Lector extraordinarius Scoti 1503, and D.D. 6 July 1512. See Val. Andreas, Fasti acad. Louan., pp. 78 and 9o. From Lond. xvii. 3, LB. 602, in which this passage is amplified, it appears that he was *satis familiaris congerro' to Erasmus at Louvain. 531] TO WILLIAM BUDAEUS 471 quam istos quosdam Ciceronis simios, a quo genere non ita multum abesse mihi videtur Pontanus; nam Apuleianos τερατολόγους et pueri rident. Τὰ mira temperatura sie es elaboratus et exquisitus, vt nec facilitas desit nec perspicuitas ; sie copiosus et exuberans vt tui sem- per instituti memor ; sic splendidus et ingens vt nusquam desint nerui vigorque; sie picturatus ac floridus vt magis tamen eruditione quam ornamentis dicendi commenderis. Hoe vni Budaeo datum est. Sed vt est nostrae mediocritatis non inuidere tuae felicitati nulli prorsus imitabili, ita tui candoris est meae sortis ac notae scriptores non fasti- dire; praesertim cum fatearis vt suam cuique faciem, suam cuique vocem, ita suum cuique stilum et institutum semper fuisse. Τὰ maluisti ab eruditis dumtaxat intelligi, ego, si possim, a plurimis; tibi propositum est vincere, mihi aut docere aut persuadere: etiam- si haee quoque tu praestas, sed non sola. Assem abs te locupleta- tum iampridem emi iusseram": nune tandem eum haee scriberem, ex- torsi de manibus eorum qui libros concinnant. Ita tua diligentia duplici precio nos mulctat, sed vt id crebro facias opto. "Vtranque editionem a capite vsque ad caleem perlegam ; sed adhibito synana- gnosta, quo certius deprehendam quid mutandum aut adiieiendum iudicearis. Reddet ea lectio me si non satis diligentem, certe paulo minus indiligentem. Τὸν σχολιαστὴν τὸν σὸν εὐθέως ἐκ τῆς φράσεως ἐπέγνωκα: πάνυ γὰρ προσφερῇ αὐτῷ τῷ συγγραφεῖ, κλέπτην δὲ κλέπτης οἶδα καὶ λύκον λύκος. Pro tam erudita tamque honorifica Deloini ad me epistola tibi quoque gratiam habeo, euius hortatu scriptam coniicio. Alioqui qui venisset in mentem homini tanto tantis distento negociis ad nos seribere? Ο vere deorum vitam, si qua vsquam est! Quid enim aliud est cum talibus amicis cotidie in amoenissimis Musarum vi- rectis versari, ludere, oblectari? ^O quae fabulae, quae colloquia, quae commentationes! qui sales, quales Cicero cum suo Bruto Pom- ponioque solet agitare! Neque enim ego dubitarim Deloinum et Ruzeum Bruto Pomponioque vel anteponere, si tu modo te patiaris aequari Ciceroni, quem nostra certe aetate refers. Hic nihil simile, sed nescio quo pacto durius adhue habentur bonae literae. In eausa est, opinor, quod frigeant Moecenates et regnent meliorum literarum hostes. Vnus prope clarissimus vir loannes Syluagius Burgundiae Cancellarius, vt patriae, sic etiam optimis studiis consulere studet, sed 447. Pontanus] See Ep. 337. 339 n. 459. locupletatum] Published by Badius r4 Oct. 1516. 462. muletat] For Erasmus' defence to have attributed the marginal notes in the edition of r51$ to Budaeus himself: notwithstanding ἃ letter added to the new edition (f. 193 v?.) of this practice see Ep. 269 init. and r init. 466. σχολιαστὴν] Judging from his own action (ef. p. 407) Erasmus seems in whieh Badius acknowledged the authorship. 468. κλέπτην] Cf. Arist. Efh. Eud. ἡ. x. 469. Deloini| Ep. 494. 455 460 470 415 480 en [T en t) 472 LETTERS OF ERASMUS [1517 cuius bonam partem nobis adimunt publiea regni negocia. Seis nullius boni magnopere iueundam fruitionem absque consorte. At ; ni forte Tunstallus adfuisset, neminem habiturus eram quieum me tuae mellitissimae literae deleetassent. lam istam conditionem quam offers perlubens accipio; vt inuieem posthac communis sit inter nos omnis omnium amieorum possessio. Quod enim lucrum offerri potuit lueulentius? certe quod ad me pertinet, dabo operam ne cui charus sit Erasmus, quin idem optime sentiat de Budaeo. Deloino sum ausus seribere, siue quod tam amanter ab ipso lacessor, siue quod tu sie obtestaris vt religio sit non parere. Alioqui, ne quid mentiar, non alia ratione magis a scribendo deterrere poteras quam istiusmodi literis prouocando. Quod si meae existimationis tantopere mihi ratio haberetur quantopere tu putas, profecto nec illa mihi tecum eommunis amica philosophia, nec luppiter amicitiae preses, nec mei nominis gloria quam tu facis admirabilem, nee huius ingenii felicitas quam mihi prope diuinam tribuis, eo impudentiae me ad- egissent vt ad tam eruditas epistolas reseriberem. Nune quoniàm tuae gloriae sie faueo vt non possim impensius, et ipse famae iam pene satur sum, hoc lubentius etiam ad te scribo, quod augurer fore vt tuam eloquentiam posthac vehementius suspiciant omnes, postea- quam animaduerterint Erasmum, cui hactenus tribuebant eloquen- tiam, te loquente prorsus obmutuisse. Totum illum locum περὶ τῆς χρυσώσεως, περὶ τῆς ἐθελοδουλείας risu pro- sequebar. Aut insigniter ignoras ingenium meum aut vaferrime dissimulas. Hactenus quidem hie sementem facio, cuiusmodi messem facturus incertus; meo etiamnum sueco victito ad cochlea- rum exemplum, imo polyporum in morem arrosis meis ipsius brachiis me ipsum paseo: nisi quod salarium promissum est ex aerario Princi- pis, et vna iam data prebenda, quam ipse verti in annuam pensionem. Ἐμπίπτουσι μὲν ἐνθάδε πάμπολλα πτώματα ; sed hui vulturum immensa turba, et ego quiduis esse possum citius quam vultur. Si qua res animum meum a litteris auocare potuisset, aut haec valetudo iam caduea pridem auoeasset, aut iste τοσοῦτος φθόνος, ὃ ἀπὸ τῶν ἀπαιδεύ- τῶν ματαιολόγων, quorum improbitate tantum non lapidatus sum. Qui te istic adierant, iidem me conuenere Bruxellae ; quorum con- spectus mihi partim laetus fuit, quod illorum oratio tui memoriam renouaret, partim tristis, quod sine tuis literis venirent, etsi spem :20 tuarum literarum adferrent. Horum alter est Marianus Siculus, priseam illam gentis suae festiuitatem referens, vir praeter eruditio- 513. possim H. 519. partim C? : parum C!, 491. Deloino] Ep. 535. 510. salarium] Cf. Ep. 370. 18 n. 508. sueco] Cf, Plaut. Capi. 80 seq. 511. prebenda] Cf. Ep. 436. 5 n. 531] TO WILLIAM BUDAEUS 473 nem eandidissimo pectore, plane ad amicieiam natus, cuius familiari- tas mihi non medioeri voluptati fuit. De tuis epistolis mendosius exeusis non iniuria expostulas. Nam idem mihi quoque non mediocriter stomachum mouerat ; sed vnieum hune habemus τυπογράφον kai τοῦτόν γε ἄξιον ἡμῶν. Caeterum eas epi- stolas Petrus Aegidius, ab actis euriae Antuerpiensis, vir doctus et humanus tuique nominis inter primos studiosus, euulgandas curauit : me sane non quidem conscio, sed tamen nonnihil suspicante et con- niuente verius quam volente, quod cuperem tuas saltem ab omnibus eruditis legi ; vel ob hoe ipsum quo tua tam insignis praeminentia nostratium veternum excuteret et altissimum hune somnum tuae vigilantiae claritas dispelleret. De iure trium liberorum adempto, de vno sex liberorum abducto, mecum agas oportet cuius errore id faetum est; sed breui tibi sarcietur hoc damni, id curaturum me recipio, idque propediem. At vero quod tuas in Nouum Testamentum annotationes mihi cedere vis, queso an non pudebit posthac istos qui vltro lucubrationes alienas sibi vindieant, aut qui sibi habent, in literis quiequid habent ? O pectus vere candidum atque amicum et ab omni inuidentiae morbo alienissimum! Recte dietum est scriptores opera sua non secus ac liberos adamare. "Tu non grauaris tuum filium fraudare, quo me dites; et eum plaerique pro gloria perinde atque pro vita digladien- tur, tu non recusas tuam ipsius gloriam in amicum transfundere. Quis hoe ingenium non adamet, non deosculetur? Sed caue faxis istud, mi Budaee. Neque enim mei ingenii est alienis opibus vendi- tare me, etiamsi in Hebraicis passus sum nonnihil operae subsidia- riae; sed id sane perparee, nec dissimulanter tamen. Simul de studiosis pessime merear, si ea mihi sumpsero quae scio felicius abs te tractatum iri. Denique cum publica feceris, mea nibilominus erunt quam tua, licebitque iis vti eum Budaei mei nomenclatura; quod ego non tam candide facio quam ambitiose. Illud modo volebam, degustato opere nostro submoneres si quid desyderares aut si quid offenderet, vt id in proxima aeditione, quam adorno, sarcire liceret. Nondum scio an hoc quoque nomine tibi debeam gratias agere, quod omnibus virtutibus multo ornatissimus Praesul Parisiensis, qui nune vestri Regis nomine apud nostrum legatione fungitur, me credat aliquid esse in bonis litteris. Ac prorsus agerem, ni istud immodice fecisses, vt ineusandus mihi sis potius, qui tantum virum in tantum induxeris errorem ; simulque meam inopiam, quam oportebat tibi non ignotam 536. idque €: et quidem F. 538. cedere €: credere F. 539. in C: non H. 542. tuum om. H. 526. τυπογράφον]) Martens. 547. Hebraicis] Cf. Ep. 324. 31 n. οι e o 540 en en σι 560 565 ^J 5 o 474 LETTERS OF ERASMUS [1517 esse, tanta expectatione onerasses. Sed quicquid hoc est seu bene- fieii seu sedulitatis, hoe est seu officii seu culpae, totum tibi com- mune est eum Fabro Copoque; sie enim mihi visus sum intelligere ex oratione legati. Certe mihi eum primis gratum fuit virum tam pium, tam eruditum, tam humanum cognoscere, cui vix eloqui possim quam sim obstrictus: vt qui me non solum suo preconio suaque con- suetudine ac mensae etiam consortio honestarit (scis enim apud poetas deos fieri quos dii suis mensis adhibere dignantur) verum etiam Christianissimi Regis nomine inuitarit ad vestrae Galliae con- tubernium, si modo per hune meum Principem liceret. De Iacobi Fabri aduersa valetudine eaque diutina ac pene perpetua rem mihi nuncias haud sane mediocriter acerbam ; siquidem is vir est ea pietate, ea humanitate doctrinaque praeditus, sic de studiis ac studiosis omnibus meritus, vt indignus sit qui aut senescat vnquam aut moriatur. Sed tamen Episcopi me recreauit oratio, qui mihi narrauit eum iam aliquanto firmiorem esse. Efflagitaras, mi Budaee, tua quoque prolixiorem epistolam. En ὄναιο, habes non minus magnam quam malam. Nam tuae parem referre facile possum, similem qui possim ? Vide nunc an posthac expediat Erasmum ad prolixas epistolas prouocare. Quoque magis in posterum id metuas, addam et coronidem. Sunt hic Itali quidam quos offendit ἐπιγραμμότιον quod. in Assis tui frontispicio addidisti, μωμήσασθαι ταῦτα ῥᾷόν ἐστιν ἢ μιμήσασθαι, velut arrogantius nimirum Veneris sandalium calumniantes, cum in ipsa nihil reperiant quod vituperent. Ego negabam operaeprecium mihi videri in eo cauillari, quod fortasse chaleographus de suo addidisset. JAggrederentur po- tius ipsum opus, in quo si vel vnum aliquod cementum euellerent, totam ilico structuram ruituram. Vide quantum fiduciae mihi tua prebeat diligentia, qui non metuam quoslibet etiam in te prouocare, quo fias illustrior. At idem in me fieri nolim. Iam ad te miseram epistolium velut huius arrabonem ; eui quan- quam haec serius successit, tamen propere venisse dicas, si seieris quam me complures dies afllixerit pituita: publica pene omnium pestis, a qua vix post mensem reuixi . Accessit crebra migratio ac remigratio. Bene vale, amicorum doctissime et doctorum amicissime. Antuerpiae decimoquinto calendas Martias. Anno u.p.xvi. S61. oneraris H. 582. tui om. H. 587. euellerent ΟἹ : conuellerent C?, 593. hiec post pene add. H ; cf. Ep. 528. 9 n. 591. epistolium] Cf. Ep. 522. r. 593. pituita] Cf. Ep. 526. 1. 532] 475 539. FRow Gux MOoRILLow. Deventer MS. 91, f. 109. Brussels. LB. App. 114. 18 February (1517). [The year-date is elearly indicated by the contents. Guy Morillon (4 2 Oct. 1548) appears first in Paris, where in Jan. 1507 he edited the Epistles of Horace (D. Roce), in Aug. the Ieroides and Ibis of Ovid (D. Roee) for the use of pupils living in his house ; and in Aug. 1508 Suetonius (G. Gourmont and D. Roce, 1509), from a MS. belonging to the Abbey of St. Victor. At some time he seems to have taught Greek at Louvain, but his alleged con- nexion with Busleiden's college is not substantiated. Like Barbirius he was a client of Le Sauvage, and went to Spain in rsr;. Ultimately he obtained the post of secretary to Charles v, whom he accompanied to Spain in r522 (EE?. r5), remaining there continuously till 1531 (Lond. xxvii. 4, LB. 1196). In Feb. 1532 he was in the Netherlands again (OE. p. 199), but by Aug. 1524 he had returned to Spain (Jortin ii. 415). His last years were spent in retire- ment at Louvain, where he worked at Livy, with assistance from Budaeus, but published nothing. In the Adwersaria of Budaeus (Delaruelle, p. 274) he is described as *offieialis de Iosas'. About June 1517 (Ep. 587) he married Elizabeth de Mil(T20o Dec. 1552); and had two sons, Maximilian (T 26 March 1586) Bp. of Tournay, and Antony (tr Oct. 1556) who became famous as an antiquary. See E. van Even in MSH. 185; and 18,7, and ΒΝ; and Néve in MSH. 1858, republished in his Henaissance des Leíitres em Belgique, 1890, pp. 214-23, where Morillon's services to Erasmus are exaggerated through a misprint, primus for primas, p. 222,1. 4. Van Even's first article gives a reproduction of the triptych, with portraits, painted by Michael Coxie for the family tomb erected by Maximilian Morillon in St. Peter's Chureh at Louvain. Two letters from Erasmus (Jortin ii. 414,5) and one from Budaeus to Guy Morillon are printed by Hessels, Ecclesiae Londino-Batavae Archivum, 1885, vol. i.| GVIDO MORILLONVS DOMINO SVO ERASMO 5$. D. Nox licuit theologo nostro per subitum discessum ad litteras tuas rescribere, mi domine. (Íniunxit mihi vt rescriberem: imo; Vtopien- sem Decanum me tantisper esse iussit, dum abest. Ad id etiam theologicum caduceum meae credidit fidei, v& in me omnino sit dignitatum fores vel claudere vel aperire ; fatis imputandum quod 5 solus exeludor. Vides, mi domine, quantum eum esse oportuerit euius sola absentia factum est vt tantus essem. Omnes quaqua incedo me benigne salutant, reuerenter compellant, ad cenam vocant, quid in hoc vel in illo negocio actum, sine fine rogitant. Litterarum sarcinae vndique ad me commigrant. In summa ex Guidone prag- matieus, id est theologus, facetus sum, nisi quod de ducatis mirum est interim silentium: nihil forsan ad Vtopiensem Vicarium hoc attinere putant. Si ita est, non tam honorat mandatum mihi offiedum quam onerat. Vix mihi persuadere possum theologum ipsum tantum negociorum strepitum tam diu sustinere potuisse, nisi fessum subinde refouisset dea illa ἀνδρῶν re θεῶν re quam Monaetam vocant. Nam et huius deae fauore propicio nuper ad te litteras aureas misit, ne haec commentitia putes. Rogo doceas quibus saeris ri. theologo] Barbirius; cf. Ep. 3. Decanum] This title and that in 565. l. τῷ are evidently playful. »- 5 [S] [M 476: LETTERS OF ERASMUS [ i517 et artibus eam ex nouerca parentem mihi reddam; nam magistri mei praecepta theologica non satis feliciter procedunt. Sed de nugis satis. Liberius tecum iocatus sum, vt congerronis cognomini responderem quo me in tuis litteris insignire voluisti. Quantum nobis arriserit Iulius, cui perpetuo risu parentauimus, quam belle, quam festiue et, (vt) vno dicam verbo, quam Erasmice cum Petro contendere visus sit, facilius intelligi quam explicari potest. Immensum est quod illi tribuit Cancellarius. (Hic) hoc mane hora sexta Cameracum festinauit cum domino de Cheruia et theologo Indico ; redituri intra paucos dies, nisi ea inter reges con- uenerit concordia quam vsque ad mutuum conspectum et colloquium futuram expectamus. Alioqui Imperatoriam Maiestatem et Regem nostrum Cameraci morabuntur. Opera Hieronymi hospiti tuo Martino hodie dabo iussu theologi, vt cum reliqua sarcina ad te perferantur. Humanissimo hospiti istic tuo Petro Aegidio, vxori ac reliquae familiae cupio esse quam optime, et Ioanni praesertim. Sponsa nostra saluum te optat. Vale, domine. Bruxell. 18* Februarii. 539. TO. ERANCIS.IT. Epistole elegantes fo. k*. C?. p. 123: F. p. 42: HN: Lond. 1. 19: LB. 204. Antwerp. 21 February 1512. CHRISTIANISSIMO GALLIARVM REGI FRANCISCO ERASMVS ROTERODAMVS SALVTEM D. Cvx inclitum Franciae regnum omniumque consensu longe floren- tissimum plurimos aediderit principes pietate bellique gloria prae- stantes, Francisce, regum optime iuxta ac maxime, tu tamen in primis speciosissimum illud et Gallorum Regibus peculiare Chri- stianissimi agnomen mihi prestare videris. Etenim cum Christus 1086, regum rex ac principum princeps, haud alio insigni symboloque suos dinosci voluerit quam mutuae inter ipsos concordiae, tu postea- 532. 23. Tulius MS. : corr. Ν᾽ 532. 23. Iulius] Cf. Ep. 5o2 introd. 27. Cameracum] Cf. Brewer ii. 2940 and 2943. Cheruia] Wm. of Croy (1458— 28 May 1521), Lord of Chieévres; ἃ statesman who after much military experience devoted his energies to maintaining the Netherlands in peace. He rose from one responsible position to another, and in 1509 became * governor' to Prince Charles; whose confidence he completely acquired, and over whose poliey he exercised ichols. 24. vt addidi in fine versus. a predominating, though beneficent, influence. See Henne ; de Reiffenberg, p. 205; Brewer; and BN. 28. Indico] Barbirius. I2 nh. 32. Martino] Davidts (fe. Feb. 1535), à canon of Brussels, with whom Erasmus lodged in 1516, and who in eonsequence is usually described as his *hospes'. In 1531 he was curate at Steerbeek, 7; miles E. of Brussels (EE. 163). 34. Ioanni] Smith. Cf. Ep. 476. 533] TO FRANCIS I 477 quam bello aduersus Eluetios gesto quam tibi nec animus nec ap- paratus ad bellum gerendum deesset declararas, tamen hue totis neruis incumbere maluisti, vt compositis in aeternum bellorum tumultibus praecipui Christianae ditionis principes perpetua iam pace inter sese conglutinarentur: nimirum prudenter illud animaduertens, ex regum inter ipsos dissidiis semel omnium rerum bonarum pestem ac perniciem ; contra, malarum omnium colluuiem ae mare in vitam mortalium inuehi: quorum animos et opes si pax et amicicia syncera coniunxerit, mox futurum vt iam velut aureo quodam seculo pietas, optimae leges et quiequid est honestarum artium simul efflorescat ; quae semper pacis et comites esse solent et alumnae. Intelligit, videt, perspicit animus iste tuus vere regius ita maxime fore te Principem felicem et eminentem; non si quam plurimis, sed si quam optimis ac felicissimis imperaris. Illud igitur quo magis efficiat vigilantissima tua maiestas, cum tot habeat in regno suo viros omni virtutum ac literarum genere praecellentes, tamen vndique praemiis amplissimis asciseit, quo regnum per se ornatissimum tali- bus honestamentis reddat ornatius ; haud ignara istiusmodi decoribus multo verius ae pulchrius illustrari ditionem suam quam opibus, tropheis, pyramidibus aliisue quantumlibet magnificis substructioni- bus. Porro quod inter hos me quoque tua benignitas dignata est honestissimis praemiis sollicitare, video sane quantopere debeam animo tuo non minus humano quam excelso. Atque vtinam adsit mihi tanta vis ingenii et eruditionis vt aliqua saltem ex parte tanti Prineipis expectationi respondere queam ; tantum autem eloquentiae vt heroicas istas virtutes tuas eximiaque decora dignis aliquando praeconiis posteritati commendem, atque in primis hoe diuinum restitutae pacis beneficium te cum primis adnitente partum orbi Christiano. | Precor Deum optimum maximum vt posteaquam illi complacitum est pulcherrimos istos impetus animis vestris immittere, idem prouehat beneque fortunet. Vere profecto scripsit Rex ille pacifieus corda regum in manu Dei esse et illius arbitrio hue aut illue impelli. Quis enim dubitet istam mentem huius afflatu vobis dari? Proinde spes est fore vt qui nouam hanc felicitatem orbi Christiano largiri coepit, idque per te potissimum, idem munus suum vestra pietate constantiaque quam maxime diuturnum ae proprium velit esse. Is maiestatem tuam, Rex excellentissime, diutissime felicem ac rebus omnibus florentem regno, imo orbi terrarum, seruet ac tueatur; eui me totum trado dedicoque. Antuerpiae. ix. cal. Mar. An. nw.p.xvr. 8. Eluetios] Cf. Ep. 529. 1o n. There are reminiscences of the opening Ij. ex regum] From here to alumnae | sentences in Ep. 541. 22, 3 ànd of the (1. 18) is italieized in Lond. as though — concluding words in Ep. 542. 19. a quotation; but I cannot trace it. 38. Rex ille] Prow. 21. r. IO ^ οι 25 3 EI 40 45 D 10 15 20 Ls] σι 478 LETTERS OF ERASMUS [1515 $2534. ΤῸ WiLLIAM BUDAEUS. Epistole elegantes f. k?. Antwerp. C?. p. 117: F. p. 40: HN: Lond. i. 16: LB. 203. 21 February 1514. ERASMVS ROTERODAMVS BVDAEO SVO &$. D. Vix tandem explieaueram me ab illa loquacissima epistola, quae quam tibi molesta futura sit vel hine coniieio, quod mihi quoque seribenti tedio fuerit: eam vixdum obsignaueram, cum alterae tuae mihi redduntur literae, quibus Christianissimi Regis animum erga me signifieas. Ad has λακωνικῶς respondeam oportet, simul ne te pariter ac me tedio loquacitatis enecem, simul quod eodem tempore ad plureis item alios mihi scribendum sit. Regis animum vere principe dignum atque adeo tali principe merito probo atque exo- - sculor. Quod de nobis tam magnifice sentit, id potissimum vobis amicis debeo, qui me illi depingitis non qualis sum, sed qualeni optatis haberi. Atque id sane facitis non mediocri periculo, nec id meo tantum verum etiam vestro. Quanquam eadem de re iam dili- genter egerat Regis nomine clarissimus orator Episcopus Parisiensis, quem virum tu non minus vere quam graphice depingis in tuis literis. Perlongum fuerit consultantium more quae res ad hoc inuitent, quae contra deterreant, epistola complecti. "Tuum consilium quod sit video: id ego felicius etiam fore iudico, quod datum sit ab homine non prudentissimo solum verum etiam amantissimo. Nam si vsquam locum habet Graecorum prouerbium ἐχθρῶν ἄδωρα δῶρα, in consiliis locum habere puto. Caeterum vt hac de re fateor me plurimum debere cum vobis omnibus tum in primis Regi munificentissimo optimoque, ita non possum in praesentia certi quiequam respondere, nisi communicato consilio eum Cancellario Burgundiae, qui nunc abest Cameraeum proficiscens. Interea dum et ipse negocium meo cum animo diligentius perpendo et amicorum sententiam exquiro, ille, vt spero, redierit: euius animum simul atque cognouero, faciam te certiorem de toto meo animo. Hoe solum in praesentia dicam, mihi Galliam multis nominibus semper fuisse charam, sed nune haud alio nomine commendatiorem quam quod Budaeum habet: a qua non est quod me facias alienum et, vt tu vocas, externum. Nam si cosmographis eredimus, ad Galliam pertinet et Hollandia. Commodum admonuisti, quod ipse saepenumero admiratus sum, Gulielmorum gentem mihi tantopere fauere, siue id fato quodam accidit siue casu. Olim vix decem natus annos ecollusorem amaui 6. pariter P Corrig. : simul C. 32. C : Comodum C!, τ, epistola] Ep. 53r. 31. ad Galliam] Cf. Ep. 321. r3 n. 19. prouerbium] Soph. 4i. 665. 34. Olim] The two earliest Williams 24. Cameraeum| Cf. Ep. 532. 27 n. are otherwise unknown, 534] TO WILLIAM BUDAEUS 479 Gulielmum. Rursum quindecim annos natus sie aequalem quendam 55 dilexi vt mihi esset me ipso charior Huie successit Gulielmus Hermanus, homo doctus, euius hymnos opinor vidisse te: post hunc Gulielmus Montioius, perpetuus et constantissimus Moecenas meus. Deinde Gulielmus Latamerus, vir in vtriusque literaturae praestantia Linacro non inferior, homo vere theologus, hoc est integerrimus 49 simul et eruditissimus, nostrique cum primis studiosus. Ad haee Gulielmus Grocinus, cuius epistolam habes spherae Proculi additam. Iam quot Gulielmos aequat vnus ille Gulielmus archiepiscopus Can- tuariensis! Ad hee Gulielmum Copum sic totum totus amo vt ad ipsum etiam hominis nomen recreer. De te vero parcius dicam in 45 os. Sed ditior sum quam existimaram. Nesciebam insignem illum et omnium ore celebratum theologum Gulielmum cognomento Paruum, virtutum eminentia maximum, vsqueadeo meum esse. ^ Mane, non- dum omneis Gulielmos meos recensui. Est Basileae Gulielmus Nesenus, optimarum literarum ardentissimus consectator, mihi sic vnice deditus vt Pyladem meum appellare iure optimo possim. [5 nihil contetur quoduis etiam capitis periculum adire pro suo Erasmo. Ex oratore vestro eognoui Paulum Aemilium tandem euulgare rerum Gallicarum historiam : non enim poterit non esse absolutissi- mum. opus, quod a viro non minus docto quam diligenti plus annis viginti sit elaboratum. Vtopiam Thomae Mori si nondum videre eontigit, fac cures emendam, neque pigeat per ocium legere; non poenitebit opere insumptae. Thomae Linacri lucubrationes ex officina Badiana propediem exituras dici non potest quam gaudeam. Nihil àb eo viro expecto non absolutissimum omnibus numeris. 6o Deum immortalem, quod saeculum video breui futurum! vtinam contingat reiuuenescere ! Petrus Aegidius hospes meus, vt bonarum literarum et admirator et egregie peritus, ita tui cum primis studiosus, rogauit vt suis verbis tibi salutem ascriberem. Is suis digitis prolixam illam scripserat 65 epistolam, quanquam alias oceupatissimus, eum mihi non vacaret rescribere, et alterum e ministris Louanium ablegassem, alter ab oculis laboraret. Bene vale. Antuerpiae nono Cal. Martias. An.w.p.xvi. D. Cutbertum Tunstallum a nobis auulsit Imperator Maximilianus ; 7o σι 9 σι σι 39. in C?: ni C, — 41. Ad C?: At Cl. Cf. Epp. 480. 255, 492. 108. 43. quot €?: quod Ο'. Cf. Ep. 531. 181. 50. C?: Necenus C!, 37. hymnos] Herman's Sylua Odarum; ^ Badius after all was not the printer, cf. Ep. 49. 66. epistolam] Ep. 531. 42. epistolam] Cf. Ep. τοῦ. 1 n. 67. rescribere] Cf. p. 177. 53. oratore] Poncher. ministris] Hands A and B of Aemilium] Cf. Ep. 136. 1 n. the Deventer MS. ; one of whom must 58. Linacri] Cf. Ep. 502. 15 n. have been John Smith (ef. Ep. 532. 34). 450 LETTERS OF -XERASMUS [1517 cui posteaquam orator assignatus est, successore misso qui apud Carolum nostrum ageret, desiit diutius eodem in loco commorari. Quod vitae genus non omnino displiceret, modo bibliotheca nos quoquo iremus comitaretur. luc si venerit, coram, sin minus, 7; absentem litteris appellabo de literis ad te. Rursum vale. 494585. ΤῸ FRaANcIS DELOYNES. Epistole elegantes fo. i? v^. Antwerp. C?. p. 107 : F. p. 27: HN: Lond. i4. I4: LB; 202. 21 February 1512. (The main part of this letter must have been completed when Ep. 531. 491 was written ; the final paragraph with the date was evidently added later. ] ERASMVS ROTERODAMVS D. FRANCISCO DELOINO SVO S. D. ViDEo, splendidissime Deloine, quot quantisque nominibus debeam Gulielmo Budaeo, non vestrae modo Galliae, quod tu verissime scribis, verum etiam totius aeul nostri decori atque ornamento incomparabili : qui non contentus ornare me testimonio suo apud omnes vbique 5 doctos grauissimo, nobilitare tot eruditissimis epistolis, insuper amicis tam multis locupletat beatque, atque o Deum immortalem, cuius- modi! An non merito sic existimem, ingentem accessionem factam meis possessionibus, posteaquam Gulielmus Paruus, Franciscus Deloinus, Ludouieus Ruzeus, amicorum meorum numero additi in το bonis meis esse coeperunt? Porro cum tria nomina recenseo, boni superi, quot egregias dotes, quot ornamenta rarissima compendio sum complexus! Nec hos solum illius opera lucrifacio, quin ille iani verbis conceptis mecum pactus est, quiequid vsquam gentium nobis est amicorum, id lege Pythagorica nostrum vtrique fore commune. 15 Est ille quidem fide optima vt si quisquam alius; sed tamen est apud me huius pacti syngrapha ipsius digitis descripta, si quid in- fieiari velit. Quiduis patiar citius quam semel traditam possessionem tam praeclaram interuerti mihi. Ad egregias istas laudes quas mihi tua tribuit epistola nihil habeo 20 quod respondeam, nisi vos de me sane amantissime errare. lam quod lueubrationes meas omneis abs te non legi modo intelligo sed exeuti quoque, sed penitus introspici, vtrumne felicem me dicam, cui a summis eruditione pariter atque autoritate viris hoc dignationis et honoris habeatur: an infelicem potius, qui talis cum sim (neque 25. enim meipsum nescio) in iudices tam oculatos inciderim Ὁ Id quo- 534. 71. suecessore] Wm. Knight almost eonstantly on embassies of (1476-1547), Fellow of New College, importance. In 1541 he was rewarded Oxford, Dr.of Laws and apostolice proto- ^ with the bpric. of Bath and Wells. notary. He was chaplain to Henry vri, 75. literis ad te] Ep. 571. andfrom 15120nwardshe wasemployed 535. 16. pacti] Ep. 493. 432 seq. 535] TO FRANCIS DELOYNES 481 ties mecum reputo, quo pudore me suffundi putas? — Libet vociferari, Non seripsimus ista Deloinis, hoc est plusquam Leliis ac Persiis ; ista literariae militiae tyronibus parata sunt aut certe crassulis qui- busdam et amusis theologis, quibus antehac erat ad Catholicarios, ad Mammetrectarios velut ad Apollinis tripodem frustra confugiendum. 3o Horum Cimmeriis tenebris conati sumus quantulumeunque lucis aperire. Cur vos summates viri patrieiique ordinis proceres ad hoec plebeium eonuiuium vosmetipsos ingeritis? Non istis palatis haec parabantur legumina. Video, video, quantum sollicitudinis mihi sit adiieiendum operis nostris, si quid posthac emisero. 35 Cum ante paucos menses apud Coletum tui facerem mentionem, protinus agnouit nomen Deloini, ac recordatione veteris consuetudinis visus est admodum delectari. Nicolaus Beraldus lepide nimirum hospitalis tesserae meminit in subscriptione sua. Nam memini, cum olim essem Aureliae Italiam aditurus, me hominis hospitio vsum 4o atque apud eum dies aliquot sane quam benigne comiterque habi- tum. Etiam nunc audire mihi videor linguam illam explanatam ae volubilem, suauiterque tinnientem et blande canoram vocem, orationem paratam ac pure fluentem: videre os illud amicum et plurimum humanitatis prae se ferens, supercilii nihil: mores venu- 45 stos, commodos, faciles minimeque molestos. Quin et interulam sericam velut apophoretum obtulit abituro, vixque ab homine im- petraui vt liceret recusare. Huius igitur tessaram lubens agnosco; salutem hilaris accipio meamque multo cum foenore rescribo. Si eausaberis hanc epistolam parum esse copiosam, fac eas legas 5o quas ad. Budaeum misimus, et queri desines ; posteaquam enim lex illa placet, σὺ amicorum omnia sint communia, si quid literarum ad illum datum est, id ad te quoque datum esse putabis. Bene vale, patrone incomparabilis, et Ruzeum meo nomine saluta diligenter. Antuerpiae nono cal. Martias. w.p.xvr. 55 536. To ManriN Donr. Farrago p. 179. Antwerp. F. p. 318: HN: Lond. vii. 7: LB. App. 424. 21 February (1517). [Contemporary with Epp. 522, ete.] ERASMVS DORPIO SVO 58. D. Is alio studiorum genere fateor verum esse quod scribis, non laedit, imo saepenumero iuuat, qui dissentit. Hic qui dissentit, non 585. 55. M.D.XVI add. H. 535. 29. Catholiearios] Teachers of 40. olim] Cf. Ep. 194 introd. the Catholicon; cf. Ep. 26.89 n. For 50. eas] Ep. 531. the Mammetrectus see Ep. 337. 317 n. 536, 2. iuuat] Cf. Ep. 180. 12 and note. ALLEN II Il 482 LETTERS OF ERASMUS [1517 hoc agit vt ipse videatur eruditior, sed ne aduersarius sit Christianus. Quod etiamsi non agat ille, tamen interim apud imperitam plebe- 5 culam traducitur is eum quo certatur; et ansa datur peruersissimo isti hominum generi qui malo alieno vel paseuntur vel crescunt. Nec vnquam admodum suspectum habui tuum animum, sed fortassis melius noueram ingenia mortalium, et eausae cireunstantias altius atque tu perpendebam. Quod si qui erueiantur inter nos conuenire, 10 demus operam, mi Dorpi, quo magis ae magis doleant ; indigni quibus vnquam bene sit, qui malis gaudeant alienis. Rumores nihil est quod metuas: nemo mortalium est qui minus his commoueatur quam ego. Qui bene volunt Erasmo, facile amabunt et Dorpium, si senserint te mihi ex animo amicum. Heri binas a Moro literas 158eccepi Intra biduum ibit qui meas referet, in quibus asscribam quae eupis ; imo iam quaedam de concordia nostra scripseram, non- dum abs te monitus. Multorum literis magnificisque promissis inuitor in Galliam, idque Regis nomine ; sed non libet rursus me theatro committere. Animus secessum flagitat; aetas haec seu 20 potius valetudo cogit etiam quietem agere. Petrus Aegidius tuam salutem alacriter accepit et suam amanter remittit. Si quid in Angliam voles, mitte quam primum ; curabitur a nobis. D. Atensem, ab omnibus laudatissimum et tamen nunquam satis laudatum, meo nomine etiam atque etiam salutabis. Bene vale. 25 Antuuerpiae, nono Cal. Martias. 525597. ΤῸ WILLIAM CoP. Nantes MS$. 674. 91. Antwerp. σ᾽. fo. k*: C?, p. 122: F, p. 42: HN: Lond. i. 18: 24 February 1518. LB. 205. [An autograph in the collection bequeathed to the Departmental Library at Nantes by M. Pierre Labouchere (11873); ef. p. 361. "The letter occupies the recto only, the verso being blank ; the address was probably on ἃ second sheet now lost. For the date cf. p. 443.] ERASMVS GVLIELMO COPO SVO S. D. O ΡΕΙΙΟΕΜ Galliam tali principe! o te fortunatum istiusmodi patrono! o me beatum tanti monarchae fauore! Ceterum ad tuas litteras quas Regis tui iussu sceripseras ad me, nondum licet certi quippiam respondere. Sed breui statuam ac renunciabo; interim 536. 7. admodum om. F. 1o. mi Dorpi add. F. 22. D. E: Ioannem Z. 23. ab om. F. 5936. rs. meas] The letter mentioned 16. scripseram] Cf. Ep. 502. 3. in Epp. 543. 1 and 545. r, 4. 22. Atensem] Briard. 531] TO WILLIAM COP 483 huius honoris vsura fruar, quod laudatissimorum hominum com- mendatione laudatissimo Regi placuerim : pro euius erga me studio quantum debeam nee dissimulabo nec obliuisear vnquam. Eius maiestati per litteras vteunque gratias egi; sic enim iussit Budeus. Sed tu idem dexterius feceris oratione, nec ipsi solum verum etiam eximio theologo Guillielmo Paruo et reuerendo patri Francisco a Rupe forti; qui quam errant amanter, tam offieiose sunt de nobis mentiti Regi Quod Aphorismos nostros desyderas, caue putes istius esse generis cuiusmodi sunt tui Hippocratis; alia res est. At si libellum posces Erasmi De institutione principis Christiani, istoc titulo citius inueneris. Bene vale. Antwerpiae 69. Cal. Mart. An. u.p. τό. Audio sane et gaudeo Thomae Linaeri lueubrationes excudi Lutetiae. Vtopiam Mori si nondum legisti, fac requiras, si quando voles ridere, imo si fontes ipsos intueri vnde omnia fere reipublicae mala oriuntur. Rursum vale. 159588. "To Lovis Cawossa. Epistole elegantes f. 1 v^. Antwerp. C?, p. 126: F. p. 44: HN: Lond. i. 21: LB. 206. 24 February 1514. REVERENDO P. AC D. DOMINO LVDOVICO CANOSSAE EPISCOPO BAIOCEN. ERASMVS ROTERODA. S. D. Er felicitatem istam tibi gratulor, cuius meritis fauore Leonis Pontificis vere Maximi contigerit ista dignitas, e£ animum tuum erga bonas literas magnopere probo; denique pro tuo de me iudicio vel, vt melius dicam, pro isto tam amico de nobis errore gratiam habeo maximam, neque secus debere me puto tuae benignitati quam si quod offert (offert autem conditionem liberalissimam ac plane meis meritis ampliorem) iam aecepissem. Caeterum quoniam nune abest D. Cancellarius Burgundiae, cuius opera pridem ascitus sum in famulitium Catholici regis Caroli, non habeo quod certum in prae- sentia respondeam ; quod tamen faciam propediem. Interea perge fauere tuo (vbivbi terrarum futurus est) Erasmo. Bene valeat T. R. P., cui me totum addico. Antuerpiae sexto cal. Martias. Anno w.p.xvr. 537. το. ἃ MS.: de C. 538. 8. D. om. H. ro. quod €: id H. ii. valeat T. R. P. C: vale ἢ. 13. Anno M.D.xv1I add. H. 537. 13. tui] Cf. Ep. 124. 16 n. 538. 7. abest] Cf. Ep. 532. 26 seq. 16. Linacri] Cf. Ep. 502. 15 n. 8. opera] Cf. Ep. 370. 18 n. ri2 5 ey 484 LETTERS OF ERASMUS [1517 539. ΤῸ ANDREW ÁMMONIUS. Farrago p. 229. Antwerp. F. p. 357: HN: Lond. viii. 38 (37): LB. 231. 24 February 1514. [The year-date added in H is confirmed by the events mentioned. ] ERASMVS ANDREAE AMMONIO SVO 5, D. Vix credas, mi Ammoni, quam pene hie theologorum inuidia conflagrarim. Louanii gladiatorio animo ad me affectabant viam, idque coniurati, Atensi duce, hoe nocentiore quod hostis amicum simularet; agebant et apud Principem sedulo, vt Pontificis autori- 5 tatem cum huius autoritate coniungerent. Sed ipse tandem Louanium profectus omnem illum fumum ita diseussi vt eum maximis ae minimis theologis summam inierim amicitiam. In aula molitiones partim proeerum fauore, qui theologos omneis vnice habent inuisos, partim eruditorum, et in his praecipue Theatini, opera coercitae sunt. 10 Τὸν χρησμὸν τὸν σωτήριον iamdudum expecto. Quod si non succes- serit, tam periit Ἔράσμιος quam extrema faba, neque quiequam superest nisi vt illi epitaphium pares. Equidem maluissem bis Romam proficisci quam hoc tam diutino taedio cruciari. Nee hoc dieo quo tuum eleuem beneficium. Seio moram hanc non tui esse τς animi sed mei fati. Hieronymum librariorum manibus commisi, quo concinnatum mitterem: ii suo more dant verba. Quod si nondum emisti, mittam : tum quiequid imperaris pecuniae praesto erit Nee vnquam tamen desinam in solidum hoc beneficium tibi debere. Tantum matura vt ante Pascha sim incolumis, vereque 20 Aesculapium praesta. Quod si quid incidet cur mihi sit despe- randum, beneficii pars fuerit inani spe quamprimum liberari; quan- quam ne desperem tuum ingenium facit. Offert Gallia monteis aureos: sed mihi manus obstrietae sunt. Si quid habes quod me in vitam restituat, mitte per Morum, nisi contigerit certior. Bene 25 vale. Antuuerpiae. Sexto Cal. Martias. Ww Dp.xvri. 2. viam P: vi omi E. 3. Atensi P: N. E. 4. simulat F. 8. qui . . inuisos om. F. 25. Martias om. N. M D.XVI add. H. 3. nocentiore] Cf. Ep. 337. 373 n. 17. peeuniae] over the dispensations; 5. Louanium] Cf. p. 426. cf. Epp. 479. 10, 1, 447. 767 n. 9. Theatini] Caraffa; cf. Ep. 287. 19. Pascha] 12 April 1517. 7 n. 20. Aeseulapium] Cf. Epp. 483. 32 Io. χρησμὸν) Theanswerfrom Rome; and 498. 36. cf. Ep. 447 introd. 22. Gallia] Cf. Epp. 522, etc. XI. 'Epácjuos] Cf. Ep. 463. 70 n. 24. per Morum] Cf. Ep. 498. 28. 540] T" 520540. ΤῸ WILLIAM LATIMER. Epistolae ad diuersos p. 426. Antwerp. HN: Lond. x. 23: LB. 3635. (February 1517.) [The date may be supplied approximately from the place.] ERASMVS ROTERODAMVS GVIL. LATIMERO THEOLOGO INTEGERRIMO 5. P. D. V7 lubens in tuis ad me literis, doctissime Latimere, suauissimum istum ingenii tui candorem ae pudorem plusquam virgineum cum Christiana prudentia coniunctum agnoui! Nullius nomen attingis nisi eum laude. Quanta vero in laudando prudentia! Iam cum in aliorum dotibus praedicandis tam non parcus sis ac malignus, quam 5 ipse tibi nihil sumis! Caeterum in exeusando officio malebam te non perinde disertum esse. Nam eum ego mihi viderer multum argumen- torum haud leuium collegisse, quo tibi persuaderem vt in Nouo Testamento recognoscendo nobis suppetias ferre velles, deinde vt incomparabili Praesuli Graecas literas ceu colophonem quendam ab- τὸ soiutissimae suae doctrinae cupienti adiungere vel menstruam operam largireris, vtroque publicae studiorum vtilitati consulturus; tu tam densis et confertis argumentorum agminibus me premis, vt prorsus intellexerim quam essem infans ac ieiunus ad te collatus. Sed tamen, optime Latamere, facile patiar vt hie eloquentiae palmam auferas, 15 modo vicissim per te nobis liceat auferre officium quod flagitamus ; quod quidem hoc erit gratius, si non extortum argumentis sed vltro meraque animi propensione donatum videbitur. Ac de me quidem tandem pollieeris propemodum, et accipio pro- missum : etiamsi vereor ne istae copiae nihilo plus nobis sint opitu- 2o laturae quam olim Rhesi Troianis ; iamdudum enim exemplar flagitat offieina Frobeniana. Porro quod ad Episcopum Roffensem attinet, magis etiam abs te dissentio. Satius esse ducis omnino non tentare negocium, ni coeptum absoluas. Mones vt accersatur ex Italia Grae- eanicae literaturae insigniter peritus, qui non relinquat Episcopum 25 nisi prouectum et adultum in hoe studiorum genere. Sed ista, mi Latamere, quoniam optare magis licebat quam efficere, placuit illud comoediae, ὡς δυνάμεθα. Procul abest Italia, quae nunc aliquanto paueiores habet in literis insignes quam habebat cum tu illic ageres: et perieulum erat ne pro accersito insigni veniat ardelio quispiam. 3o Nec ignoras Italorum ingenium quam immenso praemio conduci postulent, vt ad barbaros demigrent, etiam ii qui mediocres sunt: vt ne dicam interim, quod qui bonis literis instructi veniunt, mores IS e£ 27. Latimere N. 32. 11 P: hi N. 21. Rhesi] Hom. 11. το. 435 seq. 28. comoediae] Menander, Gnomae, 190. Italia] Cf. Ep. 457. 58, 9. [25] οι 40 EN σι 50 55 60 [2 en 486 LETTERS OF ERASMUS [1517 noununquam non perinde bonos secum adferant. Et nosti Praesulis integritatem. Itaque fit vt, dum dispicimus quis potissimum sit accersendus, dum de praestituendo salario hine atque hinc con- sultatur, dum adornatur iter, bona pars temporis effluat. Seio prudenter ac vere dictum, antequam incipias, consulto opus esse; vbi eonsulueris, mature faciendum quod statueris. Sed video multos nihil aliud quam eonsultare, vt iam serum sit exequi quod tan- dem decreuerint: quemadmodum quibusdam, dum consultant velintne vxorem ducere, deinde quam velint e multis deligere, furtim auolans aetas prius fit inidonea matrimonio quam possint aliquid certi de- cernere. Neque vero suspicari libet te confinem esse vulgarium quorundam affectui, qui nihil mirantur nisi quod e longinquo petitum sit. Mihi Italus est quisquis probe doctus est, etiam si sit apud Iuuernos natus. Mihi Graecus est quisquis in Graecis autoribus diligenter ac feliciter versatus est, etiamsi barbam non habeat. Equi- dem faueo gloriae Italiae vel ob hoc ipsum, quod hane aequiorem experiar in me quam ipsam patriam. Sed vti ingenue dicam quod sentio, si mihi contingat Linaerus aut Tonstallus praeceptor (nam de te nihil dicam), non desiderarim Italiam. Proinde etiam atque etiam vide, primum ne parum consultum sit quod domi est rogare foris ; deinde rem mediocrem qua sit opus aspernari, propterea quod summa non eontingant; aut sortem qualemeunque reiicere, ni quis de amplis- sima vsura fide iubeat. Ipse Grocinus cuius exemplum adfers, nonne primum in Anglia Graecae linguae rudimenta didicit? Postin Italiam profectus audiuit summos viros, sed interim lucro fuit illa prius 8 qualibuseunque didicisse. Eximiis ingeniis saepe vel viam indicasse maximus profectus est. Illud mihi teeum conuenit, in primis optandum vt elementa quo- que prima discantur ab artifice summo, si modo liceat. Verum si id non datur, praestat vteunque coepisse quam plane rudem manere, praesertim in hoc genere. Nonnihil est negocii vt prompte noscites elementorum figuras, vt expedite pronuncies, vt declines, vt coniuges. An nihil egisse videtur qui hoe taedii deuorauit? Atque ita men- struam operam abs te petimus vt taciti speremus trimestrem, etiamsi pudor est flagitare. Quod si minus continget, bona spes habet nos interim aliunde exoriturum qui fundamentis abs te iactis superstruat. Ea spes si maxime nos falsos habuerit, tamen ea est ingenii vis, is ardor discendi, vt fiducia sit illum suis praesidiis certe ad medioeri- tatem eluctaturum. Et fortassis ille mediocritate contentus est, quippe qui non ob aliud ambit Graecas literas nisi vt maiore cum fructu 34. nonnunquam add. H. 38. antequam] Of. Sall. Cai. τ. 6. 57. in Anglia] From Corn. Vitelli at 48. barbam] Cf. Adag. 1795. Oxford c. 1475; see OHS.xvi. pp. 339, 40. 540] TO WILLIAM LATIMER 487 certioreque iudicio versetur in sacris libris. Denique vt nihil horum contingat, quid fuerit dispendii? "Vt minimum profuerit Episcopi 75 studiis, tamen non minimum profuerit ad extimulandos iuuenum animos tam eximium virum amplecti Graecitatem. Iam eum in omni disciplinarum genere refert vt mature initieris, tum hie pecu- liariter me hortatur aetas Praesulis, ne recrastinetur negocium. Finem faciam, illud vnum si te monuero, ne pudor iste tuus 8o immodieus modestiaque pene dixerim immodesta nonnihil auocet ἃ iuuandis studiis publicis. Quidam mei similes plus satis audent ; sed nondum mihi liquet vtri magis peccent, hi qui nihil aggrediuntur ne quid peccent, an qui dum inconsultius prodesse student, labuntur alieubi. Alteri multa praeclara docent, quanquam non omnia suc- 85 cedant ex sententia: deinde suo studio aliorum excitant acuuntque studium. Alteri, dum quod habent habent sibi, magis mea sententia reprehendendi sunt quam infames auari, pecuniarum custodes verius quam domini. Siquidem ab illis congestam pecuniam, si nihil aliud, certe mors transfert in vsum aliorum: ab illorum rogo nihil redit ad oo haeredem, nisi suas cogitationes literis mandarint. Id vereor, mi Guilhelme, ne quando nostro eueniat Grocino, sed idem in te nolim accidere. Bene vale, vir optime simul ac doctissime, et quod pollicitus es matura, Antuuerpiae. Anno mw.p.xvii[1]. 541,9, To WoLrcaANa FaBRiciUS CaPrro. Epistole elegantes f^. a?. Antwerp. Ep w Epi-HN: Lond. i4: LB, 207. 26 February 1512. EXIMIO THEOLOGO GVOLPHANGO FABRICIO CAPITONI HAGENOIO TRIVM LINGVARVM PERITISSIMO ERASMVS ROTERODAM VS 5. D. Nos sum equidem admodum vitae auidus, eruditissime Guolphange, siue quod ex animo meo iam propemodum vixi satis, videlicet annum ingressus primum et quinquagesimum ; siue quod in hac vita nihil adeo magnificum aut suaue video, quod magnopere sit expetendum ei cui Christiana fides vere fidem fecerit, qui pietatem hic pro sua virili fuerint amplexi, hos multo hae felieiorem manere vitam. Sed tamen in praesentia pene libeat aliquantisper reiuuenescere, non ob aliud nisi quod videam futurum vt propediem aureum quoddam saeculum exoriatur. ^ Adeo cernimus ceu diuinitus immutatos principum animos ad pacis concordiaeque studium totis viribus 1o ineumbere, idque praecipuis autoribus Leone Pontifice non titulo tn 540. 78. H : referat F. 541. rrr. CAPITONI add. C^. — HaoENoro add. C?: om. H. 2. ex om. C". 540. gt, Id vereor] This apprehension was only too well grounded in both eases. 541. 2. annum] Cf. Ep. 531. 375. - σι 20 25 30 35 40 EN cy 488 LETTERS OF ERASMUS [1517 tantum Maximo, et Franciseo Galliarum Rege non minus egregiis factis quam solenni cognomine Christianissimo. — Huic cum et animus et opes sic ad bellum gerendum superent vt nemini princi- pum magis, tamen grauiter perpendens huiusmodi principum dissi- diis et conflictationibus et Christianorum vires opesque maximopere labefactari, et ediuerso nostrae religionis hostibus opes et animos addi; tum, quae maior etiam pestis, quiequid est verae religionis, quiequid bonarum legum, quicquid ciuilis disciplinae, quiequid pro- borum morum, quiequid honestarum artium, militari licentia inter assiduos armorum crepitus aut intermori prorsus aut certe frigere vehementer; proque his semel vniuersum malorum et calamitatum agmen inundare in vitam mortalium: nihil non tum facit tum pati- tur submouendi belli pacisque conglutinandae studio; his quoque vltro submittens sese quibus haudquaquam par erat, si celsitudinis ac dignitatis suae rationem habere maluisset quam communibus mundi commodis consulere; hac quidem in re, sicut in caeteris om- nibus, animum vere sublimem ac germane regium prestans. Itaque postquam video summos orbis principes, Regem Galliae Franciscum, Carolum Regem Catholicum, Regem Angliae Henricum, Caesarem Maximilianum, funditus recisis bellorum seminariis pacem solidis et, vti spero, adamantinis vineulis astrinxisse, nimirum cer- tam in spem vocor fore vt non solum probi mores pietasque Christiana, verum etiam purgatiores illae ae germanae literae ac pulcherrimae disciplinae partim reuiuiscant partim enitescant: presertim cum hoc quoque pari studio iam agunt diuersis mundi regionibus, Romae Leo P. M., apud Hispanos Cardinalis Toletanus; apud Anglos Rex Henrieus eius nominis octauus, nec ipse literarum imperitus ; apud nos Rex Carolus, diuinae cuiusdam indolis adolescens ; apud Gallos Rex Franciscus huie negocio veluti natus, qui premiis etiam amplissimis inuitatet allicit vndecunque viros virtute doctrinaque praecellentes ; apud Germanos eum alii complures egregii prineipes et episcopi tum praecipue Maximilianus Caesar, cuius senectus tot iam bellis fessa in pacis artibus decreuit acquiescere: quod simul et 5 ipsius aetati magis fuerit decorum et orbi Christiano felicius. Horum 16. et conflictationibus C: conflictationibusque P. Henricum add. F. C. 30. Franciscum add. F. 34. ac puleherrimae € : puleherrimaeque 7. 36. agant Aragon. "Three letters exchanged be- tween him and Chas. Bovill in 1509-10 are printed in the latter's Liber de (1436 — 8 Nov. 1517), the confessor and councillor of Isabella, Abp. of Toledo 1495, Cardinal r507; the munificent founder of Alcala University in 1500, and the promoter of the Polyglot Bible. On Ferdinand's death in Jan. 1516.he became Regent of Castile and intellectu, Paris, H. Stephanus, τ Feb. 1510, ff. y? v*. and z. See Ciaconius iii. 263-88, Creighton v. ro8,9 and NBG. 40. Franciscus] Cf. Ep. 533. 541] TO WOLFGANG FABRICIUS CAPITO 489 igitur pietati debemus quod passim videmus ceu signo dato excitari erigique praeclara ingenia et ad restituendas optimas literas inter sese conspirare. Quid enim est aliud, quod tam multi eruditissimi viri, aliunde alius operas inter sese partiti non acriter modo verum satis etiam feliciter puleherrimum hoc negocium aggrediuntur, vt certa pene spes sit disciplinas omneis multo purgatiores ac syncerio- res in lucem prodituras? Primum enim politiores literas pridem ad internitionem pene extinetas iamdudum et Scotti Danique et Hy- berni colunt ampleetunturque. Medicinam vero quam multi vindi- cant ! nus, apud Gallos Gulielmus Copus ae Ioannes Ruellus, et apud Britannos Thomas Linacerus. us Caesareum instaurat Luteciae Gulielmus Budaeus, apud Germanos Vdalriehus Zasius. Mathemati- cen apud Basileam Henricus Glareanus. Porro in re theologica pluseulum erat negocii, quod hane fere pro- fessi sunt hactenus qui a melioribus literis pertinacissime solent abhorrere, quique suam inscitiam hoc felicius tuentur quod id faciant pretextu pietatis, vt indoctum vulgus ab his persuasum credat reli- gionem violari, si quis illorum barbariem ceperit incessere. Nam isti apud imperitam plebeeulam potissimum solent quiritari et ad lapides prouocare, si perieulum viderint ne quid nescisse videantur. Verum hoe quoque suecessurum confido simul atque trium lingua- rum cognitio publieitus in scholas, ita vt cepit, recipi pergat. Nam et huius ordinis qui doctissimi sunt minimeque maligni, partim ad- iuuant, partim fauent huie instituto: quo quidem in negocio praeter alios non instrenuam operam prestitit Iacobus Faber Stapulensis, quem tu vt cognomento, ita plaerisque dotibus refers. Nos porro, sicut par 55. Venetiae F' ; cf. Ep. 480. 97 n. add. H. 56. Ruellius N. 58. apud .. Zasius Romae Nicolaus Leonicenus, Venetiis Ambrosius Leo Nola-: 55. Leonicenus] of Vicenza (1428- 1524), who taught medicine at Ferrara; where Erasmus saw him in 1509 (cf. Lond. xx. 53, LB. 742) and where Pace attended his lectures (Ep. 21:1. 43 n. and Pace's De Fructu, p. so). His first publieation was De Plinii .. . in medicina erroribus, Ferrara, L. de Valentia, 18 Dec. 1492, addressed to Politian ; which involved him in some eontroversy. His medical principles were novel, and also aroused much opposition (Pace, ibid). He wrote treatises on the *morbus CGallieus* and the viper, published by Aldus in June 1497 and (c. 1498); and made translations from Aristotle, Dio Cassius, Galen and Hippocrates, one of which— of Galen's De motu musculorum—was 67. simul atque C P Corrig. : om. F: si H. sent to Linacre by a friend at Rome, and first printed by him with Pynson, London, 1522: Pace (ibid.) in Oct. 1517 speaks regretfully of his death; but this was a false rumour, cf. Lond. xX. 54, LB. 750, and VE. 466. The monument erected to him in Ferrara by Alfonso rr of Este on 8 June 1524 gives his age as 96 and states that he taught at Ferrara for 60 years; see a copy of it in a collection of epitaphs formed by Adolphus Occo (xx: 'T1600), Munich MS. Lat. 23731, f. 45. Erasmus' statement that he was now at Rome is probably an error ; as is also the suggestion in Trith.? that he was at Milan. He is sometimes con- fused with Nie. Leonieus Thomaeus. See Tiraboschi vi. 493-9, and NBG. 50 “σι σι 65 490 LETTERS OF ERASMUS [1517 est, infimam huius operis partem sortiti, an aliquid contulerimus nescio; certe iis qui nolint mundum resipiscere, sic stomachum mo- 7; uimus quasi nostra quoque industriola momenti nonnihil attulisset : quanquam mihi quidem non hac fiducia labor ille susceptus est, quod confiderem docere me posse praeclarum aliquid, sed libuit aliis ma- lora conaturis viam munire, quo minus offensi salebris ac lamis spe- ciosa illa ac sublimia facilius inueherent. Et tamen hoc quicquid est 8o industriae nostrae docti candidique non aspernantur, nec oblatrant nisi quidam adeo stupidi vt apud idiotas etiam paulo cordatiores explo- dantur. Nuper hic quidam apud plebem in sacra scilicet concione lachrymabili voce deplorauit actum esse de diuinis literis ae theolo- gis qui hactenus fidem Christianam suis humeris fulsissent, postea- 85 quam extitissent qui sacrosanctum Euangelium atque adeo ipsam orationem Dominicam emendarent: perinde quasi ego Matthaeum aut Lucam reprehendam, ac non eos potius quorum inscitia incuriaue deprauatum est quod illi recte scripserunt. Apud Anglos vnus aut alter vociferatur indignum facinus Hieronymum tantum virum a me 9o doceri: quasi mutarim id quod ab Hieronymo scriptum sit, ac non magis restituam quod ille scripsit. Et tamen magni theologi sibi videntur qui naenias huiusmodi obganniunt, quas et fullones exsibi- lent paulo saniores. Sed posteaquam nos prouinciam tradidimus, vt multo quam ante 95 faciliorem, ita non paulo minus obnoxiam iam inuidiae, age accingere, Fabrici optime, et hanc lampadem a nobis traditam aecipe. Nos pro nostra infelicitate quod licuit praestitimus ; tibi nihil non egregie sup- petit quod ad hoc puleherrimum facinus requiri videatur. Aetas inte- gra et vigens etiamnum virensque: corpus vegetum ae laborum patiens: 100 ingenium felix, iudicium acre, trium linguarum haud vulgaris cogni- tio, eloquentiae tantum quantum non sustinendo solum verumetiam illustrando negocio sufficiat : pectus ardens nec vllius rei appetentius quam bene merendi de mortalium vniuerso genere: fortuna, si non amplissima, certe sufficiens atque etiam honesta: autoritas adest, tuis 105 potissimum virtutibus tibi parta, quippe qui sub ornatissimo pre- sule Basiliensi Christophoro in aede celeberrima concionatoris munus obeas: super omnia mores sic integri, fama sic illibata, v& nemo sit tam impudens sycophanta quem non pudeat male loqui de Fabricio. Nam vt apud Aulum Gellium olim bonam laudatamque sententiam 86. orationem €: precationem H. 99. virensque Z: vigensque C. 82. quidam] The *alter quidam . with Egmondanus the Carmelite. κηρυκτής᾽" of Lond. vi. 2, LB. 380; who 88. Apud Anglos] For one of these can hardly, however, be identified, as — attacks see Ep. 48r. 42 n. by Bludau, Die beiden ersten Erasmus- τοῦ. concionatoris] See p. 333. «usgabem des Neuen Testamenis, p. 76, rog. Gellium] 18. 3. 541] TO WOLFGANG FABRICIUS CAPITO 491 autoris improbitas eleuabat, ita iure optimo studiorum fructum au- toris existimatio commendat. Adiuuabit et illud quod praeter istam penitiorem doctrinam tuam etiam illa in scholis solemnia, quae caeteri sola probant, sic calles tenesque vt non alius magis ; ne (quod solent) cauillari queant te ob id ad diuersum studii genus diuertisse, quod illa parum fueris assecutus. Effieacissime refellit quisquis errorem optime nouit. Nemo melius medetur morbo quam cui malum maxime cognitum est. Non quod optem hoc theologiae genus, quod hodie receptum est in scholis, obliterari; sed quod accessione veteris veraeque literaturae eupiam et locupletius reddi et castigatius. Neque enim hine vacilla- bit sacrarum literarum aut theologorum autoritas, si quaedam post- hac emendata legentur quae hactenus habebantur deprauata, aut rectius intelligentur in quibus hactenus professorum vulgus halluci- nabatur; imo hoe grauior habebitur illorum autoritas, quo syncerius diuinas literas intellexerint. Primam coitionem, quam acerrimam voeat Terentius, nossustinuimus: quanquam huie quoque difficultati tu ceu Geryon quispiam triplici literatura instructus, imo tot praesidiis armatus fultusque, maxime poteras esse par. Ad haec video tibi nec Theseos defore negocium hoe semel aggresso. "Tum ea est animi tui fortitudo vt inuidiam, quae sic ex virtute eximia nasci solet quemad- modum ex lumine vmbra, facile contemnas; ea rursum morum tuorum suauitas vt morosis etiam placere possis. Quid multis? Omnia mihi pollicentur rem felicissime successuram. — Vnus adhuc serupu lus habet animum meum, ne sub obtextu priscae litteraturae rena- scentis caput erigere conetur paganismus, vt sunt et inter Christianos qui titulo pene duntaxat Christum agnoscunt, caeterum intus gentili- tatem spirant; aut ne renascentibus Hebraeorum literis Iudaismus meditetur per occasionem reuiuiscere: qua peste nihil aduersius nihil- que infensius inueniri potest doctrinae Christi. Sie enim fert natura rerum humanarum, vt nullius vnquam boni tanta fuerit felicitas quin huius praetextu mali quippiam simul conaretur irrepere. Optarim frigidas istas argutias aut amputari prorsus aut certe solas non esse theologis, et Christum illum simplicem ae purum penitus inseri men- tibus hominum ; id quod hac potissimum via fieri posse existimo, si linguarum adminiculis adiuti in ipsis fontibus philosophemur. Sed vtinam sie hoc mali vitemus vt non incidamus in aliud fortasse gra- uius. Nuper exierunt in vulgus aliquot libelli merum Iudaismum resiplentes. Video quantum sudarit Paulus ille noster quo Christum a Iudaismo vindicaret, et sentio quosdam eodem relabi clanculum. 127]. Geryones H. 134. obtentu H. 126. Terentius] PA. 346. IIO € Land σι - 30 - 40 145 150 155 160 T 492 LETTERS OF ERASMUS [1517 Tum audio nonnullos alia quaedam moliri, quae ad Christi cognitio- nem nihil adferant, sed fumos tantum offundant oculis hominum. Quo magis optem te hanc prouinciam capessere, cuius syncera pietas nihil aliud spectabit, sat scio, quam Christum ipsum, cui vni omnia tua desudant studia. Reuerendo patri Christophoro episcopo Basiliensi fae me diligenter commendes. Caeteris item amicis salutem meis verbis annunciabis : nominatim autem Ludouico Bero, Henrico Glareano, Beato Rhenano, fratribus Amorbachiis, Gulielmo Neseno, ll. doctori Lucae, ll. doctori Gerardo, D. Officiali, eaeterisque omnibus quorum cum istic essem suauissima consuetudine magnopere delectabar. Bene vale Antuerpiae. iiii. calen. Martias. Anno w.D.xvI. 542. To HENRY AFINIUS. Questiones .. per Henricum A fine, f^. A* vo. (a). Antwerp. F. p. 511: HN :' Lond. xni. 25: LB. 295. (February) 1517. [An * epistola exhortatoria' printed with 3 Questiones on medical, astronomieal, and metaphysieal subjeets (Antwerp, W. Vorsterman, 4 April 1517) which Afinius had publicly disputed at Louvain on r9 Dec. 1516. "The dates assigned in Ἢ are therefore probably correct ; and from the close similarity to Ep. 541 this letter may be placed here. In l. ro, too, there is a resemblance to Ep. 533. Henry A fine, also Afinius or Affinius, of Lierre, 9 miles S. of Antwerp, was now chief physician of Antwerp. 'The introductory sheet to his volume of Questiones mentioned above contains, besides this letter, some complimentary verses from Peter Gilles, and a letter of eulogy from Francis Colibrantius, Secretary of Antwerp. From the latter (f^. A?) it appears that Afinius had at one time been a pupil in the Collegium Castri, one of the Arts Colleges at Louvain University. If Mr. Nichols! suggestion is correct (Ep. 526. 3 n.), Erasmus! acquaintance with him began about this time. In the autumn of 1517 he offered Erasmus a present of silver cups (LB. App. 227 and 256) and in return Erasmus dedieated to him the Encomium Medicinae, Basle, Froben, 1518. M. Ioannes Afinius Lirensis who matriculated at Basle in 1537 was probably a kinsman.] ERASMVS ROTERODAMVS INSIGNI MEDICO HENRICO AFINIO LYRENSI S. D. GnaTvLARI libet huie nostro seculo, Henrice charissime, quo mire literarum optima studia passim efflorescunt. Id quod potissimum principum humanitati pietatique debemus, penes quos precium et honos egregiis ingeniis esse coepit: maxime posteaquam ceu diuinitus immutatis animis ad pacem orbis eternisvinculisfirmandam omnia sua consilia conferre instituerunt. Nam quemadmodum hyeme marcent ia- centque omniaregnatque Boreas, niue, glacie, grandine seuiens ; rursum 541. r59. D. €: Ioanni Fabro F. 941. 158. Lucae]Paliurus; see p. 38. — Faculty 1508 and 1513. See Herzog, 159. Gerardo] G. de Lupabus, who A/henae Rauricae, p. 1o5. was LL.D. 1496 and Dean of the Law Offieiali] Faber; see Ep. 386. 542] TO HENRY AFINIUS 495 solis accessu veris amoenitatem referente reuiuiscunt ac reuireseunt vniuersa, et ad pristinum eultum reuocatur hominum antea torpentium industria, dum hie aruum proscindit, ille vitem putat, alius inserit, 1o alius stercorat: ita belli temporibus intermoriuntur neglecta studia, que principum fauore liberalitateque solent reuirescere. Posteaquam enim Leo Pontifex, multis quidem ille sed hoc precipue nomine Maximus, publiea voce Christianos omnes ad mutuam concordiam inuitat, atque id totis viribus agit non titulo tantum Christianissimus 15 Galliarum Rex Franciscus, optimi pastoris optimum consilium gnaui- ter exequens, et eodem incumbunt Rex Catholieus Carolus Cesarque Maximilianus, respirant omnes bonae disciplinae, que vt flores Zephyri, ita paeis alumnae semper esse consueuerunt. Accinguntur ad intermissas operas felicia ingenia. Hic rem theologicam restituit, 20 ille rem medicam, alius situ perituros autores luci reddit, alius mendis obsitos repurgat, alius aliud molitur. Quid multis? dum passim opere omnia feruent veluti sarcientium quod bello econuulsum erat, eniteseit omnis illa sophia quam tuus Galenus ἐπιστήμην τῶν τε θείων καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων definit et suo quoque seculo neglectam 25 spretamque fuisse queritur. Ceterum quod tu pristinis astrologiae ae medicinae studiis nuper Grecanicae litteraturae studium adiungere coepisti, cum ad omne genus eruditionis, tum precipue ad medicinae scientiam conducibilis, iudieium animumque tuum summopere probo; quod id mature 3o coeperis virenti adhue etate, felicitati gratulor. Idem aggressi sunt eximii huius etatis medici Guiliemus Copus, Ambrosius Leo Nolanus, Nieolais Leonieenus iam aetate grandiores, nec infeliciter tamen ; nam Thomae Linacro et Ruellio maturius ista discere contigit. Porro Mareus Musurus gente etiam Grecus est, eruditione Grecissimus. 35 Haud alia in arte erratur periculosius. Quo fit vt cordatissimi quique medicorum hane studii partem adiungant, breuique futurum arbitror vt impudens habeatur absque hae medicum profiteri. Certe nonnihil est principem huius artis Hippocratem et huie proximum Galenum, Paulum Aeginitam, Dioscoridem, audire suapte lingua sonantes. Sed 4o quemadmodum ciuilitatis est non protinus suffragiorum ius adimere velutique de ponte deiicere eos quibus non contigit Grece discere ; ita par est vt hii sese libenter admoneri patiantur. Bene vale. Antuuerpiae, w.D.XVII. 24. ἐπιστήμην .. . 25. πραγμάτων add. F. Vacat tamen in α integrae lineae spatium. 32. a Lond. : Coppus F. 44. Antuuerpiae, M.D.xvi1 add. H. 17. ineumbunt] Maximilian had the conference at Cambray ; cf. Brewer agreed in Dec. 1516 to take part in ii. 2667. I 5 o σι 494 LETTERS OF ERASMUS [1517 543. To THoMxas Mont. Farrago p. 184. F. p. 322: HN: Lond. vii. 16: LB. 208. [After the publication of Jerome (Ep. 396); before the death of Ammonius (Ep. 218 introd.).] Antwerp. 1 March 15145. ERASMVS ROT. THOMAE MORO SVO 5. D. Nvrznz fasciculum epistolarum ad te misi vna cum exemplo Vtopiae per quendam tibi vehementer, vt aiebat, amicum : onerassem pluri- bus, sed verebar. Nune alium nactus mitto Reuchliniea omnia in vno libello, quem ita communicabis Roffensi, vt quamprimum legat ac remittat; nam quaedam sunt quae nusquam reperias. Τὰ lege Propositiones plane theologicas, abyssales sapientias, et articulos Arnoldi Tungrensis. Mitto vnam epistolam ad Marlianum, quod is suspicatus esset priorem librum Vtopiae a me profectum : id nolebam serpere, quum sit nihil vanius. Dialogus ille Iulii et Petri, vt in- telligo, iam τῷ KaykeAAapío μεγάλῳ in manibus est et vnice placet. Moriam in dies expectamus. "Vtopiam tuam recognitam huc quampri- mum mittito, e£ nos exemplar aut Basileam mittemus aut, si mauis, Lutetiam. Si quid habet Ammonius, cura vt quamprimum ad nos veniat; nam Princeps abitum adornat, et nos quo aut quando pro- fecturi incertum habemus. praesens. TIT. THOMAE add. H. sapientia E. 9. quum ... i. Nuper] Probably about ra Feb.; cf, Ep. 558. τ. Vtopiae] Probably a copy for More to revise with a view to the new edition; cf. Ep. 545. 5 and p. 502. 2. quendam] Cf. Ep. 545. r. 3. alium] Cf. l. 23 and Ep. 545. 2. Reuehliniea] Evidently a collec- tion of some of the fugitive *seripta causam Reuchlinianam spectantia ' enumerated by Bócking, Suppl. vol. ii. 6. Propositiones] .Arficuli siue pro- positiones de Iudaico fawore mimis suspecte ex libello theutonico domini Ioannis Reuchlin εν (cui Speculi Ocularis titulus inscriptus est) extracte, cum annotationibus . . . Arnoldi de Tungeri, Cologne, Quentel, 28 Aug. 1512. See Bócking, op. cit. p. 78. 7. Tungrensis] Arnold Luydius of 'Tongres (128 Aug. 1540), one of the champions of the scholastic theology against Reuchlin. He was M.A. at Cologne 1489 and Dean of the Arts Faeulty 1494. He was head of the 2. F: aiebant E. vanius add. H. Exigitur a populo ingens pecunia eaque Postulatio recepta est ab optimatibus ac praelatis, hoc est 6. F Corrig., cf. Cic. Tusc. 3. 18. 42 : Bursa Laurentiana about the same time, and received from the University a prebend in the church of St. Mary. On 4 July 1496 H. Quentei published for him a volume on Logie, Epitomata siue veparationes logicae veteris εὐ mouae Aristotelis. A new edition appeared on 3 Feb. 150o, by which time he had become D.D. He resigned his Cologne prebend in favour of one at Liege offered to him by a former pupil, Erard a Marck, Bp. of Liege, 1506-38. Subsequently he returned to Cologne on receiving a canonry there. See Bócking and ADB. i. 583. Marlianum] See Ep. 411. 8 n. 9. Dialogus] Cf. Ep. 502 introd. vt intelligo] Cf. Ep. 532. 26. Üir. Moriam] Perhaps Froben's un- dated edition (cf. Ep. 419. r5 n.) ; though after Ep. 473 its completion might have been expected earlier. 13. habet] from Rome; cf. Ep. 447. 1s. Exigitur] For these demands see Henne ii, p. 183. 543] TO THOMAS MORE 495 his qui soli nihil daturi sunt. Nune ciuitates consultant. Ὁ Αὐτο- κράτωρ alias ἄνοπλος nune adest manu magnifice armata, et agri passim explentur militum gregibus, et vnde aut cuius nomine veniant incer- tum. O miseram hane regionem a tot vulturibus arrosam ! o felicissi- 20 mam, si ciuitatum inter ipsas esset concordia ! Significa num eodem animo sit in me Cantuariensis et Coletus at- que item Roffensis, de quo tibi nuper scripsi. Pater eius qui has reddit, nos lautissimo prandio accepit, vir diues ae probus, multa testatus de tuo erga se officio. Adiuua me, quaeso, tuo consilio. 25 Curabimus mox alium epistolarum libellum exeudendum, quo plures possint legere. Budaicam postremam ad te mitto. Praecor Maruffo quo dignus est cum sua syngrapha; nam Saulos istos nusquam licet comprehendere, ni Brugas proficiscar. Bene vale, More suauissime. Antuuerpiae Calen. Martiis. 3o Adest isthie Franciseus. Si nondum Hieronymus expletus est Can- tuariensi, ab hoe exigat; debet enim. Remitte exemplaria epistola- rum quas nune mitto, et quae reddidit Lupsetus, sed per hominem certum. . Rursum vale cum tuis. w.D.xvI. 544. FROM MARIAN ACCARD. Brussels. I March 1517. Deventer MS. οἱ, f. 157 v?. LB. App. 115. [Shortly after Erasmus' move from Brussels to Antwerp. Of Aecard I ean discover nothing beyond what is contained in Epp. 493, 531, 564.] MARIANVS ACCARDVS SICVLVS ERASMO RO. S. Cvw« hie aderas, etsi non crebro te visebam, tamen cum mihi in manu esset dulci consuetudine tua perfrui, absentiam tuam aequo animo ferebam. — Sed postquam discessisti, adeo te visendi desyderio teneor vt, quoniam non mihi liceat quod te hic morante licebat, torqueor impatienter. Nec tantum doleo quod, tSed quod, cum hie 5 esses, saepius omiserim ex suaui ore tuo sitienter pendere, ἃ quo 543. το. et E: sed H. 26. Curabimus .. add. H. 544. 4. quoniam scripsi oblitteratum : quum LB. forsitan linea integra : . 27. legere om. F. 34. M.D.XVI : vtrum quem an» quim MS. incertwm, quippe 5. torquear scripsit LB. | Post doleo quod deest aliquid, sed non apparet lacuna in MS. 543. 23. Pater] Crull; ef. Ep. 545. 2. — double sovereign. "The bill may have 26. Curabimus] The suppression of this passage in F is in pursuance of Erasmus' attempt to represent that he was not responsible for the publi- eation of C!; cf. vol. ip p. 594, Epp. 534, 546, and LB. App. ER 27. Budaicam] Ep. 5 28, Saulos] Possibly Tüha English provided for payment in these coins, which would naturally be diffieult to change. 31. Franciseus] Berckman. expletus] Warham had origi- nally received four out of the nine volumes ; cf. Ep. 413. 34, 5. 33. Lupsetus] Cf. Ep. 502 introd. - en 20 σι 496 LETTERS OF ERASMUS [1517 poteram non minus doceri quam delectari. O desidem hominem ac tanti viri amicitia indignum! Quis mihi ignoscat quod tricas futiles totius antiquitatis thesauro praetulerim ? Sed quid irre- parabile damnum reprehendere iuuat, cum irreuocabilis temporis iacturam, quam mea culpa fecerim, corrigere mihi liceat minime? Satius est isto excurrere, vt desinam inuidere Antwerpiensibus et potissimum Petro Aegidio, viro vndeeunque eleganti, docto, erudito et, v& vno verbo absoluam, amicitia et praeconio tuo dignissimo. Vellem tamen ex litteris tuis intelligere an cito nos visere statueris. O si scriberes, Ad te quamprimum, fer patienter, ero. Caeterum si nos diu illumines relinquere destinas, ad te properabo vt videam eaecitatisque meae tenebras lumine vultus tui propulsem. Interim vale, saeculi nostri splendor et decus, cum Achate tuo, cui me commendo non vulgariter. Ex Bruxell. cal. Martiis 1517. T 545. To THoMaAs MORE. Farrago p. 185. Antwerp. B. p..323: HN: Lond. yl. 17: LB. 297. 8 March 1517. [Shortly after Ep. 543.] ERASMVS ROTERODAMVS THOMAE MORO SVO 5. D. Mrsr duas literarum sarcinas, alteram per negociatorem quendam, alteram per filium Ioannis Crulli, cui tu operam tuam nauaueras; eui commendaui codicem, in quo erant Reuchliniea, quae misere desyderabat Roffensis. Per priorem misi libellum Reuchlini, versum meo sumptu. Mitte Vtopiam vbi primum licebit. Est Antuuerpiae senator eui vsqueadeo placet vt eam memoriter teneat. Epistola Dorpii eui tu respondisti, sic a tuis descripta est vt ne Sibylla quidem possit legere: vellem mitteres minus male scriptam. Quaeso te vt scribas de omnibus diligenter, cum primum licebit. Nam hie magna rerum mutatio videtur instare, nisi me animus fallit. Bene vale eum tuis omnibus. Qui has perfert probus est iuuenis; ei promisit nescio quid Sixtinus. Is ea fiducia petit Angliam, ignarus ex simplici promisso 545. TIT. THOMAE add. H. 2. FP: Crüli τς 8. eui E; Ei F. 544. 20. Achate] Gilles. 4. libellum] Probably the Speculum 545. 2. alteram] Ep. 543. Oculare (cf. Ep. 543. 6 n.), which is a Crulli] A commereial agent who — German composition, A4wgenspiegel. is mentioned also in Ep. 543 and 6. Epistola Dorpii] Ep. 347. The Lond. vii. 18, LB. 344. From Brewer badness of the copy mentioned here ii. 2190 he appears to have been a may have been the cause why another citizen of Antwerp. copy was made at Basle in 1518. 545] TO THOMAS MORE 497 non nasci actionem : sed tamen extimula hominem vt magis ei faueat. Si Viues cerebro fuit apud te, facile coniectabis quid ego passus sim Bruxellae, cui cotidie cum tot salutatoribus Hispanis fuerit res, praeter Italos οὐ Germanos. Rursum vale Antuuerpiae. postridie nonas Martias. Anno w.p.xvir. 546. FRow RurGER RsciUs. Deventer MS. οἱ, f. 162 v^. Louvain. LB. App. 54. 8 March (1517). ( Referring to the printing of Ο" ; cf. vol. i. p. 594. As Martens' two questions concern the preface and Ep. 541, it is clear that sheet a was now being printed. The compression used to work Ep. 529 into sheet a, shows that sheet b and per- haps others, not further than m (Ep. 548), were already set up. Reegeer Ressen (t2 Oct. 1545) of Maeseyck (hence Dryopolitanus) in Limburg, on the Meuse, was ἃ pupil of Aleander in Paris, and was B.A. there in 1513-14. He then settled at Louvain, where he was Bachelor of Law 22 Aug. 1515, and supported himself by teaching (ef. EE. 175), and by eorrecting for Martens' press; the first book known to be corrected by him bearing date May r516. When Erasmus came to Louvain in July 151; Rescius soon became intimate with him (ef. Lond. iii. 43, LB. 232) ; and to this, no doubt, his appointment as first Professor of Greek in Busleiden's College, r Sept. 1518, was in a measure due. In 1527 Francis ri invited him to fill the Greek chair in the College de France; but he remained faithful to Louvain, in spite of many attacks which had been made upon him there. In 1529, when Martens retired from printing, Rescius founded a press, in partnership at first with J. Sturm, and in 1530 with Barth. Gravius. In the preface to his first volume, Xenophon's Memorabilia, Sept. 1529, he announees his aim of printing books suitable for the students of Busleiden's College, and especially Greek ; and this promise was abundantly fulfilled. He discharged the duties of his chair till the end of his life, but not always without obloquy ; cf. Lond. xxx. 74. LB. 1299, and Goclen's letter which it answers. Amongst his pupils were Nic. Clenard (Ep. 291. 107 n.) and Paul Leopardus. See A. Roersch in Revue Générale, 1906, and in BN.] DOMINO ERASMO ROTERODAMO RVTGERVS RESCIVS S. P. D. Esr in tua epistola ad Guolphangum Fabricium, Erasme vnde- cunque doctissime, non procul ἃ fine locus nobis sane omnino inuius, sic incipiens: Tum audio nonnullos alia quaedam moliri, quae ad Christi cognitionem nihil adferant, sed funcios tantum - σι offendant oculis hominum. Quem quum Paludano et Nouiomago 5 ostendissem, ipsi mecum in eodem haesitantes luto nihilque temere mutandum censentes consuluerunt ipsum locum tibi, antequam imprimeretur, indicandum. — Dorpius fwmos tantum offundant legen- dum coniectauit. "Theoderieus igitur hac epistolae parte excudenda relicta in praesentia ad te ipsum exemplar mittit, obnixe orans vt super istius loci lectione sibi quamprimum sententiam tuam aperias. 545. 15. Viues E: Pollio F. 16. salutatoribus add. F. 18. Anno M.D.XVII add. H. 545. 15. Viues] This reflection on — tent in F. In E it is enforced by the Vives and on Spaniards in general (ef. | marginal addition, * Lud. Viues.' LB. App. 201) is remedied to some ex- 546. r. epistola] Ep. 54r. 150, r. ALLEN II Kk Tb 498 LETTERS OF ERASMUS [1517 Praeterea cupit, si quid sit quod epistolarum praefationi subiungi queat commode, id ad se dari Reseruauit enim ei integram pagellam vtrinque mundam, quum dimidiam vix partem occupabit. Bene vale, ὦ τῆς κυκλοπαιδείας ταμιεῖον. Louanij octauo Idus Martias. 547. FRoM RicHAanRD BARTHOLINUS. Deventer MS. οἱ, f. 116. Antwerp. E. p. 197: LB. App. 392. (March 1517). [These verses are included here as they serve to confirm the dates of Epp. 548,9. They were omitted in all the authorized editions after E but are printed in LB from the manuscript. The sequence may be taken as follows: that Bartholinus being at Antwerp wrote these lines to ask for an interview ; but that after this was arranged, he was prevented from coming and wrote Ep. 548 to apologize, sending with it Ursinus' Genethliacon (Ep. 548. 3 n.). The answer fo such a complimentary effusion would hardly be long delayed. Riehard Bartholinus of Perugia held a eanonry in his native town; and besides teaching there, had served on embassies to Florence and Rome. By 1515 he had become secretary to Matthew Lang (Ep. 549. 48 n.); and his first published work is an Odeporicon, Vienna, H. Vietor, 13 Sept. 1515, describing their journey from Augsburg (rri Feb. 1515) to Vienna for the meeting of sovereigns which culminated in the treaty of 22 July. He remained with Lang, and sought preferment by composing court poetry (see NBG.); the most notable of these productions being Ausfrias, an epic in twelve books on the war between Bavaria and the Palatinate in 1504-5, in the diplomacy of which his patron Lang had had a part; first published by Schürer at Strasburg, Feb. 1516, for the Alantsees of Vienna (cf. VE. 58, 62, 75-7, 79). But his only reward was the promise of à pension from Maximilian (VE. 108); and about Oct. 1519 he returned disappointed to Perugia to reopen his sehool (VE. 173). Hutten speaks of him with contempt (HE. 164). In the Index to H he is described as canon of Spoleto; but Mazzuchelli states that this is an error. From the Odeporicom (f9. B) it appears that he was a nephew of Marianus Bartholinus (1465-1509); for whom also see Mazzuchelli, and notes by Spiegel (p. 48) to the Austrias, bk. ii fin., in an edition by Schott, Strasburg, 26 Aug. 1531.} HERASMO MVSARVM PARENTI RICCHARDVS BARTHOLINVS. Herasme, nobis, si quid oci iam potes, Imparties: nam principem ad te Hellanidos Graece peritum et nobilem et probum afferam. Depone frontis tetricae rugas tuae et Remitte studii paululum grauis genus. Non integrum deposcit ipse abs te diem, Verum trientem, si minus, quineuncem. Age Largire; si non sie lubet, sie vt lubet Agatur. Is te videat ac noscat modo. Namque arbitratur—sie tuum ingenium colit— Se vel Platonem vel beatum Socratem 546. 13. comode MS. I5. Q scripsi: o MS. κυκλοπαδείας MS. 547. mrT. ERASMO Ε. RICHARDVS E. I. Erasme E. 546. τά. pagellam] f*. 43, the verso of (see App. 11). For Tit. v? and f*. a? r? which is meagrely filled by the preface δὴ * Index epistolarum? was supplied. 541] FROM RICHARD BARTHOLINUS 499 Visurum et almum Phocidis vatem sacrae. Nec faetum ab ipso perperam tecum putes Iniuriaue vel dolo, vt dicunt, malo. Doctrina florens animum illexit suum, Qua facile tu omnes litterarum gymnade Vineis beatus teque coelitum inseris Consortio; et quod ante studium plurimis Concessit, vni prodiga aggessit tibi Natura et vna pertinax industria. Beate viue, ter beate et septies. Carmen extemporale Antuuerpiae, quo expetit colloquium. 548. Epistole elegantes f^. p. C*. p. 173: F. p. 62: HN: Lond. i. 36: LB. 228. Vale. FRow RicHARD BARTHOLINUS. (Antwerp.) (c. το March 15175. RICARDVS BARTHOLINVS ERASMO ROTERODAMO S. D, VENISSEM ad te, suauissime Erasme, nisi nuncio qui crastinam profectionem significauit, impeditus fuissem. Nolui tamen vt tuis fraudareris praeconiis; mitto igitur natalem tuum versibus et pluribus et concinnis celebratum. 547. 15. animum illexit suum MS. LB: traxit hue animum viri E. 22. Carmen ... colloquium add. E: om. LB. 2. ΕΠ: noluit C. add. E: om. LB. RICARDVS...8S. D. add. C?, 848. 3. versibus] A Genethliacon Erasmi, composed c. Feb. r517 (VE. 5. 26), while Ursinus was at Mühldorf in Bavaria (Lond. vi. 3o, LB. 319); printed in Οἱ and subsequent editions, and also by Ursinus in his Poemata, Basle, Froben, March 1522. passages— * Haee tum feceris antequam senecta Tanges vndecimum grauante lustrum ', * Post quinquennia iam decem peracta —it appears that he supposed Erasmus to have just reached his 5oth birthday. 4. Velius] Caspar Bernhardi (Ursi- nus) of Schweidnitz, SW. of Breslau (c. 1493 — 5 March 1:539, not 1538) matrieulated at Craeow in 1505, and at Leipzig in 1508, but took no degree. About rs5ro he entered the service of Matt. Lang, Bp. of Gurk, and in r511 went with him to Italy ; where he studied Greek under Scipio Carteromachus at Bologna in 1512, going on to Rome in the same year. He remained at Rome till the autumn of r514, enjoying its literary society From two Autor est Gaspar Velius, iuuenis 16. tu 548. TIT. to the full; and on returning to Germany re-entered Lang's service, and with Bartholinus attended the Congress of Vienna in July 1515. He matrieulated at the University in the winter, and remained at Vienna for a year. In 1516 he was once more with Lang, but did not accom- pany Bartholinus to the Netherlands on this occasion. In 1518 John Thurzo, Bp. of Breslau, who had been his patron in his student days, presented him to a canonry at Breslau; which enabled him to leave Lang and return to Vienna. Here he worked with suceess, teaching Greek; but in July 152: the plague drove him away, and he took the opportunity to visit Erasmus at Basle (matrice. r Aug. 1521) and Zasius at Freiburg (matric. 1 Feb. 1522); and before returning to Vienna he republished with Froben in Mareh 7522 ἃ volume containing his early poems. After a brief stay in Vienna he made a second visit to Rome ; and on return he received the chair of ΚΙ2 2c 500 LETTERS OF ERASMUS [1517 stum Latinis tum Graecis literis non mediocriter eruditus, aulicus noster ae nominis tui amantissimus. Scripsit ad me vt lineas subiieerem, si quae forent quae minus foeliciter essent composita. Perlegi omnes cursim ; dum iterum attentius rem scrutor, quaedam in prima statim fronte animaduerti: non quia ferula mea digna 10 viderentur, sed vt tuum iudicium obuium haberet, si quid correctioni Ll E suae resarciendum esset. Ego prouinciam prosequi haud potui; tibi onus incumbit, quoniam in tui natalis laudem scripti sunt, v& quam candidissimi prodeant. De ingenio autem hoc affirmare ausim, me hominem in Germania similem huic reperisse neminem. ; me et Paulum literarum tuarum aliquando participes facias. Vale, et Riechardus Bartholinus. 5185549 ΤῸ RrcHARD BARTHOLINUS. Epistole elegantes f?. m? v^. (3p. 183: XP. p.67: HN : "Lond. 1:57: ΠΡ. οἷο: Antwerp. Io March 1512. ERASMVS ROTERODAMVS RICARDO BARTHOLINO VTRIVSQVE LITTERATVRAE PRINCIPI S, D. Mrigvw quam me coeperint hendecasyllabi Gasparis Velii, doctis- sime Bartholine. Tam erudita facilitate fluunt omnia vt faeile deprehendas ingenii venam non elegantem esse modo verum etiam T7. 51 qua F. I3. me add. H. Bartholinus om. C?. Rhetoric at Vienna in r524, and in 1527 was appointed historian to Ferdi- nand. In r529 he married; and in I531 was chosen to be tutor to Ferdinand's children. His death is involved in mystery; for he left his house early one morning and was never seen again, His published writings are mostly complimentary verses; but he left unfinished a his- tory of the war in Hungary r526-31, which was printed in i762. His movements may be closely followed in BRE., EE., MHE. iii, iv, OE., VE., ZE. There is a life by Bauch with & bibliography, 1886, printed also in the Ungarische Revue, 1887; and see Bócking, Aschbach, Gesch. d. Wiener Univ. ii. 382-91, and Bauch in ADB. Bauch suggests ingeniously that his name 'Velius', which appears after his first visit to Rome, was adopted by him because he lived in the ancient district named Velia, at the foot of the Palatine. 15. Paulum] P. Ricius or Ritius IS. C?: facies C!. 16. Ricchardus (Tp. 1541) a converted Jew, whom Erasmus had met at Pavia, probably in Sept. 1ri506 (Ep. 549. 42), and who between 1507-1r published there various works in whieh he used his knowledge of Hebrew literature to. reinforce Christianity. By 1514 he had settled at Augsburg, where he continued his literary activity and began a Latin translation of the Talmud at the request of Maximilian ; to whom by 1516 he had been appointed physieian (ΖΕ. p. 464). In 1519 he engaged in a bitter controversy with John Eck at Ingolstadt *de coeli anima', maintaining the existence ofa soulin the universe. In his later years he was physician to Ferdinand; |. and wrote, besides an oration delivered in 1529 at the Diet of Spires to urge war against the Turks, a metaphysical treatise De coelesti agricultura, whieh was printed at the request of four Italian universities in 154r at Augsburg. See Wiedemann's Jo. Eck, 1865, pp. 335-44. 549. 3. venam] Cf. Hor. C. 2. 18. 9, ro. TO RICHARD BARTHOLINUS 501 548] diuitem ae benignam. Sed parcius eum laudem oportet quod me tam immodice laudarit ipse. Vtinam hane operam in argumentum felicius collocasset! Ο felicem Germaniam, si tandem liceat a bellis conquiescere! id quod principum sapientia breui confore spes est; etiam si nonnullos adhuc habet ignobile vulgus qui belli in Gallos suscipiendi faces subiiciant. ^O cogitationes impias! Christianus orbis aduersus Christianae ditionis purissimam ace florentissimam partem conspirabit? . Sola Gallia nec haereticis est infecta nec Bohemis schismatieis nec Iudeis nec semiiudeis Maranis, nec Turcarum confinio afflata ; quemadmodum aliae quas et citra nomen- claturam suo quisque animo agnoscit, Non alibi senatus augustior: non alibi schola vel celebrior vel sanctior: nusquam maior legum auctoritas, nusquam similis regni totius concordia. Qui magis imperio digni quam qui imperant optime? Quid quod nobis interim pessime consulunt qui bellum moliuntur? Gallis sic vndique finitimi sumus, vt ipsi potius Galli simus: ianque ciuile bellum futurum sit, si Galli eum Gallis pugnemus. Ad haee quid con- sultius quam eum vicino proximo, tum autem vicino tam potente beneuolentia coniungi? Atque istis quidem caecum in Gallos odium certam citamque victoriam pollicetur, nec in mentem venit quot annis quam infeliciter luctati sumus cum Ghelriis: nam de Phrisiis ineertus adhuc euentus est. Sed vt contingat victoria, quid aeque votis expetant Turcae et si quibus etiam inuisius est nomen Christi, quam pulcherrimam ac munitissimam orbis Christiani partem ferro ignique vastari floremque nostrae religionis indignis modis proteri ? Prohibeat Deus optimus maximus vt istorum amentiae fortunae fauor aut principum calculus aecedat: ἀλλὰ ταῦτα ἡμῖν ye πάρεργα. Porro carminis aeditioni fauere qui possum, doctissimi quidem sed tamen immodice de me mentientis? quod nihil aliud quam illum qui scripsit admirabilem, me ridiculum faciet. Fauerem illius gloriae, si frontem perfricare queam. Abitum vestrum vteunque tulero, si propediem nobis reddamini; nam et te propius intro- spicere et Velium nosse cupio. Porro Paulus Ricius sie me proximo colloquio rapuit, vt mira quaedam me sitis habeat cum homine saepius ac familiarius conserendi sermonem. Praeter Hebreae 23. citamque €: -que H : om. N. 33. qui scripsit add. H. 38. con- ferendi H. 12. Maranis] The name given See Nauclerus' Chronicle (p. 221), vol. to the Spanish Jews who had been baptized after Ferdinand's edict of 1492, but stil adhered strietly to Judaism. Many of them were detected by the Inquisition and expelled ; and Alexander vi had seandalized Spanish orthodoxy by receiving them in Rome. ii. f. 303; Ducange ; Creighton iii. 172 ; and Paquier's Aléandre, p. 182. 19. finitimi] Cf. Ep. 534. 31. 24. Ghelriis] Cf. Epp. 33 introd. and 584. 35, 6. Burgundian sovereignty was not established in Guelders and Fries- land until 1523. € 5 τ᾽ 5 20 35 40 p σι 502 LETTERS OF ERASMUS [1517 linguae peritiam quantum ille tenet philosophiae, quantum theo- logiae! tum quae animi puritas, qui discendi ardor, qui docendi candor, quae disputandi modestia! Mihi sane vir ille primo statim gustu placuit olim Papiae, cum illie philosophiam profiteretur: nunc propius intuito magis etiam placet. Is demum vere mihi videtur Israhelitam agere suoque cognomini pulchre respondere: cuius omnis voluptas, omnis cura, omne ocium ac negocium in diuinis est literis. Dignus nimirum animus cui ocium contingat quam maxime honorifieum. Eruditissimo eruditorum omnium Moecenati Cardinali Gurcensi faeito me commendatum. — Bene vale. Antuerpiae. decimo Mar. Anno. uw.p.xvr. 550. To Jouw Hvrricm (?). Querela Pacis (1517) p. 503. Antwerp. Lond. xxix. 10: LB. i. 329. (c. March ?) 1517. (The preface to a translation of Lucian's Conuiuiwm, which is added to Froben's edition, Dec. 1517, of the translations made by More and Erasmus from Lucian (cf. Ep. 187 introd.). The volume begins with the Querela Pacis and the Declamatio de Morte, and was intended to contain besides the Lucian the Utopia and the two friends' Epigrammata ; but at p. 644, on reaching the end of More's Lucubrationes, Froben brought the book to a close; and the Ufopia and Epigrammata were published in a separate volume of 356 pages in the following March. This preface may be dated either in this period (cf. Epp. 543. r n. and 551. 9, 10); or, as by Dr. Reich, after Erasmus! return from England, when he was finally putting together the material for the volume and transmitting it to Basle (Epp. 584. 15-7 and 597). John Eutychius or Eutichius is mentioned by Stromer in a letter of 24 July 1517 from Mainz (LB. App. 156) ; from which it appears that he had recently been in correspondence with Erasmus, and that, though usually resident in Mainz, he was then absent. He may therefore very probably be identified with John Huttich of Mainz (c. 1488—5 March 1544; cf, BRE. 383), the author of Collectanea, antiquitatum, in vrbe atque agro Moguntino repertarum, Mainz, J. Schóffer, March 1520; in the preface to which, dated 22 July 1517 *ex arce Curcellina regni deserti' (Coureelles, near Metz ; or, as Falk suggests, Kirkel in Westrieh, near Zweibrücken), he speaks with intimacy of Erasmus. For Huttich see Bauch in Archiv f. Litteraturgesch. xii (1884), pp. 360-7; and in Beitr, z. Gesch. d. Univ. Mainz τι. Giessen, 1907, pp. 62-71. The identification of Courcelles I owe to Mr. E. Heawood, Librarian of the Royal Geographieal Society, who has pointed out to me that *regnum desertum ' must be the same as * vastum regnum ᾽, a name given in the maps of Lorraine and Germany in Sehott/s edition of Ptolemy, Strasburg, 12 March 1513, to the region between the Saar and the Moselle, in which Courcelles lies; also that the same region is called * Vuesterich' and * Vuestürych' in the maps of France and Germany in Münster's Cosmographia, Basle, H. Petri, Sept. 1554. Münster on his p. 462 admits that the meaning of the name was uncertain ; so that his translation of it into *oeciduum regnum' and Huttich's earlier regnum desertum? may be taken as learned popular etymologies.] 44. CN? : Israhelitum C! : Israelitam N? Lond. 48. Gurcensi] Matthew Lang (1468— 3o March 1540), an ambitious diplo- matist, who had raised himself from the son of a burgher of Augsburg to be the trusted couneillor of Maximilian, with the title * Generalis Locumtenens Imperii He was Provost of Augs- burg r5oo, Bp. of Gurk 1505, Cardinal 1511, and Abp. of Salzburg 1519, after having been coadjutor in the see since 1514; and Bp. of Albano 1535. See Ciaconius,Gams and;ADB. Aldus dedi-. cated to him a volume of Gaza's trans-. lations from Aristotle, 27 Mar. 1504. 550] | TO JOHN HUTTICH (?) 508 ERASMVS ROTERODAMVS IOANNI EVTYCHIO SVO S. D, Qvawqvax hie Luciani dialogus, Eutychi doctissime, plurimum habeat artis ob decorum mire seruatum in personis tam multis tamque diuersis, tamen aliquot repperi qui dicerent esse premendum, quod liberius ae velut ἐξ ἁμάξης philosophorum omne genus laceret. At mihi videtur iustius esse stomachandum in huius saeculi mores, quo videmus philosophorum 86. theologorum scholas multo puerilius etiam inter se dissidere nec minus atrociter digladiari; tum inter religionis professores nihilominus cruentam esse pugnam quam in eo conuiuio fuisse Lucianus vel finxit vel retulit. Hune igitur libellum, quoniam forte ἀδέσποτον repperi et tamen patrono vide- batur egere, Eutychio dicaui. Bene vale xai εὐτύχει, vt plane sis quod diceris. Antuuerpiae AN. M.D.XVII. 551. To ANDREW AÁMMONIUS. Farrago p. 229. Antwerp. F. p. 356: HN: Lond. viii. 37 (36): LB. 211. 1I March 1514. [The date given in H is confirmed by the invitation to France.] ERASMVS AMMONIO SVO S. D. Aw merito nos obiurges nondum liquet, certe consolaris tum amantissime tum eruditissime. Alioqui vel illud poteram occinere: Tu si hie sis, aliter sentias. Quod si omnes sic ecaecutirent in Erasmo vt tu, multo minus esset infelix. Pro studio in me tuo vel pietate potius pudet, ità me Deus amet, agere gratias. Maius enim mihi videtur hoc beneficium quam vt vulgari more conueniat gratias agere. Et referre qui possim? Et tamen adnitemur, si modo detur viuere. De Sixtino id sentis quod ego semper sensi. Hae igitur spe quam mihi praebes, animum interim fuleiam, In literis sum totus; paro enim quaedam Basileam mittenda. Rex Galliae me inuitat in suam Galliam, pollicens mille florenos annuos: eui sie respondi literis vt nihil tamen certi responderim. Theologi nune ambiunt etiam vt Louanium commigrem, quorum vnus offert de suo centum florenos. Ex Moro totam hane fabulam melius cognosces. Bene vale, mi Ammoni, et perge σῶσαι τὸν τρισάθλιον "Epacpov. Antuuerpiae. Quinto Id. Mart. Nonnihil indignor occupationibus tuis, per quas non licet Musis 551. 13. quorum... 14. florenos om. F. 551. τ. obiurges] For despondency the selection of Sixtin as a witness abouttheresult ofthe appealto Rome; ἕο the dispensation; cf. Ep. 517. cf, Epp. 505. 1 and 539. 10 seq. 83-90. 3 j 3. Tu si bs] Ter. Andr. 310. rio. quaedam] Cf. Ep. 550 intrcd. 8. Sixtino] Perhaps an allusion to 12. literis] Ep. 533. σι - o en 504 LETTERS OF ERASMUS [1517 totum istud ingenium, vt par erat, possidere. "Video Morum quoque antehae semper inuietum in procellas easdem abripi. Ego semper ;o mei similis totis pilea sareinis redimo. Rursum vale. 1516. 552. "To ANDREW ÁMMONIUS. Farrago p. 229. Antwerp. 15 March (1517). [The omission of this letter in all editions after E was clearly intentional. ERASMVS AMMONIO SVO S.D. AccEPI literas Pontificis nomine et item a Vuingorniensi, plane amicas, sed quae nonnihil oleant pecuniam: ita quod impetratum est exaggerat, et de Datarii duricia queritur. Addit Breuis ad te exemplar, sed ex mea mutatione, vt videtur, emendatum. Sed adiicit mihi ad te concedendum: quod si necesse est, fac me quam- primum certiorem; tametsi mare istud male odi Tamen age faciemus et 'Theseum praestabimus, qui Maroni itque reditque viam toties, et coram nostro fungemur officio. Sin necesse non est, praescribe quid nos facere velis et quantum sit numerandum: 1o consulto tamen Sixtino an Breue recte habeat; posteaquam ille iam τῆς ᾿Ἐρασμικῆς δυσδαιμονίας est conscius. Vbi cognouero quo pacto tuum istum in me animum, mi Ammoni, mortalium quos hactenus expertus sum candidissime, pensare vel potius agnoscere possim, nisi rebus omnibus omissis adnitar, non recuso quominus Erasmi 15 nomen inter ingratissimos scribas. Bene vale. Antuuerpiae. Id. Mart. σι 553. FROM JEROME ΕΜΒΕΒ. Deventer MS$. οἱ, f. 150 v*. Dresden. LB. App. 116. 15 March 1517. [The date is confirmed by the edition of the Enchiridion. In connexion with this letter see Ep. 527. Jerome Emser (16 or 26 March 1477 ΟΥ 8 --- 7; or8 Nov. 1527), a Swabian, of good family, matriculated at Tübingen on r9 July 1493, but before graduating migrated in 1497 to Basle, where he was B.A. in 1497-8, and M.A. in 1499; and for a few months in r5oo (cf. EHR. xxii. 740) tutor to Bruno and Basil Amorbach (pp.66, 7). Fortwo years he was chaplain and secretary to Cardinal Raymond Peraudi, Bp. of Gurk, whom he aecompanied on his progress 551. 20. 1516 add. H. 551. 20. pilea] Caps worn by siaveson Breuis] Ep. 517. aequiring freedom ; cf. Mart. 2. 68. 4. 7. Maroni] Aen. 6. 122. 552. 1. literas] Epp. 518, 519 and 521. το. Breue] Ep. 518, 2. ita] Cf. Ep. 521 introd. and 11. δυσδαιμονία)] The stain on his ]l. ro seq. birth, ef. Ep. 517.7n.; or perhaps 3. Datarii] Cf. Ep. 479. 9 n. his present anxiety. 553] FROM JEROME EMSER 505 throughout Germany to win support for a crusade. In r503-4 he left the Cardinal, and spent some months at Strasburg, editing for John Prüs the works of Pieo della Mirandola, r5 March 1504. At Easter he matrieulated at Erfurt ; but in the winter moved to Leipzig, where on 5 Jan. 1505 he was appointed to lecture in Theology. Shortly afterwards he entered the service of Duke George of Saxony, and was employed on various commissions, such as the attempt to proeure the canonization of Benno, Bp. of Meissen (t 1106); in aid of which he wrote a Latin hymn on the Bp. in r505, and, after pro- longed researches, biographies in Latin (1512) and German (1517). About rsrt he received prebends at Dresden and Meissen, which set him free for literary work, though still in Duke George's service. In 1519 he appeared as a champion of orthodoxy against Luther, and was thenceforward exposed to bitter abuse from the Lutherans, such as his by no means spotless character was unsuited to face. He attacked Luther's translation of the New Testament and in 1527 produced a new version of his own. Amongst the humanists he had many friends. Bebel (p. 45) dedieated to him a small treatise on Hebrew pro- nunoeiation, in his Commentaria, epistolarum. conficiendarum, 'Tübingen, T. Anshelm, July 15rr, and Pirckheimer (p. 40) a translation of Lucian's Hhetor, Hagenau, T. Anshelm, Jan. 1520. See biographies by P. Mosen, 189o, with a bibliography and G. Kawerau, 1898; EE. and ADB.] HIERONYMVS EMSER DOMINO ERASMO S. SaALvre, Erasme, vas electionis et secunde post Paulum doctor gentium. Aeditiones tuas (quas lippis tamen et inunctis lego oculis) ita veneror vt celeste numen. Quae vt singularem singulae do- ctrinam, ita Christianus ille tuus Miles Christianam omnem redolet pietatem : quem, quum ante duos annos rarus esset apud nos, typo- grapho aedendum tradidi (cum) tali epigrammate meo licet inculto. Rite bonas artes cum relligione vetustas Contulit, at nobis littera sola placet. Scire volunt omnes hodie, bene viuere nemo: Heu frustra sapiunt qui sibi nil sapiunt. Quam bene priscorum calles imitatus Erasmus Psalterium cytharae commodat, ora lyrae! Oris et argentum vestiuit pectoris auro, Niliaeasque Deo praedo sacrauit opes. Hie tibi emendus erit distractis omnibus vnus Tanquam Euangelieo gemma reperta in agro. Deus coeli et terre qui te spiritu sapientiae et intellectus adimpleuit vt in medio ecclesiae suae aperires os tuum, conseruet te.in resur- rectionem veteris Christianismi et ruinam detrahentium tibi luporum et onagrorum Christi aulam sub ouina pelle demolientium. Ceterum dominus Richardus Crocus Anglus, qui biennio hie Graece litteraturae rudimenta cum summa laude et morum honestate TIT. EMSER LB: ZINSER MS. 6. cum add. LB in fine versus, | meo licet bis in MS. : corr. LB. I5. distraetis Emser: distractus MS. 553. 2 lippis] Cf. Hor. S. x. 3. 25. has a preface by Emser, and, on the 6. aedendum]| The edition of V. Schu- — title-page, the epigram given here. mann, Leipzig, 27 Aug. 1515; which 16. Euangelico] Matt. 13. 46. σι 10 15 20 σι IO 506 LETTERS OF ERASMUS [1517 seminauit, e£ nune patriam repetiturus has tibi litteras porrecturum se recepit, coram referet conditionem huc ad nos veniendi; quod illustrissimus Princeps noster et vniuersus ordo nobilium dudum vehementer desyderarunt. In qua re vehementer oro ad me scribas sententiam tuam Lipsim, et quanam pecunia id a te impetrari valeat; quo cognito omnem mouebo lapidem donee te noster hie aquilo suscipiat eo quo dignus honore es. Vale et rescribe. ex Dresda Misnae Idibus Martiis 1517. 554. FRow JEROME DUNGHERSHEYM. Deventer MS. 9i, f. 111 v?. Leipzig. LB. App. 117. 18 March 1517. (Contemporary with Ep. 553. In the passage from Hilary (ll. 46-56) the following sigla are necessary: a — the editio princeps, Milan, L. Pachel, 9 July 1489; 8 — Erasmus' editions, Basle, Froben, Feb. 1523 and Aug. 1535 ; y — the same, edited by Martin Lypsius, Basle, Froben, and Episcopius, March 1550 and also the Benedictine edition and Migne's. Except for one unimportant change of order LB follows γ. Reich is clearly right in identifying the writer with Jerome Dungersheim (22 Apr. 1465—2,3 March 1540) of Ochsenfurt on the Main above Würzburg. Dungersheim matriculated at Leipzig 1484, was B.A. 1485, M.A. 1489, and feursor' in theology 1493. After being ordained priest in 1495 and takine a theological degree at Cologne in 1496, he returned to lecture at Leipzig. In 1501 he was appointed Preacher at Zwickau, and in 1504 went at the expense of his eongregation to Italy. After taking his D.D. at Siena 24 Aug. r504, he returned in June r505 to Leipzig, and became a member of the * Fürsten- collegium ' in 1506, and Rector of the University in the summer of 1510. Between 1514-18 he published various small books, mostly with Wolfgang Stóckel at Leipzig, including a treatise on preaching, a life of St. Scholastiea, an epitome of the Sentences, some Conclusions on Thomas Aquinas, and a life of Pope Celestine v ; and in 1518-19 he engaged in controversy with Luther. In 1525. he was Preacher at Mühlhausen; but he died at Leipzig. See Bóocking and ADB ; and for his writings Panzer and Proctor. ] HIERONYMVS DVNGHERSHEYM ERASMO RO. S. Now in malam accipias partem obsecro, vir venerabilis, quod ignotus ego fortasse tibi occupare te litteris praesumpsi; veritatis enim sciendae desyderium in eausa est. Legens etenim recogni- tionem tuam ac annotationes in Nouum "Testamentum incidi in locum istum, * Qui cum esset in forma Dei, non rapinam arbitratus est vt esset equalis Deo, sed semetipsum exinaniuit,' &c., ad Philip- penses 2?: vbi ipsam interpretationem in annotationibus repetens, hane clausulam, *non rapinam arbitratus est vt esset equalis Deo,' intelligi vis de Christo, vt homo est. Ais nempe: 'Loquitur de Christo vt homine, nec est ociosus artieulus apud Graecos, nimirum interpretans quid dixisset rapinam, haud dubium quin hoe ipsum, vt esset par Deo. Non vsurpabat sibi aequalitatem eum Deo, sed 554. TIT. DVNGHERSHEYM Reich: DYNGHERSTEY MS. II. qd MS., sicut in Annot. in Phil. 2. 6 : quod LB. 554] FROM JEROME DUNGHERSHEYM 507 deiecit sese.' Hec ibi. At contra maiores nostri, Greci sermonis non ignari, inter quos saneti patres ae viri doctrina excellentissimi Hieronymus, Ambrosius, Hilarius, Augustinus, Leo et alii, 46 15 diuinitate Christi Apostolum in hac clausula locutum esse asserunt, et ea maxime autoritate qua contra Arianos vtuntur, qui Christi aequalitatem eum Patre secundum diuinam quoque naturam nega- bant, gradus in diuinis (vt nosti) ore plasphemo ponentes. Ii autem viri sancti aliique complures intendere accipiunt Apostolum, non 2o rapinam arbitratum esse Christum esse se equalem Deo secundum formam deitatis, in qua idem est cum Deo Patre secundum deitatis essentiam, et aequalis eidem secundum personalem distinetionem, cum nec nisi vna deitatis forma esse possit, quae est ipse Deus seu deitatis essentia. Et in hoe eatholice loquuti esse non dubitantur. 25 Nec hee ideo dico quod non aduerterim te praemonuisse lectorem in quibusdam a vulgari (te) editione et a sequentibus eam doctoribus non absque eausa discessisse, sed quia in hoe loco (quem interim aduerti) magna mihi fidei ratio consistere videtur, adeo vt multis, praecipue Augustino cap. 79 primi libri de Trinitate, videatur is esse 30 quasi 'regula quaedam per omnes sacras scripturas dissoluendae videlieet quaestionis, quo ipse Dominus sit minor Patre quoue aequalis, &e.; hane enim distinetionem Apostolum ibi manifestius commendasse insinuat ipse Augustinus. Hieronymus etiam in editione quam commentatus est, quae et ex emendatione tua 35 impressa circumfertur, textum hunc Apostoli ponit sub eis verbis quibus vtitur Eeclesia, e£ in commentario dicit: * Multi hunc locum ita intelligunt quod seeundum diuinitatem se humiliauerit Christus, secundum formam videlicet secundum quam aequam aequalitatem Dei non (rapinam) vsurpauerit, quam naturaliter possidebat. Et 4o exinaniuit se, non substantiam euacuans sed honorem declinans, formam serui, hoe est naturam hominis, induendo. Item Hilarius qui, vt Hieronymus contra Ruffinum dicit, * Homilias Origenis in Iob vertit, &c.: qui et latius in operibus suis Latinis Grecas miscuit. In libro contra Constantium Imperatorem, heretieum Arianum, 4 inter alia, (Vetas) igitur' inquit *non scripta diei[s| et ipse non seriptis tamen vteris, neque quae scripta sunt loqueris. Similem vis Patri Filium praedicari, ne ab Apostolo audias, '^Qui cum in eu 19. blasphemo LB: plasphema MS. 27, te addidi in fine lineae. 40. rapinam Hieronymus : om. MS. 41. se Hieronymus : si MS. Vírunque corr. LB. 43. Pro eontra Ruffinum pr. mon. qua Ruffinum verberans seripsif, et. postea, emendauit. Homilias Hieronymus, et in editione Erasmiana et in recentioribus : qo milia versuum MS. 46. Vetas add. af. dici αβγ. non scriptis tn 8: non seriptis tm MS. a: tamen non scriptis v. 35. tua] vol. ix. f. 179 v?. lantius, who was a follower of Ruffinus. 43. Hieronymus] Ep. 61; to Vigi- 48. ab Apostolo] Pil. 2. 6,7. 60 ^ 5 508 LETTERS OF ERASMUS [1517 forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se equalem Deo, sed exinaniulit se formam serui accipiens." Non rapit quod erat Christus, id est in forma Dei esse. Non est equalitas (Dei) in forma Dei esse, si non equalitas hominis est esse in forma serui Quod si in forma serui homo Christus est, quid aliud in forma Dei quam (Christus) Deus est? Similem itaque ob id praedicari vis, ne in fide tua sit: * Et omnis lingua confiteatur quoniam Dominus Iesus in gloria est Dei Patris." O fallax blandimentum tuum,' &e. quae ibi scribit. Putas autem Constantium Grecum Ario fauentissimum, qui et Arianos quae in eum sceribebantur ponderantes habuit, hec dissimulare potuisse, nisi et in Grecis hie sensus, quem saneti ex hoc loco Apostoli accipiunt, certo contineretur? Quo etiam mutato ab hoc sensu de reliquis quoque huiusmodi suspicari contra doctores sanctos possent simplices. Omitto autem ob breuitatem alios, Ambrosium seilicet (qui pleraque e Greco interpretatus est) scri- bentem ad Sabinum episcopum, Leonem Papam (qui et ipse Grecas nouit) Imperatori quoque Greco scribentem, Gregorium Papam super Iob, Ruffinum (qui quantum Grecas calluerit non est ignotum) symbolum fidei exponentem. Qui omnes cum aliis pluribus hae vtuntur editione et eam in hunc sensum citant, seu sensus ille inde sequitur sicut iam citata. Et quod maximum est, Ecclesiam Romanam hae interpretatione ab antiquissimis temporibus vsam esse quis dubitet, cum qui hace vtuntur sancti multi plusquam ante mille annos vixerint? Neque vero natione Graecos moderno tempore factos quoque Latinos, inter quos et Bessarion, praefatae ecclesiae cardinalis, vtriusque linguae peritissimus, hune locum, inter sacra legi solitum, emendatione egere prolocutos constat. "Valla quoque in annotationibus suis quo ad illum passum nil mutauit, nisi quod sentiat vnusquisque potius haberi vult, quam pluraliter sentite singuli, et quod dicit plerosque codices Grecos habere considerate, σκοπεῖτε. 51. est post Non βγ: esset MS. a. esse αβγ : esset aequalitas MS. 54. Christus add. af. 55. omnis af : ois MS. 61. conira scripsi, cf. l. 43 n.: qua MS. 11. ante LB: aut MS. 77. singuli scripsi, secundum Vallae ammotationem : singulariter MS., quod anie sentiat posuit LB. Dei add. aBy. 52. equalitas... 55. omnis lingua] Pil. 2. τι. 64. Grecas] sc. literas ; cf. 1l. 89, 122. 73. Bessarion] (c. 1408 — 18 Nov. 1472), à native of Trebizond ; Cardinal 1439; the champion of union between the Greek and Latin Churches. See a life by H. Vast, Paris, 1878 ; Voigt ; and Creighton. 75. Valla] In the volume from which Epp. 182,3 are derived. On the Vulgate rendering of Phi. 2. 4, *Non quae sua sunt singuli conside- rantes, sed quae aliorum: hoe enim sentite in vobis quod in Christo Iesu ' he notes: 'Plaerique codices Graeci habent considerate, σκοπεῖτε. Certe omnes habent sentia/, non sentite, dpo- νείσθω, quod refertur ad vnusquisque, quod interpres pluraliter transtulit singuli, €xacTos." 76. passum] Loeum (seripturae): Dueange. 554] FROM JEROME DUNGHERSHEYM 509 Et quod Stapulensis habet, praefate sanctorum sententiae non puto contradicere. Videtur autem et ad hee esse ratio. Nempe alioqui Arianos, Saluatoris diuinitati insidiantes, non modicam sui erroris ansam habere apparet. Nam si (quod seeundum intellectum sanctorum Euangelista Ioannes habet, equidem 500) aequalis est Filius Patri, 8 o neque tamen est equalis ei seeundum naturam assumptam, quod 85 nemo inficiabitur, erit ei aequalis secundum diuinitatem. — Vnde si quod Apostolus dieit de aequalitate, de diuina natura accipiendum non est, ví tu vis, cur superfiuo ipse de hac promisit? Cur etiam saneti Grecarum periti, non ad sensum debitum verbis Apostoli vtentes, in causa praesertim fidei et contra Arianos qui aequalitatem supradictam peruerse negabant? Aut si non secundum diuinitatis formam Christum Deo Patri aequalem se esse arbitratum esse vult Apostolus, ne scilicet rapinam faceret, consequens est eum non esse idem in substantia eum Deo Patre, quod est Arianum quammaxime. Ariani enim, qui plurimi Graeci erant, scripturis coacti negare non poterant Christum esse Deum ; item et similem esse Patri confite- bantur. At Deum minorem Patri, scilicet. secundum quandam partieipationem deitatis, et similem secundum imitationem, longe supra ceteros quoslibet, non autem consubstantialem, garriebant. Igitur si Christus dicitur noluisse arbitrari se esse aequalem Patri, ne scilicet rapinam faciat, cum hoe, vt dictum est, de natura humana apertissimum sit, nec etiam fieri oportuit, intelligendum hoc veniet de diuina; quod est, vt dicebatur, Arianum. Vnde potius accipien- dum hoe videtur seeundum sanctos sie de diuina natura, quod, cum in forma Dei esset, non fecit rapinam, secundum eandem arbitratus se esse aequalem Patri Denique si rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, diuinitati sue ipsemet detraxisse videbitur, eum in veritate sit aequalis ei. Est nempe Christus vnus: quo demonstrato rectissime dicitur ! Homo iste aequalis est Deo', scilicet secundum diuinam naturam; quamlibet iste pro supposito stat diuinitatis, scilicet verbi. Quapropter et non ab re fit ideomatum communieatio. Aut ergo non est arbitratus rapinam esse se aequalem Deo secundum diuinam naturam, quod Apostolum velle est de mente sanctorum: aut si non est arbitratus esse se aequalem Deo, iam rapinam arbitratus est, sibiipsi detrahens iuxta praedicta ; quod et cogitare impium est. Non ergo id quod de non rapina arbitratum esse Christum in verbum est Apostoli, de humana accipiendum est natura. '88. pmisit MS.: praemisit LB. 107. vedebitur MS. IIO, quam- libet scripsi: qim li MS.: quoniam liber LB, 84. Ioannes] 5. 18 seq. 95 M Lal - m] oo o5 IO 12 o 12 σι Ut IO 510 LETTERS OF ERASMUS [1517 Sed haee collatiue duntaxat, vt in cogitatum subito venerunt, posita volo, vir mihi in Domino amantissime. Praecor ergo te ea beneuolenti animo aceipias quamuis verbosius dicta: neque enim tempus deliberandi ae digestius ea dicendi mihi erat. Neque adeo adhue in Grecis ex generoso disertoque domino Richardo Croco praeceptore venerabili profeci, quo interpretationum arbiter sedeam. Magis autem (vt decens est) sanetorum autoritatem secutus has scripsi; quas idem ad te perferre, et remittere mihi tuas (quas dare non graueris) promisit. Vale. Datum Lyptzk Anno Christi humanati 1517. 18 Martii. 550. FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER. Deventer MS. 91, f. 105 v?. (a). Nuremberg. Nuremberg MS. PP. No. 329 (8). 20 March 1517. LB. App. 118. [For the manuscripts and their treatment see Ep. 375. The date in α is clearly 1517; but there is a temptation to alter it to 1518, when Erasmus was about to set forth to Basle with the new edition of the New Testament. No guidanee is obtainable from the invitation alluded to in l. 6, since there are invitations in Epp. 375 and 527 and Lond. iv. 12, LB. 226. In favour of 1518 it may be urged that a few other examples (Epp. 401 and 419) of wrong year-dates oecur in the Deventer book ; and that there is no indication of any rumour eurrent in 1517 as to Erasmus' return to Basle. On the other hand the rumour here is quite vague and might have arisen out of his intention to re-edit the New Testament, which must have been common knowledge since the publieation of Ep. 421. ;o in B. Further it has been shown that the evidence of the Deventer book points to 1517 rather than 1518. 1I therefore retain the manuscript date unchanged.) BILIBALDVS PYRKHEYMER ERASMO 5. Qvanvis nil ocurrat, mi eruditissime Erasme, cur meas ad te dem literas, atamen ne inchoata amicicia nostra intereidat, pauca hec scribere volui, vt intelligeres tui memoriam minime ex animo meo excidisse. Audio te nouum quoddam absoluisse opus ac prope diem Basileam profecturum, vt impressoribus illud tradas. Rogaui te olim, si commode posses, etiam ad nos accederes. Id nune repeto ac iterum oro, si tantisper tibi ocii supetet, vt amicos tuos, quorum numerum ingentem literis ac virtutibus tuis conciliasti, inuisere teque illis coram spectandum exhibere velis. Sat scio non te peni- tebit; nam preterquam quod amicis omnibus rem gratam feceris, multa quoque videbis que vidisse iuuabit; praecipue rempublicam qualem (pace aliorum dixerim) nondum in Germania conspexisti. 554. r21. ac LB: ad MS. 123. pceptori MS. 127. humanitatis LB. 555. TIT. BILIBALDVS... ERASMO a : ROTERODAMO f. 3. intelligeres ... 4. excidisse a : cerneres me tui oblitum esse minime f. 5. impressoribus illud tradas a: potissimum illie impressoribus tradetur f. 6. etiam a : vt etiam aliquando B. 7. tibi om. B. 8. numerum ingentem a : non paruum numerum f, IO. omnibus om. B. II. praecipue a : in primis f. 555] FROM WILLIBALD PIRCKHEIMER 511 Proinde etsi regio ista annis elapsis ob crebra bella latrociniis infesta esset, nunc tamen omnia pacata aec tuta sunt adeo vt nil tibi de securitate timendum sit. Fac igitur vt voti compotes euadamus ; qua re nil gratius nobis euenire poterit. "Vale, mi optime Erasme, felix non minus omnibus eruditis quam tibi ipsi saluus et superstes, et quid moliaris aliquando reseribe. Iterum vale. Nurenbergae 20 die Martii Anno 1517. 556. Fnow BrEaTUS RHENANUSs. Deventer ΜΗ. οἱ, f. 117 v*. Basle. LB. App. 119. 22 March 1517. (The date is confirmed by the contents.] BEATVS RHENANVS ERASMO ROTE. S. D. ἹΜΡΕΝΡΙΟ magis de tuis honoribus et felicitate gratulor quam de meis ipsius vnquam commodis gaudere possim. Nam cui non placeat virum tam absolute doctum comprobari, magnifieri, ornari, summum 2 summo, hoc (est) eloquentissimum ἃ potentissimo Principe? Narrant qui isthine ad nos ventitant omnes, quam tu sis Regi Carolo mirum in modum charus, quam suspiciant te tor- quati isti, quam reliquus aulicorum grex obseruet, denique quam te singulariter colat, vt est quisque vel virtutis studiosior vel litteris ornatior. Proinde breui futurum speramus vt qui hactenus tot im- probis laboribus, tot vigiliis, receta litterarum studia adiuuisti idque tam egregie, non ita multo post autoritate tua sis condecoraturus. Nam si litteras ornare volet Carolus, ecqua tandem re huius studii clarius experimentum dare queat quam si te ad illustrem aliquam dignationem auxerit? in quo tantum est eruditionis, tantum elo- quentiae, tantum iudicii, quantum mirari quidem possimus omnes qui vbilibet gentium in hoe stadio decurrimus, at nullus adhue fuerit adsecutus, nescio an quispiam sit adsecuturus. Sie Leo Ro(manus) Pontifex nuper M. Musurum archiepiseopatu donauit, liberalissimus princeps virum doctissimum. Porro Christophorus Basiliensis episcopus optime de tuis litteris sentire et honori- 555. x3. ob erebra bella om. B. — infesta esset a: infestaretur B. 14. pacata ae om. B. adeo...r5.euadamus a : Secure igitur, dumodo volueris, ad nos accedere poteris B. 16. euenire poterit a : efficere poteris f. 17. felix om. B. diu ante superstes add. B. 18. quid ,.. 19. 1517 a: si aliquando oeium nactus fueris, quid e£ quemadmodum agas rescribere non dedigneris. Ex B. moliaris coni, LB : melioris a, 556. 4. est add. LB. 6, 7; bis. quam LB: quasi MS. ter. 556, 18. Musurum] Cf. Ep. 223. 4 n. to have happened nuper, in an undated The precise date of his elevation to preface to the Aldine Pausanias, July Monembasia is not known. Itissaid 1516 (Legrand i, p. 144). 5 με ο ^o σι ω σι 512 LETTERS OF ERASMUS [1517 ficentissime praedicare non cessat. ^ Amant te studiosi, suspiciunt cuncti. Ipsa nune, quod aiunt, Musa viuit, omnes graecantur. Rodulphus ab Hallewila, animo genteque nobilis et cathedralis templi hie aedituus, in Graecanicis rudimentis addiscendis repue- rascit, quinquagesimum quintum, ni fallor, annum egressus. Volaganius noster Hebraicarum Institutionum libros tres proximo mense est aediturus. Exeudit hac hyeme typis suis Frobennius euiusdam Coelii Lectionum Antiquarum libros xvi: in quibus si quiequam est eruditum, id autoribus e quibus sublegit acceptum referri debet ; nam ipse plane est iudicii infelieis et quod ad stilum attinet neque maturus neque multum sanus. Ostendunt hoc eius infantissimae praefationes; nihil enim aliud ex eo degustaui. Vidisti tu hominem Patauii; nam illic diu priuatim docuit, sed obscuri tum nominis. Quam estis plusquam Cicerones, plusquam Lysiae, plusquam Demosthenes ad hune comparati tu et Rodolpbus Agrieola! sed ad quem non? seripsit. viuere, mi pater et praeceptor. scentem. tario. vndiquaque doctissimi. Beatum commendatum habe. 997. Basle MS. Amorbachiana. Huttenus e Bononia mihi nuper Cupio te semper incolumi valetudine et integra fortuna Saluta Io. Smyth, optimum adule- Commenda me D. Dorpio et Aegidio Anwerpiensi secre- Misi Philippi Melanchthonis ad te carmen, iuuenis illius Bene vale, eloquentissime vir, et tuum tibi Basiliae xxrr. Martii 1517. Fnow BRUNO AMORBACH. (Basle.) (c. 22 March 1517.) (A rough draft by Bruno in the Amorbachiana (see p. 343); probably con- temporary with Epp. 556 and s6r, and perhaps written before Capito had decided to inform Erasmus about the Franciscan.] 556. 22. Musa] Cf. Adag. 2223,4. 23. Hallewilaà] John Rudoif (e. 1462—1i2 Feb. 1527), of Hallwil in Aargau, wasprovostofthecathedraland also from 1508 of St. Ursicin's at Basle (Basle MS. G.II. 33. 30). The former office he had resigned by 1518, in order to have more leisure for study ; see Capito's Hebr. Inst., f?. A? Ὁ 26 n.), with a eulogy of his industry. He remained canon and custos of Basle until his death ; the date of which is given by his monument in Basle cathedral. See also BRE. 188 and 196 ; and cf. Ep. 56r. 26. Volaganius] Perhaps an inten- tional simplification of Volfgangus ; cf. Ep. 459. 172-5. Institutionum] Two books οἵ these were published by Froben in Jan. 1518. 28. Coelii] Cf. Ep. 469. 8 n. 32. praefationes] Cf. Ep. 469. 8 n. 33. Vidisti] This seems intended as an inference rather than a statement. The truth of it cannot be established with certainty from Lond. xx. 53, LB. 742. In the Adagia, ed. Nov. 1517, p. I5, Erasmus speaks of meeting him at Ferrara. 36. Huttenus] This letter is lost. - Hutten was in Italy from the autumn of r515 to the summer of 1517. He was in Rome until the summer of 1516 (HE. 33 — RE. 229), when he went to Bologna. 38. Smyth] Cf. Ep. 276 introd. 40. carmen] Ep. 454. 557] FROM BRUNO AMORBACH 518 Qvop iterum te, doctissime Erasme, ἀγράμμασι γράμμασι obtundo, partim fit ne indiligens amicicie nostre obseruator videar, partim vt a te nonnihil litterarum importunitate mea extorqueam. Tanti enim tuas litteras facio vt ne Chresi quidem opibus commutarem ; quas a te mihi missas etiam ipso auro penitius recondo. Quare vel hae vna (re) me affatim diuitem duco, si serinia tuis politissimis simul et eruditissimis litteris refersero. Est apud nos frater quidam ex secta eorum quos Franeiscanos vocant, qui tamen in Hebraicis in Testamento tuo calumniari molitur, asinus prospectum. Volui hec te monere. Nam Beatus et Fabricius, homines in litteris maximi, in tam paruis te monere dedignantur. 558. FROM WiLLIAM WARHAM. Deventer ΜΆ. οἱ, f. 108. Canterbury. LB. App. 121. 24 March (1517). [1517, beeause of Charles' approaching departure for Spain. Erasmus' expeetations are clearly those from Francis r and Charles.) GVILIELMVS CANTVARIENSIS ARCHIEPISCOPVS ERASMO 5. D. EnaswE doctissime, litteras dignitatis tuae Idus Februarii, in qui- bus ipsa ostendit quantae sibi spes vndique arrideant, accepi; ex quo nuncio vtinam plene et solide tuae felicitati gratulari possem, ipsa re tam praestita quam promissa. Nemo est enim omnium cui magis benefacetum cupio. Quod si spes illae certo videntur sueces- surae, non dissuadeo quin dominatio tua fortunam fauentem com- plectatur et foueat; qua in re quodcunque acciderit, talem ipsa me semper experietur qualem me futurum praesenti sum pollicitus, hoc est amicum immobilem in omne tempus et euentum. Inuitarem D. tuam ad celerem reditum in Angliam, vt in hoec secessu meo a rebus forensibus dulcissima consuetudine tua frui possem. Sed tantas spes interrumpere nolo occasionemque dare amittendae for- tunae, quam in eo est vt tua D. plena manu apprehendat. Verum si post discessum Principis huc respexerit, mea cura erit secessum studiis commodum prouidere. De pensione non est quod sollicita sit. Misi ad Maruffum intra decimum diem retro proximum, vti pecuniam ad te transmissam curaret: qui suscepit in se munus transmittendi sine foenore et diminutione, modo et forma qua inter D. tuam et ipsum est con- 557. 6. re addidi in fine lineae. 558. 17. trasmissa MS: corr. LB. 557. 9. asinus] Cf. Adag. 264: 1o. D.] Cf. either l. r or 1. 6. Ep. : diei solitum in eos qu: ridendo titulo ^ 387. 12 indieates the latter. quempiam calumniantur.' 16. pensione] The Aldington pension 558. τ. litteras] Cf. Ep. 543. 1. was due at Lady Day ; see Ep. 255. ALLEN II El 20 σι Io 514 LETTERS OF ERASMUS [1517 uentum. Si quid est aliud quod ego in rem Di* tuae facere possum, sibi ipsa deerit, si non confidenter a me expostulabit. Vale ex Cantuaria 24 Martii. 559. FRoM SEBASTIAN GIUSTINIAN. Deventer ΜΗ. οἱ, ff. 97 v? (a) and 214 (8). (London.) LB. App. 249. (March 1517 ?) [There are two copies of this letter in the Deventer MS., by Hands A and EB. The latter has been so abundantly corrected by a contemporary hand that I have divided its siglum into 8! for the first hand and 8? for the second. "The text of ais on the whole the better; I have therefore given it the priority, correcting it where necessary from f. The date is debateable. Mr. Nichols places it in Oct. 1516, supposing, in consequence of the error about the dedication of Jerome (1. 26), that Giustinian had not yet seen a copy of that work; but see l. 27 n. Dr. Reich assigns it to May 1517, just after Erasmus' return from England. The opening sentence implies, however, that Erasmus had been absent from England for some time, and as this is clearly the letter for which Erasmus asks in Ep. 584. 43, 4, I incline to suppose that Giustinian was writing just about the time of Erasmus! coming to England, that the letter was sent to Brussels and back again to England to More's address, arriving after Erasmus! departure: and that hence he writes to More asking that the letter should return once more to Brussels. Under this view the Deventer MS. preserves, not the letter originally despatched, but an undated copy from the rough draft. 'This was sent with Epp. 590 and 5091, in response to Erasmus' request in Ep. 584; and thus falls within the narrow limits of time during which Hand B was copying for Erasmus. Sebastian Giustinian (1460 — 13 March 1543) belonged to a Venetian family which traced its descent from Justinian rr. After serving as ambassador to Hungary 1500-3, and Poland 1505, and as Governor of Illyria r511—r2, he was sent as resident ambassador to England, Jan. 1515— Oct. 1519. On his return to Venice he was made ἃ member of the Council ; and went as ambassador to France in 1526 and 1529. In 1540 he became Procurator of St. Mark. See his life, prefixed to a selection of his despatches, by Rawdon Brown, 1854. Erasmus made Giustinian's aequaintance, probably in 1515 or r516, and sent him a copy of the Nouwm Instrumentum (Ep. 461. 3-5).] SEBASTIANVS IVSTINIANVS, EQVES, ORATOR VENETVS, ERASMO ROTERODAMO 5$. P. D. PvraABAw, mi Erasme, te discedentem non diu hinc a[f]futurum ; quod si diutius abesses, sperabam saltem absentiae tuae litteris damna resarciturum. Nune vero videmus te neque praesentem verbis posse nec absentem litteris velle nobis nostraeque mederi aegritudini, qui nulla re magis quam tui desyderio dolemus et angimur. Quod adesse non possis, quod nos coram solari non liceat, tuarum plane rerum condicionem, quae tuum fortasse minime pa- tiuntur reditum, causari voluimus. — Quod vero nolis litteris saltem tuis desyderio nostro consulere, tibi certe non succensere non pos- sumus; quandoquidem nullum vitae tempus officio vacare debeat, neque tantum tibi reor esse negocii quod queat animum tuum a 559. Trr. a8? : RHOTERODAMO f!. 1. discedente B, 2. qd a : Quem f£. 6. B: posses a. 8. ag? : volunus £! nobis B. 9. non post certe a : ideo 8. aB*: possimus β'. το. officio a8? : om. B! aB?: debent B!. 559] FROM SEBASTIAN GIUSTINIAN 515 nobis amiciciaeque nostrae studio reuocare: quam semper integram, nisi desueris aut recideris, perpetuamque seruabimus. Potes nos. Erasme, iueundissima consuetudine tua qua frui diutius sperabamus, potes epistolis, potes suauissimis ingenii tui priuare delitiis; at memoriam tui nominis gratissimamque amicitiae nostrae recorda- tionem, quam semper viui seruabimus, animo delere oblitterareque certe non poteris. Hoc cibo, si alio non sinas, noster pascetur animus. Idque agendum duximus quod parentes cari(s) orbati pi- gnoribus efficere nonnunquam consueuerunt, qui eum illis frui nequeant, eorum facta recensent, eorum dicta ad memoriam reuocant, pictura effigiem parant, vt tum reminiscentia operum tum contem- platione imaginis suam quoquo modo possunt solentur orbitatem : ad diuinum proinde illud tuum Adagiorum (eum te frui non liceat) opus confugimus, epistolas aliquot tuas ad Leonem Pont. Max., cui Hieronymum tuum (vt ais) renascentem consecrasti, ad quosdam etiam Cardinales, ad Moecenatem postremo tuum, Cantuariensem Archiepiscopum, assidua lectione prosequimur ; quem videmus abs te vbique tam studiose pictum tamque affabre excusum, vt tanti sit nominis quantum tu illi virtute arteque cudendo conciliaris. O quam 3 bene vtrique consultum est, ei quod abs te celebrari contigerit, tibi qui in eo celebrando celebrari volueris et, dum illius excubas laudibus, immortalitati tuae consulis. Mirum est profecto quid quantumque felici ista tua cuditur officina ; Cantuariensem siquidem hunc tuum, hominem plane communi fato obnoxium, Britanniae contentum finibus, tanquam numen adoran- dum proponis, immortalem efficis ac per totum orbem diffundis. Dignus est sane quem tua incude, tuo studio tuisque laboribus optimo quodam iure dignatus sis; quicum optime actum dixerim, talem nactum esse Phidiam, talem Apellem ac Pyrgotelem, qui eum sculperet, pingeret atque ex aere duceret. Qui tametsi suomet clarus sit lumine, nemo tamen inficias ierit per te tuaeque virtutis splendorem clariorem editum. Ego illum equidem tanti feci tantique 13. a?: desineris B!. LB: perpetuam a : perpetuumqs β. I4. iucun- dissima supra iueundissime a : iucundissime β. I5. ata:ac B. 16. grauis- simamque 8. 22. vta: & B. 25. B : confugiemus a. 26. ais ag? : eis £!., 271. aB?: tantuariensem B'!. 29. B?: excussum ag!, vta: & B. 30. ille 8. a8?: concilieris 8'. — 31. vtrique 8?: vmque a: om. B. — 36. tanquam af?: om. B'. numen a : numem £? : ommem f!, 38. tua LB : tuo af. 40. Phidiam B?: Psidice a: psidicem B8'. Pyrgotelenm scripsi, cf. Plin. N. H. 1. 31. 125: Per- gotelem a : Progotelem 8: Protogenem LB. eua: em f. 41. clarus af? : durus &!. 25. epistolas] Epp. 333-5. From its position at the end of vol. i 26. vt ais] Ep. 335. 327 seq. of Jerome, Giustinian might well have consecrasti] An error, doubtless failed to comprehend that it was the based on Ep. 334. 155. preface to the whole edition, and have 27. Cantuariensem] Probably Ep. given precedence to Erasmus' intention 396, in spite of the error just noted. | announced in Epp. 334,5. Lla τ: o τὸ σι 40 E s σι 6 6 “τ σι o 5 σι 516 LETTERS OF ERASMUS [1515 facio, quanti fieri debere existimaui ; debet siquidem plurimi. Nune 5 tuis formatum studiis mirum est quam mihi corde impresseris, non vt in aes incisum sculptumue marmore simulaerum, in quo nil nisi opifieis probatur manus; tua vero hac sculptura opifieis aeque et operis depromitur virtus, non sine quodam mirantium in vtrumque vestrum affectu, vt illum ita nune amem et colam quem (vix) videar antea dilexisse. "Te vero ita admiror, quem vix hominem putem. Nec me mei piget certe iudicii, qui viros huiusmodi duxerim obser- uandos; quorum alterum ob insignes eius virtutes, admirabilemque doctrinam et sapientiam veneratur et suspicit orbis tuae vocis preconio; alterum vero, qui bonarum artium disciplinis, morum integritate, incomparabili dicendi faeultate nulli omnino sit conferen- dus, e£ pro nouo quodam hae tempestate miraculo habendus. Et vt ad rem vnde digressus sum redeam, his tuis paseimur analectis, quandoquidem quotidianis nos tuae mensae defraudas obsoniis: puros delibabimus latices, nisi Falerni quiequam tui, euius tibi poeula seruas, nobis impartire volueris. Hoc poterit desyderatae tuae consuetudinis damna resarcire, vnde tantum hauriemus quantum ab huiuscet sit nos possit iniuria vindicare. Quicquid interim ex ditissima istae tuae bibliothecae supellectili apud nos esse voluisti, perlegemus, amplectemur studioseque seruabimus, ne ei quam tui feeimus iacturae, hoe quoque damnum aecceumulemus, vt scriptorum prorsus tuorum lectione eareamus. Non te expetimus, nisi ex tuo tuarumque rerum vsu sit huc proficiscendum ; non tuas quecunque sint facultates querimus, quibus non indigemus: litteras duntaxat tuas efflagitamus, vnde suauissimos istos tuos lepores [quos] ceu ex amoenissimis pratis iucundissimos flores excerpi liceat, quibusque corollas nacti, doctarum frontium premia, pascere animum et aegri- tudini huie nostrae mederi valeamus. Quos quum nostro fortasse languori eonferre minime posse putas, quibus nullam omnino vim ad curandos natura coneiliat morbos, quandoquidem primis illis vnde vis medicine paratur qualitatibus vacent, vanam a nobis expeti medicinam arbitraberis. Quod non esset rationi absonum, mi Erasme, 51 capitis me aut stomachi pati dolorem anhelitusue premi angustia, torqueri torminibus, seu citam effluere aluum, quam sisti oporteat. 46. aes B : eo a. 40. B : effectu a, quem a (q) : quum B: quam ZB. 58. ancilectis 8. 62. huiusce a?: huius ce 8). — sit aB: sic LB. 63. aB: ista LB. aB?: apus B!. 64. seruabimus a: scrutabimus f. 71. eorollas LB : eorolas a8! : corollis 8?. naeti scripsi : necti aB : nisi forte, sicut ad initium Ep. 398 suspicatus sum, verba quaedam ex marginali spatio ad. loca, mon sua sunt transiata ; «deo vt ita sit scribendum : 69. lepores ceu ... 7o. liceat et quasi in corollas necti (2. JI. premia, quibusque pascere. 71. frontiü 8?: fontiü 8': foemiag, « nescio quo, forsitam a, prima, manu, erasum a. 73. putas a: putes B. 75. medi- cine 8 : mediate a. 71. LB : hanelitus ve a: hanelitusue f. 78. quan β, 71. doctarum] Cf. Hor. C. r. r. 29. 559] FROM SEBASTIAN GIUSTINIAN 517 existimares, Non huiusmodi languoribus exerueior, sed is morbus est animi; me vehemens quidam absentiae tuae exagitat dolor, quem 8o cum primum desierim amare, desiturum non dubitamus. At quonam pacto te desinam amare viuens, nisi desinat in te esse quod amem ? Te vero cum eaream, qui abunde mihi suppeditare potes quod amo, necesse est certe quod doleam. Verum non doleo amare quo careo, sed doleo carere quod amo. Verum mihi certus eris Esculapius. 85 Meo scite medeberis morbo, si quod amo praestiteris, sed nunquam eximes quod doleo, nisi exhibeas quod amo; nam me meus destituet dolor, si te mihi restituet amor. Hactenus iocari licuit; sed quae his recondita sunt iocis dicta, seria puta. Nil ex te cupimus magis quam tuas litteras aut quae- 9o cunque tua cudi solent officina, quae delicias Latinae linguae solemus sepe dicere. Non est eur me litterarum tuarum priues munere, quibus tuam tum animi tum corporis valetudinem, nec non quo pacto se tecum fortuna egerit, rescire valeam. Non possum plane non dolere praesentium temporum condicionem, quibus non perinde 95 tecum agi sentio ac decere puto ; neque lumen discerni a tenebris, sed laurum subigi auro, et tritam esse ei diurnam cui trita sit nocturna lucerna. Si meo voto viuerem, Erasme mi, sique mihi aspiraret fortuna quae velorum meorum intenderet compleretque sinus, effieerem profecto vt non summum illum tuum Cantuariensem 1:oo Moecenatem diceres, sed ab aliis tu Moecenas dicereris. Vale. 560. FRoMx PETER MOSELLANUS. Deventer MS. οἱ, f. 158. Leipzig. LB. App. 120. 24 March (1517). [Contemporary with Epp. 553 and 554, which were carried by Croke. Peter Schad or Schade (c. 1498 — 19 Apr. 1524) of Bruttig on the Moselle about thirty miles above Coblenz (hence * Mosellanus ' and * Protegensis') was the son of peasants and had great difficulty in obtaining schooling. He matriculated at Cologne 2 Jan. 1512, and was a pupil of Caesarius (p. 172) and Herm. Busch ; but at the end of 1513 he migrated to Saxony, where he taught in Aesti- eampianus' school at Freiberg for a year. In Apr. 1515 he settled at Leipzig and had exceptional suecess as a teacher of Latin and Greek; and when Croke (Ep. 227. 25 n.) left Leipzig in 1517, Mosellanus sueceeded him as University teacher of Greek. Like Erasmus he was strongly hostile to seholasticism and was in consequence the object of many attacks; but he enjoyed the support of Duke George of Saxony, who in June 1520 made him ἃ member of the * Fürstencollegium' with a handsome salary. He was Rector of the University in 1520 and 1523 ; but his health was feeble and gave way early under stress of work, See a funeral oration by his pupil, Julius Pflug, in which emphasis is laid on his lovable character; a life by Justinus Gobler, in Fichard's Virorum illustrium vitae, Frankfort, Sept. 1536 ; a life by O. G. Schmidt, 1867, with a bibliography ; 19. aB* : langoris 6}. 81. desiturum af? : desiueram f!. 85. ag" : Isculapius £!. 89. recondita om. B, lacuna tamen relicta. 9o. serio f. ap" : tuis litteris 3. 94. valeam 8 : valemus a. 95. conditione f. 98. sique a: si 9 B. 99. aB? : vellorü B!. IOO. efficerem LB: efficere a£. DPI] lO - σι t o to σι 2] en 518 LETTERS OF ERASMUS [1517 and Geiger in ADB. His writings include some small educational compositions, of which his pupils thought very highly, and some translations from Isocrates, Lucian, Basil, Chrysostom, and Gregory Nazianzen ; with an edition of Aristo- phanes' Pluíus. Besides thirteen letters enumerated by Schmidt there are three to Capito (1520-23) among the Basle MSS. (KA. C. IV. 5, i. 72, 82, 83).] PETRVS MOSELLANVS DOMINO ERASMO S. QvaxqvAM tanta mihi a natura insita est verecundia, Erasme doctissimorum ornatissime, vt tibi tuique similibus homo omnibus modis tenuis non nisi lusta occasione prouocatus scribere hactenus sim ausus, tamen vt hoc tempore me ipse vincerem, hoec est fronte perfricta litteras illitteratas Erasmo obtruderem, multae sane fuerunt causae. | Primum enim laudatissima tua humanitas, qua etiam absolutissimam istam eruditionem vincere diceris, animum mihi fecit. Deinde velut sponte currenti calcaria subdidit Richardus Crocus Britannus, iuuenis cum imaginibus tum vtriusque litteraturae cognitione non solum in Britannia sua verumetiam Germania nosira maxime clarus, qui in litterariis nostris confabulationibus, quoties tui nominis mentio esset facta (fiebat autem sepe), non destitit suadere, hortari, vt me tibi insinuarem ; neque enim hoc vel tibi fore ingratum vel mihi poenitendum, nempe quod te sit humanior nemo neque quisquam xai τῶν πολλῶν magis omnibus sit expositus. Aiebat praeterea noster Crocus se ita Erasmo coniunctum, vt epistolae nostrae vel hoe nomine locus esset futurus istic honoratior, quod a se apportaretur ; iam tum enim hinc in patriam soluere parabat. His quasi stimulis excitatus calamum arripui, haee vtcunque scripsi, Croco perferenda dedi. Qua re si quid est peccatum, tuo Croco in nostra culpa ignosces ; is enim huius audaciae mihi author fuit (quod Greci dieunt) κορυφαῖος. "Tum et nostro erga te amori dabis nonnihil, qui quam sit magnus, hoe argumento facile assequi potes, quod, dum se tibi 5 insinuare pergit, temeritatis personam gerere sustinuit. ^ Postremo si ne haec quidem fecerint satis, ad 'Theophrastum confugiam, qui hane meam (si ita vis) petulantiam, qua tuae amicitiae candidatum ago, honestiori interpretatione palliabit dicetque apud tuum Plu- tarchum πάντων μάλιστα δεῖν κοινοὺς τῶν φίλων εἶναι rovs φίλους. Sunt adeo communes mihi tecum amici multi, nec ii gregarii, vt in ordinem redigere possis; imo Capnion ille eruditorum ἄλφα, Bilibaldus Byrchemerus, vir inter doctos honoratissimus, Philippus Melanchton, iuuenis vel tuo caleulo probatissimus ; quos omnes si non excludis, et Mosellanum illis iam ante non ingratum in eorum album asscribere saltem digneris qui vt tuarum lucubrationum sunt studiosissimi, ita 9. linguae post vtriusque ab amanwensi obelis notatum. add. LB; cf. Ep. 391. 58m. 26. Theophrastum |] Fr. 75: ap. Plut. am. frat. 490 E ; quoted by Erasmus in Adag. 1. 33: tuo calculo] See p. 319. 560] FROM PETER MOSELLANUS 519 et te earum authorem amare gestiunt maxime. Bene vale, vnicum nostri seculi decus. ^ Lypsiae, vbi publice vtranque linguam pro viribus docemus. 9. Cal. Ap(rjil. 561. FRow Worraawa Faznnicius ΟἌΡΙΤΟ. Deventer MS$. οἱ, f. 167 v*. ( Basle.) LB. App. 122. 24 March 1517. (Contemporary with Ep. 556, because of the Hebraicae Institutiones. In the quo- tations from this, ll. 19-51, α in the critieal notes — the printed book.) WOLPHANGVS FABER DOMINO ERASMO 5. ALTERVM locum e scholiis aduersus cauillationem, vt mihi videbatur, minus tutum cuiusdam obseuri hominis procacitas interea demon- strauit, subinde notans modestiam tuam et incomparabile istud ingenium, multo tamen insolentius Oecolampadium, quem tu alicubi fateris in Hebraeis diiudicandis tibi adiutorem ; * Erasmus inquit, ' in Graecis multos taxauit, taxandus et ipse in Hebraeis, et reliquum id genus improbitatis: quod ineptus iste tanquam a me fauorem eaptaturus, litteris ad me datis illeuit tam verbose quam impuden- tissime. — Locus est Mathei primo capite, vbi videris refellere diuum Hieronymum in dictione videlicet 77), pagina 237: ΠῚ] inquis *diuus Hieronymus concipiet vertit, cum tamen, vt Hebraiei apices, duo scilicet camez, indicant, praesentis sit temporis. Preteriti autem esset, 51 vnum foret camez.' Excitatus partim hominis istiusmodi petulantia, partim casu quodam; tres libros paro Institutionum in litteras Hebraeas. In primo autem libro, r4 capite, vbi de natura punctorum exposita quaedam indico, huius prophetiae locum exemplum habui, eanone videlicet 29. Cuiusmodi linguae sanctae proprietatis te obiter ad- moneo. Canone primo ita scripsimus: ' Preteritum perfectum ferme habet sub priore kametz, et sub altera patha, vt ὙΦ, atque eadem puncta per omnes personas vtriusque numeri custodiunt. ^ Et post alia canonem 215, qui magis ad rem est, posul ipsis verbis in he et aleph exeuntibus in hune modum: ' Nullum preteritum verbum in aleph vel he vltimam finiens admittit patha sub proxima litera antecedente, id est in posteriori syllaba, peculiariter autem kamez, adeoque perpetuo requirit, vt ''?7, concepit. — Ita enim legitur Esaiae TT) 75imo eapite: quam sententiam tanti prophetae lubet explieatius 561. ro. in LB: mn Ms. mm Annot. in N. Instr; iW MS. 12. duo Annot, in N. Instr. : due MS. 19. ferme MS.: plerunque a. 20. et add. «. "DU MS.: "DN, dixit, "DU, eustodiuit a : ἽΝ LB. 25. posteriore a. 26. DM aLB: mn MS. 27. quam 0m. a. 561. 2. hominis] A Franciscan ; cf. Ep. 557. 7-9. I5 to o 40 59 “σι σι 520 LETTERS OF ERASMUS [1517 disquirere. Nam diuus Hieronymus post 70 interpretes 71? concipiet vertit, futuro nimirum verbo, secutus peruulgatam inter ludeos traditionem, cuiusmodi citant e grammatica, vt ipsi vocant, nim, Ad naturam, inquiunt, ac tempus primi verbi, quotquot sunt cuius- cunque temporis consequentia sub eadem periodo, quam P!D2 vocant, exponantur. Sie in huius loci prophecia legitur, NW '0"N jm" ἜΝ :oW wey ἀρ} ΠΙΝΊΟΥ 15. nip) my mooyn mi Τὴν nep '* Vbi primum verbum, i7", id est dabit, futurum est; ideoque 12, concepit, quod est praeteriti temporis, ac rursum njov, parit, praesentis, non pauci neque indocti tanquam futura etiam nunc solent exponere, quibus regula isthaec exponendi probabilis apparet ; eam tamen ceu minus e dignitate linguae sanctae argumentis non omnino vanis excludo, subiecta protinus tui defensione aduersus plebeiam inuidiam. Patriciam enim ipse iamdudum exuperas, atque ego sum abunde satis ad praestandum similes, vt dicitur, labris laetucas. —Indoctus eum indoctis pugnabo, vt suum ollae operculum eongruat. Verba subyciam : * Iamdudum intelligis ' inquam * eum non loqui, vt dicitur, per parietem, qui huius propheciae quodlibet verbum ad suam reddidit naturam, contra vulgarem exponendi morem Iudeorum, quo referunt totius sententiae verba semper sequenda ad primi naturam . Et post alia te adduco tanquam meae opinionis adstipulatorem, ita scribens: *Neque Erasmus noster, (vir) felicissimae censure, huie formulae exponendi, quae verba posteriora totius distinctionis ad primum ita torquet, multum videtur tribuere.* Boni consulat admirabilis tua eruditio huiusce meam confidentiam vel, si ita videtur, improbitatem, qui ausim inani loquacitate tanto- pere tuis studiis obstrepere; ignosce, inquam, imperitiae tam nugacis amiculi, quem ad tantam audaciam humanitatis tue duleedo, qua temperas nobis immensam ingenii tui maiestatem, pellexit. Caeterum nouos tibi amicos ex operibus vt eruditione infinita ita et religione synceeriore eximiis etiamdum paris vel absens — Apud Basileam 28 εἰ 35. ITWI aLB: mug Ms. 29. forte post secutus add. a. 30. nim α: fb (2) MS. : ΡΥῚΡῚ 18. 32. a: D3DB MS.: ῬΌΞΙΠ 18. 33, 4. Verba Hebraica secundum a dedi, quia nimium deprauawit amamnuensis. 35. (D «LB : om. MS. 36. nbi a: nj MS., LB. 44. vt MS.: quod a. 46. contra .. 47. naturam AMS., LB: plebeio more Iudaeorum exponendi videlicet ad primum verbum sententiae caetera quae subsequuntur... dissimulato a. 49. vir add, a. 51. videtur tribuere MS., LB : tribuit a. 58. Quibus verbis iungenda sint apud Basileam vix liquet, quandoquidem deest vtrobique punctum. 28. Hieronymus]vol.v.f.15,ed.:i51:6. ^ Capito's view: Hebr. Inst. f. I?. 33. prophecia] Is. 7. 14, which reads 42. similes] Cf. Adag. 971. nsnp., 43. opereulum] Cf. Adag. 972. 37. neque indocti] Matthew Adrian 44. Iamdudum] Hebr. Inst. f^. I*. the Hebraist, and Gregory Reisch loqui] Cf. 4dag. 2354. (Ep. 308) are cited in support of 47. post alia] Hebr. Inst. f^. I? v. 561] FROM WOLFGANG FABRICIUS CAPITO 521 Ioannes Rudolphus Halwilerus, eanonicus iste, quem bonis litteris parum propitium putasti, totus est Erasmieus. Quinquagenarius 6o seholiis operam dat, atque hac hieme Grecae linguae rudimenta probe didicit, quo sit idoneus ad Nouum Instrumentum. [ἢ summa Erasmum loquitur, vbique Erasmum somniat; praeterea pronepotu- lum, maximae spei puerum, Erasmicis iussit imbui deliciis, et in hoe quoseunque potest a te libros editos assequi diligenter comparat. Miratur Moriam atque vnice librum de Principe amplectitur. Haec scribo vt seias ex vno hoc coniicere quanti te ceteri faciant, quantumque optimo iure venerantur omnes absolutum istud virtutis et eruditionis speeimen, quod inseulptum tam immensis operibus orbi eredideras diiudieandum. Aliquando scribam diligentius maiore ocio praeditus. Vale 3? feria post Letare 1517. Vrget abitum Frobenius. 457569. FmRoMw JouwN REUCHLIN. Deventer MS$. οἱ, f. 123 v?. LB. App. 123. (Tübingen Ὁ) 27 March 1517. IOANNES REVCHLIN ERASMO RO. 5, D. P. Ap ea quae vr Cal. Septembres inter predones litorales Calecii extempore mihi scripsisti, non etiam consultis omnibus musis possem pari dignitate respondere, adeo ex ore tuo genialis scaturit eloquentia. Vnde subrubesco mearum aliquid ad te dare, nee facile adducor vt crebro dem, nisi Iouem lapideum iures de mea ineptitudine boni; consulere; ne illud veteris cautelae audiam, Si tacuisses, philosophus mansisses. Id de me ne dubites, Erasme spes nostra. Sum erga omnes reliquos audentio(r): quod se tuis offert oculis in praesentia, quando ad te mitto hunc librum de Arte Cabalistica Leoni Papae decimo a me dicatum. Quem si lectione tua dignaberis, desyderare comperies Erasmi limam ; tamen mihi temperare non potui, quan- tumuis infans, ne non et ego ei musarum summo praesidi, cui nostra aetate seriptores qualescunque sua dedicant, vel has barbaras hominis Sueui operas pariter offerrem. " o 562, 8, audentior LB. he had matriculated in the summer ot 1521. Six letters from him to Mathias 5601. 60. parum propitium] In the Hebr. Insi., ἴσο, Α΄, Capito praises him for devotion to * vetustior theologia '. 63. pronepotulum] Hartmann οἵ Hallwil, to whom the Hebr. Inst. are dedicated. In the winter of 1520-1 he was at Mainz (Basle MSS. KA. C. IV. 5, i. ff. 121 v? and 34); and in May 1523 at Leipzig (ibid. i. f. 82), where Erb, the last dated 6 Jan. 1542 from Hallwil, survive (ibid. iii. ff. 2-7). On ro Aug. 1544 Pelliean visited him at Brugg (CPR. p. 165). 712. abitum] To the Frankfort fair, 562. 5. Iouem] Cf. Adag. 1533. 9. de Arte] Cf, Ep. 500. 20 n. i οι o οι σι ο 522 LETTERS OF ERASMUS [1517 De sancto sacrorum praesule ac optimarum litterarum antistite Roffensi hoe velim pernoscas, me virum eum non modo, vt certe debeo, valde reuereri, sed amare non minus etiam. — At metuo a tanta laude, tuque, si me amas, auerte hominem a desyderio mei. Probe nosti quam minuunt praesentia famam. Qui me vbi coram viderit, si tum, vt fit aliquando, fastidire inciperet, dii male vortissent. ussi Thomae Anshelmo e nundinis istis Martiis ad vtrunque vestrum eum his meis litteris Cabalistica nostra dare. Acceplis tu eis alterum tibi librum retineto monumenti mei loco, alterum Roffensi nostro diligenter mittito, vt sentiat tuae de se commendationis nos minime oblitos. Profieiscor peregre ab itinere fessus: quare nune ad te nequeo pluribus. Postquam domum rediero, neglecta resartiam permittente Deo, qui te felicissime conseruet opto. Vale feliciter et hec vota mea cum reuerendo Episcopo Roffensi communicato. 27 die Martii Anno 1517. 5683. FRow JouHwN OECOLAMPADIUS. Deventer Μ 5. οἱ, f. 107. Weinsberg. E. p. 198: F. p. 332: HN: Lond. vii. 42: LB. 238. 27 March 1517. [The oecurrence of this letter in the Deventer letter-book is sufficient con- firmation of the year-date given by the printed editions. Lond. vii. 43, LB. 354 is the reply.] ERASMO OECOLAMPADIVS ἢ. VzrxAM te locorum, gloria mea, dulee decus meum, inquiram? Cui incerto nuncio certissima desyderia, vt desyderatissimo Desyderio exponat, credam ? Tabellio comparet nullus; at quid opus tabellione literis rusticanis et incultioribus quam vt coram ornatissimo prodeant Erasmo? Possent, fateor, gerrae meae intra speluncae meae angustias contineri; sed amor violentior est, secum habitare nescit, silentium fert minime: parum illi studia curaeque suae, nisi ab amato cognoscantur. "Vbi ergo te gentium offendam? Iam quibus diuitiis locupletem esse, quibus voluptatibus frui licebat Basileae, absens et sero cum Phrygibus intelligo. Sed frustra ᾿Αδραστίαν corrigo. Sat praesens eris, si sciam te scire animo nos seiungi posse nunquam. Haeret alioqui tua maximi herois virtus et obuersatur in oculis (Hebraico tropo ignosce) pectoris mei, viuit amor, flagrat virtus, - 562. το. minuit LB, perperam. 563. TIT. DECOLAMPADIVS 178. ; cf. Ep. 515. 28 n. 3. at MS.: ae F. 12. MS. N?: obseruatur NP. 962. 26. peregre] Geiger, RE. 237, 563. 6. habitare] Cf. Pers. 4. 52. suggests that Reuchlin may have been το. cum Phrygibus] Cf. Adag. 28. visiting Anshelm at Tübingen. ᾿Αδραστίαν) Cf. Adag. 1538. 563] FROM JOHN OECOLAMPADIUS suauiloquentia adhuc oblectat aures, obstrepit τῶν παροιμιῶν frequentia, subtinniunt virorum optimorum laudes, Mori ciuilis, inquam, et Coleti religiosi. Insonant epiphonemata, illud inprimis, illud laudatissi- mum, illud aureum, nihil in sacris literis praeter Christum quaeren- dum. Tamque praesenter haee adsunt vt adhuc ab ore tuo pendere mihi videar neque mihi ipse ipsi esse praesentior. Obliuiscor subinde meae humilitatis in te admirando occupatior, quoties paruulum illud, saerum tamen et dulcissimum amiciciae monumentum, ἀρχὴν ro) εὐαγγελίου κατὰ ᾿Ιωάννην deosculatus sum, eoque taeto, quo non aliud sanctius Christianis iuramentum, Erasmo me deuoui Matri donaturus eram, si non tanti apud me Erasmus. Crueifixo meo Iesu, coram quo preeulas effundo, appenderam, vt te 2 tuamque fortunam illi commendarem (ita enim flagitabas et charitas exigit) neque a tui memoria velinter sacra auellerer. Imprudentius tamen amieulis τὸ κειμήλιον ostentaui, glorians ab amico dulcissimo profectum ; vnde factum vt Harpyia nescio quae sublegerit, non mediocri animi mei acerbitate verum citra memoriae tuae perieulum. 30 Affixurus eram et epistolium ex Spyris, vt reor, ad me datum, nisi rapaeulos timerem ; verum secretius lectito, subinde suauians. Quid haec? Quomodo animo excideret eximium illud amiciciae testimonium et ornamentum, quo Theseum tuum vocas? | Quamuis autem tantum onus, ne honorem dicam, male feram, non sum tamen 3; nescius quid discedens promiserim, daturum me operam ne omnino vana super Ecolampadio dixerit Erasmus. ^ Conor quidem, fortasse infelieius. Multum negat sterilis Minerua, multum et ambigua valitudo. Imo et haec multum commodi affert, dum compedibus aureis domi detinet. Hieronymi interpretationes cum Hebraicis confero 4o exemplaribus, quae prope nunquam e manibus seponuntur. ^ Est meeum adulescens paris studii ac ardoris ad quasuis literas, Ioannes Brentius, tui nominis studiosissimus. Paramus πινακίδιον in germana 523 MT 5 τὸ o "x 19. ipseipsi add. F : ipsiipsi add. E. lampadio E. 39. Imo om. E. 29. E: Harpyae MS. 40. detineor E. 37. Oeco- 31. Spyris] Presumably when Eras- obliged to leave, He then became mus was returning from Basle in 1516 (cf. Ep. 410 introd.); since Oecolam- padius had only come to Basle in the previous autumn (Ep. 358. 5 n). 34. Theseum] Cf. Ep. 373. 69. 43. Brentius] John Brenz (24 June 1499 — 12 Sept. 1570) the Swabian re- former. He was born at Weil der Stadt, W. of Stuttgart, and was at this time a student with Oecolam- padius in Heidelberg. In 1:518 he was teaching Greek there to Bucer (BRE. 79); but in consequence of his attachment to Luther he was preacher at Hall in Swabia, where in 1527 he published the first Evan- gelieal eatechism. He suffered much during the wars of religion ; but Duke Ulrieh of Würtemberg protected him, and in 1553 he was appointed Provost of Stuttgart. See ΑΒ. The dates of his age are given from the collected edition of his works, Tübingen, 1576- 90, in 8 vols. mwakíàov] Probably the com- mencement of Oecolampadius com- plete index to Jerome ; Basle, Froben, May 1520. ^A “σι σι ^n 6o tn 524 LETTERS OF ERASMUS [1517 diui Hieronymi opera. Ludo item tragoediam, Nemesin Theophili, 5 sed tardiore incremento dramatis secundi finem necdum vidi, quamuis versus sint prope sesquimille. Rem mediocritati meae imparem aggressus sum, et quem exitum sortitura sit dubito. ^ Proinde eius non meminisse satius fuerat, ne forte in spongiam ; sed memor fidei datae non indicare non potui. Dabo enim operam, annuat Deus, ne friuole Oecolanpadium ornarit Erasmus. ^ Crebras ad me dat literas Philippus Melanchthon. Semper tui meminit, semper admiratur, semper commendari tibi rogitat: plane dignissimus Erasmi amore, qui alter futurus est Erasmus facundia, ingenio, eruditione, vita. Si quisquam Germanorum, Erasmum praestabit. Id Beatum nostrum beatius apud te eiusdem nomine egisse non dubitarim. Me vero hae epistola non rhetoris sed amici a fuco plane alieni officium egisse, teque mihi semper praesentem arbitreris, mi Erasme. Vale, optime Erasme, 'ÜN^ ΤΟΝ, hoe est corona capitis mei, Ex specu meo natalieio Vinimontano. Anno u.p.xvit. vi. Calendas Apriles. 564. FROM MARIAN ACCARD. Deventer ΜΗ, οἱ, f. 127. Brussels. LB. App. 124. I April 1517. [The date is confirmed by the supposition that Erasmus was at Antwerp. Cf. p. 526.] MARIANVS ACCARDVS ERASMO SVO S. SAEPE virieularum mearum infirmitatis conscius, vir excellentissime, mortalitatem mei nominis deploraui. Videbam non modo post fata Leteis aquis famam meam submergi, sed et viuentis nomen tenebris inuolui ae penitus incelebre oblitterari. ^ Caeterum tu famae filius iu- stae deplorationi meae consulis, qui binis litteris tuis inuità prorsus Minerua fatisque nolentibus mihi immortalitatis (munus) infundis. Nam si scripta tua, quae mortem nesciunt, mei meminerint, quis 563. 45. dra/matis MS. so. E: C colapadiu MS. 51. E : Melanchilon M5. 53. Erasmus MS.: Erasmus, si E: Erasmus. Quique F. , Vita, si E : , vita si PF. 55. nomine E: nomine apud te MS. 56. officio E. 58. "N^ . est add. E. In codice tamem spatiwm reliquit amamnuensis, wimirum linguae Hebraicae imperitus. 59. meo MS.: nostro E. 6o. Anno... Apriles E: 1517 Kal. Aprilis &c. MS. 564. 5. inuitis MS. : corr. LB. 6. immortali- tatis MS., super immortalitate scriptum : hoc restituit LB, 569. 44. Nemesin | This does not seem 50. literas] Not in ME. to survive. J. J. Herzog, Leben Johannes 54. Beatum] Cf. Ep. 556. 40. Oekolampads, Basle, 1843, i, p. 123, sug- 60. vi] An omission by the copyist gests that Oecolampadius wasthinking is more likely than an addition by the of his own eireumstanees ; ef. 1. 8 seq. printer. 564] FROM MARIAN ACCARD 525 de nominis mei immortalitate dubitabit? Sed heus tu, multo ambitiosior sum, vt ingenue fatear, quam vel ego exprimere aut tu credere posses. Nam nihil magis est in votis quam quod nostri saeculi homines ignorarent te eo ingenio esse quod multum amiciciae tribuas quodque in amicorum laudibus modum excedas. — Posteritati vero facile impones, quae vt in omnibus te verissimum rei litterariae arbitrum agnoscet, itaquet et absque vllo fuco amicos laudauisse sibi persuadebit. Qua quidem spe allectus pudorem quem mihi elegan- tissime litterae tuae fecerunt, susque deque feci. ^ Non enim inficior quod qui te meque norunt illas legentes in me pauonis pennibus induto graeulum inspieient. PPosteri vero pauonem fuisse asserent, meque a tanto viro laudatum (ob quod manes mei gestient) felicem iudicabunt. Ago igitur tibi gratias immortaleis immortalis beneficio (tuo) effectus, quod me ab iniuria obliuionis asserueris, et de hono- rifica mentione mel, quam in litteris ad Budaeum fecisti, cum potero libentissime relaturus. Ego ad praesens tot obruor negociis Siculaeque res adeo me occupatum tenent, vt vix respirandi ocium mihi sit. Cum me extricare potero, ad vos ibo, vt tercius sim in amicicia Erasmi et Petri Aegidii ; quo mihi nil charius aut optabilius euenire posset. Interim da, quaeso, ad me litteras et eas quidem quam longissimas. Tuae enim quo longiores, eo gratiores; estque ilis peculiare quod nunquam satiant, oecupationesque meas statim eleuabunt. "Vale, vtriusque linguae facile princeps, meque vt soles ama. Petro Aegidio meo nomine salutem impartire. Ex Bruxella raptim Cal. Aprilis 1517. 565. FnRoM PETER BanBiRIUS. Deventer MS. 91, f. 159. Brussels. LB. App. 56. 3 April 1512. [Not long after Ep. 532.] PETRVS BARBIRIVS DOMINO ERASMO $. SALVE, doctissime domine mi Erasme. Binas abhinc aliquot dies abs te recepi litteras; quibus paulo quam aequum forte tibi videri possit tardius respondi. Sed certe id effecit tum adeundi domini mei diffieultas, tum mea hinc aliquot diebus absentia. Iucundum sane fuit οὐ Guidoni et mihi tua aliquando hic praesentia, at profecto nobis 564. r4. itag; MS : ? ita vere 17. pennis indutum scripsit LB. 20. Ago scripsi: At MS. immortaleis MS. immortalis MS : immortali LB. 21 affe- etus LB. 564. 22. litteris] Ep. 531. 520 seq. 565. 3. domini] Le Sauvage. - o 20 25 [49] o ex Io 20 526 LETTERS OF ERASMUS [1517 iueundissimum est te tametsi damno nostro absentem conualuisse et tam paucis diebus tam multa litteris confecisse. Illud enim tametsi nobis volupe fuit te quotidie videre, tecum ridere, ex tuo ore doctissimo frequenter pendere, nobis tamen solis fiebat : hoe vero quod nunc tam prosperis ventis percurris, sicut nemini potest displicere, ita omnibus est vtilissimum. Δα hoe longe nobis est gratius te absentem bene quam praesentem male habere. De noua pecunia ad nouum Pascha ad te mittenda magnifico domino meo locutus sum. Is mihi respon- dens suasit vi dilationem vsque Penthecosten aequo ferre velles animo; 'non enim moris est/ inquit 'pensiones nisl in fine anni persoluere". Sed eo tempore non feres repulsam, [non] quominus possis ex sesquianno consequi statum stipendium. Pro operibus Hieronymi statim mittam pecuniam, vbi ea huc miseris, etiamsi tune non recepero. Si Moriam cum Hieronymo miseris, remittam simul pecuniam cum reliqua alia. Ipse Guido ve benignissime salutat et frater meus. Precor vt magistrum Petrum Aegidium, hospitem tuum suauissimum, cuius consuetudine tam mellita reuixisti, meo salutes nomine. Et tu interim, doctissime domine mi Erasme, bene vale. Bruxellae tercia April. 1516. 518,19566.. 'To Lo. X, Epistole elegantes f^. o. Brussels. ΟΣ, p. 148: F. p. 51: HN: Lond. i. 30: LB. 194. (c. 4 April) 1512. LEpp. 518, 519, 521 reached Erasmus between ir and 15 March (Epp. 551,2). As he had feared, it was necessary for him to go to England; to receive from the hands of Ammonius the absolution and dispensation granted by the Pope. He left Antwerp about r April (Ep. 572. 15 and 16 nn.) and the formal ceremony took place on 9 April in Ammonius' house at Westminster (Ep. 517. 81, 2). Ep. 565 shows that by 3 April Erasmus had not returned to Brussels since his departure to Antwerp. On the assumption that the place-date assigned to this and Ep. 567 is correct, it may accordingly be inferred that they were written, or at least despatched, by Erasmus from Brussels during a hasty visit on his way to England. This seems easier than to suppose with Dr. heich that he left such letters as these unanswered for two months after he had received them. Dr. Reich's conclusion, based on Ep. 565, that Erasmus did not visit Brussels when going to England, does not seem to me at all necessary. | 16. non 2wgwlawi, quominus scripsi ex mera coniectura : no quo MS., inter quae vsqueadeo p scripsit amanuensis, nec multo post deleuit; non pro quomodo LB. 6. conualuisse] Cf. Ep. 526. 1. 7. litteris] Epp. 529. etc. replying to the invitations from France. 12. pecunia] Erasmus! stipend as Councillor; ef. Ep. 370. 18 n. This is perhaps the occasion referred to in à letter of 22 Aug. 1534 (printed by Miaskowski in GCommer's Jab. f. Philosophie, xv, 1901, p. 334), where Erasmus aceuses Barbirius of having once intercepted roo florins, being a third part of money due to him from Charles pension. He seems now to have proposed to write off the stipend for 1516 as unpaid, and to begin the payments for 1517 punctually. Pascha] 12 April. 14. Penthecosten] 3r May. 21. frater] Probably Nicholas Bar- birius; cf. LB. App. 155. 566] TO LEO X 527 LEONI PONTIFICI VERE MAXIMO ERASMVS ROTERODAMVS 5. D. Vr vbique, beatissime pater, incredibilis ista tua bonitas pietasque vincit non solum merita nostra verum etiam vota. Quod meus pudor contraetius pareiusque rogabat, tua benignitas largius ac prolixius indulsit. Nec illud sane me clam esse voluit, quibus hoc beneficii deberem ; cum ipse cuperem in solidum tuae vnius debere sanctitati. Seiebam Regem Catholieum me suis litteris tibi commendasse, sed alia de causa, atque id tamen factum est non solum absente me verum etiam inscio. Anglorum Regilicet aliis pluribus nominibus deberem, tamen hic calculus me prorsus latebat hactenus. Intelligo, intelligo, beatissime pater, quam grauem quamque multiplicem sarcinam humeris sustineam. Primum enim manibus pedibusque adnitendum est vt isto munere quod tua pietas indulsit, sic vtar vt tum dante tum accipiente dignum est. Deinde conandum est vt aliqua certe ex parte tantorum Principum commendationi respondeam ; quandoqui- dem his beneficii tui gratiam communem esse voluisti. — Postremo danaa est opera vt non dicam officio (quis enim praestet officium aut Christo aut huie proximo Pontifici?) sed tamen aliqua grati animi signifieatione respondeam accepti muneris magnitudini, quod ipsum iam protinus difficillimum esse video: deinde Leonis amplitudini, sie modis omnibus maximi vt quantum Romani Pontificis fastigium inter reliquos mortales eminet, tantum Leo inter Romanos Pontifices exeellat; id quod multo etiam difficilius. | Hoc an prestaturus sim nescio; certe sie adnitar vt omnes intelligant mihi praeter vires nihil defuisse, suppetat modo vita : quam mihi non optarim longiorem quam quae posteritati consecrandis Leonis Opt. Max. diuinis virtutibus ac meritis sufficiat. Minus infeliciter aggredi solet ardua qui et libenter aggreditur et suscepti negocii pondus non ignorat. Quod si nos iustae vires destituent, auxiliares eruditorum hominum suppetias implorabimus: quorum nemo est vsquam qui non fateatur sese plurimum tuae pietati debere, pacis publicae vindici, quae semper honestorum studiorum altrix fuit. Libet interim tum mihi priuatim hanc gratulari felicitatem, cui contigerit probari non solum Pontifici Maximo sed Leoni inter maximos suis dotibus maximo: tum autem publice saeculo huie nostro, quod prorsus aureum fore spes est, si σι μ᾿ 3 to o ιὸ en quod vnquam fuit aureum, vt in quo tuis felicissimis auspiciis 35 tuisque sanctissimis consiliis tria quaedam precipua generis humani bona restitutum iri videam ; pietatem illam vere Christianam multis modis eollapsam ; optimas literas, partim neglectas hactenus, partim corruptas: et publicam ac perpetuam orbis Christiani concordiam, TIT. PONTIFICI VERE MAXIMO C: DECIMO ZH. I4. F: commendatione C. 19. F: amplitudine C. 21. H : reliquas C. 598 LETTERS OF ERASMUS [1517 40 pietatis et eruditionis fontem parentemque. Haec erunt nunquam intermoritura Leonis decimi trophaea, quae doctorum hominum literis aeternae memoriae consecrata tuum pontificatum tuamque gentem semper illustrabunt. Deum Opt. Max. precor vt istam mentem tibi perpetuam esse velit, te nobis quam maxime diuturnum, quo rebus 45 humanis ex animi sententia compositis serus in coelum redeat Leo. Bruxellae. w.p.xvi. 521567. To SYLVESTER GiGLr. Epistole elegantes fo. οὗ. Brussels. Q*p. T5r:9B. p: 52: HN: bond: 1: τ BB296; (c. 4 April) 1515. REVERENDO IN CHRISTO PATRI AC D. P. SYLVESTRO EPISCOPO VVIGORNIENSI, SERENISSIMI BRITANNIAE REGIS APVD SVMMVM PONTIFICEM ORATORI, ERASMVS S, D. DvPurcasmI beneficii tui gratiam, amplissime Presul, dum singulari officio quo me nihil promeritum es prosecutus, addis literas humani- tatis plenas. | Multa mihi de singulari tua in doctos bonitate praedicauerant multi, sed nunc omnem famam infra verum fuisse 5 comperio, qui mihi videris huic potissimum rei natus, νὺ de omnibus bene merearis. Quid enim non praestaturus sis aliis, cum haec praestes Erasmo vix de facie noto? Proinde mirari desino quod te pari fauore parique beneuolentia prosequuti sunt pridem Henricus eius nominis septimus, regum longe cordatissimus, nune eiusdem 10 nominis octauus, patri simillimus filius, quod te Leo Pont. Max. singulari charitate complectitur. "Tot rerum similitudo vos conciliat. Vtrique virtus vtriusque fortunae vicibus exercita factaque illustrior ; virique studium benemerendi priuatim ac publice de omnibus; virique ingenii lenitas ac benignitas mira. Ipsi per litteras vteunque 15 gratias egi, sed id per te fiet rectius, vt cuius opera factus sum illi obnoxius, per eundem me gratum esse cognoscat. Non grauaberis hoc velut auctarium addere tuis in nos officiis et alioqui maximis. Bene valeat T. R. paternitas, cui me totum dico dedicoque. Bruxellae. w.p.xvi. 568. Fnow WiLLIAM BUDAEUS. Deventer MS. οἱ, f. 194. Paris. LB. App. 6o. 5 April (1517). [ΟΥ̓ the same period as Ep. 522, etc.] BVDEVS ERASMO 5. Dvas a te litterulas aecepi; vnas, quae semigraecae erant, sine die et consule, alteras die festo Annunciationi dominieae Mariae scriptas. 966. 45. serus] Cf. Hor. 6.1. 2. 45. 568. τ. litterulas] Both are lost. 568] FROM WILLIAM BUDAEUS 599 Illi iam respondi me tum respondere non posse, cum nihildum certi haberem; alteris vix habeo quod respondeam, ἀφ᾽ ἧς ἡμέρας τὴν ἐπι- στολήν cov τῷ Βασιλεῖ πρῶτον ἐπέδωκα, ἀεὶ μέχρι rovrov. 7] αὐλὴ yàp ἀπεδήμησε τῆς πόλεως, αὐτὸς δὲ ὃ Βασιλεὺς τὸ πλεῖστον διετέλεσε περι- νοστῶν καὶ δὴ καὶ περιδραμὼν ὅπου τὰ κέρατα οἱ ἔλαφοι ἀποβάλλουσι, ἐν τοσούτῳ δὲ κατὰ χώραν μένειν οὐκ ἠδυνήθην: μέχρις οὗ πάλιν τυχὼν τοῦ παραστησομένου ἐνέτυχον τῷ Βασιλεῖ εἰς τὴν ἐκκλησίαν ἰόντι. Ibi forte affuit ὠτακουστὴς ἐκεῖνος ὃ ἱερὸς, Guillielmus Paruus, qui τὸν Βασιλέα προσαγορευτέον εἶναι τότε ἡγήσατο: quod mihi non placebat, qui ocium a muscis poscebam. Βασιλεὺς tunc erat in pago Sammorio, vbi nos Sammorianam villam habemus ἡμιτελῆ; qui cum me agnouisset, 'Vbi' inquit 'sunt τὰ γράμματα τοῦ 'Epácpov, à σε perad(p)ica: ἐπέταξα 2᾽ Quas cum ego prompsissem et ille lecturum se dixisset, ad sacrum ire perrexit. Redeunti cum iterum contra animi mei sententiam obuius factus essem, praesente Guillielmo Paruo et illo deductore meo eodemque amico tibique plurimum fauenti, quique opera tua visurum se speraret ὡς àv εἰ δὴ σοῦ αὐλικοῦ γενησομένου --- (sic enim eum falso existimare patiebar, vt et alios nonnullos; inter eos vnus est qui τὸν Βασιλέα παιδόθεν τὰ στοιχεῖα τῆς γραμματικῆς ἐδίδαξεν. οὗτός ἐστιν ὁ ἐμὸς χειραγωγὸς, ὃ παραστησάμενος πρῶτον τῷ Βασιλεῖ) ---1Ό1 tum igitur ὃ Βασιλεὺς *Quid' inquit in animo habet Erasmus? neque enim id satis ex literis meis intelligitur. *'Certe, inquam “ὦ Βασιλεῦ, ex literis tuis parum id intelligi potest. ' 'Num quid explanatius ad te seripsit?' Ad haec cum ego opportune respondissem et vt in rem eam commodum esse intelligebam quam ἡμεῖς ἀπορρήτως κατασκευαζό- μεθα, alter ille τῶν παραγινομένων, ὃ τοῦ Βασιλέως καθηγησάμενος παιδόθεν, his verbis sermonem excepit: * Κύριε, εἰ τὸν ΓἜρασμον προσάγεσθαι εἰς τὴν βασιλείαν σὴν δέδοκταί σοι, πάντως οὑτοσὶ (ἐμὲ δῆθεν χειροδεικτῶν) τοῦτο διαπράξεται ἢ οὐδείς γε ἄλλος: οἰκείως γάρ τοι αὐτοὶ ἀλλήλοις χρῶνται καὶ προσφιλῶς. Etenim Ποὺ me impetraturum ἐν τῷ κοινολογεῖσθαι iactaueram amicitiae iure, εἴ ye δὴ τὸν Βασιλέα ἀξίως καὶ ἱκανῶς animatum intellexissem ; τοῦτο yàp ἦν ἐπινόημα μου, ἐπινενοημένον δήπουθεν ἐξ ὅσου τὰ γράμματά σου ἐκεκομίσμην τὰ Ἑλληνιστὶ φθεγγόμενα: ὅπερ οὐδεὶς συνήδει μοι, ἵνα μὴ τὴν γνώμην σου προδῶ καὶ τὴν κατάστασιν 3. illi MS. : illis LB. 4. à '$s ἥνερας MS.: corr. LB. 5. αὐλὴ yàp scripsi : ἀυληγεὶν MS. 8. ob scripsi : oves MS. : οὖν LB. I4. μεταφράσαι coni, LB: μετὰ φάσαι MS. 25. ὦ LB : ὁ MS. 33. ἐν LB: € MS. 37. συνήδει LB: σηνήδει MS. 9. mapacT2copévov] Francis de which Francis visited 6-19 April; ef. Moulins; cf. Ep. 523. 7 n. the itinerary in his Actes, vol. 8. 1o. Paruus] See Ep. 522. 17 n. 13. villam] Cf. Ep. 435. 136 n. 12. muscis] Cf. Plaut. Foen. 690,1. 25. literis meis] Ep. 533. Sammorio] St. Maur-les-Fossés, 31. σὴν] C£. Epp. 435. 8, 493. 6. ALLEN II Mm σι 20 40 45 50 55 6o 65 580 LETTERS OF ERASMUS [1517 τῶν αὐτόθι πραγμάτων. οὕτω γὰρ ἐκέλευες σύγε. Verum ad haee verba ὁ Βασιλεὺς εἰς ἐμὲ ἀπιδὼν “ Quid ais?' inquit. ' Here, inquam 'si me iubeas summo iure cum Erasmo agere et semel ad eum scribere, ausim ego spondere sese ita mihi dediturum vt consilium meum non abnuat.' "Tum ille *Volo* inquit *vt id facias'; continuoque abiit ad prandium, οὐδεμιᾶς ἄλλης βεβαιώσεως δοθείσης. ἐνταῦθα δὲ ἡμικατηφὴς ἐγὼ εἶπον τοῖς χειραγωγήσασιν ἐμὲ, εἰ μὴ Ἑράσμῳ βεβαιότερον caueretur, nunquam ea de re quiequam me seripturum: non enim huiuscemodi spem me videre, propter quam vadimonium deseri posset. Heri Parisiensem praesulem adii tua causa: quem tribus amplius horis expectatum vix tandem ociosum a seriis atque arduis rebus nactus sum. Τούτῳ πάντα τὰ μυστηριώδη ἐφανέρωσα, prolatis etiam tuis epistolis. Longum esset omnia narrare; τὸ δὲ κεφάλαιον, amat te vt quem summe, tibi fauet apertissime, te in ore alternis verbis habet super mensam. Cum de huiuscemodi sermones excitantur, ait se rem lentaturum certioremque me faeturum. — XvveAóv δὲ φαίην àv τοιαύτην εἶναι παρ᾽ ἡμῖν τῶν πραγμάτων κατάστασιν, ὥστε οὐκ ἄγαν ἐλπιστέον εἶναι: νομίσας ὅμως οὐκ ἀπεγνωσμένον τὸ πρᾶγμα εἶναι λογίζομαι. Cras peregre aut etiam hodie profecturus (haec) ad te scribenda duxi, vt interim τὰ αὐτόθι πράγματα explorares καὶ περὶ τῶν ἐνθάδε con- suleres. Hoc etiam quin addam abstinere nequeo. Νὴ τὸν φίλιον τὸν ἐμόν τε kai σὸν, πολλάκις μοι ἐπέρχεται χαίρειν ἐᾶν τοὺς λόγους τοὺς προτοῦ μοι ὑπερεσπουδασμένους καὶ πάντων προτετιμημένοζ(υςς, ot δή μοι νοσιζομένῳ προσέτι καὶ τὴν ἀπευκταίαν πενίαν συνεζεύχασι. Si tibi videbitur, tu ad Parisiensem scribes. Fortasse etiam auctor aliquando tibi ero vt τῷ Βασιλεῖ πάλιν Scribas, si sensero rem non esse obliuione transmissam. Non ante decimum aut octauum Kal. Maias rediturus sum. Germanus Brixius, archidiaconus Albiensis, tuus olim discipulus, Libi plurimum fauet; nunc est Reginae a secretis. Epistolam quam ad me scripseras ab eo vix recipere potui. Doctus est vtraque lingua ; quem plurimum amarem, nisi te pluris quam me faceret. Vale Ramaliorum die Parisiis. 569. FnRoM GERMAIN DE DBRIE. Farrago p. 55. Paris. F. p. 224: HN: Lond. iv. 8: LB. 212. 6 April 15195. [Of the same period as Ep. 522, ete,, and probably sent with Ep. 568. | M. Delaruelle, BE. p. 19 n., quotes Lebeuf, Mémoires d'Auxerre, 1743, li. 501-3, 38. ἐκέρευες MS. : corr. LB. 44. caueretur LB : caneretur MS. 58. σην- ελὼν MS. : corr. LB. 56. haec add. LB in ipso codicis margine : vbi finis est lineae. 60. ὑπερεσπουδεσμένους MS. : corr. LB. προτετιμημένους LB. 61. σηνεζεύχασι MS. : corr. LB. 47. Parisiensem] Poncher: see Ep. 529. 569] FROM GERMAIN DE BRIE 531 who asserts from local records that de Brie is the vernacular form of Brixius' name; and eorroborates this from Hergenroether, Leonis x Regesta, no. 6949. Lebeuf gives 27 July 1538 as the date of Brixius' death. Lond. iv. 9, LB. 359 is the reply.] GERMANVS BRIXIVS ERASMO ROTERODAMO. RznirT a vobis ad nos nuperrime Stephanus Poncherius, Parisien- sis episcopus, legatione apud Caesarem sua feliciter functus. Antisti- tem hune nostrum difficile adeo dictu est quantopere Gallia haee demi- retur, quantopere obseruet, quantopere etiam reuereatur. Neque id sane temere: nempe is vnus est Parisiensis qui reliquos omnes Galliae no- strae pontifices (absit verbo inuidia) tum morum honestate, comitate, grauitate, tum vitae simplicitate, continentia, integritate, simul in- genii facilitate candore, bonitate, simul iuris vtriusque, theologiae, philosophiae disciplinarumque pene omnium cognitione quadam in- comparabili sine controuersia antecellit et longo post se interuallo relinquit ; vt non immerito in eorum albo antea semper vel in primis adscriptus sit, quorum consilio, prudentia, iudicio, regni huius moles moderetur Eundem enim iam Galliae huius reges tres quadam veluti suecessione alius subinde post alium, perinde atque consultissi- mum quendam Nestora in consiliüs suis delectum, magna vbivbi penes se autoritate honestarunt, magno in precio atque aestimatione nunquam non habuerunt: vsqueadeo probata spectataque illis fuit Antistitis fides, et explorata perspectaque prudentia ac praesens quaedam in rebus agendis omnibus prouidentia. Adde quod vel in tantis reipublicae negociis ac, vt verius dicam, negociorum fluctibus, quibus ille assidue non implieatur modo verumetiam tantum non obruitur, solus de tanto episcoporum mnostratium choro bonarum literarum candidatos non respicit solum aut appellat sed etiam prae- miis exhortatur, liberalitate demeretur, comitate inuitat, humanitate allicit, autoritate sua fouet, dignitate protegit, splendore ornat et illustrat : atque ita demum haec omnia praestat, vt numeris omnibus singularem quendam apud nos agat Mecoenatem in eos omneis quos cognouerit literarum eruditionem cum honestate morum coniunxisse. Felicem vero 86 multo fortunatissimam Galliam futuram, si decem praeterea Mecoenates huic vni similes habeat; quorum fauore et benignitate honesta tandem studia ingenuaeque artes, principum horum tenacitate et odio extinctae, excitarentur et veluti ex vmbra, quod aiunt, in lucem producerentur. Atqui ne forte admireris, Erasme doctissime, qua ratione Episcopum 5 o 15 30 apud te tot tantisque his laudibus honestandum susceperim, is sane 35 I5. vbivbi E: vbique F. ri, Poncherius] Senonensis archiepiscopus: E. in marg. Mm2a 532 LETTERS OF ERASMUS [1517 si quid antea fuit de literato quoquam bene meritus, dispeream nisi recentissime de te vno affatim ambabusque manibus meritus sii: quo nomine et nos quoque illi causa tua multo etiam quam antea magis debemus ; nimirum arbitrati quiequid dignationis, quiequid 4o ornamenti atque honestamenti vsquam in te confertur, id omne et in Musas quoque nouem, quarum ipse es cultor primarius et veluti antistes incomparabilis, conferri. Age vero, Erasme, accipe quale sit quamque singulare Parisiensis in te meritum. Is cum primum ad nos legatione ea, quam ante dixi, functus rediit, nihil potius ha- 45 buit, nihil sibi magis praecipuum duxit quam te, te inquam vnum, Erasme, praedicare, quam tuum ingenium, tuam doctrinam atque eloquentiam Graecam iuxta ae Latinam tum publice tum priuatim pleno ore efferre et apertis, quod aiunt, tibiis propalam decantare. Legerat quidem antea scripta tua quam plurima; te autem, quod zo asserit, de facie nondum nouerat. Mirum est nunc quantopere exultet, quantopere gestiat, quantopere etiam sibi placeat, quod Erasmum istic et viderit coram et Erasmi congressu ac colloquio quotiescunque 11- buit (libuisse autem ait creberrime) vsus fuerit. Quid non ille prae- dicat de Erasmo? quid ille Erasmo non tribuit? Eius de te ser- 55 mones subnectere libuit: facessat tamen interim iubeo procul hine adulatio omnis. * Magna Erasmum fama praecesserat, maior inuentus est : quid enim vetat eadem nos de Erasmo pronunciare, quae de Iseo quondam suo Plinium pronunciasse legimus? Ὁ vere Atticum leporem, o vere 6o Nestoream eloquentiam, o raram eruditionem ac certe non seculi no- stri! Nihil vnquam Erasmo Cisalpinus orbis produxit omnibus literariis dotibus cumulatius; absit verbo inuidia. Habuit nostra haec aetas bonarum literarum proceres duos, Hermolaum Barbarum atque Angelum Politianum, Deum immortalem, quam felici ingenio, quam acri iudicio, quanta facundia, quanta linguarum, quanta disci- plinarum omnium scientia praeditos! Hi Latinam linguam iam- pridem squalentem et multa barbariei rubigine exesam ad pristinum reuocare nitorem conati sunt; atque illis suus profecto conatus non infeliciter cessit, suntque illi de Latina lingua tam bene meriti quam 7o qui ante eos optime meriti fuere. Itaque immortalem sibi gloriam, immortale decus parauerunt, manebitque semper in omnium erudito- rum pectoribus consecrata Hermolai ae Politiani memoria, nullo 6 οι aeuo, nullo casu, nullo fato abolenda. Vidi et ipse in Italia olim ali- | quot magni nominis magnaeque in literis opinionis, in quibus et 75 doctrina non vulgaris et iudicium acre et rara adeo inerat facundia; 48. referre Lond. 5o. quantopere exultet om. H. 59. Plinium] Ep. 2. 3. 1. 569] FROM GERMAIN DE BRIE 588 sed tamen istud ego citra inuidiam et cum Italiae pace dixerim, eui equidem eum faui antea multum, tum tribuo semper in studiis pluri- mum: vnus profecto Erasmus Transalpinis ac Cisalpinis omnibus palmam praeripit, vnus Erasmus omnium lumina eruditionis ae facundiae fulgore praestringit et, quod est in prouerbio, cornieum oeulos configit. * Etiam nune Erasmum ipsum loquentem videre videor : dii superi, vt omnia apte, omnia apposite, vt nihil non erudite, nihil non eleganter et ornate, nihil non distincte et adamussim loquitur! Summa est facultas, copia, vbertas : oratio eius pura, aperta, facilis, dulcis: sermo proprius, lersus, exquisitus, grauis, sensus abstrusi ac reconditi. Occursant verba, sed euiusmodi? quaesita, exeulta, Latinissima, atque haec quam co- piose, quam affatim. Vberrimum quoddam dicas eloquentiae horreum : multa lectio in familiari et vel extemporanea locutione, multa eruditio apparet: incredibilis memoria repetit altius quae loquitur, ne syllaba quidem labitur: breuiter Musam ipsam Atticam, non hominem, loqui contendas. Vt illi rhetorica subseruit, vt illi ad vnguem nota est, vt domestiea illi ac familiaria rhetorices praecepta, vt schemata omnia, figuras, dicendi genera singula pro arbitrio modo hae, modo illae in cerae modum in vsum suum flectit ae reflectit! Ilurares Demo- sthenem esse aut si quis Demosthene superior esse potest. Vt poe- tas omnes tum Graecos tum Latinos familiares peculiaresque habet ! vt carmen vtraque lingua non poenitendum scribit! vt feliciter Seribenti Apollo arridet, Musae omnes certatim aspirant! quo in genere nimirum vel antiquos ipsos prouocare videtur. * Tam theologiam Erasmum non vulgariter esse edoctum et testantur quidem eius in ea arte scripta quam plurima ; et ego qui cum homine in ea sum colluctatus palaestra, locupletissimus certe ac vere Atticus lestis esse possum. Neque enim theologiam Erasmus (quod nonnulli fortasse opinantur) primoribus tantum labris degustauit, sed plane ad penetralia vsque penitissimosque recessus penetrauit. ^ Porro philosophiam artium omnium reginam non obiter aut veluti e limine tantum salutauit. Nota illi sunt et domestica archana mysteriaque omnia, quae vel diuinitus a Platone vel ingeniose ab Aristotele vel quieunque alii in philosophia excelluerunt prodita ac relicta sunt. Atque in tanta tamque copiosa disciplinarum supellectile bonarum ecquis modo inueniri poterit qui cum Erasmo manum conserere et in harenam descendere audeat? nisi si quis forte 'Thersites viribus longe inferior cum Achille aut Diomede congredi praesumpserit, mox magno suo dedecore hastam abiecturus et tota harena turpitér cessu- 8o. perstringit N. Iojy. e E : ἃ .N. 8o. cornicum] Cf. Ep. 456. 21 n. 103. Atticus] Cf. Adag. 725. 8o 85 90 95 100 M o5 IIO I15 534 LETTERS OF ERASMUS [1517 rus, Hominem ipsum inuitaui regiis verbis ac stipendiis ae non- nihil etiam meis seorsum promissis ad Galliae nostrae contubernium : ac venisset quidem ille non inuitus, nisi quod suam iam fidem Catholico Regi, Principi suo, obstrinxit, et fortuna illi sua ac potius 120 virtus fautores aliquot apud Principem, clarissimos quidem illos ae principalis aulae primarios viros, comparauit: quorum fauore atque autoritate studiorum suorum messem facere et laborum omnium fructum haud ita multo post colligere expectat." Haec sane sunt et his similia praeconia, quibus Erasmum Pari- 125 siensis palam ornare et honestare non desinit. Quem equidem tametsi intelligam vel iustissimos tibi titulos tribuisse nec te aliis quam tuis ipsius eoloribus depinxisse, tamen non mediocrem, puto, Antistiti vel dupliei nomine debes gratiam: partim quod tibi ille alioqui nihil obstrietus, tamen operam tibi suam tam liberaliter ac profuse com- :30 modauerit suumque erga te animum tam candide vltro patefecerit ; partim quod non modieo aestimare debes, laudari tibi contigisse a tam laudato tamque in omni virtutum genere spectabili viro: siqui- dem ea demum vera laus existimanda sit, quae de laudati ore pro- cedit. Caeterum, Erasme optime, duo sunt in primis quae ne 135 adduxerunt vt apud te nune praeconii huius testimonium ferrem: alterum quod ego vnus maxime omnium iustus tibi fidusque ae veluti ἐκ τῶν Διὸς δέλτων testis esse possum, vtpote qui Parisiensem ipsum semel atque iterum ea de re loquentem praesens exaudiui— sum enim frequens apud eum ; quod ille non literatos modo oscule- 14o tur verum et literarum quoque studiosos; quorum in numero, modo ita Musis placeat, et nos quoque locum aliquem nobis vendicamus— : alterum. quod tua permagni interesse putaui, rescire te quibusnam maxime deberes cuiusque in aere potissimum esses, quo tu aecepti meriti gratiam aut agere aut etiam, si qua daretur, quandoque referre 145 posses. Sceiebam enim ac multo etiam antea magis cognoueram te animi esse nequaquam ingrati. Adde insuper, quod ipse quoque olfaeiebam, minus tibi suspectum fore nostrum quam cuiusquam alterius hae in re testimonium, atque ita te sane iudicaturum me (id quod est) pro veteri illa mea erga te fide mutuaque amicitia totam tibi 15o rem simpliciter et aperte enuneiasse, nihil adeo adhibentem fuci sed plane τοῦτο δὴ τὸ λεγόμενον, τὰ σῦκα σῦκα koi τὴν σκάφην σκάφην λέγοντα. Neque enim is sum, mihi crede, qui tibi quiequam imponere velim aut qui te nunc falsis laudibus perunetum demulcere καὶ eis τὴν φιλαυ- τίαν ἄγειν pertentem ; abs qua nimirum, nisi fallor, alienum te sem- 139. exosculetur H. 116. inuitaui] Cf. Ep. 529. 12. 667 ; and Adag. 724. I37. Διὸς δέλτων] Cf. Luc. Merc. Cond. 151. τὰ σῦκα] Cf. Luc. Hist. Conscr. 41. 569] FROM GERMAIN DE BRIE 535 per et auersum eognoui, nec quiequam aliunde pendentem ingenium istud suis ipsius dotibus ae propriis meritis aestimare solitum : nisi si quid forte, vt Homericum illud me hie vsurpare permittas, ᾿Αλλοῖός μοι, ξεῖν᾽, ἐφάνης νέον ἠὲ πάροιθεν, et tu mores tuos ingeniique istius modestiam ae, vt verius dicam, simplicitatem, ex quo mihi visus non es, immutaueris. Concedis enim et hoe quoque nobis, vt tibi interim aurem vellicantes memo- riam paulisper refricemus consuetudinis illius atque amicitiae veteris quae nobiscum olim Venetiis intercessit ; dum ego sub Iano Lascare meo (cum dico *meo', praeceptorem et veluti parentem optimum intelligo) vixdum Latinis literis initiatus Graecis operam nauare auspicarer, tu in aedibus Aldi Manutii singularis etiamdum eru- ditionis tuae tum Graecae tum Latinae egregia illa atque inculpata specimina diis hominibusque plaudentibus praeberes. Inter quae extant Prouerbiorum chiliades quatuor, opus non mea quidem vnius sed eruditorum sententia tanta vtriusque linguae eruditione conspersum, tam multipliei lectione distinctum, tanta venustate ac facundia conditum, vt plane si quis recte ac citra omnem in- uidentiam perpenderit, vel ex eo vno manifestissimum fiat quantum Erasmus eaeteros omnes literariae palaestrae athletas antecellat, καὶ ὁπόσον δὴ ἡ σάλπιγξ τοὺς αὐλοὺς kal οἱ τέττιγες τὰς μελίττας ὑπερφωνοῦνται ; quas ipsas mehercule qui non admirantur, eas proculdubio aut om- nino non legerunt aut, si legerunt, plane in literis caecutiunt. Nam vt obiter illud tantum attingam, quid eruditius, quid ornatius, quid copiosius, quid elegantius aut Latinum magis tuis illis nescio quot digressionibus? in quibus vere nobis non alium quam Erasmum ip- sum, hoec est Quintilianum quendam declamantem repraesentas Ὁ Suecesserunt his Moriae Encomium, Miles Christianus, Instrumen- tum vtrunque, Christiani principis Institutio, Hieronymi restituta ac distincta opera, atque alia id genus quam plurima, ὦ φίλαι Μοῦσαι, quo fauore, quo plausu, quibus amplexibus, quibus osculis ab omnibus hie politioris disciplinae studiosis excepta! Quibus omnibus quid aliud plane Erasmum effecisse credimus, nisi quod manifestissime nobis in- dicauit quam felici ingenio, quam sagaci naso, quam purgatis auribus, quam diuina memoria, quam vbere facundia, quanta vtriusque linguae eruditione, quanta stili exercitatione ac maiestate, quanta discipli- narum omnium scientia praeditus ornatusque sit? Ac per Deum im- mortalem, quis iam inficiabitur Erasmum quendam veluti inexhau- stum perennis eloquentiae fontem latissime manantem in pectore ac 155. neque XN. I59. istius E : tui H. I64. & E: ac H. 173. vel om. H. 185. hie FP Corrig. : his E. 155. aliunde] Cf. Cic. Fam. 5. 13. 1. 163. Venetiis] Cf. Ep. 212. 1 n. 157. Homericum] Od. 16. 181. 183. vtrunque] in Greek and Latin. 155 160 165 170 175 180 185 190 195 200 210 21 σι 220 225 230 596 LETTERS OF ERASMUS [1517 praecordiis gestare? de quo tam varii passim tamque exundantes riuuli in studiosorum vireta eopiosissime deriuantur. Quis inficia- bitur in aliis quidem permultis alias atque alias dicendi dotes ac vir- tutes eminere, in Erasmo autem vno τῶν πάντων ἀγαθῶν σωρὸν, TOV πάντων ἀγαθῶν μυρμηκίαν, τῶν πάντων ἀγαθῶν θάλασσαν εἶναι Ὁ Iam nos, Erasme eruditissime, tametsi intelligamus scripta tua non nisi oculatissimo cuique lectori patere, nec palato huie conuenire tam delicatas tamque regales dapes ae, vt verius dicam, ταύτην τὴν TOV θεῶν τροφὴν, tamen, ὦ θεοὶ εὐδαίμονες, πῶς μὲν γὰρ ἂν οἵἷόστε εἴην τοιαύτης θοίνης ἀπέχεσθαι, καὶ ταῦτα εἰς τοσοῦτον λιμώττοντος καὶ διψῶντος ἐμοῦ ; Lego equidem diligentissime ae eupidissime reuoluo tuas omnes 1ὰ- 5 cubrationes, quarum vel decies iam repetitarum nulla me tamen ad- hue satietas, certe recens quaedam semper capit admiratio: ac me- hereule, quo saepius illae a me, quo vicinius ae pressius introspiciun- tur, hoc magis ac magis placent, magis afficiunt, magis delectant. Ac per deos immortales, qui non delectarent? cum et Deloinum meum--—hoc est euius ego vtor familiari consuetudine ae quotidiano prope conuictu, quae vetus hominis est in me humanitas—et Ruzaeum insuper, cuius et singularis est quaedam in nos beneuolentia, patritii ordinis summates viros, ab humanitate politioribusque literis bene audientes, non afficiunt modo aut delectant, sed plane et capiunt et eousque rapiunt vt illis Erasmus vnus in manibus versetur, Erasmus vnus instar omnium neotericorum habeatur. Et me iam poenitebit tantorum. virorum exempla sequi et vestigiis tam certis inhaerere ? vt sileam interim Gulielmum Budaeum, virum amplissimum et Galliae huius nostrae singulare quoddam ornamentum ac gloriam in literis incomparabilem : qui cum se tribus nobis (vt est ingenii candi- dissimi) familiarissimum praebeat, eumque nos praeceptoris ae veluti Apollinis euiusdam loco veneremur, tuam adeo eruditionem, tuam istam multiplicem lectionem, eloquentiam, copiam praedicare nobis non cessat, tuaque scripta omnia magnifacere et albo, quod aiunt, caleulo insignire. Ac nos sane, vt in aliis omnibus, ita in ea quoque re Budaeum ipsum emunctissimae naris iudicem xai ἡμῖν μὲν ὡς Hpa- κλείαν λίθον ὄντα sequimur ; tanta est apud nos hominis vel religio vel autoritas. Proinde, Erasme amplissime, quandoquidem subodoror me pro- lixitate hac tibi, homini, puto, oecupatissimo et ocium istud (si quod suppetit) non nisi legendis exquisitissimis scriptis consumere solito, 195. P: deriuant E. 203. ἐμοῦ F : ὀντὸς ἐμοῦ E. 224. magnificare N. 225. 1n posi vt om. ἢ. 211. Ruzaeum] Cf. Ep. 493. 420 n. 226. 'HpakAeíav| The magnet; cf. Rusaeus: E in marg. Plat. Ion 533 D. 569] FROM GERMAIN DE BRIE 597 fastidium iam ae nauseam peperisse, epistolae finem faciam : modo te vnum id praemonuerim,' videlicet me tametsi tua iampridem prae- sentia priuatus sum et longo tecum locorum interuallo discretus, nihilo tamen secius tui memoriam assidue in animo ae pectore meo Saerosanetam cireunferre, teque perinde amare atque obseruare ac si praesens praesentis quotidiano in hune vsque diem contubernio vsus fuissem. ^ Neque enim is sum qui amicos absentes absens aut obliuisei aut negligere soleam, cui sane. nunquam illud fuit non exosum, τηλοῦ φίλοι va(ovres οὔκ εἰσιίν) (Xo. Peropto tamen aec nimirum supra quam diei potest concupisco, vti Regis huius erga te animus, qui sane haud contemnendus est, et pollicitationes, quas haud inanes futuras arbitramur, te, si qua possint, ad Galliae no- strae contubernium alliciant: tum ob alia multa, tum vt periclitari potissimum valeas meam erga te fidem ae beneuolentiam, addam et liberalitatem, eorum certe omnium quibus mediocritatem hane nullo meo merito fortuna exornauit. Bene vale et me tui amantissimum mutuo ama. Parisüns. vir Idus. April. w.p.xvr. 570. FRoMw JoHw or HÉRINNEs. Enghien. 6 April 1517. Deventer MS. 9r, f. 125. LB. App. 125. [The date is eonfirmed by the supposition that Erasmus was at Antwerp. The writer belonged to the Chartreuse de la Chapelle at Hérinnes, N. of Enghien ; which is mentioned in Dom. Ursmer Berliere's Inventaire des obituaires Belges, 1899, pp. 33,4-] IOANNES HARENACEVS ERASMO RO. 5. P. D. Sacnis initiatus quidam nomine Simon, de familia honestissimi viri ac iuris periti Gasparis Halmali, tribuni Antwerpiensis, hospitio nostro vtebatur in ieiuniis nocte vna. Mane interrogatus a me de Erasmo (de viris enim eruditis mihi fere primus est sermo) respondit Erasmum perbene agere atque Antwerpiae morari cum Petro Aegidio, prudentissimo viro aec scriba ciuitatis primario, et addidit : *Nos' inquit ' sepe loquimur cum eo familiariter, interdum in domo nostra, interdum in hospitio suo atque etiam interdum alibi! *Quaeso,' inquam 'eum opportunum fuerit, saluta eum nomine meo atque, si videbitur, his verbis: * Quidam Cartusiensis de domo Capellae salutat te, Erasme, quia diligit te, et rogat obnixe, si habueris illae iter 569. 240. τηλοῦ] Paroem. ap. Athen. Dipn. 5. 3; ef. Adag. 1286. 570. 2. Halmali] son of John van Halmale. He was Sheriff of Antwerp ten times between 1i510-27, and was Burgomaster 1524, 1526, 1528. About 1514 he was sent to Bremen to allay the jealousy existing between the Hansa and Antwerp. For this infor- mation I am indebted to M. Fernand Donnet, Secretary of the Royal Aca- demy of Archaeology at Antwerp». B is dedicated to Halmal (App. 11); cf. also Ep. 474. 3 n. 2 2 to σι - 35 40 45 o 20 5 IO T tn 588 LETTERS OF ERASMUS [1517 aliquando, vt in domum Capellae digneris diuertere et fratres tui amantissimos inuisere."' Hee fuit salutatio mea, Erasme doctissime ; quae si plus satis temeraria visa fuerit, precamur humanitatem tuam vt id amori tri- buas. Aliter enim te sollieitare non debeo; nam praeclara studia tua non ignoramus. Interim vero nos de te bene sentiendo, bene loquendo, bene ominando, bene precando (vt hactenus fecimus) amicicle partes tuebimur. Vale, decus aetatis nostrae dulcissimum, et nos si fieri potest dilige, quia nos te diligimus. In domo Capellae diue Mariae prope Angiam octauo Idus Aprilis 1517. 9714, FRow CuTHBERT TUNSTALL TO WILLIAM BUDAEUS. Auctarium p. 68. (Antwerp. F. p. 116: HN: Lond. ii. 29: LB. 253. (April 1517.) (This letter and its answer were included by Erasmus in his correspondence and may therefore find place here. When Ep. 572 was sent, this letter had already been composed iamdudum ; but it was probably not dated very early in April, since it did not reach Budaeus till 6 May (Ep. 583. 50). Dr. Reich's inference that it must be placed before 25 March, because it was written from Brussels, is based on a date added, entirely without authority, in LB.] CVTBERTVS TVNSTALLVS GVLIELMO BVDAEO $. D. Qvop mea sponte per ocium, vir eruditissime, facturus eram, vt ad te scriberem, mihi id in mediis meis occupationibus erebris suis literis extorsit Erasmus ; qui tibi, vt ait, pollicitus est id me breui facturum. Atque ideo vt amici fidem liberem, quod in diem alioqui facere sta- tueram, repraesentare sum coactus. Nam dumm ille suis ad te literis de tua in vtraque lingua peritia meum velut idoneum affert testi- monium, tuque illi de me fidem habens nostrum non aspernaris iudicium, velut me in iudicum agnoscens albo, putabam ad meam verecundiam non parum attinere vt qua arena duo nostri seculi Milones in literis amicissimis epistolis inter se certarent, quaque alter de altero censuram ageret non ineruditam, ex ea me quampri- mum subducerem ; cum nec is sim qui cum Erasmo censuram agere de literis, neque de Budaeo subeunte iudicium pronunciare sim idoneus. Quorum vterque, patriam suam illustrans et orbi terra- rum fama cognitus, ea est apud eruditos autoritate vt quiequid vestrum : vteruis in literis censuerit, magno id consensu vsque adeo defendant omnes, vt praeiudicii vim in posterum habere videatur. Itaque Oreste non iniuria videri possem insanior, si vtriusque linguae im- . 971. 2. literis] Cf. Ep. 572. 1-4. 7. non aspernaris] Ep. 493. 18 seq. 3. pollicitus est] Ep. 531. τό seq. 8. albo] Cf. Suet. Claud. 16, Dom. 8. 5. literis] Ep. 480. 13 seq. 18. Oreste] Cf. Hor. S. 2. 3. 133 seq. 511] FROM TUNSTALL TO BUDAEUS 599 peritus ipse iudieis mihi desumam partes inter homines extra omnem ingenii aleam in vtraque lingua positos. Sed tamen velut qui prae- 2o claras cum admiratione quadam picturas intuentur, imperiti ipsi pingendi et nec lineamenta ducere nee colores distinguere neque vmbrarum et lueis ad exprimenda quae velint rationem habere per- docti, si quae venustate quadam se commendant quaeque spectantes tenent omnes, ea soli non laudent, maligni possent videri: ita si 25 quae malus orationis artifex ipse stupens lego, eorum in laudes non erumpam, liuoris suspicionem vix effugiam. Itaque vt meam de vobis sententiam qualeneunque maioribus iudiciis interponam : Plus ad veterem eloquentiam multis antiquatam seculis reuocandam, plus ad instaurandas humaniores literas (absit inuidia verbo) vos duo con- 3o tulistis quam omnes Perotti, Laurentii, addo etiam Hermolai, Poli- tiani caeterique omnes qui ante vos fuerunt. Illi vt ocium oble- etarent suum, quo quenque vocabat ingenium, eo contendentes iueunda quaedam et ipsa varietate lectorem morantia congesserunt; velut ex amoeno quopiam prato selectissimos carpentes flosculos. 35 Vos Herculeo quodam et indefesso labore densissimas barbarorum acies et Xersis copiis maiores magno vterque animo adorti fudistis ac iam pene profligastis ; e templis alter qui saera omnia profanabant, alter ex foro qui iudicia omnia pessundabant. Illi quae lectores morentur scripserunt multa, vos quae studiosos etiam inuitent. Illi 4o quae vitam cultiorem reddant, sed sine quibus transigi possit; vos ea sine quibus hominibus vita nulla putanda est. Illi ne in comoe- diis et epigrammatis et historiis erraremus elaborarunt, vos tota de hominum vita tollendos errores curastis. Illi quae pauci lecturi sunt hique ociosi, tractarunt: vos quae nemo quantuncunque negociosus 45 non volet in manus sumere. Illorum vos in restituendis veteribus gloriam aequastis plane et nescio an superastis: vestram illi palmam operis absterriti magnitudine desperantes non attigerunt. Iam vero vt quae ab illis sunt scripta legantur accuratissime ; quantulum ad plenam et iustam eloquentiam promouimus! Quamdiu 5o in foro, quamdiu in templis, quibus in locis frequentissime versamur, patimur regnare barbariem! At e diuerso reducta in haec loca facundia, vbi latitandi sibi locum amplius reperiet infantia barbara? Saeras vel degustare literas Christianus nemo non solet, modo non sit ἀναλφάβητος ; et qui magis in eas penetrant, abunde se putant 55 disertos, si tandem earum assequantur φράσιν. In foro vero cuius- modi apud omnes gentes in reddendo iure solet esse facundia, eius- modi est populi magna ex parte sermo ; quod cunctos necessitas ad eam facundiam perdiscendam adigit, sine qua sua tueri non possint 49. vt add. F. F; leguntur D. 540 LETTERS OF ERASMUS [1517 6o commode : eorumque qui in foro sunt celebres, similes in dieendo videri cupiunt omnes. Frustra igitur ad instaurandam Latinam linguam diligentiam adhibueris, inanem omnem insumpseris operam, nisi prius in templa, nisi prius in forum, purum sermonem reuoces. Vos itaque veram laudis ingressi viam primum haec repurganda 65 vidistis. "Vos immortalem consecuti estis gloriam, quos non operis vastitas, non difficultas moliendi, non perficiendi desperatio, non barbarorum copiae pro castris suis stantes ae veluti pro focis et aris dimicare paratae, non magnus velut augurum numerus religione vos deterrens, non fasces magistratuum ab instituto tam vtili remorari 7o potuerunt. llle genus omne perlustrans autorum, Adagia vetera pene tot aenigmatum speciem reddentia et graues lectoribus offun- dentia tenebras industria mirifica velut alter Oedipus studiosis enar- rauit. Multaque itidem alia egregia aedidit opera et quaedam titulis humilibus, quae non modo ad maiora tendentibus conducunt magno- 75 pere, sed velut praeludia quaedam autorem ipsum ad eam prouinciam parem reddiderunt quam suo iure sibi desumpsit, sacras illustrandi literas. ΤῸ non minore diligentia veteres excussisti omnes : et dum multa ex Graeco sermone vertis in Latinum, parem in vtraque lingua facundiam adeptus, Pandectas, opus immensum et in quo non pau- 8o ciores erant mendae quam legum eapita, commentantium vero errores multis partibus plures, tibi repurgandum putasti : e£ dum Aecursianos errores palam facis, dumque veram reducis interpretationem, multo plus hausisti laboris quam Hercules ipse, dum Αὐγείου κόπρον e stabulis repurgat. Nam quod Assem nobis partesque eius enarrasti, pondera- 85 que et mensuras veteres nouus nobis aedilis restituisti, opus est plus- quam Herculeum et in quo seculi huius expectationem longe supera- sti. Quis enim vnquam putasseb rem comploratam, elatam, tot seculis profunda mersam obliuione, tot eruditis viris plane desperatam, in lucem aliquando redituram ? Cuius illud tentantis non arguisse- 9o mus temeritatem ? Quem id pollieentem non irrisissemus? An te, quaeso, tulisset quisquam, nisi prius id praestitisses quam te praedi- ceres facturum ? In caeteris itaque tuis commentariis alios longe relinquis, in illo plane vincis teipsum. Sed quid ego in tuis ad Erasmum literis quas is mihi legendas 95 obtulit vidi? ^ Nonne scribis te αὐτομαθῆ xai αὐτοδίδακτον sine vlla praeceptorum institutione ad istam eruditionis peruenisse frugem: id quod, ni tam simplex animus omnem mendacii suspicionem longe summoueret, vix credibile videretur. Me certe in summam tui admirationem ea res coneitauit, dum tuam in euoluendis tot autori- 100 bus industriam, alioqui vix credibilem, maiorem fuisse cogito quam 8o. F: errore D. 94. literis] Ep. 493. 20 seq. 511] FROM TUNSTALL TO BUDAEUS 541 vt hominis videri possit ; cum sub eruditissimis institutos praecepto- ribus, atque eos ipsos summae diligentiae viros, αὐτομαθὴς ipse reli- queris tam longe. Deinde eum mecum reputo quas vicisti diffieul- tates, subit diuina quadam prouidentia faetum vt praeceptoribus carueris. Quantum enim sub illis diligentiae nostrae periti, dum praelegenteis securi atque oscitantes audimus ! eorum secuti fidem, qui ne quid nobis ignorare videantur, ostentandi se gratia saepe falsa pro veris, dubia pro certis docent. Quo fit vt errores teneris adhue animis inserti nobiscum adolescant, quos, vbi altius radices egerint, frustra tentes reuellere: adeo nos pudet quae imberbes didicimus, senes perdenda fateri, teste Horatio. At te discendi cupidum prae- ceptorum inopia singula notare, nihil pro certo nisi compertum ducere, nihil tibi temere credere ; quae caeteri securi transiliunt, ad illa subsistere, nec nisi examinata, perpensa, propius inspecta, cum similibus collata praeterire subegit. Magno id, inquis, tuo incom- modo tibi eontigit ; at aliorum incredibili futurum erat commodo. Ingens illud tedium vix tandem deuorasti, at immortalem ex hoc deportasti gloriam ; quae nisi magno sudore non paratur. Tibi de- bebit posteritas forum repurgatum, restitutum Assem tibi acceptum feret. Tu nouus nobis Seruius Sulpicius exoriens ius ciuile cum facundia, cum qua iam multis seculis fecerat dissidium, reducis in gratiam. Quod vero in calce literarum tuarum adiectum erat, te nouas in Pandectas annotationes parare, laetitia quadam incredibili me per- fudit. Mirabar nanque cur flatu tam secundo delatus in altum, ancoram in medio lucubrationum tam vtilium cursu iecisses ; et cum me in amicitiam tuam insinuare cuperem, scribendi argumentum mihi sumere decreueram, vt ad id quod orsus esses absoluendum te hortarer. Quod iam argumentum mihi praereptum esse gaudeo magnopere. Facilius enim tua sponte resumpto cursu, ex immensis difficultatum fluctibus portum tenebis optatum. Porro his Minerua quae libens tractat maiorem addit fere gratiam. Quantum illae tuae mihi placeant commentationes vel ex hoc coniicere poteris, quod, eum in adolescentia primoribus labris humaniores degustassem literas ae deinde ad iuris ciuilis studium velut ad rem augendam accommodatius amicorum suasu fuissem detrusus, praeceptores meos, viros in Italia ea tempestate celeberrimos, meros Scaeuolas et Papi- nianos cunctis visos, agitare interdum solebam, cum ab his legem aliquam in suam sententiam obtorto collo miseram trahi viderem, longe aliud, si per vim licuisset, sentientem : gloriantibus interea 113. secure H. 132. addet F. rrr. Horatio] Cf. Ep. 2. τ. 85. 139. obtorto collo] Οἵ, Plaut. Poen. 123. in calce] Ep. 493. 514 seq. 190 and Rud. 853. IO5 II5 I25 130 135 140 145 150 155 165 16 tn 542 LETTERS OF ERASMUS [1517 ipsis verum (si Deo placet) erutum e lege sensum, quem funditus a se obrutum verius dixissent. Hac ego commotus indignitate, non- nunquam de vera lectione, quae deprauatum loeum animaduertenti mihi suceurrebat interim, de recto interdum sensu submonebam hallueinantes. "Verum id quoties feci, tam ego sum,illis arrogans visus quam illi mihi ridieuli ; Accursii enim, in cuius verba iurarant, sacrosanctam autoritatem a quoquam minui flagitium inexpiabile ducebant. Quamobrem miseram illorum temporum deflens tum sortem, optabam aliquando futurum vt veritatis assertor aliquis in medium prodiret, qui tenebras has e iure ciuili reducta luce discuteret: id quod tandem Dei Optimi Maximi benignitate nobis contigit, qui Budaeum nobis tantum non e caelo misit. Nam quis, quaeso, est qui barbaros, iuris ciuilis puritatem sordida foedantes interpretatione, ridieulaque saepe aenigmata pro iure reddentes e foro deturbat? nempe Budaeus. Quis est qui iuris nodos, qui legum aenigmata soluat? Quis qui veterem in foro facundiam instaurat? Budaeus. Quis qui Sceuolam, Papinianum, Vlpianum, Paulum, caeterosque iuris auto- res a barbaris diu in vinculis habitos in patriam ex captiuitate postliminio redeuntes in forum reducit? an non is est Budaéus? Perge itaque, vir eruditissime, feliciter, vt coepisti, et hane gloriam caeteris intactam tuo iure solidam amplectere. Nihil non inuesti- gatum ista eruditio dabit, nihil non inuentum cum studiosis com- munieabit iste animi tui eandor. Illa vero tua ad Erasmum epistola tantopere mihi placuit, vt nihil vnquam abs te scriptum viderim vel festiuius vel elegantius vel quod eruditionis specimen prae se maius tulerit; quandoquidem adeo eum sermone Latino Graecus ex aequo certat, vt facile diiudieari non possit Graecusne eam scripserit an Latinus. Illud plane nemo non affirmauerit, eam hominis esse eruditissimi et qui vix huius seculi possit existimari. Vale. 572. FRoM CUTHBERT TUNSTALL. Deventer ΜΆ. οἱ, f. 118. Antwerp. LB. App. 131. 22 April (1517). [1517, because of the events mentioned.] CVTBERTVS TVNSTALLVS ERASMO ROTE. 5. P. D. Biwas abs te litteras accepi, mi Erasme, quarum vtrisque me hortaris vt ad Budaeum scribam, id quod iamdudum in medio negociorum tumultu feci; partim vt eruditi viri gratiam inirem, partim vt tuam liberarem fidem. Sed tu fortasse pollicitus es me 571. r56. qui iuris] Cf. Juv. 8. 5o. 572. 3. feci] Ep. 571. AdERCIICUR DE ime orn ru ma o die a FROM CUTHBERT TUNSTALL 5498 572] soluturum aureos; at ego vix asses numeraui. Sed boni consulat oportet, quandoquidem aliud nummorum genus in arca non erat vnde promerem. Atque ideo futurum prospicio vt fides apud Budaeum tua labefactetur prorsus, cuius expectationem tuis exci- tatam litteris tantopere sum frustratus. Verum ἐγγί(η)ν φεύγειν Θαλῆς Μιλήσιος ηὔδα. Hoc tu admonitus perieulo nec te sponsorem, vbi nihil opus est, ingeres, et disces tandem parcius de amicis praedieare. Posterioribus vero litteris quid consulam rogas de profectione tua in Galliam, vbi nescio quid nouae spei tibi, vt seribis, affulsit: qua de re de industria distuli rescribere, vt meam tibi eoram dieerem sententiam. Verum tu hine pridie discesseras quam ego hue veni: vbi t triginta iam dies propter Pascatis solenni- tatem mansimus, subinde alioquin mansionem mutaturi; nam nunc motoriam agimus comoediam, non vt solemus statariam, cum essemus Bruxellae. Ignosces itaque quod de meo aduentu nihil te admonue- rim, qui certe mihi ipsi non ante illum diem notus est quo iussus eram huc concedere. Statim vt ex equo descendi cuidam ex ministris dedi negocium vt te tota requireret vrbe nec nisi inuento rediret. Is mihi ab Aegidio nostro renunciauit id quod aegre tuli, te pridie illius diei abiisse, breui tamen vt sperabatur rediturum. Sexto post die a mereatoribus nostratibus audio traiecisse te in Britanniam, visumque ab his Douoriae statim vt e naui descenderas in littus. Sublata igitur spe tui breui conueniendi, quod praesens dieere constitueram, absenti nune signifieabo. Ego, mi Erasme, tuis rebus non minus consultum quam meis 5 Lan 5 ipsius eupio, et si qua offeretur condicio te digna, non negligendam 3o putarem. Sed per Deum immortalem, quae tibi solida spes in Gallia potest esse, quando humaniores sectantes litteras indigenae ipsi vix 9. ἐγγύειν LB. φούγειν MS. I2. consulem eram Nichols: eras MS. 5. nu-/numeraui MS. MS.: corr. LF. 2I. io. Θαλῆς) Cf. Plat. Charm. 1654; and Adag. 597. some correction ; viginti perhaps, triginta being a clerical amplification of xxx. 16. veni] The movements of Tunstall and his fellow-ambassador in March 151; may be traced in Brewer ii as follows: τοῦ, Brussels; 22nd, Lierre; 24th, 25th, Brussels; 27th, Mechlin ; 29th, 3oth, Lierre On r April (Brewer ii. 3101) they were summoned by the Emperor to Antwerp. As Lierre is only a few miles distant, they may be presumed to have arrived on the ist or 2nd. Erasmus' departure from Antwerp may therefore be dated 31 March or r April; more probably the latter, cf. the next note and 1. 25 n. triginta] The preceding analysis of Tunstall's movements necessitates misread forzz. Itisnot possible to read Κι. Maias for the date of this letter, as Tunstall left Antwerp for Brussels on 28 April (Brewer ii. 3180 and 3210). Pascatis] 12 Apr. 1517. 17. mansimus] In Brewer ii. 3143 l. 1 read *from Malines to Antwerp': the MS. having 'from Malyns unto this towne'. 18. motoriam] Cf. Ep. 584. 37. 25. Sexto] Letters from Greenwich, dated 3 April, reached Tunstall on the 8th; see Brewerii. 3126. They were brought by Richmond hera!d, who perhaps travelled with a company of merchants. 35 45 50 55 544 LETTERS OF ERASMUS [1517 illie Moecenates inueniunt: quod Budaeus ipse, patriae suae decus, in suis commentationibus non parum deflet. Illie militia magno est in honore; cuius apud Gallos (vt nune sunt mores, si famae fides est habenda) scitum quoddam est vel nescire litteras vel, ne lingua quam manu promptior videatur militiae deditus, eas dissimulatione premere. Theologia vero illa Serboniea quanti eruditos faciat seis ipse. At amicus ad te Regis iussu scripsit. Quaeso, plusne is apud Galliae Regem potest, quam possit quidam, cuius non suceurrit nomen, παρὰ τῷ σῷ Βασιλεῖ: οἶδας ὅτι λέγω. Ex litteris tuis non satis intelligere potui quo firmamento spes inuitatur illa. Subuereor ne amici in Gallia videndi tui eupidi, quo magis te alliciant, regium amplifieauerint iussum in seribendo fecerintque elephantum ex euliee, Illud praeterea mecum reputo. Sepe audiui abs te coelum illud Gallicum, quantumuis mite, tuae tamen valetudini contrarium et infestum esse: et nunc hac aetate regioni te committes, quam in flore iuuentutis vix ferre potuisti? Satius esse puto vel natali solo vel alio non minus assuetudine placito quod reliquum est aetatis commode transigere, quam cum offensione valetudinis peregrinantem nouas spes sectari. Nam Erasmo nee amici nee pecunia deesse potest. Habes meam sententiam, quam coram pluribus verbis dixissem. Sed quia nune sum paululum oecupatior, vel Laeconice mihi scri- bendum putaui, ne consulentem amicum silens videar negligere. Vale. Anwerpiae x?. Kl. Maias. 579. FRoM CoRNELIUS Barr. Deventer MS. 9r, f. 106. Groningen. LB. App. 129. 22 April 1517. (1518 seems indieated by Lond. vii. 25, LB. 244, which indubitably belongs to that year, and probably answers this letter; an interval of a week being suffieient for a letter to travel from Groningen to Louvain. But there are several eonsiderations against the correction. The strongest is the range of Hand A, which copied in the MS. only two letters which are certainly later than τό Sept. 1517 (cf. vol. i, p. 605 n.). "This is corroborated by the evidence as to letters to Reuchlin and John of Borsselen (1. 8n.). It may also be urged that if Lond. vii. 25, LB. 244 were the answer to this letter only, some reference might be expected here to Goswin of Halen; since Erasmus speaks of him there without any specification, as though Batt would have no doubt as to the person intended. I incline therefore to follow Dr. Reich and Mr. Nichols 38. Sorbonica LB, praue. 41. παρὴ MS. διδης MS. 49. placito Bywater : placido M5. 50. peregrinantem LB: pegriate MS. 38. Serboniea] Cf. Ep. 403. 15. one of the friends who actually wrote. 39. amieus| The person intended 40. quidam] Probably Le Sauvage. appears from the next sentence to be 48. iuuentutis] Cf. Epp. r24. 6-8 Wim. Petit (Ep. 522. 17 n.) rather than and 146. 16-18. —————————————"———" e —Pq-————"— νος- 573] in retaining. the MS. date. The letter was perhaps delayed in transmission, and though it must have reached Erasmus before Hand A left him, it was perhaps kept by him for some months, because he had nothing definite to propose; and only answered at the last minute, when his approaching departure to Basle made some reply necessary. By that time another letter may have come from Batt as a reminder, containing a mention of Goswin of Halen.] FROM CORNELIUS BATT 545 D. ERASMO ROT. PATRONO SVO CORNELIVS BATTVS $. P. D. Qvvx multas diffieultates nostras, colendissime D. Erasme, cogno- ueris, e£ ex nullis (proh dolor!) nostris meritis verum ex pietate et recordatione Iacobi Batti, patris nostri, amiei tui (dum vixit) non infimi, tum viris illustribus nos tuis scriptis commendando, tum etiam suadendo largiendoque pro virili succurreris, status ad te nostri transceriptionem grati animi significationis faciundae causa assumptam boni te quoque consulturum, nec quem semel tuendum susceperis relieturum confido. Imprimis acceptas abs te Londini epistolas secundum superscriptionis indicium reddidi, (vnam autem) ad Io. Reuchlin per Franciseum bibliopolam reddendam curaui. Io. Borsalus tuus per commendationem tuam nobis benefecit. Prineeps Veriensis ne obulum quidem dedit, sed tamen ab eius beneficentia animum non reposui Quare eodem tempore despe- ratis rebus meis apud Verienses, suasu cuiusdam loannis Brechtii, ludimagistri Antwerpiensis, fautoris nostrij Groningham partium Phrysiae, meliore tamen consilio atque fortuna quam olim Angliam, petiui aeceptis ἃ praedicto viro commendaticeis ad quosdam Gronin- genses; vbi aeceptus in hypodidascolum scholae et victum et cultum facile mihi possum conquirere. Cohabito enim viro patricio, qui mihi ob priuatam institutionem filiorum suorum vietum tribuit. Precium insuper docendi ἃ iuuentute Groningensi septimae classis recipio, quod fere in cultum abit; quare nec spes est magni peculii reponendi. Proinde magnam promotionem non exprecor nisi fortassis nudum sacerdotium ; tercium itaque annum hoc pacto in Phrysia 8. Londino ZB, praue. 9. vnam autem addidi in fine lineae. LB. IS. partem LB. 16. Physiae MS. ; cf. Ep. 291. 6. bis in MS.; in fine et initio linearum. et scripsi anie vietum : ob MS. : 28. expeor MS.:? expecto. το. reddendas 18. vbi om. LB. 8. Londini] If 1:51; be retained him with his reply to Reuchlin (οἵ. for the date of this letter, Batt's visit Ep. 300. 37 n.) Erasmus was also inr to England (l. 49) may be dated from l. 24 about May i514; at which time Erasmus was probably in London, and had letters to answer from Reuchlin and John of Borsselen (Epp. 290,1). It seems that he gave Batt letters of introduction to Adolphus of Veere ( Ep. 93) and John of Borsselen (cf. Ep. 320. 30), thus answering Ep. 29r. 106 seq. in kind; and also entrusted ALLEN II London in May 1515; but the evidence as to his correspondence does not aecord so well. 1o. Franciscum] Cf. Ep. 258. 14 n. 14. Brechtii] Perhaps the father of Livinus Brecht, the Latin poet, who was born at Antwerp in 1515 ; see BN. 21. septimae] The first probably being the highest, as at Deventer; cf. II. 39,40 nn. Nn σι M Lu 546 LETTERS OF ERASMUS [1517 2; traduco. Hine est, optime patrone, quod te maximopere oratum velim, si quoquam me istic commode absque dispendio tuo promo- uere posses (scis enim quid possim et quibus rebus sim idoneus), litteras ad me dare ne graueris. Si enim tibi placuerit, istue redibo, eo quidem libentius quod te in Brabantia meo natali solo velle per- 3o manere audiuerim, simul quod de futuro apud nos bello incerti sumus. Sin autem manendum censeas, scribere tamen aliquid Batto tuo ne omittas quaeso; erunt enim mihi litterae tuae multis aureis gratiores; per hoc enim me felicem et te paternae amiciciae satisfecisse existimabo. Litteras quoque, si quas scripseris, apud 35 Franciseum bibliopolam Antwerpiensem reponas. Ego enim disposui vt Paulus bibliopola qui has praesentes Francisco reddidit, ab eo litteras ad me tuas repetat et ad me perferat. Superest ergo vt pro omnibus istis beneficiis gratias agam ; nam referre in praesentiarum, quod mihi molestissimum est, non suppetit. 4o Quid ergo? si enim spondeam me laudum tuarum fore buccina- torem, indignus est praeco, et toti mundo iam clarus haberis. Hominis tamen grati officio functus collata in me beneficia prae- dicare nunquam cessabo, quod Ia. Battum, parentem meum, sic in vita dilexeris vt illo mortuo omnia beneficia in me eius filium 45 nulla ob debita, sed tum propter Deum et humanae conditionis miserationem, tum etiam propter mutui quondam inter vos amoris recordationem, tam liberaliter contuleris vt nihil vnquam in patrem liberalius. Testes sunt Louanienses aureorum mihi abs te tam liberaliter donatorum. Et me insania quadam in Angliam venientem zo quam non repuleris, imo quod bono viatico litteris multis remiseris non attinet dicere, cum sciam eam beneficiorum commemorationem tibi satis esse odiosam, et magis gaudere conscientia benefactorum. Quare pro omnibus istis beneficiis Deum Opt. Max. pro felici suecessu tuo, longeua vita qua pluribus prodesse potes, superatione aemulorum 55 tuorum (lieet indignus peccator), quamdiu hi mihi patebunt oculi, deprecari non obliuiscar. "Vale ex Groninga decimo Kal. Maii 1517. Idem qui supra tuus cliens. 574. FRoMx NicHoLnaAs SAGUNDINUS TO MARCUS MUSURUS. Deventer MS. οἱ, ff. 95 (a) and 216 (8). London. LB. App. 130. 22 April 1517. . L| There are two copies of this letter, as also of Ep. 559 and LB. App. 148, in the Deventer letter-book, by Hands A and B. For the relation of the 33. prnae MS.: pristinae LB. 34. Satisfecesse MS. 3o. bello] Cf. Ep. 584. 35 n. 514] FROM SAGUNDINUS TO MUSURUS 947 two and for the division of 8' and 8? see Ep. 559 introd. "The date is confirmed by Musurus' preferment to Monembasia; cf. Ep. 556. 18 n. Nieholas Sagundinus (4 p. Sept. 1533) first appears in Sanuto as holding a minor office at Venice in 1504. By Dec. 511: he had become one of the secretaries to the Signoria, and in that eapacity was appointed to aecompany Giustinian's embassy to England 1515-19 (p. 514). On his return he continued his secretarial work and by 1532 had been appointed Secretary to the Couneil of Ten. He was a musician, and in Venice was named by his friends * Exaudi nos'. See Rawdon Brown's Despatches of Sebastian Giustinian, 1854. His father was Alvise (Sanuto xliii 541), son of the Nie. Sagundinus of Euboea who settled at Venice in xv^, with an appointment in the secretariat, and made some translations from the Greek ; for whom see Voigt and Legrand.] REVERENDO IN CHRISTO PATRI D. MARCO MVSVRO, ARCHIEPISCOPO MONOVASIENSI DIGNISSIMO, NICOLAVS SAGVNDINVS S. D. Maxriwo tenebar desyderio, Presul longe omnium doctissime, tuas aecipiendi litteras; quibus meis quarto, ni fallor, Idus Augusti proxime decursi ad te vteunque exaratis te responsurum vt mihi persuaderem, faciebat vel summus in te meus amor perpetuusque eultus et obseruantia vel tua in me pariter non mediocris beneuo- lentia singularisque benignitas. Quibus quidem tuis felicissimis litteris caue credas mihi his temporibus iueundius quiequam optatius honestiusue aecidere potuisse. Verum dum meam me spem frustra- tam esse dolerem, dum multa ipse mecum taeitus animo volutarem, ecce ex litteris meorum Venetiis ad me datis factus sum certior te nuperrime a sanctissimo domino nostro Leone Pont. Max. Venetiis Romam honorificentissime aecersitum Archiepiscopumque, vt aiunt, Monouasiensem auspicatissime creatum declaratumque esse. Quo nuncio pro eo ac debui sanequam sum gauisus, non tam quod te noua ista amplaque omnino dignitate auctum sentiam (qua iam- pridem, suauissimis tuis moribus, doctrina tua facundiaque rarissima sapientiaque ista tua, prudentia, integritate incomparabiliter prae- ditus, merito dignissimus habitus iudieatusque es) quam quod omnibus optimarum litterarum studiosis optime consultum intelligo ; qui quidem per te in eo dignitatis gradu constitutum apudque Pont. Max. tuo merito pollentem Camoenas, tam alto hae tempestate deiectas culmine, tam misere deturbatas, in suam pristinam celsi- tudinem tranquillitatemque subleuatum deduetumque iri non dubitabunt. Quo fit v& magnam in spem adduear vt credam [futu- rum, quod], eum studiosi omnes aliquid bonis litteris habitum esse honoris emolumentique Moecenatesque alicubi reperiri resciuerint, multos subinde fore Marones. Gaudeo itaque mihi ae vere et ex animo tibi gratulor, optoque munus istud tali auspieio tibi feliciter TIT. B: MONONASIEN. a. 4. persuaderem scripsi: persuaderet aB. 6, quidem B : quid a. 7. mihi B: in a, síne dubio perperam pro m. 9. dolerem LB: dolerent af. I3. Mononasiensem f. B : eratum a. 17. incompara- bilem 8. 20. qui quidem 8 : quiequid a. a8?: aputque B', 21. aB* : pollente £!. 23. B: tranquillitatem a. 27. aB* : Suadeo £!, Nn2a to σι 30 [s] γι 40 t» χι 6o 548 LETTERS OF ERASMUS [1517 delatum esse, vt ad supremam vsque dignitatem gradus sit cum lueu- lentissimo tui nominis splendore optimarumque litterarum singulari illustratione, amieorum et clientum, quorum de grege et numero sum, perpetua iucunditate. Verum scire te cupio, Presul clementissime, quod etsi nihil mihi aecidere potest iucundius quam te florentem audire, quam te meritissi- mam foecundissimamque tuae strennuissimae agricolationis excipere messem postque tot turbulentas procellas fluctuumque agitationes portum tranquilum et quietum subiisse, nihilominus non possum non vehementer exeruciari Venetam iuuentutem bonarum litterarum amore flagrantem, quam tuis nectareis epulis quotidie opipare pascere solebas, ex tuis totam dependentem nutibus et tanquam alterum Demosthenem Ciceronemque colentem et adorantem, te tanto ae tali viro, nostri saeculi fulgentissimo ornamento, tam importune priuari orbarique. Reliquisti tamen Venetiis praedium omnino ferax et fertile, in quo aliquot felicissimae tuis scientissimis excultae manibus insurgebant plantae, futurae aliquando inclytae reipublicae Venetae tibique vsui, fructui atque honestamento: quae tali desti- tutae orbataeque colono nescio an algifiea sydera, nimios aestus, descendentes superne subitos imbres timere cogantur. Me miserum, qui tali ero priuatus solatio orbatusque lumine, sine quo vt cecutiam deliremque erit necesse. Sed mihi non perexigua restat spes, quae nonnihil me consolatur et recreat, te scilicet superis iuuantibus Romae videre, te praesentem affari ae tua dignissima frui consue- tudine et tanquam aseclam tuum numen sequi et adorare; Romam enim adire iamdiu mihi insedit animo. | Nune vero tui visendi 5 adorandique gratia titillat et ardet; et de his hactenus. Nos vero adhue Britannicum caleamus solum, tantisperque ealca- bimus donec expectatissima in patriam redeundi venia ab illustrissimo Senatu nobis decernatur. Sed ardet, crede mihi, iam animus in patriam redire; non enim possum tam diu charissimorum meorum dulcissimaeque patriae iucundissimo carere conspectu. Interim tamen pro virili nostra eurabimus ne dies vllus Musis vacuus dilabatur. Erasmum enim saepe conuenimus, qui accersitus, vt arbitror, ab hoc diuinissimo Rege omni virtutum genere modis omnibus cumu- latissimo nuperrime hue accessit; apud quem non mediocrem for- tunam eum habiturum confido. Nosti enim eum tu, Antistes doctissime, quam sit dignissimus omnibus fortunis quae tribui 35. a8? : facundissimamque £!. agrico B!,-lationis «dd. B?. 44. foelicis- sime B. . 8: sanctissimis a, 48. B: discendentes a. 52. tua a8?: luce 8!. 61. vacans f. 62. accersitus] For the intention of Reich points out that the other pur- making provision for Erasmus in Eng- pose of his visit had not been divulged. land see Épp. 517. 60 n. and 577. Dr. 63. diuinissimo] Cf. Ep. 215. 5 n. 7] 514] FROM SAGUNDINUS TO MUSURUS 549 possint homini. Nosti exaetissimam emunctissimamque vtriusque linguae doctrinam eius. Non es praeterea ignarus quam totus illum suspieiat et admiretur orbis. Cui quidem felicem istam tuam ad Archiepiseopatum promotionem notam esse volui Exhilaratus est 7o eontinuo vir ille humanissimus et tuo felici successu quammaxime est letatus. Aderat enim tune Thomas Morus, vnus ex primariis Londini ciuibus, vere optimorum morum insigne exemplar, tui nominis amantissimus ; cuius celeberrimum nomen non dubito ad aures tuas antehae aduolasse. Quo viro, erede mihi, nihil in vita 75 excogitari vel inquiri potest iucundius, suauius atque lepidius: cuius mirifieam in seribendo elegantiam, orationis structuram, delectum verborum sententiarumque rotunditatem non minus omnes pleno ore apprime laudant et extollunt quam ingenii acumen Latinique sermonis polieiem, omni candore, festiuitate, acutia facilitateque 8o refertam, summopere admirantur. Totum enim me, Presul beni- gnissime, tali viro dedi perpetuoque dicaui, totum me ei addixi insinuauique ; in cuius mellitissima consuetudine tanquam in amoe- nissimo diuersorio sepe aequiescere soleo. Illeque, qua est humani- tate vir, perbenigne amanterque me vidit et excepit: quo fit vt 85 nunquam eum conueniam quin me doctiorem suique amantiorem dimittat. Qui quidem vir doctissimus feliciter auspicata ista tua dignitate tibi vehementer gratulatur. Reliquum vero mihi videtur esse vt te quammaxime possum rogem obsecremque vt me diuinis istis tuis litteris dignum esse 9o velis: quod quidem si abs te. impetraro, omnium felicissinum me esse existimabo. Vale et gaude, doctissimorum hominum iubar praeclarissimum, et Nieolai tui ineptias aequo animo lege, meque in perpetuum tibi commendatum habe. Londini Decimo Cal. Maii 1517. 95 575. FRoMw BEATUS RHENANUS. Deventer MS. 91, f. 180. Basle. LB. App. 134. 24 April 1517. (The books mentioned confirm the date. ] BEATVS RHENANVS ERASMO ROTE. S. D. P. RzpprpiT mihi Bruno litteras tuas in die Parasceues. Non (est) cur aegreferas aeditum hic Theodori primum. — Adtulerat id libelli quidam impressor Louanio veniens vt venderet, et nisi donato Nouo 574. 67. possunt B. af?: virtusque £!. 69. aB?: suspiciant 8. quidem aB?: quod B!. 72. aB* : 'Tomas £!. 8o. aB?: facilitateque B, 83. melli- tissima a : inclytissima B. 85. videt LB. excipit B. 575. 1. est add. LB. 575. τ. Bruno] Amorbach. Parasceues] ro Apr. 1517. 2. Theodori] Cf. Ep. 428 introd. σι IO 20 25 30 550 LETTERS OF ERASMUS [1517 Instrumento sibi comparasset Frobenius, ab alio quopiam fuisset excusus; nam ambiebant multi. Mitte tu si quid praeterea Th(e)o- dorieum habes quod sit versum; imprimetur id quamprimum. Lachneri mentem Nesenus tibi scriptis ex Franeofordia litteris exposuit. Quiequid miseris siue tuum siue alienum elucubratum, castigatum, versum, suscipient isti gratissimosque se demonstrabunt, Inter Frobenium et me propemodum bellum fuit, dum do operam vt tuum Bellum seorsim typis excudatur. Venit in aedes meas anhelus Frobenius, rogans aec obsecrans vt pauxillum illi praeberem excu- dendum, ne iam De Copia commentariis feriari cogeretur, dum redit ex Franeofordia Lachnerus. Est autem hic mos eius tum demum exemplar venire postulatum cum iam nihil superest quod operentur operae. Protuli Silenos tuos: accepit. Veni in officinam postera luce. Deum immortalem, quam ibi indigne de se et me conque- rentem audiui! videri se ex ista scilicet typographorum nota qui vernaculas eantiuneulas imprimunt; non se curare id genus libellu- los: in ipsum me parum amice consulere, qui pagellas, non grandia volumina, praeberem. Commouit me non mediocriter hae sua tragoedia Frobenius ; tamen quando tua res, imo studiosorum potius, agebatur, meipsum cohibui, e nunc precibus, nunc minis, nune blanditiis vix tandem effeci vt Bellum et Scarabeus itidem imprime- rentur. 'Timent ne Prouerbiis haec aeditio sit nocitura. Diei non potest quam ament volumina praegrandia. Proinde facile potuerunt adduci vt Coelium imprimerent. Commendauerat nondum visum hic Coelii opus Io. Oecolampadius. Posteaquam adlatum fuit, paucis ego multiplieandum exemplaribus suasi. Illi meo suum et suorum consilium anteposuerunt. Placebat hoc nomine Coelius, quia erat summarius. Nihil aliud cogitat Laehnerus quam summas, Gabrieles, Spieras, Bruliferos. Hac aestate vult in officina 28. Decolampadius MS.; cf. Ep. 563. tit. n. 32. Spieras Bywaler : Seieras MS. -——————————— M — 5. praeterea] Erasmus translated Gaza's Bk. r1 in the summer of 1517. 7. Nesenus] Cf. Ep. 469. 17 seq. 11. Bellum] The Sileni (.Adag. 2201) had just been printed by Froben (l r6) in ἃ small quarto of 15 leaves, amplified to 18 by the addi- tion of scholia. "The Bellum (Adag. 3oor) followed in the same month, and the Scarabeus (Adag. 2601) in May (l. 24); both in the same form. The Scarabeus was printed in continuation of the Sileni,and Beatus eked out the volume by adding 6 more leaves of scholia with a preface dated 28 April (BRE. 442). See BEr.?, Adagia. 13. De Copia] Cf. Ep. 462. 27. Coelium]| Cf. Ep. 469. 8 n. 31. summarius] Cf. Ep. 531. 152 n. 32. Gabrieles] Gabriel Biel (c. 1425- €. 1495) of Spires, *the last of the Schoolmen, after taking his M.A. at Heidelberg, studied theology at Erfurt. He was preacher in St. Martin's at Mainz c. 1460 and afterwards won the favour of Count Eberhard im Bart of Würtemberg. Hereceived the Provost- ship of Urach, near Tübingen, where the Count built the church in 1472; in 1482 he accompanied his patron to Rome together with Reuchlin and Nauclerus (Ep. 397. 14 n.); and in 1484 he was appointed Professor of "Theology at Tübingen, where Eber- hard had founded the University in 147;. In his later years he joined the 575] FROM BEATUS RHENANUS 551 Frobeniana Solennem quandam (sic enim titulus est) aedi Compilatio- nem euiusdam Aluari Hispani poenitentiarii Pontificii de potestate Papae et Cardinalium : nescio quid sit futurum. Chrysostomus, sed minutis illis formulis quibus Hieronymianos commentarios impresserunt. O rem indignam! Exerces hie quoque ludum tuum, Fortuna, quemadmodum in reliquis mortalium rebus. Impostorum, nebulonum, fucorum libri felicissime exeuduntur, eruditorum neglectissime. Quasi vero non satis sit, quantum ad 4o vitae conditionem attinet, hos vt plurimum inferiores esse, at istos vbique prosperrimos, nisi in litterariis quoque monumentis tuam tyrannidem post fata sentire cogantur. Commentarii tui de Copia sunt satis nitide excusi. Profui illis mea pomeridiana deambulatione, qua Frobenianam officinam inter- 45 dum inuiso. Habet castigatorem non indoctum, qui se et moneri patiatur, e£ quod minus intelligit, ex Fabrieio, Brunone aut me non grauatim discere laborat. conferet; habebit annue centum et quinquaginta francos. in illo quod tu semper euenturum dicebas; totus humanus factus 5o est, benignus, mitis, et indies magis ac magis. Glareanus ante Cal. Iunias in Galliam se Euenit Non puduit illum interim me crebro consulere, si quid incidisset vel historicum vel grammatieum quod non teneret: 44. pfui MS. : Brethren of the Common Life, Trith.? speaks of him as still living and * prope septuagenarius'. The work referred to here is doubtless his Collectorium of Ockham's (Ep. 337. 316 n.) writings on the Sentences; first published at Tübingen, (F. Meynberger, 1499) (Hain-Copinger 3187) and afterwards at Basle by J. Wolff of Pforzheim in I508 and 1512. See Bók, Gesch. d. Univ. zu Tübingen, 1174, p. 37: and Herzog. Spieras] Ambrose Spiera of Treviso ( 14772), of the order of *Seruitae' ; author (1454) of a Quadragesimale de floribus sapientie, first printed at Venice, Wendelin of Spires, 18 Dec. 1476, also at Basle by J. Wolff of Pforzheim, 26 July is5ro and 8 June 1515. See Gianius, Annales Fratrum Seruorwum, Lueca, 1719, i. pp. 489-92. Bruliferos] Stephen Pillet Bru- lifer (t e. 1490) was a Franciscan of St. Malo, and Dr. of Theology at Paris. He was the author of voluminous com- mentaries on the Sentences ; and these also were printed at Basle by J. Wolff of Pforzheim in rsor and 1507. See Chevalier. 34. Aluari] Alv. Pelagius (t 1352), quin Wimphelingum nuper praefui LB. a Spanish Franciscan, who was Peni- teneiary to John xxmnr at Avignon 1330-40, and wrote there a Compilatio solennis de planctu ecclesie, in. which the power of the Pope and Cardinals is dealt with; printed by John Zeiner of Reutlingen at Ulm, 26 Oct. 1474. It was doubtless the immense size of the work which deterred Froben from a new edition (Ep. 58r. 7, 8). See 'Trith.! and Chevalier. 36. Chrysostomus] Cf. Ep. 581r. s. À second endeavour (more complete than the first by J. Wolff of Pforzheim and W. Lachner, Basle, 4 Dee. 1504 to form a collected edition of Chryso- stom's works; in 5 vols. folio, July — Oct. 1517. The translations are mostly by Italians. 46. castigatorem] Angst; see p. 153. Four MS. letters from him to Boniface Amerbach at Freiburg e&ist at Basle (G. IL r4. 214-17), dated 8 May — 6 Oct. (1517) from Basle. Of. also Basle MS. 6. II. 3o. 70. 48. Glareanus] Cf. Ep. 529. 53 seq. 53. Wimphelingum] This attack is otherwise unknown to Knepper; see his Wimpfeling, p. 324 n. Aedetur et 35 5 ΄σι 60 tn I o 15 20 552 LETTERS OF ERASMUS [1517 lacessentem magno animo et vere Christiano contempsit. JAedentur statim Fabritii nostri Capitonis in linguam Hebraicam Institutiones. (Si vis lucubrationes) vel Lucianica tua hic aedi, scribe istis te id cupere. JBerus adest Tannis. Commenda me tuis amicis. Bene vale, mi pater amande ac obseruande praeceptor. Ex Basilea viii Cal. Maias 1517. Saluus sit Ioannes Smyth. 576. FROM JoHN WATSON. Deventer MS. οἱ, f. ror. Peterhouse, Cambridge. LB. App. 500. (April 1517.) [Evidently written during Erasmus' visit to England in τ517, and probably a few days before Ep. 579.] IO. WATSONVS DOMINO ERASMO 5. D. P. BrwiewNE facis et amice, humanissime praeceptor, qui ad me non dedignaris aliquid litterarum dare, hominem qui tibi pro meritis erga me tuis nec officio quod delectet nec beneficio quo compensem respondere possum ; animo autem solum et paribus votis contendere. Magnam habeo gratiam quod litteras meas non modo non carpis, ne deterreas a scribendo, sed laudas vt inuites, ita tamen vt colaphises, ne superbiam. Nam cum me Seotistam appellas, si recte censeo, me exor(£)es et obseure insimulas male locati studii. Ingenue fateor, non sum tam Scotista quam velim esse, quanquam decretum est non plus fore quam sum in praesentiarum ; siquidem sanctissime statutum a me est quiequid superest vitae sacris et archanis litteris vnice impendere. Vt autem quod meae humilitatis est tibi prodam amico ae paterno, nec Thomista sum nec Scotista, nee vnus aut alter, sed prorsus nullus ae stipes iners. Vtinam praestare possem vere syncereque Christianum ! Gratulor fortunae tuae, magis gauisurus cum spes nune dilata, quae animum affligit, in rem praesentem deducta fuerit. Quod vt fiat, orabo assidue, et praesertim vt tibi hic contingat fortuna aliqua te digna, quo possis regnum hoc ornare et amicis tuis, qui hic plurimi sunt, vsui esse. NNactus sum sacerdotium intra septem milia a Cantabrigia. Aedes habet pulchras et mediocriter ad victum vtile est; porro valet viginti nostrates libras supra omnia annua, sed hoe anno nunc primo fere dimidiata portio fundetur in reparatio- 575. 56. Si vislucubrationes addidi in fine lineae. 576. 22. annua LB. : ana MS. 575. 55. Institutiones] Cf. Ep. 556. 26. 20. sacerdotium] The rectory of Els- 56. Lucianica] Of. p. 502. worth, c. o miles xw. of Cambridge ; 576. 16. fortunae] Perhaps about to which he was induected 3o Nov. the bishoprie; ef. Ep. 475. 4 n. 1516. See T. Baker's Hist. of St. John's Spes] Cf. Prou. r3. 12. Coll. Cambridge,ed. J. E. B. Mayor, p. 281. 516] FROM JOHN WATSON 553 nem domus. Hoe si tibi aut voluptati aut vlli vsui esse potuerit, tuum erit tibique meeum commune ; quomodo et erit quiequid et 25 aliud est meum. Vtinam velis nos hie visere, eum primum per negocia tua licebit! Si non essem negociis plurimis implicitus, volarem statim isthue vt te fruerer. Bene vale, patrone multum humanissime. Cantabrigiae ex collegio diui Petri. 39 Bouillum audio laborare, nescio quo incommodo. 577. ΤῸ THoMAs WOLSEY. Farrago p. 183. London. F. p. 321: HN: Lond. vii. 14: LB. 187. (c. 28 April 1517.) [This letter was evidently written by Erasmus just when the wind was blowing fair for him to eross the Channel. It must be placed in 1517, because that is the only year in which Lord Mountjoy was in London at the time of Erasmus! departure. From the reference to Prince Charles it must clearly be later than the appointment of Erasmus as Councillor (Ep. 370. 18 n.). Dr. Reich assigns it to r515, thus conflieting with both these considerations. Mr. Nichols dates it in 1516, by supposing it to have been written from Calais instead of London, and further by altering Aic (1l. 4) to Auc. The business in hand was clearly some scheme to provide for Erasmus in England ; cf. Ep. 574. 62n. The tone of confidence in which the letter is couched is remarkable, and shows that Erasmus now felt secure of his position in the world and of a weleome wherever he might choose to settle. He left England at the end of the month, reaching Calais on 1 May (Ep. 584). On his way to the coast he again made a short stay at Rochester and gave Fisher a few lessons in Greek (Ep. 592. 3 and το seq.).] REVERENDISSIMO CARDINALI EBORACENSI ERASMVS ROTERODAMVS. RrevrsRENDIsSIME pater, salutem plurimam. Tametsi non ignora- bam antea celsitudinis tuae in me fauorem, tamen id plenius hodie eognoui ex oratione clarissimi Montioii Eram coram acturus gratias reuerendissimae T. D., sed hie ventus et libri iam pridem relicti me iamdudum reuocant: et sciebam quantis negociorum vndis in prae- 5 sentia iactetur exerceaturque E. T. R. D. Quod superest huius negocii literis transigetur. Vbi vobis decretum erit quantum meo ocio satis esse putetis, meum fuerit dare operam vt ita dimittar a Principe meo, sieuti par est ab optimo ac benemerito discedere. Caeterum quieunque erit euentus, pro regia in me indulgentia proque celsitu- dinis tuae propensissimo studio semper debiturus sum: quam vtran- que incolumem in multam aetatem tueatur omnipotens. Londini. [w.r.xv. | »ῖ ο 7. 4. reuerendissimae T, D. om. H. ἰἴδιη pridem relicti add. F. 6. E. T. E: tua sublimitas H. 9. ac E : & H. Ig. M.D.xv add. H. 57 R. D. 576. 31. Bouillum] Cf. Ep. 579. 7 seq. 554 LETTERS OF ERASMUS [1517 578. FRow HENRY STROMER. Deventer M5. 9r, f. 18r. Frankfort. LB. App. 136. 30 April 1517. [Carried by Croke with Epp. 553,4. Henry Stromer (1482 — 26 Nov. 1542) of Auerbach, S. of Chemnitz, matrieu- lated at Leipzig in the summer of 1497, was M.A. 1502, Rector of the University 1508, M.D. 1511, and Professor of Pathology 1516. During this period he wrote a small mathematical work, Algorithms linealis, Leipzig, M. Landsberg, 1504, and edited Faber Stapulensis' introduction to Aristotle's De Anima, Leipzig, J. Thanner, 3o March 1:506; and in May r516 he published some Obseruationes in German and Latin against the plague, Leipzig, M. Lotther. By Aug. 1516 he had become physician to Albert, Abp. of Mainz (RE. 222); but after marrying in March τοῖο he entered the service of Duke George of Saxony, and in August retired to Altenburg because of the plague. Returning to Leipzig in Feb. 1520 he was elected on to the Town Couneil. He became Dean of the Medical Faculty in 1523 ; and in 1532 built the famous Auerbach Hof. He remained an intimate friend of Erasmus, and was in Basle at the time of the latter death (Horawitz ii. 36), having perhaps come thither to attend him. Hutten's 4wla, Augsburg, Grimm and Wiyrsung, r7 Sept. 15:8, and Chr. Hegendorffs Encomiwm Somni, Leipzig, V. Schumann, 1519, are dedicated to Stromer; also Croke's edition of an Eelogue of Ausonius, Leipzig, M. Landsberg, July (1515 or 16), and Mosellanus' translation of Lucian's Apologia pro iis qui in aulis principum degunt, Leipzig, s. a. See a life by G. Wustmann, Leipzig, 1902, reviewed and amplified by O. Clemen in N. Arch. f. süchs. Gesch. xxiv. 1903, pp. roo-10; EE. and ADB. Wustmann prints seven letters from Stromer to Spalatinus, r519, from the Basle MS. G. I. 31 ; and Clemen three from him to John Lang of Erfurt, 1520-41, from the Gotha MS. Chart. A. 3909. Aletter from Spiegel to Stromer, describing Maximilian's last illness, is printed by Knod, J. Spiegel, 1884, pp. 51-3.] HENRICVS STROMERIVS MEDICVS DOMINO ERASMO $. DocrrssrwE et eloquentissime domine Erasme, lator praesentis, dominus Richardus Croeus, tui honoris diligens praeco, effecit vt meis ineptiis tuis delicatissimis auribus obstreperem. "Tue dignationi ante Cal. Ianuarias seripseram reuerendissimum Archiepiscopum . 5 Maguntinensem, dominum meum clementissimum, ardenter desyde- rare tuam et amicitiam et praesentiam, et pleraque alia quae subita latoris abitio seribere prohibebat. Supplico tibi prioribus litteris respondeas; qua re domino meo aeque et mihi rem gratissimam facles. Alia scribenda tecum crocitabit Crocus. Vale, totius orbis το lumen. Francofurdie vltima April, non sinente Croco vt plura seribe- rem, I5I7. 8. aeque scripsi : .g. MS. 9. crocitabat MS. PD ———SAPRRER 519] 555 579. Fnow HENRY BULLOcK. Deventer ΜΗ. οἱ, f. 120. Cambridge. LB. App. 6r. I May (1517). [1517 is the only year after the publieation of the New Testament in which Erasmus revisited England. ] DOCTISSIMO SIMVL ET ELOQVENTISSIMO MAGISTRO ERASMO HENRICVS BOVILLVS 5. D. P. Qvvx in eoneione nuper apud fratres quos vulgo Praedicatores vocant, ego et Briannus, homo omnium te vno excepto mihi multis nominibus charissimus, vna vt solebamus confabularemur, inter cetera rettulit mihi te in Angliam reuersum incolumem, non sine maximo per Musas mei cordis solatio: per quem ad te litteras dedissem, ni tam praecipitanter a nobis discessisset. Nune autem cogor vti manibus alienis, vrgente graui quadam aegritudine, quae me non paucis comitata malis tam crudeliter oppressit vt desperarem de vita, per dies aliquot medici magis victurus iudicio quam meo: nune autem meliuscule me habeo gratia superis. Auxit tamen nonnihil morbi vim huius aetatis nostrae singularis quaedam ingra- titudo, que tam maligne doctorum hominum meritis respondet, maxime tuis. Vtinam maior rerum opulentia his contingeret qui et ea scirent et vellent vti! Nune vero quibus adest facultas, si non deesset voluntas, sunt adeo egregie tenaces vt celerius ab adamante ferrum quam ab his nummulum casurum expectaueris, nisi quis strenue et impudenter mendicet vel sit quouis Gnatone adulantior aut Cretensibus mendacior. A quibus viciis tantum abhorret hic animus meus, vt malim fortiter esurire quam pudendis et malis artibus, etiam libertatis iactura, miseram quandam pecuniae summu- lam vix ad necessaria suffecturam parare. Professus sum per menses aliquot Euangelium Matthei, in quo plus his tuis elegantissimis annotatiunculis quam longissimis non- nullorum commentariis sum adiutus, in nodis praesertim difficiliori- bus. Nactus sum casu quodam exemplar vetustissimum, quod in omnibus ferme locis, vbi tu affirmas sic in vetustioribus codicibus Latinis haberi, conuenit: quod et meis auditoribus ostendi. In coti- dianis saeris dum sanus eram (vt par fuit discipulo tam multis bene- fieiis deuincto) non solum tui sed horum omnium quos noui iam I7. quouis scripsi: quos MS. : quis LB. i. Praedicatores] The site and 2, Briannus] See Ep. 262. 12 n. buildings of the house are now occupied 1. aegritudine] Cf. Epp. 576. 31 and by Emmanuel College. 580. 25-7. σι T o 556 LETTERS OF ERASMUS [1517 3o olim tibi fauisse vel adhuc fauere, memini. Precor Deum omnipo- tentem vt diutissime et felicissime valeas, doctorum omnium speci- men singulare. Ex Cantebrigia Kal. Maii. Bouillus tuus. 580. Fnaow HENRY BULLOCK. Deventer MS. 91, f. 105. Cambridge. LB. App. 137. 4 May (1517). (Shortly after Ep. 579; evidently answering a letter in which Erasmus apologized for the inclusion of Ep. 449 in B.] BOVILLVS ERASMO $. APAGE, obsecro ; nihil quiequam absurdius audiui. Auertat a me Deus hanc infamiam, vt nolim esse editam meam epistolam, licet non bene Latinam nec tam diligenter vt vellem conscriptam ; eui tu perlonga nec minus amica, tum omnium 1iudieio non solum acutissima 5$ sed etiam elegantissima responderis. Adeo (vt vere dicam) non dis- plicuit, praeceptor doctissime, vt magna mearum fortunularum parte tale quidpiam emissem ; quod et facto demonstrassem, si facultas voluntati non defuisset. Quin mirabar potius generositatem seculis inauditam ac raram quandam modestiam tuam, qui non dedignareris το tui nominis claritatem simul aec immortalitatem mihi licet obseuris- simo communicare, tum qui meas tenebras tuo splendore velles illu- strare. Nam reputanti mihi pertenuem istam eruditionis vmbram, ad quam vnius propemodum oculi per minutiores istas Graecanicas litteras et sanitatis iactura perueni, et mirabilem illam disciplinarum 15 omnium cyclopediam quam tu iam olim absoluisti, id mihi videor tibi collatus quod ad ingentem oceanum perexiguus quidem riuulus. Sed hoc mendacium ab inuidulo quopiam est confictum, quem male habet tantum honoris mihi contigisse. Sunt nonnulli qui magna voluptate mentiuntur, licet inde nihil commodi consequantur. Sunt 20 et alii qui inuidia moti detrahunt. Sed scio te prudentiorem quam vt illis eredas, stabiliorem quam vt istis moueare. Nunquam quis hoc corculum meum a te separabit. Nihil mihi quotidie magis est in votis quam vt contingat fortuna per quam possim ostendere qualem : erga te geram animum. ^5 Egritudo lente minuitur; et quae tam celeriter et absque delibera- tione inuasit, nunc magno quodam consilio an sit adhue me relietura deliberat. Vale, rarissimum Musarum decus. : Ex Cantebrigia quarto nonas maii. Bouillus tuus discipulus. 581] 557 581. Fnow BkEATUS RHENANUS. Deventer MS. 91, £f. 114. Basle. LB. App. 138. Io May 1517. | The date is unquestionable. For many of the topics mentioned cf. Ep. 575.] BEATVS RHENANVS ERASMO ROTERODA. S. P. Cvx aecepissem Ioannem Wilerium, ciuem Basiliensem in Anglia natum, ex patre tamen Germano, Hantwerpiam profecturum, non potui committere vt meis ad te vacuus litteris discederet. Nam quod proximis litteris ambigue ad te perscripsi, nunc certius aliquanto eloquar. Imprimitur Chrisosto(mjus minutis illis formulis, idque 5 gemino praelo. Praeter(eja De Homine Galeotti Narniensis opuscu- lum duobus itidem praelis euditur. Aluari Solennis Compilatio (sic videtur) in spongiam incubuit. Expectantar indies magni tuarum lueubrationum fasces; qui vt primum adlati fuerint, omnibus post- habitis nihil nisi Erasmieum Frobenniana eudet officina. Mirantur te τὸ nihildum misisse: putant tamen in itinere esse baiulum. Berum vt scriberet. Monui Fabritius noster Capito nune Rectorem agit huius Academiae ; scribet et is ad te. Doluimus omnes iam tercio quosdam male feriatos nomen tuum suis ineptiis passim inseruisse, de nouis Obsceurorum Virorum Ejpistolis loquor. S1 illis insanire libet hane insaniam, nullius admisceant nomen. Credimus te iamdudum Copiam hic impressam cum litteris nostris ex Colonia accepisse. Commendari se tibi iussit Lachnerus. Pollicetur erga tuos labores se gratum fore. De recognoscendis diui Augustini 6. Narniensis corr. τ. Wilerium] Mentioned in BRE. 124,5 as lending money to Beatus in 1519; cf. also BRE. 143. 6. Galeotti] Galeozzo Marzio (c. 1427- 1497), of Narni in Umbria, was a pupil of Guarino at Ferrara 1447-350. Till 1460 he taught classies and medicine at Padua; and then made use of his aequaintance with Janus Pannonius, a fellow-pupil under Guarino and now Bp. of Fünfkirchen, to seek his fortune in Hungary. Till 1473 he enjoyed the patronage of Matthias Corvinus and various prelates; but on returning to Italy was imprisoned in :47;-8 on a charge of heresy in his De «vulgo incognitis, written in 1476-7. His later writings—.De dictis et factis Matthiae Coruini, c. 1485, first published in 1563 at Vienna; JDe doctrina promiscua, 1489, dedicated to Lorenzo dei Medici; De ez- cellentibus, 1492, dedicated to Charles Ὑ ΠῚ —indieate the directions in which he sought for patronage. He died in Bohemia. |. See E. Abel in Ungarische Vichols : Harmiensis MS. Revue, 1881, pp. 29-42 ; and Voigt. In his De Homine, written c. 1471 (Veniee, Jenson, c. 1471: Copinger 2621) and dedicated to John Vitez, Abp. of Gran, the various parts of the body are enumerated and Latin syno- nyms given. Froben's edition of May 1517 was perhaps reprinted from ἃ Turin edition of 1517 (Panzer). 8. in spongiam] Cf. Suet. 4ug. 85. 12. Rectorem] Capito was elected Rector τ May 1517 for the ensuing half-year. 14. male feriatos] Cf. Hor. C. 4. 6. 14. 15. nouis] Bócking dates the first edition of the second part early in 1517: but attempts no precision. 17. litteris] Ep. 575. 19. Augustini] Evidently there was a proposal to revise John Amorbach's edition of 1506 ; but nothing came of it at this time, with either Froben or Koberger. The Froben firi published a complete edition of Augustine, re- vised by Erasmus, in 1528-9 in ro vols. μι σι 2 o 30 558 LETTERS OF ERASMUS [1517 operibus ad proximum Septembrem aliquid accipies; nam Francfor- diae cum Cobergio Norinbergensi super hac re conferet. Paraphrasis apostolicarum epistolarum tua eupidissime expectatur : sed et De com- ponendis epistolis opus et Antibarbaros, nec non Copiam retextam et auctam, omnes desyderant studiosi. "Thomas Greyus Anglus nuper me per litteras consuluit sitne sibi huc aduolandum, si bellum inter Gallos et Britannos incidat. Ego meam illi mentem per Glareanum indieabo; qui nunc in patria corpus balneis curat, v& hoc mense nitidus in Galliam proficiscatur. Adibit te mox e Parisiis vbilibet, siue Hantwerpiae siue Bruxellae siue Brugis agentem. Exemplum epistolae Francisci Iulii Calui bibliopolae Ticinensis ad Io. Frobennium his inclusum habes. praeceptor. Optime vale, mi pater amande et obseruande Saluus sit Io. Smith Anglus. * Basileae Decimo die mensis Maii Anno 1517. 582. Deventer M5. οἱ, f. 126. LB. App. 159. [Evidently the letter prompted by Beatus Rhenanus ; cf. Ep. 58r. ΤΙ, 2. events mentioned confirm the date.] FRow Lovis BrR. Basle. II May 1517. The LVDOVICVS BERVS D. ERASMO S. P. D. LrrrERAE tuae 3?. Idus Martias ad me datae lepidissime quidem et tui erga. me amoris plane indiees, optime Erasme, supra quam dici 581. 21. Cobergio MS.: 581. 21. Cobergio] John Koberger (e. 1455 —1 Mar. 1543), first cousin of Antony Koberger (1440 — 3 Oct. 1513), the celebrated printer of Nuremberg. After 1513 John carried on the firm on behalf of Antony's sons. "The eldest of these, Antony (25 Mar. 1498— 1532), was now beginning to take part in the business ; which since 1504 had been that of publishing rather than printing. But clearly John is intended here. See O. Hase, Die Koberger, Leipzig, 1885, and Proctor. Paraphrasis] The first of these, on the Romans, appeared in Nov. 1517. 23. epistolis] See Ep. 71 introd. Antibarbaros] See Ep. 30. 16 n. 24. Greyus] See Ep. 58 introd. 3o. Calui] F. J. Calvus of Ticino or Como, a bookseller who on his business journeyings had made many friends among the literary men of his time. About 1518 he changed his name from Julius to Minutius(BRE. 120, c. Aug. 1518, because D! is in hand ; wrongly - super primam o add. LB. Britannos 26. Anglos MS. placed in 1519); in 1519 Froben calls him * Papiensis' (LE?. 149); but after- wards he settled at Rome as a printer, where Panzer gives books printed by him :i524-31. In 1545 he was living - at Milan, where he had been ill for more than two years (BRE. 362 and 395). Twenty-six letters from Alciati to him at Rome, r518-32, and two from Beatus Rhenanus to him at Pavia, 1519, are printed in Marquardi Gudii Epistolae, ed. P. Burmann, Utrecht, 1697, pp. 75-113 and r51,2. He is not to be confused with Fabius Calvus of Ravenna, for whom he pub- lished some translations from Hippo- erates, Rome, 1525 ; cf. Lond. xix. 16, LB. 921 and EE. 65. The original of the letter mentioned hexe, dated ro Feb. r517, is the Basle MS. G. II. 33. 24. In it Calvus intro- duces himself to Froben, announces that he is going to start as a printer at Genoa, and proposes to exchange the productions of their presses. 582] FROM LOUIS BER 559 possit me oblectantes, in me concitarunt incredibile et impatiens desyderium tui; vt qui te, virum in bonis litteris absolutissimum, praeceptorem meum, praesentem, proh pudor, minus colui, iam ex imo pectoris absentem ingemiscam. In quo tamen meo infortunio (vere amieiciae ratione habita) non parum consolor felici tuo successu, qui maximis pollicitis inuitaris a rege Francorum, a plurimis ponti- ficibus, a Cardinali Toletano, ab Anglis et aliis principibus. Sed vtinam illis omnibus relictis (modo id tuo commodo fiat) ad nos Basileam reuertaris ! vbi licet non satis digna pro meritis tuis fortuna iam offeratur, non deerit tamen, vt ipse nosti, pro tuae dignitatis statu condicio in loco salubri et amoenissimo honesta, tuta, secura, quieta, letissima, qualem Musae maximopere exoptant. Tanto tui desyderio afficitur loannes Frobenius, hospes tuus, vir summa integritate, vt frequentius ad me dixerit se ad vitam suam tibi in annos singulos daturum centum aureos, si huc reuertaris apud eum mansurus, Et quod ad me attinet, omnem meam fortunam quantula- cunque est et meipsum tuae excellentiae offero, deuoueo ae dedo. Erunt et alii qui multa te et beneuolentia et beneficentia prose- ; quantur; vt nihil hie defuturum sperem quod ad litterarum studia et vitam in vtroque homine beatam sis desyderaturus. Tuae igitur fuerit humanitatis vt nobis tandem significes an de tuo ad nos reditu spel quippiam sit reliquum ; et si qua in re tuae dominationi gratifi- cari possim, modo id resciuero, factum puta. Quod autem ad Germaniae superioris statum attinet, belli grauioris principium exoriri videtur inter Franciscum de Sickinghen quendam et ciuitates imperiales, nisi Caesaris interuenturessopiatur. Ceterum magna et grauis apud nos est vini, frumenti et omnium prope rerum ad vietum humanum attinentium caritas, et (ad hominum maliciam reprimendam) longe adhue maior imminere videtur eum alio multi- plici diuino flagello, nisi oculis misericordie nos respiciat Deus Opt. 4. qui scripsi : que MS. 9. Toletano LB : Tolesano MS. MS. : corr. LB. 20. psoquantur 9. Toletano] Ximenes; see Ep. 541. Ebernburg above Kreuznaeh ; and 37 n. LB. App. 241 (c. 1o July 1517) shows that he had invited Eras- mus before; ef. also LB. App. 164. Dr. I. Bernays of Strasburg informs me that he has seen in Ximenes' cor- respondence (either at Simaneas or Madrid) a letter from some bishop suggesting to the Cardinal that he should invite Erasmus to Spain. 27. Sickinghen] (2 Mar. 1481 — ; May 1523), the marauding German knight, who was nevertheless regarded as a champion of liberty and Church re- form. He was a defender of Reuchlin; and of Hutten, in his castle on the Luther dedicated to him a book on eonfession (LE. 323). Maximilian courted his support and Charles made him an Imperial Councillor, 25 Oct. 1519. But an attack on Treves pro- duced a coalition of his enemies, which led to his death in his eastle at Landstuhl near Zweibrücken. On 25 March 1517 he had plundered near Mainz a train of merchants from S. Germany; and subsequently at- tacked Landau, where an Upper Rhe- nish «ceonfederacy against him had gathered. See ADB. and NAKG. iii. 1905; pP. 93-5. σι Io ὸ to n o o2 [2*7] en 40 "n IO - σι 20 560 LETTERS OF ERASMUS [1517 Max., euius miserationes super omnia opera eius. (Glareanus noster et alii multi adolescentes Heluetii ad Vniuersitatem Parisiorum iam profieiscentur, ibi stipendiis regiis manutenendi. Reuerendissimus dominus Basiliensis tua erga eum salutatione tuisque ad me litteris exhilaratus iussit vt eius nomine rursum te plurima salute impartirer. 8i quid aliud dignum quod ad te seribatur occurrerit, praestantiam tuam reddam certiorem. Interim cum facie ad faciem te videre non liceat, doctis et praestantibus lueubrationibus tuis lectitandis intima praecordia cum exquisitissima doctrina tua assidue contemplabor. Vale, praestantissime virorum, semper felix. Ex edibus nostris Basileae 55». Idus Maias Anno 1517. 531583. FRow WiLLiAM BuvDpaAEUS TO CUTHBERT TUNSTALL. Auctarium p. 76. Paris. F. p. 119: HN: Lond. ii. 3o: LB. 249. 19 May (1517). Budaei Epistolae (1531) f. 112 v? (8). [For 8 see the introductions to Epp. 403 and 435.] GVLIELMVS BVDAEVS CVTBERTO TVNSTALLO 5. D. EapEu opera fidem Erasmi tui meique liberasti, Cutberte doctissime, et ita me tibi obstrinxisti vt vel iuris cuiusuis vel necessitudinis nexu tenacius astringi certiusque non potuerim. Nullo enim nomine in calendarium meum referri vel auspicatius vel honorificentius poteras quam vt tu ingenii istius ae doctrinae specimen mihi dares tam graui, tam tersa, tam plena beneuolentiae atque elegantis cuiusdam ingenuae- que humanitatis epistola: quam ad me scriptam esse scio in magnis tuis occupationibus, vel Principis tui potius. | Quem ego ipsum hoe praecipue nomine olim fore illustrissimum duco, quod obeundis legationibus suis viros deligere nouit doctrina iudicioque praestanteis : qui si tui similes vnum et alterum in regno suo nune habet, etiam summe vt felix sit necesse est. Equidem epistolam tuam identidem leetitans quantum debeam Erasmi amicitiae persentisco; quo cum nuper pepigi de communieandis inter nos amicis, vt alterutri ; accesserint, illa, vt arbitror, epistola quam tu tibi magnopere affirmas placuisse: quo pacto non rationes meas auxisse luculenter fortunisque meis praesidium firmum quaesiuisse mihi videar? ^ Eequod enim conuentum, ecquis contractus, ecquae negotiatio denique rem meam auctiorem reddere vberioremque potuit aut penates meos beatiores facere (quos non tam ipsos substructionibus mirifieis architectari quam 588. 2. D' : obstruxisti D!, Io. praestanteis D: praestanti 8. II. nunc «dd. B. 16. non om. B. I7. videar? D: videor. B. 18. denique add. 8. 20. non tam ipsos D: equidem ipsos non f. quam ἢ : sed B. 582. 33. miserationes] Cf. Ps. 144. 9. 588. r4. pepigi] Ep. 493. 432 seq. 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 561 ingenii et industriae monumentis mihi promptum est) quam isthaec cum Erasmo coita societas amieorumque communio? quorum, vt spero, iudicio et arbitratu operum meorum structuram posteris approbabo. Profecto Iouem ipsum Philium, iuris amicitiae praesidem et interpre- tem, iurare, si liceat, non dubitem, tanti esse mihi hoc pactum vt si mihi 25 conditio nune feratur, homini non loeupleti, praedium tamen opimum merere vnum nolim, vt istam societatem Erasmo renunciem ex qua lucri iam tantum feci. Nec recuso quin ob vnum te Erasmus se mihi perpetuo suamque imputet amicitiam, duntaxat si id sine contemptu mei facturus est: neque enim maiorem vnquam a me inire gratiam 3o quisquam poterit, Οὐδ᾽ εἴ μοι τόσα δοίη ὅσᾳ ψάμαθός τε κόνις τε. Neque tamen sie quoque eum Erasmo paria non facio, siue ex rerum euentis officium amicitiae, siue ex animi candore ae probitate spectes : vtpote qui omneis amicos meos in commune contulerim, viros cum 3 caetera egregios, tum in amicitia perquam offieiosos, tametsi nondum omnes apud eum professi sunt; vt ne apud me quidem Erasmi omnes amici: siquidem ita spero rem vtrinque esse transactam vt primo quoque tempore vel cum ita res tulerit, aut vltro aut citati in medium nomina daturi sint. Porro autem ne tu mihi hanc fortuna- 4o rum partem aut vilem esse aut parum charam putes quam tam bona fide in medium eonferam, velim ita existimes ; census me bonam partem in amicis habere, nisi mihi homines imposturam factitant verborum vultuumque comitate. Sed vtinam cuiusmodi vos estis, e en Τοιοῦτοι δέκα μοι συμφράδμονες εἶεν ἑταίρων. 48 Certe plus industriae (quam mihi pecuniae ingentis loco esse duco) in emerendis amicis oceupaui quam in emercandis praediis. Verum epistolam illam tuam iucundam, suauem, mellitam, sac- charatam eandem et salsam ae mirifica quadam sensuum acrimonia conditam, accepi pridie Nonas Maias, quum non ita multos ante dies 5o peregre redissem, nec tum satis essem commoda valetudine, ob idque subtristis et ad studium instaurandum remissus ae languidus. Hae epistola cursim primum ac pene singultim deuorata, deinde iterum iterumque lecta et regustata, ita sensim vel repente potius recreatus sum et hilaratus, vt omnem mihi tristitiam et socordiam abstersam 55 omnemque alacritatem restitutam mecum ipse demirarer. Id demum 2:. mihi promptum est D: institui f. isthaee H: istae DB: isthae F. 26. tamen D: ipse B. F: optimum D. 28. iam D: puri probique f. 30. neque enim .. . 32. κόνις τε add. B. 34. D': euntis D!. 38. siquidem D: ἃ quidem f. 44. Sed vtinam . . . 45. ἑταίρων add. B. 48. illam om. B. 32. Οὐδ᾽ εἴ) Hom. Il. 9. 385. 45. Τοιοῦτοι] Cf. Hom. II. 2. 372. ALLEN 11 o0 60 -T on 9o 562 LETTERS OF ERASMUS [1517 suppudebat, quod eam in me ingenii ac doctrinae praestantiam non agnoscerem quam tu mihi tribuis. Sed et hic mihi stimulus acutus fuit ad instaurandum studii mei laborem illamque animi eontentionem expergiscendam, quam (vt ingenue fatear) semper aluit quaerendae gloriae cupiditas: euius etiam ipsius igniculos ingenuisse naturam animis non sordidis nec quaestuariis video, coniecturam ex iis autoribus faciens quorum nunc scriptis literarum autoritas disci- plinarumque maiestas humaniorum constat. Quanquam autem |. quaerendae huius gloriae propositum ita comparandum esse optimo cuique semper existimarim, vt posteritatis magis et memoriae in secula permulta perennaturae rationem habere homines doctrina praestare eximia contendentes debeant, quam vel sui seculi aequaliumque iudicii, quod plerunque aut ambitiosum aut iniquum esse solet vel praemii praesentanel. Nosti enim ἐκεῖνο τὸ τοῦ ποιητοῦ, e M ὅσον ἀκονητικὸν, er , , , * 3 5 ^ , ΕἿΣ - ey y "^ Ὡς ποτέ τις épéeu τὸ δ᾽ ἐμὸν κλέος οὔποτ᾽ ὀλεῖται. At vero illud temporarium perinde ego esse puto ac si annua, bima, trima, quadrima (vt iuris nostri ciuilis conditores loquuntur) aut paulo maiore die soluendum ipse stipuler id operae mihi precium pro tantis tot annos exantlatis erumnis, quod non nisi aeterna persolui praestatione potest; vel, vt commodius loquar, si annua quaedam de- spleabilia per omnes venientis aetatis annos stipuler vergenti iam aetati sub mortem mox cessura: cuius vt semper diem ipse nondum venisse sperem (qui error est fere aeternus mortalium), ab ineunte tamen vita semper cessisse sciam. Quanquam igitur in diem fructum huius oeloriae mihi promitti malim quam nunc repraesentari, fit. tamen nihilo secius vt quadam aura famae sinuari vela nostra in cursu gaudeamus, vtque gloriolae afflatum quamuis tenuem captantes | nostrum leuari laborem in contentione sentiamus. Neque te autem ita existimare neque alium quempiam doctum hominem ac philosophum velim, quasi ego tantae intentionis studium non alium finem habere censeam quam memoriae nominisque commendationem, rem sane fluxam et aspernabilem: siquidem res mortalium suo ac vero precio aestimarentur, ac non populari trutina 60. quaerendae add. B. 62. non D: nec f. 64. Quanquam... 65. huius D: Quaerendae quidem hoe instituto 8. 66. existimaui B. 68. eximia add. f. 69. aut ante ambitiosum om. D?, 70. Nosti... 72. ὀλεῖται add. B. 73. At vero illud temporarium β : quod D. 74. nosiri om. B. 71. quaedam add. B. 718. venientis aetatis D: venientes f. 81. huius om. B. 86. doctum . . . 87. philosophum add. B. 88. nominisque add. B. 71. ἀκονητικὸν) "This word seems to gives ἀκόνημα' incitamentum. be new; but Budaeus' Lexicon, 1 2. Ὥς ποτέ] Hom. Il. 7. 91. ? , 4: f 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 563 fallaeique expenderentur. Est sua philosophiae libra, quam nee forum venalium nee iudiciale nouit, quod rebus ipsa eaducis et tempore perituris aestimationem quanti minimo statuit, aeternis autem quanti plurimo, ne a verbis iuris conditorum recedam. Huiusmodi aestimationis fructum Philologia, altera mihi coniunx, ex dote sua tandem perceptum ire me subinde mihi spondet: quam ego non more nostratium hominum deamare, sed misere deperire ab amicis meis gentilibusque iurgabundis dictitor. Ex quo enim illam in domum meam induxi, nec fortunis nec valetudini, vt ipsi aiunt, recte consuluisse visus sum. | Id quod eum mihi vicio iure vel iniuria vertatur, homini sex liberis aucto vnieaque filiola, ab iis quidem qui Se ideo frugi esse homines censent, quod argentariam facere ac patrimonia quantumuis ampla architectari norint, haud dum tamen vxoris illecebris ae puerilibus blandimentis, rei familiaris procaeibus auocamentis, medicorum minacibus interdictis, denique morbi taedio ae earnifieina, adduci aut perpelli potui vt huius Aegerie meae eongressu diurno, nocturno, domi, peregre, ruri aut in vrbe absti- nerem. Cui etiam tum ipsi eum annos abhine duodecim vxorem ducerem liberorum meorum matrem, contra omnium ferme vxoriorum hominum opinionem, nuncium non remisi: sie enim statuebam mihi esse faciundum, vt coniugem quidem legitimam haberem liberorum parentem, ex Philologia autem libros, id est nominis mei aeternam memoriam, si ingenium mediocre industriam non defecisset, prolemque immortalem gignerem. Liberos iam plureis aliquanto quam libros genui, plus corpori fortasse quam animo indulgens. Posthae, vt spero, mareescente corpore animus in dies vegetior et viuidior fiet. ^ Vtrunque autem simul ex aequo prolifieum esse nequit, sed cum emeritae facultates corporis esse coeperint, tum demum viribus animi stipendia plene procedent. In hoe autem studiorum progressu atque etiam procursu persaepe inhibitus sum ae prope retroactus aduersa valetudine, quae mihi negocia tam multa exhibuit, vt non semel impetum coeperim vitae a me institutae tenorem abrumpendi et desidiae atque inertiae affectum iam corpus 92. quod D: quae f. 94. eonditorum D: -prudentium 8. 98. amicis meis D: agnatis B. iurgabundis add. B. 99. vt ipsi aiunt add. B. τοι. vnica B. 104. vxoris D: aut vxoriis f. ae D : aut B. aut ante rei, medicorum, denique add. B. 108. etiam tum add. B. r1o9. ducerem D: accepi B. IIO. opinionem D: morem f. sie enim statuebam D: quippe qui sie statuissem β, 112. ex philologia autem D: caeterum ex philologia B. id est D: & B. 113. si ingenium . . . defecisset add. B. 116. marcescente D: marcente sensim f. 118, sed D: at B. tum PF: tamen D. IIQ. pro- cedent D: processura sunt f. 120. atque etiam proeursu add. B. 108. duodecim] This passage is the ^ was only 15, was Roberte Le Lieur, sole authority for the date of Budaeus' οὗ a Norman family settled in Paris. marriage. His wife, who at the time — See Delaruelle, G. Budé, p. 84. 002 95 IOO IO5 IIO 115 564 LETTERS OF ERASMUS [ΠΡ ΩΣ indignabunde dedendi. Quis enim in tam longae tamque molestae 125 valetudinis taedio non se vel medicorum placitis vel vxoris precibus vel amieorum monitis permitteret, vt complorata spe literarum ? Certe nisi genesim philosophicam habuissem, iamdiu Philologiam meam domo exactam habere res suas sibi iussissem ; vt priseum verbum vsurpem. :3o Non igitur me praeteriit, quum superiora illa dicerem, ex literarum studio recte atque ordine instituto sperandam illam esse euthymiam in seholis philosophorum cantatissimam, homini praesertim ortho- doxae philosophiae initiato eiusque decretis digitis, vt aiunt, consertis haerenti; aut, si ad normam veritatis loqui volumus, euthymiae 135 simulacrum et imaginem: quandoquidem germanam iustamque euthymiam, id est animi plenam securitatem (quae non nisi coerci- lis affectibus ac rationis vi compositis omnibusque sensibus ad obsequium animi tranquilli redactis suos implesse numeros dici potest) in hac vita haberi non posse existimo. Quippe diui Pauli, 14o religionis verae ae pietatis architecti, elogio nouimus imminere nobis illum hostem infestum, simul et perpetuum demonarchen, primigeniae noxae suasorem et impulsorem, contra quem in procinetu nunquam non stare nos debere autumat, nec interim vnquam securitati indormiscere; esse enim eiuscemodi hostem qui praelio 145 quidem interdum, bello nunquam vineatur. Is in omnes occasiones intentus et imminens, quum magnos subinde tumultus atque im- prouisos in sensibus cieat, non est vtique quod quisquam sartum se ac tectum fore ab eius incursionibus confidere debeat, tanquam intra philosophiae praesidia atque in arcem ipsam euthimiae penitus se 1:0 abstruserit, quum nullum sit hosti praesidium inaccessum ; nobili eiusdem diui Pauli exemplo, qui ne gratiae quidem maioris praeroga- tiua huic eximi certamini potuit. Sed vereor ne in ἀπειροκαλείας eb ineptiae vitium imprudens delapsus sim, cui in epistolae breuitate philosophari obiter succurrerit, 155 homini philosophiae tyrunculo. Proinde ad epistolam tuam redeo, in qua illud perfacetum mihi visum est, quod Erasmum et Budaeum quasi duos Milones in arena quadam Palladia committere videris, Mereurio designatore et agonotheta instructoreque certaminis, specta- tore te eodem ^et plausore ancipiti atque in vtriusque fauorem 16o ambigente: quo quidem epistolae tuae loco cum a me gratiam sane 124. indignabunde add. 8. 126. vt... literarum add. B. 128. priscum verbum vsurpem 2: prisci loquebantur f. 135. iustamque add. B. 138. tranquilli add. B. 141. illum om. B ef add. posi demonarchen. 143. au- tumat D : statuit B. 144. securitati indormiscere D : securos obdormiscere 8. I55. homini... tyrunculo add. B. 158. D'H : aganotheta D?8. 160. ambi- gente D: ambiguo f. 139. Pauli] Cf. Ephes. 6. 11 seq. 151. Pauli] Cf. 2 Cor. x2. 7-9. | 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 565 bonam iniuisti; tum vero id minime perieulum est, ne in Erasmi offensionem impegeris. Siquidem qua est animi aequitate Erasmus, etiam me sibi aequari non grauabitur, vti qui ne praeferre quidem sibimet ipse grauetur, quum ad Socraticam ironiam se composuit et risum genuinum e comica fronte detersit: vereor enim dicere frontem eum perfricuisse, quum vno nomine ἀπαιδευσίας omnia mea epitheta superasse se diceret, id est ὀψιμαθῆ, αὐτομαθῆ atque etiam κακομαθῆ. Atque ego nisi vtrumque vestrum opinione falli ac plane nihil videre in aestimatione mei libentius crederem, tametsi aliorum in scriptis perspieaces, bellissimos vos esse irrisores coniuratosque clamarem. Egone vt illo cum Milone eonserere manus audeam, nisi confidam eum remissum ire mihi multas arctasque praehensiones nec totos in me jacertos adhibiturum, atque in vniuersum ineluctabiles illas vires ad captum submissurum mediocritatis nostrae Ὁ ἴθ᾽ e e , ^ , e , » AiU ὅσον ἥσσων εἶμι, τόσον ἕο φέρτερος εἰὴν; vti votorum summam habeam. Equidem praeclare atque ample mecum agi putarem, si isti Miloni Submilo esse possem aut etiam Miloniaster. Age, quonam tandem modo athleta non ineptus, non absurdus, non explodendus esse potest, qui vt viribus fortasse non careat, athleticam tamen illam palestram, artis et industriae com- mendatricem, sub palestricis nunquam didicit? id quod quum de me dicam, tu fidem magis moribus meis indulgere videris quam id simile veri esse credere. ^ At vero libens id abs te contenderim, vt si quando publicis muneribus perfunctus ludieris aliquantisper feriabere, tu eui nune tantum vacat certamen hoc nostrum animi causa spectare, de podio vel gradibus in arenam descendas ac specimen tui praebeas. Ego enim non te spectatorem tantum esse arbitror oportere, sed etiam ex illis vnum quos ephedros appellabant ; non ad spectandum tantum ipsos sedentes, sed ad id veluti subsidiarios atque succenturiatos, vt ne victorem statim securum esse palmae sinerent, victoque solatium afferrent cum victore congrediendo. Atque eum epistolam tuam lego, non iam Erasmo, quamlibet graui auctori amplissime de te censenti, sed mihi ipsi credo; nihil apud memet gratiose amicitiae tuae tribuo: id quod illum fecisse, cum ad me de te scriberet, suspicari quis poterat. Mihi enim tute videre omneis huius palestrae numeros ita tenere vt sub paedotriba non poenitendo 164. sibimet add. B. 165. genuinum 2: αὐτοφυῆ B. 168. Atqui B. 171. nisi D!: ni D?, 172. multa f. 175. A(0' . .. 176. habeam add. B. 181. didicerit f. 182, dieam D: ipse fatear B. 192. Atque D: Enimuero f. 193. lpsi scripsi: ipse D. 194. memetipsum f. gratiosae TH tribuens β. I95. enim tute videre B : qui videre tu D: -que videre tu NS$, 196. non poenitendo D: memorando f. » “" 175. Αἴθ᾽ ὅσον) Hom. Il. 16. 722. 180 190 I95 205 t2 μι σι 220 225 τὸ Du o 566 LETTERS OF ERASMUS [1517 didicisse te existimare debeam, cum illoque Milone melius ac facilius paria esse facturum: si tamen eum quisquam nostrum aequare potest. Nam mihi videtur Erasmus non iam Milo, sed pentathlus quidam esse nobilis, cuius gloria quam latissime pateat: qui terrarum peragrator nullibi non documentum ingenii sui dederit ac periodon prope vicerit, in sacris, in profanis, atque in omni parte orbicu- laris disciplinae certauerit, quam eneyclopaediam vocant, et nusquam non probatus sit. Etenim vt mittam Panegyricum et Christi Militem multorumque eius operum nobilium nomencla- turam et Morias Encomium, quod studiosi fere habent in delitiis, certe quum Iliadem (vt ita loquar) illam leporum Graecorum iuxta Latinorumque lego, quae Paroemiae vocantur, nunc logothecam Mineruae videre mihi videor; nunc Mercurii salinum, quem Logium appellant, arte sane eximia fabrefactum, et in quo tamen ipso materia cum opificio certet, vnde sales candidissimos oratoria eomicaque faeundia ad vsus dieteriorum sumat; nune Pithus delitias et condi- menta vel Suadae ipsam medullam, interdum visendam quandam copiosamque supellectilem, longo interuallo ex vetustis selectisque armariis promptam (si tamen vnquam sie confertim prompta est), in taberna amplissima expositam praediuitis cuiusdam institoris, elo- quentiae ordine descriptam digestamque decentissime. Ineo volumine atque in quibusdam eiusdem inuenias duarum elegantium matronarum poeticae et oratoriae artis cultum, mundicias et ornamentum, ornatrieisque earum, quam venustatem vocant, pigmenta atque lenocinia, quibus artifices dicendi et qui logodedali dicuntur scripta quondam sua vendibiliora reddebant. » 5 » 5 Ev0' ἔνι μὲν φιλότης, ἐν δ᾽ ἵμερος, ἐν δ᾽ ὀαριστὺς ἸΤάρφασις, 7, τ᾽ ἔκλεψε νόον πύκα περ φρονεόντων. Rursus quum ea lego quae in Nouum Instrumentum religionis rectae ac pietatis aedidit, quaeque in diui Hieronymi libris (quo vno ferme interprete iuris diuini prudentia nititur) immenso labore explicuit, enarrauit, digessit, interpolauit et plane instaurauit, ibi sacrosanctam disciplinam, qua viuendi moriendique ratio nobis constat, recte atque ordine constitutam, atque etiam restitutam, aetati huie nostrae posterisque gratulor. Simul istos triumpho τῶν χρονίων ὄζοντας in ordinem esse coactos, senilis infantiae ac rusticae et elinguis 198. nostrum D: aequalium f. 210. sane add. B. 212. dicteriorum D: dictorum venustiorum f. 213. ipsam add. B. 214. 0X ..... EE armariis add. B. 217. ordine D: artificio B. 218. atque... eiusdem add. B. 221. dieuntur D: dicti sunt 8. 223. "Ev0' ,. . 224. φρονεόντων add. ^ 226. rectae add. B. 231. triumphos β. τῶν χρονίων ὄζοντας add. B. 223. "Ev6' ἔνι] Hom. 11. 14. 216,17. 231. τῶν χρονίων) Cf. Ar. Nub. 398. 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 567 doctrinae vt patronos et assertores, sic improbos obtrectatores elegantiae, qui nihil esse sanctum putant, nisi squalore sordibusque sermonis horreat ; quique philosophiae ipsi, omnium bonarum artium auctori et locupletatrici, honestatis grauitatisque antistiti et interpreti, omni nitore atque elegantia verborum sententiarumque interdictum esse contendunt senatus orthodoxi consultis: qui ex maiorum, quod dici solet, gentium patribus conscriptisque cogebatur. Ceu vero, si quando vsu venerit vt philosophia in scaenam per prosopopoeias theatrales exitura sit (vt assolet apud nos per licentiam scholasticis antehae fere indultam regaliorum festis, quae theophania vocantur), non tragicam illi personam choragus aut praetextatam induere, sed togatam et planipedem atque adeo tabernariam debeat. Iuuat igitur haec me legentem animaduertere Stoicastros illos barbarieam loquacitatem — antea populariter clamitatricemque professos, ita nune cum suis cauillamentis e doctorum classibus explosos atque adeo de ponte literis suffragantium esse deiectos ; vt qui prius arcem tenere philosophiae putabantur et suffragiorum praerogatiuam in disciplinis habere, nune Saturniis lemis caligare (vt prouerbio alludam) ab omnibus dictitentur; iis quidem certe qui aliquo sese numero videri inter literatos volunt. ^ Ecquis est autem tam aduersis Gratiis natus, cui iam non sordeat pinguis illa ac tene- brieosa Minerua, ex quo literae quoque sacrae Erasmi industria tersae, mundiciem priscam splendoremque receperunt? Quanquam id longe maius est quod idem eadem opera praestitit, vt veritas ipsa sacrosancta ex Cimmeriis illis tenebris emergeret; etiamsi nondum plane theologia e scholae sophistieae pedore enituit. Quod si quando factum fuerit, seculi vtique nostri primordiis debebitur. Certe hactenus iam profectum est, vt eorum partim fastum illum supercilii ponere videantur erroremque taciti agnoscere : partim quibus integrum est per aetatem et vitae institutum, sortis suae poenitentes nunc literas meliores capessere et amplecti iisque patrocinari; Eandem a me operam in literis ciuilis prudentiae eodem cum successu nauatam esse, tuarum, vt spero, literarum elogio in posterum credetur, si quando in publicum exierint. Ae mihi quidem haec seribenti, ridere eorum vanitatem atque ineptias subit, qui obuio cuique ab aspectu aut ingressu statuere pre- cium et aestimationem solent. Hic verba et sententiam vsurpabo cuiusdam viri grauis, solertis hominum aestimatoris, qui haud ita 244. et planipedem add. B. 246. clamitatricemque add. B. 248. explosos add. B. literis suffragantium om. B. 252. volunt D: eupiunt f. 255. munditiam f. 263. iisque patrocinari add. B. 266. quando D : illae aliquando 8. 268. subiit B. 250. Saturniis] Cf. Ep. 522. 124 n. cf. Epp. 522. 109 seq., 531. 556 seq. and 270. viri grauis] Perhaps Poncher; 569. 34 seq. t2 240 to σι οι 260 568 LETTERS OF ERASMUS [1517 pridem frequentem vidit Erasmum: ' Quis est enim tandem" aiebat ille *eui de corporis totius facie atque habitu omnibusque affectibus quibus obnoxia sunt corpora humana, Erasmum aestimare in mentem venerit, nec esse famigeratum illum Erasmum suspicatus sit, qui 275 àrbitretur eum, hominem vt quemlibet se agentem, Mercurium in ore, Genium in praecordiis, Venerem in stilo cum Gratiis, postremo Palladem in capite, v& Iouem quondam illum, habere?' Et post haec audet Erasmus mentionem mei facere, non iam vt sibi paris, sed etiam, si Christo et veritati placet, maioris: quasi vero nec me nec 280 Erasmum nouerim, qui praeclari instituti vel conditor vel relator reliquit exemplum posteritati, v& non ante theologum profiteri iure suo se quisquam posset et ad libros sacros euoluendos publice enarrandosque accedere, quam in omnibus Camaenarum fontibus manus se satis lauisse confisus. sit. Cul vtinam ipsi tam par prope- 285 modum esse ' possem quam aequalis prope sum, vt ex eo epistolae eius loco video vbi de senectute et senio cauillatur; nisi vero credere par est illud quod de agro ingenii sui exhausto iugi foetura scribit. Qui locus etsi mihi inter alia epistolae loca multa placuit, tamen ei non assensus sum, quum ipsius ingenii foecunditatem eam esse viderem, 290 eamque vbertatem doctrinae et copiam, quae in omneis bonas fruges semper restibils sit, nec alia atque alia identidem lectione, velut nouis subinde riguis, indigeat. Siquidem ita fert natura, nisi fallor, vt soli praefecundi, sic eximiae atque beatae mentis, vt anniuersaria eius foetura luxurie carentem, non etiam effoetam, efficiat segetem. 295 Ex huiusmodi ingenio Erasmus, quasi ex letissimo quodam lati- fundio atque vbertatis inexhaustae, multis iam annis luculentam messem colligit solidae illius et expressae gloriae in seculaque iturae: tametsi ad eum scribens ita cum eo agere solitus sim itaque irrequietum eius animum exagitare, vt ista diligentia atque industria 300 satis eum facere mihi negem, nisi maiora indies maioraque suscipiat, id est magnitudini ingenii sui eongruentia animoque quantumuis sublimi non poenitenda. Inde illa inter nos concertatio, cum ego multa exigua vel mediocria (pro portione captus Erasmi loquor) accepto laturum me pro magnis plane nego, etiam si opera perfecta, probata, praestita lege erunt, vt vtar priscae formulae verbis: vtpote qui hoe eontendam, hominem tam alto, tam volueri, tam capaci, tam [49 o en 271. frequentem D: om. H. aiebat ille add. B. 274. famigeratum D: nobilem f. 275. hominem . . . agentem add. B. 276. Venerem... postremo add. B. 278. audet D: non veretur B. Erasmus f: ipse D. 279. maioris D: superioris B. 282. possit ad librosque B. 284. lauisse D: perluisse 8. 292. Siquidem D: Nam 8. 293. atque beatae add. B. 294. D'H : luxuriae 12 8. 296. multos iam annos B. : 305. vtar D : sunt f. verba 8. 306. tam volucri add. B. 285. epistolae] Ep. 531. 373 seq. 297. iturae] Cf. Sil. Ital. r2. 312. 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 569 versatili ingenio praeditum, in nulla non officina Musarum expolitum, grandissima quaeque opera nune suscipere debere. Indidem illa inter nos epistolaris velitatio quam tu, vt video, animi causa spectas ; quae nuper ad eonserendas manus iamiam exarsura videbatur, vt ; illa praegrandi epistola apparet, qua omneis ipse copias argumentorum meorum disiecit prima impressione. Colligere enim vero reliquias agminis mei statueram copiasque supplere ac rursus certamen experiri. Verum id ne facerem, ab amicis meis deterritus sum, qui me imparem tandem futurum certamini videbant, si ille per ocium ; acrius incaluisset; quippe quibus illud Homerieum in mentem veniret, Σὺν δὲ δύ᾽ ἐρχομένω, καί τε πρὸ ὃ τοῦ ἐνόησεν σ΄ , » Ozzos κέρδος ἔῃ, in huiuscemodi lueta. Deinde non satis indulgere aut imperitiae meae aut rustieulae ferociae visus est homo vrbanitatis et facetiarum artifex. Etenim cum omnia simpliciter scribere ad eum mihi videar, fit tamen nescio quomodo, vt vel in vsurpando amicitiae iure non- nunquam vel aliter imprudens in oxymora quaedam incidam, quibus ille veluti subdolis cauillis aut figuris ambiguis nonnihil offenditur, aut certe offendi se simulat: videlicet hoc illud est quod dixi, Eorum sum similis athletarum quos apalestros vocant, qui non norunt quid deceat simul et ad id quod agitur valeat. Itaque fit vt quum ego lienem scriptitando exercere gaudeam, ille vel stomacho vel in- eommodae suspicioni nonnihil dare videatur; siue id immerito 3 suspicari interdum in mentem mihi venit, siue ille veteranus certator ac plane in hac parte veterator rudem adhue me tyronem petulantius me inferentem hoc pacto emendandum eastigandumque censet; id quod ipse libentius mihi persuaserim. Quod si inter nos e - en 29 τω o co en hae de re secus forte suspicaremur, tu iuris non modo ciuilis sed 335 etiam amicitiae consultus ius nobis, vt arbitror, redderes, aut litem dirimeres ac componeres ; certe quidem per me liceret vt id faceres, nec ei quam mihi aequior esses, vt opinor, etiam si tibi ipse familiaris est et, vt ab eo audio, propemodum sodalis : quod praedicandum merito esse putat. Nolim tamen, vir eruditissime, nolim, inquam, vt quae de offensionis suspicione dixi, serio a me tu dicta esse credas, quum 307. perpolitum f. 312. prima impressione cdd. f. vero add. B. 315. certamini add. B. 316. quippe... 320. lucta add. B. 320. aut «dd. B. 325. ambiguis D B: om. N. 326. videlicet D: nisi potius B. eorum sum D: vt eorum sim f. 333. petulantius D: non aetatis sed artis tyrocinio stolide B. 335. forte add. B. 337. dirimeres ac add. B. 339. merito esse D: sibi merito ipse f. 340. vir... inquam add. B. 341. a me om. B. 31r. epistola] Ep. 531. 316. Homericum] Zl. 1o. 224,5. 326. dixi] Cf. Ep. 493. 215. Ὁ [22] σσι ^n 6o jo 570 LETTERS OF ERASMUS [1517 nihil minus cogitem : sed velim vt Erasmo persuadeas me ob eam suspicionem non rescribere volumini illi epistolari, quo aciem ilie inuentionum mearum fudit fregitque non prorsus inconditam. Malo enim ille existimet vietoriam me indulsisse ac condonasse autoritati suae integris adhuc viribus, quam herbam tum porrexisse quum vltra sustinere impetum eius nequirem. — Scripsi ad eum dudum, et iterum, vt spero, scribam; sed aliud argumentum eligam mihi tractabilius, et si occasio se dederit, in artieulo eum opprimam. Certe hoc non committam, vt alias quam incautum et lassum ab opere serio adoriar; tametsi nuper me ἀναμαχεῖσθαι τὴν προτέραν ἧτταν φάσκοντα homo non imperitus admonuit existimationisque meae studiosus, his verbis corripiens : Τίς πόθεν eis ἀνδρῶν, ὃ εὖ ἔτλης ἀντίος ἐλθεῖν ; Cumque ego illud ex comoedia ferocule respondissem, Ὁ viv μὲν οὐδεὶς αὔριον δ᾽ ὑπέρμεγας, tum ille, , , ^ e^ L4 3 , Δυστήνων δέ T€ παῖδες εῳ μένει αντιοωσιν- Enimuero gratum, per (inquam) gratum est mihi, quod simplicitati morum meorum credis, id quod ad Erasmum scribens obiter deplora- ueram, mihi me praeceptorem praelectoremque fuisse: nisi interim suspicarer facile id te credere, coniecturam ex stilo scriptorum meorum facientem ; in quibus subuereor ne aliquid fortasse structurae refractariolae deprehenderis aut rudiusculi schematis, quod nec limam, vt dicitur, nec scobinam officinarum expertum esse videatur nec praeceptoris censuram. ^ Sed rursus id minime sentire mihi videre, quum etiam eo nomine plaeere me mihi ae gratulari iubeas, idque ipsum acceptum summi loco beneficii referre prouidentiae. Ο festum te hortatorem, et iucundum ae solertem, qui τἀμὰ ἐλαττώματα εἰς πλεονεκτήματα τρέπεις, et quod summe pudendum esse censebam aut certe tegendum, si coelari potuisset, id et vtile et honestum et mihi praedicandum esse doces. Manedum paulisper, omnia tibi indicare ac denarrare loquacius in 344. fregitque add. B. 345. F: victoria D. aec condonasse add. B. 346. tum add. B. 350. Certe hoec D: Hoc quidem certe 8. 351. tam- etsi . .. 358. ἀντιόωσιν add. B. 364. refractariae B. 365. vi dicitur add. B. nec praeceptoris censuram add. B. 369. qui D: ὅσγε B. 3710. mepirpémes B. 372. doces D; contendis B. 373. ac denarrare loquacius add. B. 351. ἀναμαχεῖσθαι)] Cf. Plut. Apophth. 361. praeceptorem] Cf. Ep. 493. 25; 6. p. 223 F. 373. Manedum] This and the follow- 354. Τίς πόθεν] Cf. Hom. Il. 21. 150. ing paragraphs are the prime authority 356. 'O viv] Cf. Ar. Eq. 158. for Budaeus' early life. For a full 358. Δυστήνων) Hom. Il. 21. 151. examination of them see Delaruelle. 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 571 animum induxi, quandoquidem te tam clementem ae dextrum con- solatorem nactus sum. Dixeram me αὐτομαθῇ re kai ὀψιμαθῆ fuisse, et 375 non modo praeceptore nullo sed etiam sero literis bonis studuisse : nune eo amplius dico, literarum me rudimenta et grammatices principia, v£ tum ferebant mores, simplicitatis nune obsoletae, in hae vrbe didicisse triuiali sub ludi magistro literarii: eumque hiscere Latine vix eoepissem, ad iuris studium transiuisse, vt assolet, aut 380 transiluisse potius, dispendioso vtique temporis compendio. In quo studio cum triennii operam lusissem, domum reuersus salutem dixi literis, studiis vtique indulgens iuuentutis illiteratae aut emeritae certe et iam exauctoratae: quoad post aliquot annos intra paternos parietes clam studere mecum ipse institui, procul omnibus conuenti- 585 culis huius vrbis scholasticorum, excitante me tantum patris exemplo, doctrinae laudatore, vt erat hominis ingenium, et librorum emacissimo. Ibi ἃ deterrimo quoque, vt fit, autore auspicatus, cum glossematum fecem per imprudentiam fhausissem auidissime, errore tandem intellecto, eum ad libros meliores me contulissem, paulatim redun- 390 dantem illam praecordiis meis fecem reieci; tametsi obhaeserat "Ecere νῦν μοι, Μοῦσαι. Eece autem aliud incommodum ! Quum accipitrariis et venatoribus salute semel dicta annos abhinc sex et viginti, libris, vt dixi, non magistris, aliquo cum successu operam dare coepissem, statim 39 Graecum quendam nactus sum senem, aut ille me potius (illi enim veetigal magnum attuli), qui literas Graecas hactenus aut paulo plus nouerat, quatenus sermoni literato cum vernaculo conuenit. Hic quibus me modis torserit, mox dediseenda docendo (nisi quod et legere optime et bene pronunciare sciebat) non bene tribus chartis 4oo seriberem, eum interim ipse, v£ vnum eum esse Graecum in Francia audiebam, sie esse doctissimum Graece existimarem, et ille ostendens mihi Homerum nonnullosque autores famigeratos nuncupans, σι ᾿Ἐξονομακλήδην ὀνομάζων ἄνδρα ἕκαστον, flagrare me studio insano intelligeret. | Accedebat illud erroris, quod 495 quae erat in eo ignorantia, ego ludifieationem esse putabam, quo 374. tam D: sic B. 379. F: ludimagistro D: magistro ludi 8. 380. vt assolet add. B. 381i. vtique add. B. 382. studio add. B. 383. aui... 384. exauctoratae add. B (emeritam 8). 387. laudatoris 8. vt...ingenium add. B. emacissimi f. 389. auidissime add. B. 391. meis om. f. tametsi... 392. Μοῦσαι add. B. 398. F: sermone D. 400. et bene,.. seiebat D: mihi et pronunciare videbatur e more literatorum f. 402. osten- tans B. 403. nonnullosque D : aliosque f. famigeratos D: insignioreis 8. 404. Ἐξονομακλήδην ... ἕκαστον add. B. 375. Dixeram] Ep. 493. 20,1. 392. "Ecrere] Hom. II. 2. 484, &c. 387. laudatore] Shortly after writing 396. Graecum] Hermonymus; cf. r. this Budaeus detected the anacoluthon p. 7. 22 n. (LB. App. 149) ; and he corrected it in B. 404. ᾿Εξονομακλήδην] Hom. Il. 22. 415. 410 418 420 435 440 572 LETTERS OF ERASMUS [1517 diutius ille me stipendiarium ae pene nexum prae auiditate haberet. ''andem literis apud nostros paucis annis illustratis Italiae commercio librisque sensim vtriusque linguae huc aduectis, cum ego sarcire damnum contenderem aetatulae transactae per inscitiam, nec pecuniae in eoemundis magno libris nec labori in ediscendis parcerem, ac quotidianas sesquioperas a me plane exigerem ommi vacatione adempta, eo primum perueni, vi dediscere instituerem quae male edoctus eram—quae mihi discendi primordia negocia multa exhibuer- unt; nihil enim didiceram πλὴν γραμμάτων, καὶ ταῦτα μέντοι κακὰ κακῶς---: deinde vt vltra praeceptori illi Graeco ne auseultarem praelegenti, etiam si ad me ventitabat, libros empturienti venditans ac seriptitans quanti semel indieasset. Quid tu hie, vir ingeniosissime ? potesne iterum quod incommodo mihi verto, id tu in bonum cessisse cessurum- ue ostendere ? Iam vero aduersam valetudinem non tam mihi agnatam, vt arbitror, quam cognatam et ingenitam quantum mihi facessisse negociorum putas? cum mihi se semper comitem sequaciorem vmbra praeberet, quocunque agerem me terrarum, quiequid instituerem: eo iam quoque ipsa molestior, quod eius crimine literarum studium, eum à medicis, tum ab omnibus mihi obuiis propinquis iuxta alienisque, plus iam annos quindecim male audit, vt insanum et exitiabile ; literarum eo amplius Graecarum, vt vesanum, vt dirum, vt piaculo dignum, etiam si nuper coepit esse plausibile et expetendum. Nec tamen ideo velim vt omnino me expungas e numeris classicorum, vt domestica atque vmbratiea eruditione institutum: posse enim sie quoque mihi videor inter iuniores centuriarij cum inter munifices profiteri coeperim nec praepropere nec infelicissime, vt vestrae amborum autoritati libens aliorumque credo. Interim bis Rhomam adii vrbesque insignes Italiae, doctos vbi homines non ita multos per transennam vidi potius quam audiui, et literarum meliorum pro- fessores tanquam a limine salutaui; quantum scilicet homini licuit Italiam raptim peragranti nec ibera legatione. Sed et domi non- nunquam doctorum hominum familiaritate vsus sum: in quis praecipue colui Ioannem Lascarim, virum Graecum, vtraque lingua 407. δ. pene... auiditate add. B. 408. paucis annis D: quoque paucis β. 409. hue add. B. 411. ac quotidianas D : quotidianas etiam f. 412. omni -. . 4I3. adempta add. B. 414. quae .. . 415. κακῶς add. B. 416. prae- legenti add. B. 418. vir ingeniosissime add. B. 423. comitem add. B. 424. quicquid instituerem ad. B. 425. quoque add. B. 426. propinquis iuxta alienisque add. B. 428. vt dirum vt B : et D. 429. dignum f: simile D. et expetendum add. B. 434. libens add. B. 435. vbi D: ibi B. non ita multos add. B. 437. quantum scilicet D; vtique quantum f. 440. D': praecipuae D!. Lascarem f. 434. Rhomam] Cf. Ep. 403 introd. 440. Lasearim] Cf. Ep. 269. 51 n. 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 573 pereruditum ; qui nune in Vrbe Graecorum scholae praefectus est a Pontifice. Is quum omnia causa mea cuperet, non magnopere iuuare me potuit. Quum ageret fere in comitatu Regis multis ab hae vrbe milibus distractus, et ego frequens in vrbe raro in comitatu fuerim, fecit libens id demum quod potuit, vir summa 445 comitate praeditus; vt et nonnunquam praesens mihi aliquid praelegeret, id quod vicies non contigit, et absens librorum scrinia conerederet et penes me deponeret. Certe tyrocinium nullo sub deductore feci. En tibi, vir humanissime, studiorum meorum currieulum, quod 450 sub patre indulgente suppeditanteque facile inchoaui, haud scio quam auspicato. Patre orbatus annos abhine quindecim ae multa in- commoda perpessus fortunaeque improbitatem multipliciter expertus, cursum nihilo secius institutum peragere velis remisque contendi, remoram tantum vnam molestissimam sensi aduersae, vt dixi, 4 valetudinis: ae nihil aeque mihi animum illum alacrem in haee studia ineumbentem contraxit ae demisit quam assidua mortis meditatio in horas imminentis, quum saepe mihi spiritum interclusum subindeque restitutum meminerim. Patri copioso haeres relictus non ex solida vneia (semissem enim maximus fratrum primigeniorum 460 iure tulerat) ex matris haereditate eandem partem quadriennio post habui. Hoc fere fuit subsidium instituti mihi cursus eum iis quae vtcunque accesserunt, ita vt interim nihil quiequam acceptum tulerim liberalitatibus aut regum aut fortunae. In quo cursu studiorum patrimonii iacturam multam feei per ineuriam ciuilis frugalitatis, 465 etiamsi naufragium euasi. Id quod sequitur ex tua epistola non tam mihi iueundum quam quibusdam amicorum meorum fuit, qui tibi ob eam rem multa bona dari diuinitus eupiunt. Hortaris me vt in locis iuris explicandis emendandisque erroribus qui inualuerunt ne lassescam, mihique ita 470 gratulari videre quasi laboris et conatus ratio mihi constiterit in eorum hominum eleuanda autoritate, quos iuris magis Accursiani quam ciuilis e£ Ehomani consultos fuisse apud doctos conuenit. Atqui vt mihi ille labor nunquam poenitendus visus est, eum ob alia ον σι 444. raro D: rarissime f. 445. vir . . . 446. praeditus add. B. 447. et absens D: absens etiam f. 450. vir humanissime add. p. 453. improbitatem D: iniquitatem f. 455. vt dixi add. B. 459. DB: copiose XN. 401r. ex B: ae D. 463. vtcunque add. B. 464. studio- rum add. B. 465. ciuilis frugalitatis add. B. 466. euasi D; vitaui B. 470. erroribus qui inualuerunt add, B. ^ lassescam D: elangueam B. | mihique B: mihi D. 471. videris B. 452. Patre] John Budé, 28 Feb. t2 Aug. r5o6. Her mother was a 1501. Poncher. 461. matris] Catherine Le Picart, 472. Aceursiani] Cf. Ep. 134. 26 n. 574 LETTERS OF ERASMUS [1517 475 multa, tum ob id praecipue quod eius laboris fructus latissime patere et ad plurimos studiosorum pertinere dictitabatur; ita nescio quomodo piget opus diu desitum iam ae pene derelictum retractare, quodque tumultuosis primordiis memini esse inchoatum. In quo sane meam culpam et agnosco et deprecor (si etiam nunc deprecari 480 liceat) qui flagranti tum animo moderari non potui, quo minus iuris prudentiae causam velut in concilio antiquitatis peritorum agerem, eum eorum hominum conuicio qui iuris ciuilis maiestatem imminuere ledereque non verebantur: quibus vt ipsis in crimen id verti a nonnullis videbam, ita neminem adhue extitisse sciebam qui ex 485 formula legum postulatos etiam perageret reos criminibus enarratis corona exaudiente ac iudicibus missis in consilium. In eos dicendi primas partes occupaui libentius sane atque alacrius quam nunc alteram actionem suscipiam. Si quis vero alius existat qui has sibi vi- ces deposcat, est alia iam mihi instituta commentatio, quae animi mei 490 contentionem a lectione iuris auocauit in diuersum ; iuuantque me magis ea scribendi argumenta quae non tam angustis finibus circum- scripta sunt: neque enim mouere se libere expatiarique potest animus lectione longa ac multiplici quasi farragine obesus et lasciuiens, nisi late patentem materiam veluti campum liberum et apertum ad 495 exeursionem habeat. Neque hoc non esse vitium interdum intelligo animi parum frugi sibique indulgentis imprudentius, sed si ad normam seueritatis et frugalitatis adigere moderarique gestientem stilum in animum induxerim, cum omnem animi alacritatem abstulerim et fortasse ieiunum exuccumque reddiderim, tum etiam zco meo Genio Mineruaeque repugnarim : id quod mihi in eam causam valere volo quam cum Erasmo dudum in iudieium deduxi. Verum enimuero quum hune mihi laborem lucrifacere animoque meo obsequi hane operam detrectanti per eorum veluti ereditorum flagitationem non liceat, quod me de pollicitatione temeraria iden- tidem appellant, ipsorumque adeo iuris studiosorum, quos iam ipsos mecum in gratiam redisse demiror ac stupeo iniuriaeque mihi persecutionem vltro etiam condonasse, quam ipsi non solum atrocem sed etiam sacrilegam esse putabant ob suggillatam a nobis numinum suorum maiestatem—non id aut gratiae aut potentiae meae sed οι o οι 477. piget D: pigere coepit B. 479. sane add. B. 481. DB: consilio N. peritorum D: peritissimorum f. 483. in DB: om. NN. 484. sciebam D: noueram f. 485. enarratis D : expositis B. 486. corona exaudiente add. B. 487. atque alacrius add. B. 488. vero add. B. 489. iam DB : om. N. 490. DB: auocarit N. 496. imprudentius add. B. 497. adigere DB: adigerem N! Lond.: adegerim Ν", moderarique . . . 498. stilum D: gestientem stilum moderarique seuerius f. 499. abstulero 8. reddidero 8. * 500. meo add. B. repugnauero f£. gor. dudum add. β, 503. hane operam detrectanti add. B. 504. quod D: qui β. 506. rediisse f. 507. vltro etiam «dd. B. 509. aut post id DB: om. N. 583] FROM BUDAEUS TO TUNSTALL 575 veritati potius tribuentes, quam sensim et ipsi agnoscere coeperunt 510 — simul cum tu eiusce rei mihi autor sis et adhortator, idque grauis- simi quidam viri non nesciant, qui epistolam tuam quasi visendum quoddam mereimonium exotieumque admirantur, facere, vt opinor, non potero quin ad aliquot menses in id pistrinum rursus me dedam, aliquidque priori aeditioni annotationum addam perfun- 515 ctorie, nisi forte alium comperero anteuertisse mihi; id quod diu exoptaui. Sentio me modum epistolae superasse, quippe qui τὰ προτοῦ πράγματά μου Ἔκ τῶν ποδῶν εἰς τὴν κεφαλήν (σοι) πάντ᾽ ἔφην, 520 vt inquit Aristophanes. Sed te oblectari epistolis meis dixisti, et ego ]ubens tecum verba facio; et quum tu me honesto officio prouocaris, decuit me nonnihil admetiri auctarii nomine, vt debitores liberaliores faciunt: nec vero totidem verbis rependere vices tam eleganti tamque benignae epistolae potuissem. Denique hae epistola alteram 525 a te paciscor, atque etiam alias multas, cum per ocium licebit, siquidem eodem filo eas contexturus es. Sanctius autem scrinium meum tuis et Erasmi, vt spero, literis dieabitur, habeboque epistolas vestras in delitiis, veluti tesseras quasdam amicitiae eum viris summis literarum commendatione contractae honestorumque officio- 530 rum vicissitudine cultae; quas praecipuorum legatorum instar, vt spero, charissimo cuique liberorum meorum relinquam. Vale, Parisiis 14. Calendas Iunias. Τουτοισὶ τοῖς γράμμασιν οἶδα μὲν πράγματά σοι παρέξων, τοῖς ἀκαθάρτοις τε καὶ κακῶς γεγραμμένοις. Δοκῶ δέ μοι δίκαιος εἶναι συγγνώμης παρά cov 535 τυγχάνειν τῆσδε τῆς ἁμαρτίας, ὅσγε ὑπὸ τοῦ πάντ᾽ ἀρίστου ᾿Ἔράσμου συγγνωστὸς εἶναί ποτ᾽ ἠξιώθην: οὐ γὰρ ἂν οἶμαι ἴσα καὶ ἐκεῖνος ἐπιεικής τε καὶ εὐγνώμων εἶναι σὺ δοκῶν, ἧττον αὐτοῦ συγγνωμονικὸς δοκεῖν εἶναι ὑπομείναις ἄν. "Eppoco πάλιν, ὦ πλείστου ἄξιε τῇ πατρίδι, καὶ πρόσειπέ Ν ε ^ , ^ » ^ ^ μοι τὸν κοινὸν ἡμῶν φίλον, τὸν ἔναγχος ἀπὸ τῆς Βρεταννίας ἀφικόμενον. 549 510, potius add. B. 511. simul D: Tum (? eum) igitur ab illis consultatio mihi integra non sit B. 518. quippe... 521r. Aristophanes ad34. B. 524. vero add. B. 528. vt spero add. B. 532. relinquam D: relieturus sum f. 534. ἀκαθάρτως B. 537. ποτ᾽ add. B. 538. σὺ add. B. 539. dv add. B. 540. τοὺς κοινοὺς ἡμῶν φίλους B. τὸν ἔναγχος... ἀφικόμενον om. B. 521. Aristophanes] Pl. 649, 651. 540. φίλον] Clearly Erasmus. LETTERS 84:01 Farrago p. 189. F. p. 326: HN: Lond. vii. 24: LB. 29r. OF ERASMUS [1517 To THoMAs MonRk. (Antwerp.) (30 May) 1517. (The precise date is given by Schinner's movements; 1. 23 n.] ERASMVS ROTERODAMVS MORO $VO 5. D. CarLENDIS Maii ventis inualescentibus iamque etiam aduersis medio noctis scaphula nautiea non sine periculo in rupes quasdam eiecti sumus, in Galliam haud procul a Bolonia. quos reliquo itinere littus vicinum nobis exasperauit. Mox venti asperrimi, Ii multos 5 apud nos cynanche et pleuritide occiderunt et occidunt. Petrus Aegidius et ego pingimur in eadem tabula: eam tibi dono breui mittemus. Verum incidit incommode quod reuersus Petrum offenderim nescio quo morbo laborantem grauiter, nee citra peri- eulum ; vnde nec adhuc satis reualuit. Nos belle valebamus, sed 10 nescio quomodo medico venit in mentem vt purgandae bili iuberet me pilulas aliquot sumere, et quod ille stulte suasit, ego stultius feci. Iam pingi coeperam ; verum a pharmaco sumpto cum ad pictorem redirem, negauit eundem esse vultum. Dilata est igitur pictura in dies aliquot, donec fiam paulo alacrior. I5 ; Epigrammata tua et Vtopiam misi Basileam per proprium mini- strum, quem in hoe aliquot menses hic alueram, vna eum meis aliquot lueubrationibus. "Tunstallus bellissime valet, imo triumphat ; tantum hie naetus est veterum nomismatum. meam, ae mire probat. 20 admiratur. Perlegit Copiam Panegyricum quo Philippum laudaui, vnice Budaei Assem totum excussit, et ad eundem scripsit: verum ille nondum quicquam respondit. Cardinalis Gurcensis hinc ante dies aliquot abiit, Caesare, vt audio, non admodum aequo. Reuerendissimus Sedunensis heri discessit, apud quem eo die prandium egi: quiceum mihi longa fuit disputatio 20. eundem Z: eum Z. 3. Bolonia] Bononia Galliea, E. i» "marg. 6. tabula] A diptych by Quentin Metsys, reproduced in this volume. The original of Erasmus is now in the collection of Count Grégoire Stroganoff at Rome, and there is à copy in the collection at Hampton Court; see Hymans in Bulletin des commissions royales d'art et d'archéologie, Brussels, 1877, vol. 16, pp. 615-44. The original of Gilles is now in Earl Radnor's col- leetion at Longford near Salisbury ; and there is a copy in the Royal 23. Reuerendissimus E: Card. H. Museum at Antwerp; see the cata- logue of that institution vol. i (1905) p. 207. The portraits were completed and sent to More in Sept. (LB. App. 179, 192, 193). 15. Epigrammata] Cf. p. 502. 20. scripsit] Ep. 571. 22. Gurcensis]| Cf. Brewer ii. 3200, 3208, 3295. E. 23. heri] 29 May; cf. Brewer ii. 3296, 3301 and 3303. 24. prandium| A full aecount of this is given in Lond. vi. 2, L.B. 380. C (9 retorno aet.^50 , ; 3 ἘΞ Zrom the V ὡφέψελ ^oaiunted ἐπ « Jlav 1517 for breoentation Fo Vhomao JM erre 27822 ) Ιου ἐπ the O)'treganc πον at Come P Cien) ΞΖ ) ? LL ME « PET aet.c.J30 rom the JA btych painted GL. T 1517 fer preoen ta&on. te Zhomaa. More lou at Jongford Gaote TO THOMAS MORE 577 584] de Nouo Testamento, tum de bello; is palam debaechatur in Gallos et, vt Eluetium decet, ingenue. JAiebat Germanos eo tendere vt omnes reges subsint Imperaton. Caesar Maguntiam adit, nam illie, vt ferunt, consilium futurum procerum Germaniae. Carolus noster Gandaui consilium agitat, quo Caesar non accessit. Aiunt abire nondum satis plaeatum: dii boni, felicius? Pax coitura fuerat etiam cum Ghelriis, οὖ quidem con- ditionibus etiam Caesari aequissimis: verum id ille impediuit, ne nullum vsquam esset nobis bellum. Philippus episcopus "Traie- ctensis vrbem suam ingressus est, et auspiciis felieissimis et insigni pompa. Dux Ghelriae dieitur oeto milibus hominum contractis Phrysiam adoriri. Tunstallus gaudet sibi tandem peractam fabulam illam motoriam. Is si redit ad vos, haec frustra scripsimus ; sin manet, certum est, vbivbi futurus est, tempus hoc cum illo transigere. Alioqui con- siium erat Louanii aestiuare, theologis etiam id magnopere flagi- quis vnquam iratus fuit hoe: tantibus. ne parum vir constans videatur. quam inabsolutam mihi ostendisti. Solus N. murmurat adhuc nescio quid, gloriae causa, vt Caue fraudes me ista tua epistola Si epistola Iustiniani oratoris Veneti apud te est (nam mihi periit), fac huc redeat ; sin minus, roga humanissimum D. Nieolaum, secretarium illius, σὺ exemplar rursus 45 huc mittat vna cum ea qua ipse M. Musuro gratulatus est. Seribam fusius intra mensem, cum mittam tabellam. De equo nihil adhuc audio, atqui nunc fuisset vsui. liberisque dulcissimis. Bene vale cum suauissima coniuge Petrus Aegidius vna cum Corneliola sua te tuamque plurimum saluere iubet, Anno millesimo qui(n)gentesimo decimoseptimo. 26. Heluetium XN. FE: 27. Moguntiam ZH. traiectinus H. add. H. decimoseptimo add. H. 27. Maguntiam] Cf. Brewer ii. 3344. 29. Gandaui] The Court arrived at Ghent between 17-25 May ; cf. Brewer ii. 3251 and 3283. 33. Philippus] The entry took place on 19 May ; see Geldenhauer's narrative (p. 379) and ef. Lond. xii. o, LB. 266. 35. Dux Ghelriae] Charles of Egmont (9 Nov. 1467—30 June 1538), Duke of Gueldres 1492. Encouraged by France he spent his life in continual warfare against the Austrian dominions in the Netherlands: see BN. In violation of ALLEN Il ingenue aiebat E. 28. vt ferunt add. F. 32. etiam Caesari E: Caesari quoque ZH. 34. et auspiciis.. 45. D. om. H. 46. . 35. pompa add. F. Germanos P: se EF. 28, 29. concilium XN bis. 33. Traiectensis E: Vltra- 43. Iustiniani M. E : Marco F. 51. ÀÁnno... an unexpired truce he had just taken up arms again ; cf. Brewer ii. 3283 and 3300. 37. motoriam] In following Maxi- milian through the Netherlands; ef. Ep. 572. τό n. and 18. His duties were brought to a elose by the Emperor's departure for Germany ; cf. Ep. 585. 3 n. and Brewer ii. 3300. 41. N.] Probably Dorp; cf. Ep. 474- 17 n. 43. epistola] Ep. 559. 46. Musuro] Ep. 574. EP 25 ΠῚ ο c2 σι 50 15 percupio. 578 585. Deventer MS. οἱ, f. 104. LB. App. 402. LETTERS OF ERASMUS [1517 FnoM ANTONY CLAvA. Ghent. 4 June (1517). [1517, because Erasmus is at Antwerp.] ANTO, CLAVA DOMINO ERASMO S. D. 4 Er valeo, Erasme doctissime, et te valere gaudeo. Caesar noster nudius est duodecimus quo ad Caesarem a nobis abiit vna cum Leopoldo Caesaris filio. Expectamus eum speramusque propediem ad nos rediturum. D. Petrus Barberius bona fide res tuas diligenter- 5 que curat solieitusque est mirum in modum ad ornandam euehen- damque dignitatem tuam. Magnus ille Cancellarius, tametsi multis et arduis variisque quotidie negociis distringitur, de te tamen quoties mentio incidit, quod quidem non admodum raro fit, libentissime audit teque fauore non vulgari prosequitur, propensusque admodum το est, quantum coniicere possumus, si qua vel occasio vel fortuna letior oportune arriserit, omnibus modis tibi gratificari. Vtinam Clauae tuo talis adesset facultas qualis eius in te vel voluntas vel amor vel obseruantia vel studium dignitatis tuae! Quas commemorasti epistolas nusquam vidi: eas videre legereque sunt eonducere. Aecipies ex Barberii litteris quae in rem tuam nobis visa Itaque speramus celerem aduentum ad nos tuum, simul ae petimus vt nusquam alio deflectas quam ad aedes Clauae tui. Habebis hospitem et letum et tibi obsequentissimum, — Interim vale et charissimum mihi Petrum Aegidium, hospitem tuum iu- 20 cundissimum, nomine meo saluere plurimum iube. Ex Gandauo Pridie Nonas Iunias. 586. To Dukes FREDERICK AND GEORGE OF SAXONY. ' Basle MS. Suetonius (1518) f?. aà?: Gouda MS. 1324, f. 17. Antwerp. 5 June 1517. - N. p. 1198: Lond. xxviii. 16: LB. 318. (The preface to Suetonius as edited by Erasmus in the ZHistoriae Augustae Scriptores. The earliest source is ἃ manuscript, in the box which holds Epp. 338,9, 517,18, ete., written by Hand D of the Deventer Letter-book (a!) τ. Caesar] See Epp. 175 introd. and 525 introd. 3. Leopoldo] of Austria (c. 1504— 27 Sept. 1557), ἃ natural son of Maxi- milian. With de Keysere he accom- panied his father to Maestricht, but parted with him there, 31 May—r June 1517; de Keysere taking the oppor- tunity to offer to the Emperor his book entitled De mwuptiis Leopoldi (cf. p. 451). In r540-r Leopold was ap- pointed Bp. of Cordova, where he greatly enriched the structure of the cathedral and held the see until his death. See Van den Gheyn in Annales de la Soc. d' Hist. ei d' Archéol. de Gand, viii (1907). pp- 97:8. 4. Barberius] See p. 283. He was evidently with Le Sauvage in attend- ance on the Court ; cf. Ep. 584. 29 n. 14. epistolas] Probably Οἱ, which was dedicated to Clava ; see App. rr. 16. aduentum] In view of his posi- tion as Councillor; cf. Ep. 370. 18 n. 586] TO THE DUKES OF SAXONY 579 and revised by Erasmus (a?) who besides correcting the obvious blunders of the secretary also rewrites and amplifies the text in places. a?necessarily takes precedence of αἱ; but it is not always easy to distinguish between them, especially when the correction is in the form of a letter, such as the addition of the cedilla by which e is made into ae. Erasmus often so transforms Hand D's e; but these corrections and such as seem made by the secretary himself are not worth reproducing. The Hisí. Aug. Scriptores were printed by Froben in June 1:51:18 (8, Duke Frederick being ineluded in the dedieation; and again by Froben's successors in July 1533 (y). Itis noticeable that from 1. 62 onwards Erasmus makes the dedieation to both Dukes even in the manuscript (oa?), although the heading and opening sentences are left unchanged. In printing he seems to have designed to amplify his preface for 8!, but after a few lines he abandoned the undertaking, and the substantial revision is not made until y. The Gouda MS. (B?) is evidently copied from 8!. In a preface to the reader (f?. 8*, 1518) dated 23 June 1518 and perhaps written by Erasmus, Froben states that for Spartianus and the following authors he was able to use a MS. of Spartianus borrowed from Murbach, and Egnatius' Caesares (Ep. 588. 55 n), which he received through Frankfort, probably the autumn fair of 1517 ; but that the volume was far advanced before these reached him. For Frederick the Wise of Saxony (17 Jan. 1463 — 5 May 1525), the champion of Luther and the Reformation, see ADB; and, for his relations to Erasmus, Hartfelder in Zs. f. vergl. Litteraturgesch. N. F. iv. 1891, pp. 203-14. The date is eonfirmed by the fact that in no other year was Erasmus at Antwerp at this time.] ILLVSTRISSIMIS SAXONIAE DVCIBVS, FEDERICO- SACRI IMPERII ELECTORI, ETC. EIVSQVE PATRVELI GEORGIO ERASMVS ROTERODAMVS 5. D. Vm ab his viris quos fortunae caleulus mundi gubernaculis ad- mouit, Federice ae Georgi ducum incorruptissimi, haud exegerim anxiam atque exactam scholasticarum disciplinarum cognitionem, in quibus qui consenuerint, eos fere sensu etiam communi carere videmus, tantum abest vt tractandis rerum habenis sint idonei: ita 5 vehementer ab istis dissentio qui reges prorsus ab omni librorum commercio ceu re noxia ablegant, perinde quasi hoc demum vere regium sit, nihil omnino vel scire vel agere praeter aleam, venatus, moriones et his etiam sordidiores voluptates. Cum quibus enim amicis libentius confabuletur cordatus et pius princeps quam eum iis qui et semper presto sunt et sapiunt plurimum et nihil loquuntur ad gratiam? Verum nullis ex libris, mea sententia, plus vtilitatis capl possit quam ex eorum monumentis qui res publice priuatimque gestas bona fide posteris prodiderunt, presertim si quis regalis philo- sophiae decretis imbutus hue aecesserit. Etenim qui in hoec munere rerum gerendarum exemplum quam gestarum fidem spectare malue- runt, in quibus est Herodotus, hactenus modo prosunt, quod boni TIT. ILLVSTRISSIMIS . . . PATRVELI f! (FREDERICO £?): ILLVSTRISSIMO SAXONIAE Dvct a, 1. his ay: iis β3, 2. Federice ae add. B! (Frederice 8?). B: incorruptissime a. 3. anxiam atque exactam add. B. 4. con- senueruní wy. 5. α΄: idonii αἰ, 7. &?: cónercio αἱ. 9. his ay: iis B?. II. lis αγ: his 8?, a? : loquntur a!. 14. quis add. «y. 17. in quibus est Herodotus add. γ. uu Yn 4. sensu] Cf. Hor. S. 1. 3. 66. Pp2 en 20 25 35 40 45 580 LETTERS OF ERASMUS [1517 principis simulaerum oculis subiiciunt, si qui tamen id scite vereque effinxerunt. Ceterum ex bonae fidei scriptoribus super alias in- numeras hec precipua capitur vtilitas, quod non alia res aeque vel bonorum regum animos ad res cum laude gerendas accendit vel tyrannorum eupiditates cohibet ae refrenat, dum vtrique cernunt horum literis suam vitam omnem mox in totius orbis, imo seculo- rum omnium, theatrum producendam ; et quicquid nunc vel in abdito patrant vel ascito fuco praetexunt vel metu dissimulari cogunt verius quam ignorari, paulo post clarissima in luce sub oculos omnium traducendum, cum iam metu pariter ac spe libera posteritas, nec vllo corrupta studio, magno consensu recte factis applaudet parique libertate his diuersa explodet exsibilabitque. Nec enim arbitror quenquam, non dieo principem sed tyrannum, sic penitus omnem hominis sensum exuisse, vt vitam sibi iucundam ducat, si norit suum nomen apud posteros omnium aetatum ac nationum animis tam inuisum et execrabile fore quam nune est Neronis, Caligulae, Heliogabali, Commodi, Domitiani ac Iuliani; ad quorum mentionem, ceu portentorum verius quam principum, nemo iam non despuit, non abominatur, non detestatur. Nam Vitellius viuus etiam male gesti imperii poenas dignas dedit; quas et Nero daturus erat, ni supplicii foeditate deterritus ipse sui carnifex esse maluisset. Quod quidem exemplum vtinam in haee vsque tempora duraret, si quis (quod Deus omen auertat) similis illorum existeret. ^ Nunc enim nihil est impunitius quam quod nulla satis grauis animaduersio pensare queat, male obiti magistratus culpa. Iam in ceteris historiae dotibus quantum aliis quisque tribuendum putet, ipse viderit suo arbitratu. Illud opinor apud eruditos omnes in confesso esse, quod ad narrationis fidem attinet, primas deberi Suetonio ; qui, vt quidam non infestiuiter dixit, prorsus ea libertate scripsit Cesarum vitas qua vixerunt ipsi Propemodum aequarunt Suetonium hae sane laude Aelius Spartianus, Iulius Capitolinus, Aelius Lampridius, Vuleatius Gallieanus, Trebellius Pollio, Flauius Vopiscus, licet eloquentiae viribus sermonisque politie multo inferiores. Proinde mihi quidem digni videbantur vt eorum lucubrationes studiosi summa fide ser- uarent, quorum fide factum est vt tantarum rerum tam certa me- moria duret in hane vsque nostram aetatem. Ac Suetonium quidem nescio quo deo propicio et antehac non ita passim deprauatum, nunc 20. ay: praecipue £?, aeque B : eque a. 22. refrenat a?: reseruat αἱ. 26. a?* : oculis a!8. 28. ay: vlla 8?. a? : factus αἱ. 29. his ay : iis 8?. a? : explodat αἱ. 3o. non... sed add. y. , 32. animis add. wy. 33. nune add. «y. a?: Calugule α. 34. Domitiani ac Iuliani add. wy. 39. si quis .. 40. existeret add. «y. 42. ay : obti &?. ay : culpa 8?*. u541 a3 debere a. 47. a?: equarant αἷ. 50. sermonisque politie add. a?. 51. vt eorum a? : quorum αἱ. 53. vsque add. a?. Ac a?; Et αἱ, 18. oculis] Cf. Hor. A. P. 18r. 586] TO THE DUKES OF SAXONY 581 eruditorum meaque opera purum, ni fallor, et integrum habemus ; suffragante mihi ad hoe negocii peruetusto quodam codice, quem e bibliotheca monasterii apud Neruios olim, nune 'Tornacenses, vulgato eognomine diui Martini, nobis exhibuit nobilissimus ille Gulielmus Montioius, qui id temporis regias vices ea in vrbe gerebat. Reliquos, quoniam nullo huiusmodi praesidio subleuabamur, quod vnum lieuit, multo certe minus deprauatos dedimus. Eosque omneis vestri nominis lenocinio orbi commendare visum est, vel vestro in me studio vel mei erga bonas literas animi propensione vt id auderem prouocato, quo videlicet viri imaginibus et opibus clari magis ac magis in his philosophari eonsuescant et velut ad speculum vitam moresque componere. Primum enim dum videmus mutatum orbis Romani statum tanto sanguinis humani impendio constitisse, ea res pium eerte principem a temere nouandis rebus deterrebit. Deinde spectare est operae precium quam, velut estuariis vieibus Euripi cuius- piam ritu, res humane sursum ac deorsum voluantur, ni solida princi- pum sapientia et incorrupta virtus fluxum hune sistat inhibeatque. Quin et illud subit admirari, in tanto principum numero vix paucos extitisse tolerabiles, paucissimos probos, plerosque non inprobos modo verum etiam ostenta mera merasque pestes humani generis, multos etiam mente captos. Ὁ nouam seculi calamitatem, cum vni furiosae bestiae totus seruiret orbis, et ingemiscens eandem caneret cantionem quam seruus Carion apud Aristophanem, Ὥς ἀργαλέον! Et tamen huiusmodi portenta parricidiis, saerilegiis, in- cestis, breuiter nullo non dedecorum genere impurata, templis, aris, ac diuinis honoribus donabat hominum adulatio, fortunae vel magis sceleribus tribuens quod eximiae virtuti dari consueuit. Quis post hee recte factis grassetur ad nominis immortalitatem, si coelum datur iis qui indigni erant vt terram contingerent? Nam quod Domiti(an)us e£ Commodus, vterque sceleratissimus, dei vocabulum 55 65 6 t) -P o “τ σσι 8o viui etiam vsurparunt, quis non videt manifestariae cuiusdam insaniae $5 fuisse verius quam impudentiae? Porro quibus de causis hoc ac- ceciderit vt tanta fuerit bonorum principum raritas, nondum mihi 56. quem add. a?. 58. nobis... 59. gerebat add. a?. 60. a?: sub- leuebamur a. 61. a N?: certo ΝῚ Lond. 62. vestri a?: tui αἰ. visum est a: studui y. vestro a?: tuo al. 63. mei add. * N?: in mei N! Lond, 64. prouocato B : prouocatus ay. 65. his αγ: iis 8?. 66. mutatum ay : om. B? in fine lineae. 69. velut add. «v. a?: cuius pium αἱ. 79. ae om. Ὕ. 16. bestiae a; beluae γ. a^ : seruiet αἰ. 8r. eximiae add. γ. ay: posthac B. 84. Domitianus LB. B: Commodius a. Sb: raritas add. "y. 56.codice] ItappearsfromGlareanus' death to Glareanus. C. L. Roth, ed. preface to his edition of Suetonius, 1893, p. xxv, states that it afterwards Basle, H. Petri, 1560, that the MS. returned to Tournay. passed into Erasmus' possession, and 59. Montioius] Cf. Ep. 332. 3 n. was given by him shortly before his 71. Aristophanem] PI. 1. 582 LETTERS OF ERASMUS [1517 satis liquet: siue quod ipsa fortunae magnitudo plurimas res secum defert, que bene nata recteque instituta ingenia queant corrumpere ; goid quod facilius eredet qui perpenderit Neronis adolescentiam lau- 95 IOO IO5 IIO 115 datissimae indolis fuisse, et quo non alius adhuc fuit orbi pestilentior, optimi tamen principis spem initio de se prebuisse; tum ab hoc multo post, Bassianum Getae fratrem, dum priuatus ageret, virum integrum ac sanctum, pessimum egisse principem :—siue quod vt quaedam nauigia immodiee magna vastaque regi non queunt, ita totius orbis imperium maius est quam vt vnius hominis animo sustineri possit, cum perdiffieile si& domum etiam vnam recte ad- ministrare. Itaque qui maxime cupit optima, tamen Maronis illud interdum cogitur dicere : Fertur equis auriga, nec audit currus habenas. Quod, opinor, intelligens Octauius Augustus, vir eruditus ae per- Spieax et, quod in priscis Caesaribus rarum comperies, perpetuo sanus, non semel de deponenda imperii mole cogitauit; et fecisset, si nactus fuisset in euius humeros citra publici status perniciem onus reclinare potuisset. Hane ob causam posteriores negociorum vndis impares imperii molem in plures partiri studuerunt:— siue id iis rebus magis aseribendum est quas permultas quidem, at non omneis tamen, in Aureliano recenset Flauius Vopiscus. Et tamen in tanta malorum principum turba, reperias licet dignas sancto principe cogitationes, audias voces absoluto principe dignas, comperias ex- empla in quibus nihil desyderes. Inter ethnicos inuenies qui Christiano animo reipublicae gererent imperium, non sibi; qui tam laboriose administrationis non aliud spectarent praemium quam vt de rebus humanis benemererentur; qui publicam vtilitatem libero- rum affectibus, imo suae suorumque incolumitati, praeferrent. Ὁ nos felices, si Christiani principes suae quisque ditioni praestarent animum, quem Oetauius iam confirmatus, quem Titi duo, quem Traianus, quem Antonini duo, quem Aurelius Alexander, orbi ter- rarum prestiterunt! Quin illud etiam mirandum, repertos qui ad imperatorem de imperatoribus non solum libere verum etiam con- tumeliose scribere auderent. Nam hodie id quidam exigunt, vt de sceleratissimis quoque regibus honorifice scribamus, id agentes ne 89. ay : deferat 8?. οι. d?: ad huc a!, 92. prebuisse a?: prestitisse αἱ. 95. à? : queant αἱ. 98. tamen αἷ: tü αἱ. 99. interdum add. «vy. 102. priscis add. w. ros. Hanc... τοῦ. studuerunt add. γ. (vndis y IN? : om. N! Lond.) 114. a?: benemerentur a!. vtilitatem add. «a. 117. quem Octauius .. . Titi duo add. γ. 121. hodie om. «y. quidam a? : etiam al, 122. sceleratissimis a : iis y. quoque a? : etiam a!. regibus a: qui reipublieae praestiterunt non principes sed tyrannos wy. scribamus a : mentiamur «y. 98. Maronis] G. 1. 514. titled Corruptela principum in his life of 108. Vopiseus] See the section en- Aurelian, p. 405 of &'. 586] TO THE DUKES OF SAXONY 588 quando libertatis exemplum in ipsos recidat. Sed multo magis ad rem pertinet in his contemplari nomen illud imperii, quod et olim orbi sacrosanetum augustumque fuit, e£ nune etiamnum multorum affectibus religiosum ac venerabile est cum nihil fere supersit praeter inanem magni nominis vmbram, quam foedis initiis in mundum irrepseri. Primum in Iulio scelerate, mox in Octauio, Lepido et Antonio sceleratius. Quid non potest fortunae libido in rebus humanis? Potestas ea quam postea diis aequauit hominum con- sensus, impietate, cedibus, parricidiis, incestis, tyrannide condita consecrataque fuit. His felicibus auspiciis cepit illa regibus totius orbis adorata maiestas. Ace sceleratius fere propagata fuit quam nata. Foeda barbarorum militum colluuies frequenter non suffragiis sed insanis tumultibus dominum orbi dabat, nec alia fere succedendi lex nisi mactato superiore. His auibus olim auspicabantur im- perium; quod nihilo seeius tamen interim emendum erat quanti- cunque inexplebili militum auariciae libuisset. Nec satis erat in vnum seuire caput. Ad liberos, ad affines, ad amieos omneis crude- lissima laniena proferebatur: ac sepenumero reciprocantibus, vt fit, vindietae vicibus, quos viros, quas matronas effera immanitas indigne laniabat! Sepe pluribus hine et hine imperium ad se trahentibus miscebantur omnia. lta semper ad nouum imperii successorem totus terrarum orbis coneutiebatur. Summa rerum in manibus erat, non senatus, non populi Romani, sed mercenarii facinorosique militis. Nec aliter imperare licuit, neque diutius imperare licuit, quam illis beluis collibuisset, qui nec bonos nec malos principes diu ferre poterant. Alius parcior erat, alius profusior, alius eruditior quam vellent, alius matri obsequentior, alius militaris disciplinae tenacior, 125 130 - i σι T 40 145 alius imbellis, alius immodice bellator, alius in senatum propensior ; 150 alii cognomen obstabat militi parum gratiosum, alii affinitas. Quam- libet leuis causa satis erat istis ad iugulandum orbis principem. Denique vt nihil esset causae, expediebat illis subinde mutare prineipem. Insatiabilis habendi fames ad res nouandas incitabat. Trucidabatur vt inutilis quem iam exuxerant, accersebatur alius qui exhauriretur, mox et ipse trucidandus. Atque hisce rebus factum est vt nonnullorum imperium paucis modo mensibus, nonnullorum paueissimis etiam diebus finiretur: vt me quidem inter legendum cerebro subeat admiratio fuisse vllos qui tum temporis vellent imperii 123. ad rem add. a?. 124. his ey : iis B7. 126. est add. a?. nihil fere a: aliquot iam seculis non ita multum w. 127. inanem a : illustrem y. 132. totius orbis add. γ. 133. propagata a?: propagataque αἷ. 134. fre- quenter add. «y. 135. a?: insaniis αἰ. fere add. v. 136. olim ay : om. B. 138. -cunque add. a?. 140. proferebatur a*y: om. B?. I4I. in- digne ay: om. B'. 143. d^: missebantur αὐ" 145. a?: milites a!. 154. nouandas ay: nouas 8". 159. tum temporis add. ^. 155 165 170 150 oo 1 2 190 I95 584 LETTERS OF ERASMUS [1517 vices capessere, eum tot exemplis didicissent quibus legibus esset suscipiendum. ΕΛ hoe honoris sic venditum, imo locatum, imperium voeabant. O miserum aec deplorandum illorum temporum statum! Oppressa senatus autoritate, oppressis legibus, oppressa populi Romani libertate, sic ereato prineipi seruiebat orbis, princeps ipse seruiebat iis qualem nemo vir probus domi vellet habere seruum. Imperato- rem timebat senatus, imperator scelestam illam militum turbam formidabat: imperator leges dabat regibus, at huie leges dabant conduetieii milites. Summa rerum orbis ab armata paucorum teme- ritate pendebat. O magnificam et exoptandam omnibus monarchiam ! Et tamen nescio quo pacto velut ex composito conueniebat inter Caesares et milites Caesarum dominos, quos legimus aliquoties se decimari passos ab iis quos mox erant suo arbitratu iugulaturi, quasi vices alternas inter se pacti, dominandi ac seruiendi. Non haec eo dicuntur vt persuadeam illegitimam fuisse Caesarum potentiam, quum vi iureque belli atque etiam scelere parta ditio paulatim consensu multitudinis radicibus actis fiat legitima. Alioqui si quis ab extremis initiis repetat ditionum origines, paucas reperiat legitime natas. Scitum est illud Octauii de Catone, Qui non patitur mutari praesentem reipublicae statum, is mihi et vir bonus et bonus ciuis videtur. Tecte confessus est Iulium per nephas occupasse monar- chiam, non oportere tamen iam nouatum et constabilitum reipublicae statum denuo nouari. Satis constat nullum imperium neque patuisse latius neque mansisse diutius quam Romanorum: quanquam hoe imperium primitus penes senatum ae populum erat, nec subito sed paulatim ad vnum summa rerum attracta est. Nee senatus tamen nec imperatorum quisquam totius orbis monarchiam tenuit. Nam praeterquam quod aliquot totae regiones nunquam agnouerunt Ro- manum imperium, non minima pars orbis tum erat ignota, quum prodigiosae vanitatis haberetur antipodum mentio, et terra sic crede- retur innatare Oceano, quemadmodum si pila innatet aquae, colle tantum aliquo prominente: denique quum hodie reperiantur terrae ineognitae, quarum terminos nullus adhuc peruestigare potuit, quum compertum sit eas esse immensae vastitatis. Sed imperii Romani maiestas paulatim ad Euangelicae lucis fulgorem, veluti luna ad solis splendorem, elanguit. Tandem barbarorum inundationibus extinctum est, ac multis post seculis Romani Pontifices restituerunt, sed nomen verius quam rem. Quid enim aliud potuerunt? Certe eligendi ius a tumultuario milite ad certos principes recte translatum est, qui 161. αὖ : suspiciendum αἰ. 171τ. a?: Caesareas a!. 173. ac ay: et B". 174. Non haee .. . 2ro. abest vt y: Hee cum ita habeant—neque enim negari potest—, illud oportet expendere, num eiusmodi sit nobis optandum imperium, si iam olim obsoletum (a*: absoletum a!) votis liceat restituere, Quod si nemo sanus optaturus sit, quanto minus a. 586] TO THE DUKES OF SAXONY 585 summa, vt par est, religione, nullo mercedis interuentu, darent orbi prineipem quem seirent rebus humanis maxime fore salutarem. Etenim si tot legibus minacissimis eautum est ne abbas aut epi- scopus eligatur vel pecuniae vel cuiuscunque sinistri affectus cor- ruptela, quanta oportet esse integritate qui suis caleulis principem dant tam late regnaturum ? Alioqui longe praestabilius erat nasei principem quam per corruptelam eligi. Ergo vt boni ciuis est praesentem reipublieae statum nolle mutari, ita boni principis est iis legibus quibus suscepit administrare principatum. An vetus illud imperium quale fuit olim renouandum sit nescio. Equidem non arbitror quenquam esse cordatum virum qui id optet, etiam si votis liceat restituere; tantum abest vt quod iam multis seculis maxima ex parte sit antiquatum extinctumque, magno rerum huma- narum tumultu summaque Christiani sanguinis iactura vindicandum ac reuocandum videatur: presertim cum inter ethnicos etiam hoe animo repertus sit Otho, vt potius duxerit spontanea morte vitam abrumpere quam imperium tot hominum vita mercari; vir vel ob hoe ipsum dignus imperio, si fortuna virtuti faueret. An parum est suum quanque regionem habere dominum, nisi singulae rursus alium haberent dominum, conduplicata populi seruitute, si summa rerum ineiderit in principem improbum? Nee hec dixerim quod negem optimum esse reipublicae statum monarchiam, si modo is ad aeterni numinis exemplum quantum potentia ceteris antecellit, tantundem vincat et bonitate sapientiaque: sed partim quod, vt sunt hominum ingenia, haud scio an huiusmodi quispiam possit contingere, partim quod etiamsi maxime contingat, non arbitror capacem esse tantae ditionis vnius mortalis animum. Demum vt sit, quando princeps tam proeul agens, puta Constantinopoli, cognoscet quid agatur apud Aethiopas aut Gangen? et si cognouerit, quando mittet suppetias Ὁ Etenim qui vectigalibus exigendis tantum agit imperatorem, is quiduis est potius quam imperator. Non admodum desyderabit orbis monarcham, si Christianos principes inter se iunget concordia. Verus et vnieus orbis monarcha Christus est, in cuius edicta si nostri prineipes consenserint, sub vno principe vere florebunt vniuersa: sin humanis cupiditatibus res gerentur, aeterna rerum vicissitudine semper fluctuabimus iaetabimurque. Et tamen maximam huius felicitatis partem ipsi nobis prestare possumus, si concordibus studiis ad id quod per se optimum est eontendamus. Atque ego sane ita demum arbitror felices fore respublicas, si principes sanete Christiane- 213. videatur y: videtur a. 215. ob add. a?. 217. suum ay : suà &?, B: singuli a. 218. a^: seruitate al, Si . . . 219. improbum add. γ. 221. α΄: potenia a!, 224. non a: vix γ. 225. Demum . . . 227. suppetias add. "y. 229. admodum add. γ. c? : desyderabat αἰ. 230. à? : monercham at, 231. a?^: monacha a!. 200 205 210 215 220 225 230 235 t2 260 26 τὸ 40 586 LETTERS OF ERASMUS [1517 que instituti, simul atque susceperint regnum, pariter et animum regno dignum suscipiant, publicis commodis metiantur consilia omnia, ab omni tyrannidis spetie velut à peste quadam abhorreant, ac pro se quisque certet, [vt] quod sortitus est regni, non amplius sed melius suecessori tradere: omnes pariter adnitantur, ne bellum vllum sit potius quam vt bello vincant; ne vllis sit opus copiis, magis quam vt his rebus sint instructi, pacis artibus magni videri studeant, que consiliis animique viribus constant. Equidem si quid nouari possit absque rerum tumultu, iudiearim ad publieam orbis Christiani tran- quillitatem magnopere pertinere, si certis foederibus ex vsu publico sua euique ditionis pomeria praescribantur, que semel constituta nullis affinitatibus aut pactis vel contrahi possint vel proferri, prorsus antiquato veterum titulorum iure, quos quisque pro re nata, bello affectato, solet praetexere. ^ Quod si quis forte clamitet ius nescio quod suum adimi prineipibus, is illud mihi secum reputet velim, num aequum censeat ob huiusmodi iura, que siue habet aliquis fortassis siue fingit, orbem Christianum impiis ae parriecidialibus armis sine fine collidi, tot innoxios aut interimi aut perdi, tot im- meritas foeminas affligi corrumpique, denique totam illam malorum tragediam que bellum omne secum defert, in vitam hominum inuehi. Nam his fontibus omnia fere bella, que nostra memoria vidimus, pro- fecta esse constat. Verum hec non tantum παρεργότερα videri possint, verum etiam impudentius ad vos seripta, principes vt magnos, ita cum primis sapientes; ad hee, quod est in ista fortuna rarissimum, librorum etiam praesidiis eum primis instructos. Siquidem tuas exi- mias, Federice, dotes cum sint insigniter insignes, non mirum si famae celebritas ad nos vsque deuexit. Te vero, illustrissime Georgi, patrueli laudatissimo per omnia similem ae vere germanum e pro- pinquo eognoui, dum Phrysiam nobis finitimam administrares. Bene valete, principes vere felices, stemmatis quidem illustrissimi, sed ornamentis animi longe illustriores. Istos animos vobis seruet Christus opt. max., vos orbi Christiano, vestrique similes nobis complures velit existere. Antwerpie nonis Iuniis An. w.D. 17. 240. quadam add. wy. 241. vt om. B. 242. a?: iradidere αἱ. 243. potius add. a?. ne αἷ: nee a! : neque f. magis add. a?. 244. his ay : iis ΒΞ à? : intrueti a. a? : videre a!. 245. si quid a? : sic a!. 246. a?: puplicam αἰ. tranquillitatem add. a?. 250. bello affectato a : quum bellum affectet »y. 254. fortassis add. a?. a?: Christianorum aq, αὐ: paracidialibus a!, 255. fine a? : fide a!. 256. foeminas add. α. 258. his ay: iis 8?. 259. ay: parergotera &?. 260. vos a?: te α΄. a^: principe vt magnü al. 261. a?: sapiente al, ad hec . . . 266. administrares a?: qui nullius egeas consilio aut monitis, nedum meis αἱ. 267. valete... felices a? : vale dux αἱ. α" : stemamatis quidem illustrissime αἰ. 268. a?: illustior a!. Istos... 270. existere add. a?. ,266. administrares] For George's tr. Putnam, vol. ii (1899), pp. 211-20. vigorous government of Friesland — Erasmus ean hardly have had any per- 1504-15, see Blok, Hist. of Netherlands, 5018] experience of it. DN LU qu M, hae mal x 97 N 440 ΠΕ ΠΝ m 7 A4 od VeL UL fol — ud 2141 "n Lid ΪΞ: Ἷ EE Í Lh) uu ih: we pgs csi p D νι“ e i ἘΠ jm 2 ape 47; v uod ba “ν᾽ “7 s 61: RI id $1442] M4. Lut adi oi A 326) σε A pu NE TOP ug ew odd uoa n { asper μα v2 $ a TAE, ap] edd ριον psp a 4 HAMUL ba peri ans] eral uen guoyvao Ὧ das 45d d L42315. 27 Aree ἀμ} 04 pn E vus) uot eria. "o npo) Unt] T RTET. o1 diae ΠΕΡΙ da ἢ {415 ρωφωιην 9j vé4^ 149444 U442 VLAOUL a Aw MT i * P Ja] naf d. uf et " egeo x fA m 5817] 587 587. Fnow Gvv MoRniLLow. Deventer MS. οἱ, f. 109 v?. Ghent. LB. App. 140. 5 June (1517). [Contemporary with Ep. 585; cf. Ep. 532.) GVIDO MORILLONVS DOMINO ERASMO 5. HzrzwA suo obtigit Paridi. Vxorem duxi, mi domine, quam nune tibi veluti depingerem, nisi te hue breui venturum sperarem, et ob id eam tibi ostensurum. Quo vultu leg'er/it litteras tuas D. Cancellarius, quo in te sit animo, ex litteris theologi nostri cognosces. Omnes qui tibi bene eupiunt in eo sunt vt te statim huc conferas, antequam 5 Cancellarius ipse iter in Hispanias aggrediatur. Rogo, mi domine, vt hae in re amicis te exorabilem praebeas. Caetera coram, quae in rem tuam esse possunt, melius audies. Vxor me lectum sine fine vocat. Vale, mi domine. Gandaui ví*. Iunii. Petro Aegidio, humanissimo hospiti tuo, ego et vxor salutem plenis to faucibus propinamus. 588. FnoMw BarrisTA: EGNATIUS. Deventer MS. οἱ, f. 210 v?. Venice. LB. App. 141. 21 June 1517. [The date is confirmed by Hutten's visit to Italy ; cf. Epp. 365 and 556 and especially HE. 55. 8 2. The copyist, Hand B (αἰ), made a number of mistakes which are eorrected by Erasmus (a?), and towards the end by another contem- porary hand (8).] BAPTISTA EGNATIVS ERASMO SVO S. Vparnicvs Huttenus, vir, quantum ex eius vno congressu coniicere lieuit, cum moribus tum litteris ornatissimus, v& Erasmi discipulum agnoscas, a te mihi salutem dixit. Eum ego, vt par erat, primum tuo nomine suauissime complexus sum ; mox virtus suauitasque eius effecit vb non minus ille mihi sua quam tua commendatione gratus 5 iucundusque foret. Referebat autem ille summa cum amoris erga te testificatione cum alia tum illud, Principi Carolo amplissimo praece- ptorem Erasmum euocatum esse, conditione honestissima. Quae sane res quantam mihi voluptatem attulerit, oratione haud facile assequar. Cogitabam enim mecum, non id quod vulgus fere solet, magnas te ex 1o ea institutione dignitates opesque consequi posse, quas tu semper magno erectoque animo contempseris: sed Principem in terris 587. 7. quae MS. (q): qui LB. 588. TIT. BAPTISTA add. c?. . iue commendatione quam sua a! : corr. a?, 6. a? : summe αἷ. 7. illud add. α". 587. 4. theologi] Barbirius; cf. Ep. 588. 8. conditione] Cf. Ep. 337o. 585. 4 and r5. 18 n. 15 20 25 30 35 40 4 σι 588 LETTERS OF ERASMUS [t517 clarissimum facile tua disciplina ac praeceptione ita institui erudirique posse, vt dignus ille tantarum rerum imperiique successione euadat ; qui regni tam opulenti vires et consilia a bellis iam plusquam ciuili- bus ad iusta in impium hostem arma conuertat, qui litteras littera- tosque omnes et amet et foueat. Neque vero dubito eam esse in Rege tuo indolem vt, si vel tantillum adnitare, non lente omnia cumulatissime praestet; et te ea prudentia, eo rerum vsu praeditum esse intelligo, vt non tam priuatum eommodum tuum quam publicum bonum secutus sis. Adnitere igitur, Erasme charissime, vt pro ea autoritate quam tibi iam amplissimam merito comparasti, proque ea hominum de te opinione quam ingentem excitasti, [vt| dignum illum te, dignum Christiano nomine, dignum maioribus suis nobis reddas : vt gratulari auus Maximilianus iure id habeat quod de Philippo Macedonum rege memoriae proditum est; ὥστε πολλὴν rots θεοῖς χάριν αὐτὸς ἂν ἔχοι, οὐχ οὕτως ἐπὶ τῇ βασιλείᾳ τοῦ παιδὸς ὡς ἐπὶ τῷ κατὰ τὴν σὴν ἡλικίαν Κάρολον γεγονέναι. Ceterum de his alias. Nunc ad epistolam tuam mihi iam prideni abs te redditam venio. Scribis te audisse Aldo me in re litteraria iuuanda successorem esse factum, tanto eo meliorem vt ille per se optimus, meeum collatus, parum probari possit. Ego, Erasme charissime, nec eam agnosco laudem quae cum alienae famae detri- mento mihi tribuatur, nec tantum mihi vnquam arrogem vt Aldo me parem, nedum superiorem, esse putem. Nam vt alia taceam, quis Aldi industriam, patientiam, vigilias aequet ? quis ardorem litterariae rei iuuandae aemuletur? Caeterum tacite tibi ignosco, homini mei amantissimo xai οὐ κατὰ τὴν ἐμὴν ἀξίαν φύσει beneuolentissimo. | Ego vero nec id oneris interim susciperem. Paucula tantum attigi, magis in eam spem vt te aliosque tui simil(ljiimos excitarem quam vt ego id polliceri de me ausim. Et alioqui res est cum eo mancipe qui, vt modeste tecum agam, rem priuatam magis quam publieam curet, cuiusque ego facilius opes ae fortunam quam gratum aut beneuolum in doctos homines animum probarim. Quod si mihi o? δέκα, quod φησὶν Ὅμηρος, συμφράδμονες. sed vnus et alter tui similis hic adesset, sique ea proposita praemia quae tantae industriae ac labori debeantur, 13. institui à? : instrui αἰ. I4. tantarum α : tanta αἷ. To End in a, 18. lente scripsi: late MS. 36. litterariae add. B. 38. φύσει a?: φασὶ à! LB. 44. οὐδέκα a? : evüéka al. 45. αὖ: σηνφράδμονες α". 46. si que αἷ: si q5 aà?: si LB. 29. epistolam] This does not sur- 3o May, when Erasmus seems to have vive; but it may perhaps be dated resumed his correspondence after his before Erasmus! journey to England return (Ep. 584). Cf. also Ep. 589. 30 n. (p. 526) : for it reached Egnatius some 41. mancipe] Presumably Andr. time before he answered it, and there- Asulanus; cf. l. 54 n. fore was probably written earlier than 45. Ὅμηρος] Il. 2. 372. 588] FROM BAPTISTA EGNATIUS 589 haud affirmare tibi dubitem breui rem ita restitui posse vt nihil in sartis tectis praeter ruta caesa recipias. Verum interdum adeo auare, adeo maligne res agitur, vti fines meos ne vulgari quidem quinque pedum praescriptione tueri habeam. Quod autem de scriptis tuis ad nos transmittendis admones, nos vero lubentissime ea videbimus atque vt diligentissime excudantur eurabimus. Nihil enim mihi gratius esse poterit quam pro Erasmi mei gloria ae laude insudare. Sed et Asulani id mirifice cupiunt ; qui te cum (Aldi) filiis suauissime salutant. meos ac reliqua, quam diligenter poteris, quos Vdalrieus ad te feret, leges ; nee grauabere aut in his multa castigare aut quid de his sentias ingenue admonere. Bene vale. Venetiae r517 die 21 Iunii. 589. FROM ANDREW OF ASOLA. Deventer ΜΆ. οἱ, f. 186 v?. LB. App. 253. (Venice.) (c. 21 June 1517.) [Contemporary with Ep. 588 ; and οἵ. LB. App. 164.] ANDR. ASVLANVS ERASMO 5$. D. P. MinaBILITER gauisus sum tuis litteris ad Egnatium scriptis, quod ex his animaduerterem cum bonam tuam valetudinem tum tuam erga me beneuolentiam. Multum me delectauit tibi gratum fuisse quod aedidimus Luciani Dialogos, quos tu vertisti Latine non minus accurate quam eleganter, atque adeo Moriam, inuentum tuum dignissi- mum. virtutis ac ingenii Erasmi : quam audio mirifice probari a nostris clarissimis et summis oratoribus. Nam vt inuenta sunt acute omnia, ita absoluta sunt bene, ac confecta adeo accurate vt nihil possit supra. Equidem, suauissime Erasme, non possum non te amare 588. 47, 8. in sartis tectis LB: insartis testis a. quique B : quique a. 51. B: transmittindis a. 49. fines B: senes a, 58. Venetiis B vel LB. Tu interim Caesares : Iunii add. B. 589. mTrT. ASVLANVS Nichols : MVLANVS MS. 588. 48. recipias] The reference is to the practice of reserving minerals and timber when selling an estate; cf. Adag. 3338 and Wilkins on Cic. de Or. i. 39. 179 and 2. 55. 226. "The sugges- tion is perhaps of making a complete sale with only the customary reserva- tions; that is to say that the proposed firm would readily sell its books. 54. Asulani] Cf. Ep. 212. 2 n. and 5 n. 55. Aldi] This insertion seems necessary, and is eorroborated by the coneluding sentence of Ep. 589. Caesares] The Hist. Augustae Scriptores, printed by the Aldine firm. The colophon is dated July 1516, but Egnatius! preface bears the date ro June 1517; which agrees with the despateh of the volume to Erasmus at this time. For the use made of it at Basle see p. 579. 58. die 21] Bócking (HE. 52 n.) objects to this form as contrary to Egnatius! custom and attributes it to Leclere; but it is in the MS. "The fact that it is not completed by Hand B perhaps indicates that he started to transform it and then stopped because he was uncertain of his calculation. 589. 4. Luciani] Published in May 1516. 5. Moriam] Published in Aug. 1515. en 590 LETTERS OF ERASMUS [1517 10 vehementer tuis in his virtutibus ; tum tibi persuadeas velim nihil esse quod ego magis optem quam posse pro dignitate tua nonnihil honorifiee vel facere vel dicere. Nec enim clam te est quod nihil praeclarius mecum agi nunquam duxerim antehae, tum cum muniti eramus vestris studiis, quam mereri de vobis omnibus summis viris. Hoe autem tempore nihil est quod aeque laboro. Eoque factum est vt tecum per litteras rem agere voluerim, quam tibi fore spero non iniueundam, cum tibi esse non possit non honorifica. Nosti, vt opinor atque certo scio te scire atque adeo animaduertisse, cum ex multorum litteris tum ex sermone M. Musurum cooptatum in colle- 20 gium pontificum ; proinde locum istum vaeuum esse ab his qui se exereuerint in hoc dicendi genere. Ego enim vt audio ab his viris qui possunt quiequam iudicare de ingeniis, nemo est melius quam tu- ipse qui possit vel hanc dignitatem sustinere vel hoc munus implere. Omnes boni consentiunt hos honores tibi decerni debere. Hane ob 25 rem haee ad te scripsi ; quibus exquirere possim tui animi sententiam. Si ita sentis vero, de te rhetore, inquam, eonducendo vel Graeco vel Latino, referemus ad ccc viros (is enim ordo est qui praeest his negoclis curandis). In primis hoc beneficium te rogo, vt istuc ipsum mihi remiitas, praesertim cum nihil est quod nolim tua causa efficere, quod possit esse ad tuam dignitatem amplificandam. De Prouerbiis quod seribis gratum est, tum de aliis tuis monumentis, quod sint tantopere expolita. Est et hoe vehementissime gratum; nam, vt Erasmus ait in Prouerbiis, Semper Affrica aliquid noui affert. Mittito ad nos vbi primum habueris cui recte dare possis. Curabo 35 vt ita edantur vt non minorem rationem videar habuisse autoritatis nostrae officinae quam gloriae semper amplissimi Erasmi. Vale, Erasme. Ego omnia mea studia tibi defero. Vale. Scripta iam epistola in mentem venit res quam cupiebam te scire:—proinde eam rem adseripsi. Nosti enim (nam tum aderas) quantum temporis consumpsit in emendando Therentio Aldus, gener I σι o 3 o 4 23. substinere MS. 24. deberi MS. : corr. LB. I3. tum] Cf. Ep. 21r introd. 20. pontificum] Mr. Nichols explains this of Musurus' election to a bishoprie; referring to Ep. 582. 8, 9 for a similar use of the word. Or pontificium is an easy correction ; with a reference to Leo x's College of Greek, cf. Ep. 223. 4 n. 3o. Prouerbiis] Erasmus seems to have proposed that Asulanus should undertake a new edition of the Adagia ; instead of Froben, with whom he was not then on particularly good terms (cf. LB. App. 164). It was, however, ultimately given to Froben and com- pleted in Nov. 1517: a date which affords additional reason for placing Erasmus'letter to Egnatius early (ef. Ep. 588. 29 n.). The Aldine A4dagia of Sept. 1520 is a reprint of this Froben edition. 33. Affrica] Adag. 2610. 40. Therentio] The first Aldine Terence is dated Nov. 1517. Fr. Asu- lanus in his preface states that Aldus promised an edition. For Erasmus' work at Terence and Plautus see r. p. I3. 5,6 and rv. 164,5. 589] 591 meus suauissimus ac charissimus—quem, quae illius virtus fuit mirifica, non possum non nominare sine multa praefatione honorum ; quem, inquam, Erasme, quae illius humanitas fuit, non sine lachry- mis semper nomino— : tum in Plauto quanta vsus est industria, in qua [enim] re tu multum illum adiutasti; vsus est enim te quasi 45 conglutinatore Latinae Syrenis. Hos vellem aedere studiosis omni- bus. Patere igitur me vti hoe tuo beneficio. Oro te per maiestatem nominis Latini, euius tu semper fuisti studiosissimus, ad me mittas si quiequam est qui sit codex antiquus; quo possimus vti nostri codicis quasi magistro, aut si quicquam est aliud apud te quod possit 5o nostrum munus expolire. Nihil omittere volumus ad rem con- fieiendam eum accurate tum eleganter, quo bonorum omnium in nos studia augeantur. Vale. Filii mei te multa salute impertiunt, quibus tuo nomine s.r. dixi, item Manutius primogenitus ae Antonius et Paulus, Aldi filii, tibi salutem dicunt. FROM ANDREW OF ASOLA en tn 590. FRow NricHOLAS SAGUNDINUS. Deventer MS$. 9r, f. 96 v^. LB. App. 143. London. 22 June 1517. [Written after the receipt of Ep. 584 in London, and forwarded by More in July (Ep. 6or) together with Epp. 591,2 and probably Ep. 593.] SINGVLARI REIPVBLICAE LITTERARIAE ORNAMENTO ERASMO ROTERODAMO NICOLAVS SAGVNDINVS 5. D. P. QvaAxQvAM me nouum tironem conantem ad te, doctissimorum hominum doctissimum, aliquid in praesens scribere vel pudor quidam meus pene subrusticus vel meae (quae nulla est) doctrinae conscientia vel altitudo tui ingenii maximusque tui nominis splendor absterret (quis enim vel maxime in eloquentia versatus, quis aeri pollens ingenio en 589. 45. enim (n.) ante re add. amamuwensis postea, quasi perperam omissum : deceptus nimirum illo quod sequitur, enim (n.) te. 49. € in quiequam incerta : deformauwit LB. 5s. Aldi post Filii scripsi amanuensis et deleuit : inclusit LB perperam. 589. 44. Plauto] In his preface to the first Aldine edition, July i522, Fr. Asulanus refers to the work of correc- tion done by Aldus and Erasmus, and 391,2. Antonius] (f 1558 or 9) became a bookseller and printer at Bologna. Paulus] (12 June 1512 or r513 — states that their text formed the basis of his edition. 46. Latinae Syrenis] This title is applied to Valerius Cato, the gram- marian, as ἃ master of poetry; in a eouplet preserved in Suet. Gram. ir. Here apparently 'metre'; cf. 1. 40 n. and Lond. xxi. 4, LB. 689. 55. Manutius] (c. 1506-1568) became a priest at Asola; see Renouard, pp. 6 April 1574) became almost as famous as his father in his conduct of the Aldine press, of which he took over the management in 1533. He also won fame as ἃ scholar, especially for his work on Cicero. In rs56r at the re- quest of Pius rv he removed to Rome, to undertake the printing of a series of the Fathers. See Renouard. 590. 2 pudor] Cf. Cic. Fam. s. 12. 1. 10 20 25 30 25 P 592 LETTERS OF ERASMUS [1517 intrepidus ad te scriberet?), nihilominus vicit omnia ista, humanis- sime mi Erasme, singularis tua bonitas immensaque humanitas, animosque mihi adeo fecit vt ad te has alioqui audaces meas dare litterulas minime erubescerem. At, inquies, qua de causa? Heri dum apud doctissimum, humanissimum ac modis omnibus incom- parabilem "Thomam Morum essem, tua elegantissima ab eo mihi recitata fuit epistola; quam simulatque ab illo accepi, illico terque quaterque incredibili cum voluptate perlegi. Nam vt reliqua omittam, quid est per immortalem Deum quod meam illam epistolam, qua Marco Musuro gratulatus sum, ad te perferendam curem? . Quam (ita me dii bene ament) vix dignam arbitror quae ab homine medio- criter docto semel legatur, tantum abest vt ad Erasmum mittatur, mea quidem sententia omnium hominum qui fuerunt, qui sunt et qui futuri sunt, longe doctissimum, ab eoque relegatur. Verum malui quod tua lectione indignissimum existimaui tibi morem gerendo mittere, quam tuae voluntati refragando retinere quod debui Duo iecirceo habebis exemplaria his annexa litteris. Alterum erit illius verae elegantissimae epistolae clarissimi oratoris mel quam seribis amisisse, alterum autem mearum nugarum. Ad haec velim tibi persuadeas, Erasme charissime, quod si abditissimum penitissimumque cordis mei sacrarium medullitus inspicere posses, tuum Laud dubie in eo insculptum inspiceres nomen: ex quo nisi haud amplius palpitante nunquam euanescet. Quod quidem nomen, omni celeberrimo dignum elogio, etsi ab Oceano ad Egyptiaeam vsque regionem ipsum per se suo splendore satis affluxerit, aduolarit atque peruenerit, vbieunque tamen et apud quos- eunque ero, illud omnibus quibus potero dignissimis honestare atque efferre encomiis nunquam nisi mortuus satiabor. Et si cum aliquo Zoilo mihi forte fortuna opus erit in certamen descendere, verbis et pugnis quidem ac fustibus (si acciderit) acriter dimicabo: pro quo tamen mercedis nihil abs te, mi Erasme, exigo nisi vt me diligas, me absentem aliquando memoria complecti digneris et in tuo aere me esse patiaris. Rogarem praeterea te, imo obsecrarem, vt his meis responderes ineptiis, ni me istis tuis diuinissimis litteris indignum esse cognoscerem. Nos vero hic pro more viuimus et studiis toto pectore incumbimus : quibus carentibus non possemus certe hic viuere. Ceterum vix dici potest, Erasme mi doctissime, quos mellitissimos exhauriam suceos ex amoenissimis ae succi plenissimis illis tuis 35. quo... 36. mercedis scripsi : qua . .. mercede MS. 12. epistola] Ep. 584. 41. earentibus] "This use of carere— 14. epistolam] Ep. 574. deesse is found in the Asswmnptio Moysi 23. epistolae] Ep. 559. (ante 500), 12. 11 ; see the Thesaurus. 599] FROM NICHOLAS SAGUNDINUS 593 Chiliadibus, quos puleherrimos et omnigenos veluti apieula ex illis excerpam floseulos, illosque in meum deportem aluearium, ad operumque mearum strueturam aecommodem.. Quibus legendis duas horas singulis diebus dieauimus. Sed dii boni, quae scripta tua sunt, mi Erasme, quae illis inest ingenii felicitas, dicendi nitor et splendor, quae mellita faeundia, quae grauitas, quae lepiditas, quae inexplebilis suauitas! Macte virtute tua, vir vnice. Τὰ, tu, inquam, solus sapere mihi videris, praeterea nemo ; tu solus Musarum alumnus merito appellari potes. Sed quid infans ipse in te laudando prosequor? quandoquidem excellentissimae tuae virtutes insignesque animi dotes a quopiam decenter laudari atque extolli nisi tua eloquentissima ae vnica faeundia certe non possent. Infelix qui te tuaque incomparabili ac suauissima consuetudine frui nequeo. Fortunatus nempe ae nimium felix essem, mi Erasme, si tibi per aliquot annos memet insinuare valerem, si tecum viuere, e£ meum fidissimum tibi possem praebere ministerium. Sed eum per muneris mei onus non liceat, aureum ac vere diuinum illud tuum Adagiorum opus, quo priscorum illorum monumenta non modo aequasti sed longo quidem interuallo superasti, et quiequid tuarum felieissimarum apud nos extat lucubrationum sepius lecti- tando exoseulabimur, amplectemur ; earum nectareis obsoniis nosmet ingurgitabimus, e£ quoquo modo a nobis fieri poterit, hoc nostrum desyderium leniemus; duleissimam tui nominis recordationem die noctuque mente versabimus animoque recolemus. Quo fiet vt etsi non fruitione, at saltem recordatione nunquam sine Erasmo [non | erimus. Vale, ornamentum et lux orbis nostri, et viue felix tibi, amicis et posteris: eui me obnixe ae perpetuo commendo, trado, dico atque deuoueo. Gratissimum praeterea mihi feceris, si tuis verbis et quidem honorificentissimis reuerendissimo isti domino meo Episcopo Theatino, tuis illis dignissimis praeconiis, quibus vsque ad coelum euehis, modis omnibus dignissimo, me in perpetuum commendatum esse volueris. Iterum vale, nostrae deliciae. Londini decimo Cal. Iulii 1517. 68. no post Erasmo MS., redundante nimirum Sagundino: nostro LB. 14. Theatino] Caraffa, the Papal appeal for Erasmus' mediation in Nuncio; cf. Ep. 287. 7n. For Erasmus' — Ep. 591. 73 seq. influenee with him at this time see praeconiis] Ep. 335. 248 seq. ; Ep. 539.9; cf.also Giustinian'slengthy printed in A. ALLEN I1 Q q 45 σι σι 6o 19 -D οι 594 LETTERS OF ERASMUS | 1517 591. FROM SEBASTIAN GIUSTINIAN. Deventer MS. οἱ, f. 99. London. LB. App. 145. 29 June 1517. ( Written after the receipt of Ep. 584 in London.] SEBASTIANVS IVSTINIANVS EQVES, ORATOR VENETVS, ERASMO RHOTERODAMO 5. P. D. Ex litteris tuis ad Morum nostrum, Erasme mi, resciuimus nostram epistolam periisse, eiusque abs te exemplum vehementer efflagitari. Quod eum mihi molestum sit, habet hoc tamen iueunditatis, quod prae te feras cupere apud te esse nostri pignus amoris animique nostri 5 testem vademque certissimum. Mittimus itaque desyderatae ad te exemplum epistolae: cui hane annectendam «curauimus nuncii officium obituram, ex qua certior fies nos recte valere tibique talem imprecari salutem qualem minime praestant pillulae illae tuae, quas desipiens medieus tibi tradidit sumendas. Posthae ne tam incon- i» sulte, quaeso, credas, mi Erasme, mendieo verius quam medico salutem tuam non Gallia quidem tota nec Germania compensandam. Nouimus te quasi naufragum in saxa vadaque eiectum nuneupatis tamen votis euasisse periculum tempestatis, pictamque iam esse tabulam naufragii templis affigendam, tibi tamen dissimili admodum 15 imagine ; cuius dissimilitudinis non est cur causeris pillularum vim plus aequo citantium aluum, quae ex pristino te corporis habitu exterminarint, sed pictoris cautelam qui pinxit existimantem quem- piam huiusmodi tabulas ad euadendum naufragium vim habere, non Erasmum, quem non putarit pictor huiusmodi in re cum vulgo 20 desipere. Probe tibi honorique tuo consultum est quod alium pro te in tabula repraesentarit. Caue posthac a naufragio, cui non proderit tabula; caue ab irato Eolo et concitato Neptuno; vel si parentem quidem habeas furorem vtriusque sedantem, si ereduntur quae de diis effutit antiquitas, maturantemque vim, nec te tuae 25 Palladis tutum arbitreris numine, quam oderit Neptunus. Proeul esto a medicis qui homini atque equo nullo medentur discrimine. Non enim quo modo curent sed quomodo quaerant cogitant, alium nonnunquam pro aloe exhibentes. Satius fuerat pullas pro pillulis 23. parentem scripsi (pnte): pnte MS. (praesentem). Cf Ep. 430. 17 m. furorem scripsi; Iunone MS, 26. equo LB: equo MS. Cf. Ep. 412. 14 n. 27. alium scripsi : aleum MS. I. litteris] Ep. 584 ; which supplies 22. Eolo] Cf. Verg. Aen. x. 52 seq. some of the topies here. 27. selium] Secretly substituting 2. epistolam] Ep. 559. garlic, a cheap for a costly ingredient, 14. tabulam] Cf. Hor. C. r. 5. 13-16. in their medicines, 591] FROM SEBASTIAN GIUSTINIAN 595 sumpsisse. Absit pictor qui pingat plerumque cupressum pro ho- mine; cul nemo dixerit amoueri a tabula linteum nec pelli muscam, 3o vt eius vuas probe discernant auiculae. Mirum est quod cum his omnibus fueris implicitus, at magis certe quod explicitus. Lieuit haetenus iterum iocari, mi Erasme, non quidem Erasmica vénere, euius ioci sale sunt plusquam Elusino conditi. Pergimus quotidianam Adagiorum tuorum lectionem non sine summa iucundi- 35 tate et cachinno, vt quaecunque me antea oblectarant abiecerim : et lieet quae ex Graecorum Latinorumque fonte hauseris gratissima sint adagia, valeantque ad eruditionem ac varietatem plurimum, plenioremque ac gratiorem reddant orationem, longe tamen gratiora sunt quae tu adauges adagiis. Mirum est quanta eruditio, quanta 49 varietas, quae vis, quae copia dicendi, quam iucunda festiuitas; quam scitis moretur iocis defessumque recreet lectorem. | Quumque omnia sint priscorum monumentis coaequanda, illa attamen, Bellum dulee inexpertis, Aut regem aut stultum nasci oportet, XZXze8e βραδέως, aliaque plura, non modo cum antiquitate certare sed longo 45 quidem interuallo superare crediderim ; nec obstat veneranda illa priscorum maiestas authorum, cui si tua conferantur indice abolito, non erit in quo candidus lector recentem istam tuam diuinitatem antiquae illi maiestati non praeferat. Soleo ego recentium authorum haud libenter legere scripta, identidemque filium meum ac secreta- 5o rium eommonere; quandoquidem tot sint antiquorum quos possim ac debeam imitari vt non alia desyderentur quae sequar vestigia. Cum tua vero degustarim, quaecunque antiquitatis protecta patro- cinio caeteri admirantur, mihi nunc fateor quasi obsoleta contemptui- que sunt. Delatae sunt quoque ad manus plusculae tuae epistolae, quibus nil eruditius, nil lepidius (illis quidem Ciceronis ad Atticum collatis) vel legimus vnquam vel audiuimus. Quid immoror in sole illustrando, quod ineptire est ae verius desipere, eum nil ista tua cudatur officina quod numen non [non] sentiat? Perspicuum est tantum te Latinae linguae splendoris 6o adiecisse, v& per te illam restitutam magis ac illustratam quam te per eam celebratum putem. Mei sane in tuis legendis cecutiunt atque hallucinantur oculi, stupet et admiratur mens, vt totus incre- dibili quodam tui ardeam affectu. Nec (2) me velim existimes huius- modi de te scribi assentationis studio, ceu Terentiano illo Gnatone 65 'Thrasonem praecipitante potius quam illudente; quod officium aliis coneedimus, qui a nostris moribus nostraeque vitae institutione en σι 34. Elusino scripsi (cf. Ep. 493. 252), lanquam Attico: ebusino MS, 44. Σπεῦδε βραδέως corr. LB: pseade irradeos MS. 59. non bis im MS., in fine et initio versuum. 29. cupressum] Cf. Hor. 4. P. 19-21; 43. illa] Adag. 3001, 20r, roor. and 4dag. 419. 55. epistolae] Perhaps C'. Qq2 8o oo 9o ioo 596 LETTERS OF ERASMUS [1517 rationeque proeul aber(rjant. Non ego Gmnato nee tu Thraso, atque ego Iustinianus qui nesciam fallere, et tu Erasmus ita amabilis qui a me amante non falleris, nec tu iudicando deciperis. Illi siquidem aureum clarorum virorum quibus assentantur vitae fulgorem obseu- 'anb verius quam ornant. De hoe hactenus. Pergratum mihi fuerit, si Episcopum 'Theati- num, virum tum doctrina insignem tum moribus praeclarum, forte conueneris, (si) saluum esse dixeris meis verbis. Tibi forte rependet offiddum qui me non audit; cuius plurium nostrarum epistolarum desyderat(ur) responsum, quasi noster in eum amor studiumque sordescant: quod vix in tam miti ingenio deprehendi posse videatur. At quorsum tam diuturnum, ne pertinax dixerim, silentium, haud plane liquet; quem dum hic orator ageret non putem offensum in me quiequam. Sumus quippe, vt nosti, innoxii ingenii: cupimus potius nostris obnoxios agere officiis quam nos aliis reddi noxios. Atqui forte publieae quam gerit personae rationem habuerit. Nos quoque nostrae personam reipublicae gerimus, iamque diu gessimus : nunquam propterea abrogandas amicitiae leges duximus. Vereor equidem ne erinaceorum more quod mite est ae mansuetum velit aceuleorum qui tuti prominent asperitate praetegere: candidissimos siquidem ac iucundissimos mores dissimulans, seueram quandam magistratus frontem gerit promissumque supercilium. Si forte me putat secum parum vrbane egisse, neque debitis eum dum hie ageret coluisse offielis, porro perperam mecum agi queror; non enim in eum nisi forte imprudens (quod non suspicor) quicquam commerui. At si quid in me offendit, commonendus eram et non praecidenda amicitia, iuxta illud, Panem ne frangito; non tamen hoc illum existimem causari nulla omnino subeunte causa querelae. Cur vero hie mihi squalleat ager qui aliis tam laetus, tam ferax tamque foecun- dus redditur, non possum profecto non mirari atque aeque dolere. Cuius si mihi natura soli notior esset, colerem equidem diligentius vt frugesceret felicius; frugeseit siquidem amicitia, si mutuos pariat consensus, pares affectus, animos ad officia paratos. Colitur vero scribendi vicissitudine, libera, si vacet, colloquendi facultate, mutuis consiliis, communibus studiis; et si sit denique omnis de virtute absque liuore contentio. Nam quale solum, talis moliendus est cultus. In comparandis amicis habendus est delectus ; habito amieos seruandos; amiciciam, si perstat, alendam, fouendam atque excolen- 68. aberrant corr. LB. 71. obseurant scripsi: oberant MS. 85. propterea Scripsi: pterea MS. 87. asperitate LB : aspirate MS. 69. nesciam] Cf. Verg. G. 2. 467. 94. Panem] One of the Pythagorean 73. Theatinum] Cf. Ep. 590. 74 n. symbols; ef. Diog. Laert. 8. r. 35. 591] FROM SEBASTIAN GIUSTINIAN 597 dam, si labefactata, non dissuendam aut praescindendam, sed sarcien- dam, restituendam, reconciliandam fuleiendamque voluere sapientes. Non possum equidem non commoueri tanti viri consuetudinis desyderio; in quo vno sunt omnia quae rectam muniant viam ad virtutem, quae iter expediat ad felieitatem. In eo sunt lepidissimi mores, singularis innocentia, veneranda cum decenti quadam comi- tate grauitas ac festiua cum grauitate affabilitas, exacta multiplexque doctrina; vt non philosophiae, non iuris ciuilis pontificiique scientia, non Graecae Latinaeque litteraturae perinde ac in vtraque natus fuerit eruditio, non theologia, scientiarum finis ae meta omnium, desyderantur. Nil agit vspiam quod non rationi quadret, nil non ad perpendieuli regulam dirigit. Nullus omnino motus habitusque corporis non decorus, non venustus, non ingenui pudoris plenus, nullus sermo qui non concinat auribus. Adde quod non sit quasi illud ex aureo Amasis vase turpi vsui seruato conflatum simulacrum, at atria ei nitent omnia stemmatibus referta clarisque adornata suorum imaginibus, v& nemo miretur si huiusmodi non sinam vel ineuria vel intermissione labefactari soluique amicitiam. Hunc mihi praecipue delegeram quem colerem, quem aemulari contende- rem ; magnum nimirum erat mihi calear ad virtutem. Certus sum proinde impensius talis amiei iacturae reparandae incumbere, illum- que quasi luxatum membrum restituere. Si fieri sinat, perpulehre mihi consultum fuerit; sin minus mecum in amore consenserit, praebebit certe ad iacturam ansam gladiumque ad deploratum membrum non sine meo dolore, absque tamen mea causa, rescinden- dum. Quo fiet vt et vicem meam doleam, eique pro nostra spreta suecenseam amicitia. Nosti; mi Erasme, nostrum in eum, quem satis superque explicuimus, animum. Da, precor, operam vt ei per te elarus, expressus atque conspicuus sit. 'Tu interim nos ama, redamarique scias. Vale, litteratorum reipublieae praesidium, meum decus atque animae dimidium meae. Londini tercio Cal. Iulii 1517. 119. concinat scripsi : concinet MS. 127. lixatum MS. : corr. LB. 120. Amasis] Cf. Hdt. 2. 172. IIO II5 120 I25 130 135 τ᾿ “οι σι “σι 598 LETTERS OF ERASMUS [1517 599. FnoM Jouw FisukERn. Deventer MS. οἱ, f. 101. Rochester. LB. App. 428. (c. June 1517). [Evidently written in response to the first news of Erasmus' journey back to the Continent, and therefore to a letter contemporary with Ep. 584. As that is answered by Ep. 60r, which was aecompanied also by the letters from the Venetians asked for in Ep. 584, this letter may be taken as that mentioned in Ep. 601 ; and may therefore be dated in June or July.] IO. EPISCOPVS ROFFENSIS DOMINO ERASMO S. P. QvaxTvM erat molestum audire tuae nauigationis discrimen, tan- tum sane laetor quod saluus incolumisque euaseras. Tustum quidem erat vt pena(m) dependeres tantae properationis tuae abs me, apud quem tutus ab omni iaetatione pelagi quiescere potuisti. Liber ille Cabalistieus quo me scribis a Reuchlino donatum, nondum ad me per- uenit. Morus tuus epistolam ad me misit, at librum adhuc suo more detinet: quod quidem et fecit iamdudum eum Oculari Speculo. Plurimum tibi deuineior, Erasme, quum ob alia tuae in me humani- tatis studia, tum quod tantopere anniteris vt Reuchlinus tam dili- genter meminerit mei. Eum animo toto complector; cui et interea donec perlecto libro ad eum scribam, significes precor me gratias illi quantas animo cogitare possum, habere maximas. In Testamento Nouo per te ad communem omnium vtilitatem traducto nemo qui sapit offendi potest, quando non solum innumera in eo loea tua eruditione plurimum illustrasti, verum etiam vniuerso operi integerrimam adhibuisti commentationem, vt nune multo quam ante gratius multoque iucundius ab vnoquoque et legi et intelligi pot- est. At vereor sane ne crebrius dormitarit impressor. Nam ipse me exercitans in lectione Pauli iuxta praeceptiones tuas, repperi saepe- numero dictiones Graecas illum omisisse ac nonnunquam sententias integras. "Tibi et istud debeo, Erasme, quod coniicere aliquousque possum, vbi non omnino Latinis Graeca respondeant. Vtinam ali- quot menses licuisset habuisse te praeceptorem. Felix vale ex Roffa. Discipulus tuus Io. Roffensis.- 16. commentationem scripsi: commen /surationem AS. 21. quod scripsi (ᾳ ): q MS. 4. Liber] printed by Anshelm at 5. donatum] Cf. Ep. 562. 20 seq. Hagenau, March 1517. 1. detinet] But cf. Ep. 593. 8,9. 593] 599 593. Fnow Jouw Corxrr. Deventer MS. 9r, f. 182 v^. London. LB. App. 246. (c. June 1517.) [Contemporary with Ep. 592. | IOANNES COLETVS DOMINO ERASMO S. SvnBirRAsCOR tibi, Erasme, quod me litteris ad alios non ad me datis salutas. Nam quanquam non diffido amicitiae nostrae, tamen ista aliena et in alienis literis salutatio facit vt alii minus me abs te amari iudicent. Item alio nomine subirascor tibi quod ad Roffensem misisti Caballistica Reuchlini et non ad me: non quod noluerim misisse ad eum, sed quod voluerim simul ad me vnum librum misisses. Tam enim delector amore tuo, vt doleam quando video te minus memorem esse mei quam aliorum. Liber ille prius venit ad manus meas, priusque a me percursus est quam datus est Roffensi. De quo libro non audeo iudieare. Agnosco inscitiam meam et quam caecus sim in rebus tam remotis et in operibus tanti viri. Quanquam inter legen- dum nonnunquam visa fuerint mihi maiora miracula verborum quam rerum. Nam (vt docet) nescio quid misterii habeant Hebraica verba in characteribus et combinationibus. Erasme, librorum et scientiae non est finis. Nihil melius pro hac breui vita quam vt sancte et pure viuamus ac quotidie dare operam vt purifieemur et illuminemur et perficiamur. Que promittunt ista Reuchlini Pytagorica et Caballistiea ; sed meo iudicio nulla alia via assequemur quam ardenti amore et imitatione Iesu. Quare relictis ambagibus ad veritatem breui compendio eamus. Ego pro viribus volo. Vale ex Londino. 6. eum LB: e MS. IO. quam scripsi (qs): q MS. sim scripsi : sum MS. II. opibus LB, perperam ; cf. Ep. 104. 56 n. 17. perficiamus LB, perperam. 20. veritatem Nichols : breuitatem MS. IS. librorum] Cf. Eccl. 12. 12, 5 ». 5 » Y VT IT , 3 Us ἢ ar v Jut. nbl dine 1 ἃ £14 ey HI D Ni x QST EO (TOR bi 1 5 1 KU OC Ὁ" [| ' - T 4 p 4 Χ € 2542s B crine n. 4 £g (2:00 ΡΤ. DAR PONI I 113 TUN WE Tis sain nam LL E j - A : MU S aa )1 E. $ OERUEI "A i d sU. VN : ) ne^ d 1 p 45 ΣῈ i al s US uA 21g se s ! ὃ M γε B SUM P j 1 ( Ι a 4 1 4 , ) "5 CUT ' : FA " ; jàd 3 ala p Je tfta ! i , 14459 ! : Xn LA 3 ᾿ Ϊ P í " à * f 3 δ᾽ ' ἥ € * * * t ' 5 I za D... loy 90 e Kl FE I [] ᾿ Σ ΄ 7 4 ' 1 £s ᾿ " δ DES ^ A , . - » L CK re (e. ic ina ΤΌΤ pi htm Nt 3i $ Y wu Pj HI j* ἱ 1 * ν AMAN Lr GHI "Ha **a yt HIR " 1 us “Ἕν ORAS JI! ἕν, , " Ato In 2 3 ἣὦ & 1 ἀπε δ ἵ or , 13 Δὲ rq D MA ^ IR ὧν (8l "e 3 4 AIME? Ht ἡ 1 E * ^ i Y 9? ? ὁ ὁ να 1 * * ' P - ᾿ ta " * nr icy. ben Vis : oif ieA on BR 9t. λ Y Tau PN , ; i M bd 5 ii ^. | Vlt ΦΈΣΙ APPENDIX XI PREFACES 1. To rH& ErrsroLE Ap ERaAsMUM (D). GENEROSO D. GASPARO HALMALO IVRIS VTRIVSQUE DOCTORI AC INSIGNIS OPPIDI ANTVERPIENSIS TRIBVNO PETRVS AEGIDIVS EIVSDEM OPPIDI SCRIBA S. D. Nzc scribere nec eloqui possum, D. Gaspare clarissime atque idem iuriseonsultissime, quantum mihi doloris accesserit, vbi te febri la- borantem inaudieram ; quae vt te incolumi pereat male, superos queso. "Tuam enim salutem tanti ac meam facio. Nam cum mihi fueris etiam ab ipsa pueritia amantissimus, non potui non vehementer, : vt addecuit, ingemiscere. Cogitanti itaque mihi qua ratione valetudinem tuam, quae mihi quoque haud dubium molestissima est, quasi alexipharmaco quopiam subleuarem, visum est ex ingenti epistolarum aceruo aliquot deligere, quas Erasmus Roterodamus, theologus ille vel omnium consensu doctissimus eloquentissimusque, ad claros et insignes viros scripsisset, aut ad hunc illi; sed pauculas modo, quas diuinabam tibi gratissimas fore: quanquam nihil non sciam tibi esse gratum quiequid ab Erasmo profieiscitur; qui quidem de homine (vt dignus est) tam amanter sentis vt amantius non possis. Et illius egregiae dotes sic orbi vni- uerso notae sunt, sie excellentium virorum literis celebratae, sic quo- que summi Pontificis authoritate comprobatae, vt nullius egeant suffragio. Ipse vero hoc est animo vt prorsus huiusmodi subsidia refugiat. Sed vt esset quo te oblectares, has epistolas collegi tibi ; quae, qua es erga virum charitate et quo soles oblectamine capi, quoties Erasmeum aliquid offertur, [et] te, vti spero et opto, pristinae sanitati restituent. Cura igitur vt mox te et saluum et nitidum videamus. Vale. Anuerpiae sexto Calendas Octobres. An. w.p.xvi. τοι ο 602 LETTERS OF ERASMUS 2. ΤῸ rHE EPISTOLE ELEGANTEs (C). CLARISSIMO D. ANTONIO CLAVAE CONSILIARIO FLANDRIAE PETRVS AEGIDIVS SALVTEM. Qvon tu petis, ornatissime Antoni, idem cotidie complures a nobis efflagitant, vt quod nuper feci in edendis aliquot insignibus et doctis epistolis, idem nunc faciam in aliis quae deinde successerunt illis etiam eruditiores ; quibus inter se amantissime conflictantur Erasmus 5 et Budaeus: quandoquidem hae in parte typographorum opera scri- barum vice vtimur; tot enim hominum votis vix centum notarii sufficiant. Age parebo, et hoc officii multis quidem, sed vnius Clauae titulo, praestabo ; quanquam hoe sane nomine haudquaquam magnam initurus gratiam apud Erasmum meum, qui huiusmodi (vt ille solitus το est appellare) nugas grauatim patitur euulgari, ne quam ansam prae- beat φιλολοιδόροις. | Scio quum aliis eruditis omnibus, tum tibi eruditissimo vehementer fore iucundum spectaculum videre duos litterarum proceres, alterum a Gallis, alterum a nostratibus, veluti in quodam eloquentiae campo commissos, sic suis vtrunque virtu- 15 tibus, eisque diuersis maximum, vt dubites vtrum vtri anteponas, sed tamen vnumquenque sie mireris vtísummum. Bene vale, doctissime Claua. Antuerpiae tertio Nonas Martias, Anno. w.Dp.xvit, 3. To THE AUCTARIUM (D). BEATVS RHENANVS MICHAELI HVMELBERGIO RAVENSPVRGENSI, IVRECONSVLTO LATINE GRAECEQVE DOCTO, S. D. Avpi, Michael optime, quam audax facinus proximis diebus desi- gnarim. Erasmum incomparabilem illum optimorum studiorum et extinctae propemodum theologiae vindicem compilaui ^ Hui, quid hoe nouae rei est? inquies: ludis me forsan. Imo serio loquor: 5 paucis rem accipe. Nactus sum hie ex Erasmi bibliotheca nuper propitio Mercurio fasciculos aliquot epistolareis, e quibus nonnullas statim epistolas sublegi, nempe insignioreis, quarum illius quaedam sunt, quaedam doctissimorum huius aeui virorum illis respondentes. Animauit autem ad hoe me furtum in primis quod quemadmodum 10 beatos istos rebus omne genus cumulatissimos quaedam etiam sub- lata fallunt, sic Erasmum τοῖς τῶν Μουσῶν κειμηλίοις instructissimum non sensurum putabam, etiamsi aliquid sustulissem ; deinde quod hic vir me minus quidem merentem sic amat ex animo vt etiam in se 3. 12. censurum Z*, APPENDIX XI 608 grauius aliquid admittenti noxam sit facile condonaturus. Vide quam fidueiam amicitia syncera pariat. ^ Gratulor per Musas non modo Germaniae nostrae sed et Galliae et Britanniae, quarum vna- quaelibet viros nune habet insigniter disertos et eximia praeditos eruditione. Quid enim Erasmo vel doctius vel eloquentius? quid Budaeo politius aut exeussius aut Atticum magis Ὁ quid Tunstallo vel candidius vel tersius vel modis omnibus absolutius? vt de aliis in- terim taceam. Eas epistolas post Erasmi discessum Frobenio typis excudendas tradidi, cum vt esset aliquid quod tibi mitterem, qui proximis literis tantopere desyderare visus sis Erasmieum aut Budaicum aliquid acci- pere, tum vt studiosis nonnihil prodessem, quos scio non mediocrem vtilitatem ex harum lectione sibi comparaturos. Denique literarium sodalitium huius vrbis recentem quam ex tanti viri discessu tristitiam contraxit, hiis legendis aut discutiet aut certe solabitur. | Adhue enim praesentem audire se putabunt cum illius epistolas omnium elegantiarum ornamentis illustreis legent ; et qui nuper facundissimi ; oris eloquentiam mirabantur, his nune se scriptis elegantissimis oblecetabunt. Bene vale et operam meam boni consule. Basileae. xr. Calendas Septembreis. An. w.p.xvrr. 20 : ah ἀν 1 (OXFORD|o 5) 407: | | PRINTED AT THE CLARENDON PRESS. ΒΥ HORACE HART, M.A. Ü j PRINTER TO THE UNIVERSITY ^' VPN í ὦ MCA INDEX OF CORRESPONDENTS AND SOME BIOGRAPHICAL NOTICES (4 Complete Index will be provided at the end of the final volume.) TThe references are to the numbers of the letters, unless p. is prefixed. Accard, 544, 564. Adrian v1, p. 380. Aemilius, P., p. 315. Afinius, 542; II, p. 492. Agge, A., 511; p. 557 and II, p. 428. Agricola, R., p. 106. Alard, 433, 485 ; II, p. 269. Alcyonius, II, p. 315. Aldus, 207, 209, 212, 213; p. 437. Aleander, 256 ; p. 502. Allen, J., p. 489. Alvar, 506. Ammonius, 218-21, 226, 228, 232-4, 236, 238-40, 243, 245-50, 255, 262, 219, 280-3, 295, 360, 578, 389, 414, 427, 429, 451-3, 455, 466, 475, 478-9, 483, 498, 505, 517, 539, 551-2; p. 455. Amoenus, G., p. 442. Amorbach, Bo., 408; II, p. 237. Br., 351, 420, 439,464, 557; II, p. 66. 4, lE, p. 29. Andreas, Β., p. 487. Andrelinus, F., 84, 96-100, 105, 127, 134; p. 220. Angleberme, P. d', 132 ?, 140; p. 929. Angst, 363; II, pp. xix and 153. Anshelm, 397; 1l, p. 221. Anthonisz, J., 153, 173 ; p. 958. Arnold, Edward, p. 286. Arnoldus, Β., II, p. 224. Artolbius, 1I, p. 280. Asulanus, Andr., 589; p. 449. Fran., p. 449. Aucuparius, II, p. 8. Babham, 259 ; p. 509. Badius, J., 183, 263, 346, 434, 472 ; p. 412. Balbus, H., p. 105. Baldung, 400 ; II, p. 224. Barbarus, H., p. 293. Barbirius, 443, 565; II, p. 285. ALLEN II | Barland, Adr., 492, 510; II, p. 386. C., 492, Bartholinus, 547-9; Il, p. 498. Basell, 391; II, p. 202. Batt2/05:512. J., 35, 42, 80, 90, 91, 95, 101-2, 119-20, 123-4, 128-30, 133, 135 138-9, 146, 151, 165; p. 131. Beatus Rhenanus, 918, 327, 328, 330, 460, 556, 575, 581; IL, p. 60. Bebel, 321 ; II, p. 45. Becar, J., of Borsselen, 291, 320, 370; p. 557. Bedill, 387, 426 ; II, p. 192. Bensrott, N., 158, 160 ; p. 364. Ber, 488, 507, 582; II, p. 381. , . Berckmamn, F., p. 509. Bergen, Ant. of, 143, 149, 162, 252, 288; p. 334. Dismas of, p. 318. Henry of, 49, 51, 154; p. 160. Beroaldus, Ph., sen., p. 507. Biel, II, p. 550. Boece, H., 47; p. 155. Boerio, J. B., 267 ; p. 519. Bolzani, Urban, p. 367. Bombasius, P., 210, 217, 223, 251, 257 ; p. 443. Borsselen, Anne of, 145; p. 208. Bostius, A., 53, 75; p. 168. Botzheim, 1r; p. 1. Brant, S.; II, p. 7. Brenz, 1I, p. 523. Brielis, 422. Brixius, G., 569; p. 447. Brussels, John of, 60, 155. Budaeus, 408, 421, 435, 441, 480, 493, 522, 531, 534, 568, 571, 583; II, p. 227. Bullock, H., 449, 456, 579, 580; p. 465. Burgundy, Ant. of, p. 208. Nic. of, 144; p. 341. RI INDEX OF CORRESPONDENTS Busleiden, F , p. 964. H., 205, 244 a, 470, 484; p. 494. Caelius Rhodiginus, II, p. 348. Caesarius, 974, 498; II, p. 172. Calvus, II, p. 558. Canossa, 489, 538 ; II, p. 382. Canter, J., 32; p. 126. Capito, 459, 541, 561; II, p. 393. Caraffa, 377; p. 550. Carmilianus, P., p. 519. Carteromachus, $., p. 494. Chalcondylas, 11, p. 265. Charles, Prince, 393. Charnock, R., p. 243. Chrysoloras, M., p. 478. Clava, 524, 530, 585; p. 389 and II, p. 450. Clement, 1I, p. 198. Clenardus, N., p. 960. Clyfton, p. 427. Colet, 106-11, 181, 195, 225, 227, 230-1, 237, 258, 260, 270, 278, 914, 428, 593 ; p. 242. Cologne, Bart. of, p. 107. Cop, 523, 537; p. 286. Courtebourne, Peter of, 169. Crema, Fran. of, p. 204. Croke, p. 467. Croy, W., II, p. 476. Davidts, II, p. 476. Delft, Aegidius of, I1, p. 525. Delius, p. 234. Deloynes, 494, 535 ; II, p. 405. Dorp, 304, 337, 347, 438, 496, 509, 5936 ; ULL, p. 11: Dunghersheym, H., 554; II, p. 506. Eck, L., 1I, p. 191. Edmund, 165, 168. Egli, 405 ; II, p. 284. Egmont, Charles of, II, p. 577. Flor. of, p. 395. Egnatius, J. Dapt., 588; p. 529. Ellenbog, 395, 402 ; II, p. 209. Elizabeth, 2. Emser, 527, 553; II. p. 504. Engeibrecht, II, p. 123. Ernest of Bavaria, II, p. 189. Evangelist, 57. Faber, J., of Deventer, 174; p. 384. John, 386 ; II, p. 189. Stapulensis, 315; II, p. 37. Falcon, 87. Falk, II, p. 316. Fawne, II, p. 329. Fisher, Chr., 182; p. 406. Fisher, John, 229, 242, 336, 413, 432, 592; p. 469. Robt., 62, 71, 118; p. 188. Fonteius, 1I, p. 67. Foxe, R., 187 ; p. 416. Francis I, 533. Frederick of Saxony, 586. Friend, A., 31, 59, 65, 86, 125. Froben, 419; II, p. 250. Gaguin, 43-6, 67-8, 121-2; p. 146. Gallinarius, II, p. 22. Gaza, 'Th., p. 473. Gebwiler, 11, p. 8. Geldenhauer, 487 ; II, p. 379. George of Saxony, 514, 586. Gerard, Corn., 17-30, 27 a, 36-7, 40, 78; p. 92. Peter, 3; p. 79. Gerbell, 342, 343, 349, 351, 352, 369, 383; II, p. 120. Ghisbert, p. 233. Gigli, 521, 567 ; II, p. 442. Gilles, P., 184, 264—5, 294, 312, 992, 356, 448, 476-7, 491, 516, 526; p. 4138. Giustinian, 559, 591; II, p. 514. Glareanus, 440, 463, 490; II, p. 279. Godfrey, p. 495 and 1I, p. 329. Gonell W., 274-6, 279, 287, 289, 292; p. 532. Gratius, O., II, p. 452. Greverade, 141. Grey, 58, 63-4, 66, 69, 445, 528; p. 174. Grimani, 334 ; II, p. 73. Griphus, P., p. 488. Grocin, p. 273. Grunnius, 447. Guibé, 253 ; p. 499. Guida, II, p. ὃ. Guillard, 11, p. 150. Hacqueville, N. de, p. 200. Halmal, 11, p. 537. Halsey, T., 254; p. 500. Hallwil, H., II, p. 521. J. R., II, p. 512. Harenaceus, J., 570. Hatten, II, p. 144. Hegius, p. 105. Heldung, II, p. 8. Henry vri, 104, 204, 206, 272, 899. Herman, W., 33-6, 38-9, 81, 83-4, 92, 142, 172, 178 ; p. 128. Hermonymus, G., p. 7. Hexapolitanus, 482. Hochstrat, J., p. 556. Hoogstraeten, Andrew of, 299, 381. INDEX OF CORRESPONDENTS Humphrey, 276; p. 534. Hummelberg, p. 515. Hutten, 365; II, p. 155. Huttich (9), 550; ji p. 502. Illers, R. d', 199; p. 430. John, 38. John, 164. Keysere, R. de, 175, 525; p. 388 and 1I, p. 451. Kirher, 395, 961; II, p. 144. Koberger, II, p. 558. Koechman, II, p. 423. Kratzer, II, p. 431. Kuno, II, p. 41. Lachner, II, p. 251. Lang, M., II, p. 502. Langen, R., p. 197. Larke, T., p. 548. Lascaris, Const., p. 367. J., p. 923. Latimer, W., εὐ 520, 540; p. 488. Lauweryn, J. 432. Leo x, 162, 355. 338, 339, 384, 446, 466, 517-19, 566. Leonicenus, τί, p. 489. Leopold of Austria, II, p. 578. Le Vasseur, J., p. 303. Liber, Ant., p. 106. Lily, II, p. 119. Linacre, 194, 415; p. 274. Lister, 495, 500, 504, 1I, p. 407. Locher, p. 463. Louis, 167. Lubecensis, 82. Lupset, 431; p. 527. Luxemburg, Ant. of, 137, 147-8, 150, 161; p. 317. Magius, P., p. 471. Mann, II, p. 16. Manutius, Paul, II, p. 591. Marlianus, II, p. 241. Marsus, P., p. 356. Martens, Th., p. 514. Martin, 76. Maruffo, II, p. 192. Marzio, G., 11, p. 557. Mauburn, 32, 73; p. 166. Maauritsz, J., 176, 190, 202 ; p. 389. Melanchthon, 454 ; II, p. 319. Middelburg, P. of, II, p. 58. Molendino, J. de, 371; II, p. 162. More, 114, 222, 2711, 388, 412, 424, 461, 465, 467-8, 414, 481, 490, 202, 513, 543, 545, 584; p. 265. Morillon, 532, 587 ; 1I, p. 475. Morman, F. P. 107. Mosellanus, '560 ; II, p. 517. Moulins, F. de, Il, p. 449. Mountjoy, Lord, 19, 88, 105, 115, 117, 120, 126, 211, 215, 220, 301, 486, 508; p. 207. Musurus, 574; p. 462. Mutianus, II, p. 416. Nachtgall, II, p. 9. Nassau, H. and W. of, p. 350. Naturel, P., p. 394. Nauclerus, II, p. 222. Nebrissensis, Il, p. 380. Nesen, 329, 462, 469, 473 ; 1I, p. 65. Neuenahr, Hermann of, 442; II, p. 282. Neve, J. de, 298; II, p. 1. Nicasius, 85. Northoff, Chr., p. 168. H., 61; p. 168. 54-6, 61, 70, 72 Obrecht, Ja., p. 56. Jo., 201. Oeco, II, p. 376. Oecolampadius, 565 ; p. 464. Pace, 350; p. 445. Palgrave, II, p. 412. Paliurus, 316; II, p. 38. Paludanus, J., 180, 197, 497 ; p. 398. Petit, W., II, p. 444. Peutinger, II, p. 41. Pfefferkorn, II, p. 381. Pirckheimer, Charitas, II, p. 239. Clara, II, p. 239. Wo 318, 3o. 926a, 359, 962, 375, 407, 409, 527, 555; II, p. 40. Piso, 216; p. 452. Pius, J. Bapt., p. 507. Plaine, T. de, p. 204. Poncher, F., II, p. 447. S., 529 ; II, p. 454. Pratensis, II, p. 324. Precell, 398. Rapp, II, p. 8. Reader, The, 198, 269, 326, 341, 373. Regius, R., II, p. 814. U., 386, 399. '394 . II, p. 188. Reisch, 308, 309 ; IL, p. 5r. Rescius, 546 ; IT, p. 497. Reuchlin, 290, 300, 324, 418, 457, 471, 562; p. 555. Rhosus, J., p. 63. Riario, 333, 340; II, p. 69. Ricius, II, p. 500. INDEX OF CORRESPONDENTS Rimaclus, 411; Il, p. 241. Robyns, J., p. 393. Rochefort, G., LI, p. 367. Rogerus, Servatius, 4-9, 11, 13, 15, 92, 142, 185, 189, 200, 203, 296 ; p. 77. Rudolfingius, II, p. 8. Ruell, II, p. 125. Ruistre, N., 177, 179; p. 390. Ruser, II, p. 8. Ruthall, 192, 825, 437; p. 423. Ruzé, II, p. 402. Sagundinus, 574, 590; II, p. 547. St. Omer, Adrian of, 166. Sampson, II, p. 194. Sapidus, 323, 353, 354, 564, 399; II, 41 p. 47. Sasboud, 16. Sauvage, J. le, 410, 486; II, p. 940. Schinner, II, p. 307. Schotus, LI, p. 386. Schürer, 311; p. 465. Schut, E., p. 118. Shurley, p. 489. Sickingen, F., II, p. 559. Sinthis, p. 48. Sixtin, 112-13, 116, 235, 944, 430, 448 ; p. 261. Smith, J., p. 534. Snoy, R., 458; p. 421. Spagnuoli, Bapt., p. 157. Spalatinus, 501; lI, p. 415. Spangen, Ph. of, p. 558. Spiegel, II, p. 48. Stab, II, p. 239. Standonck, p. 200. Stromer, 578; II, p. 554. Sturm, II, p. 8. Theimseke, II, p. 245. "'heodoric, Fran., 10, 12, 14, 41, 186; p. 84. Trebizond, Geo. of, p. 135. Truchses, II, p. 145. Tschudi, P., 1I, p. 384. V., II, p. 384. Tunstall, 571-2, 583; p. 438. Tutor, 152, 157, 159, 170 ; p. 356. Ursinus Velius, 1I, p. 499. Urswick, 193, 416; p. 424. Veere, Adolphus of, 93—4, 266; p. 229. Vincent, Augustine, 131, 136, 156; p. 305. Viterius, P., 66, 444, 503, 528 ; p. 193. Vitrarius, p. 372. Viualdis, lI, p. 345. Volz, 368, 572; II, p. 158. Waele, W. de, II, p. 6. Walteri, L., TI, p. 470. Warham, 188, 208, 214, 261, 285-6, 293, 396, 425, 465, 558; p. 417. Watson, 450, 512, 576; p. 533. Wentford, 196, 241, 277; p. 428. Wérner, WN. 48,.50, 7L 114 IDs p. 158. Wertern, T. de, II, p. 431, Whitford, 89, 191; p.225. ' Wimpfeling, 224, 502, 305, 382, 585; p. 463. Winckel, 1; p. 73. Wolsey, 284, 297, 348, 511. Ximenes, II, p. 4885. Yonge, 268; p. 520. Zasius, 303, 306, 307, 310, 313, 517, 319, 344, 345, 551, 358, 366, 367, 376, 379, 380, 390, 406 ; 1I, p. 9. Zwingli, 401, 404; II, p. 295. f aire ^ ΔΙ *» e P ver Hd vu PA Erasmus, Desiderius 8511 Opus epistolarum PLEASE DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET -——————————————— UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY ΤῊΣ πο ακ τος πο m d V τς τ ὃ "is δ s ies A Mee c Perge "et qe ones | t ^O PS 15 γον OUS Tis Patet. MATE s T EM τὸ iind n ib I dis o. * τὰ -" n Ds So Horn 1 Let 3g as Y A rere JULI D t. DEPT Ran